Pasen vraagt
meer van de
gelovigen
Opstanding
Het mist de warmte van het familie festijn Kerstmis en ontbeert, zo vroeg in het seizoen, de echte lentesfeer van
Pinksteren, als Nederland massaal gaat proefkamperen. Aan wie het geloof afzwoor, heeft het paasfeest niet zoveel te
bieden.
De christelijke kerken daarentegen vieren Pasen als heffeest waar het allemaal om draait. Als Jezus van Nazareth
niet was gekruisigd en opgestaan uit de dood, zoals zijn volgelingen geloven, zou Hij als één van de vele historische
figuren in de vergetelheid zijn geraakt. Door wat er gebeurde met Pasen werd Kerstmis pas relevant en kreeg wat
Jezus in Zijn leven verkondigde en deed, zijn eigen gewicht.
Het paasei
Het bijzondere, feestelijke karakter
van Pasen heeft buiten de kerkelijke
sfeer al lang het onderspit gedolven.
We sturen elkaar met Pasen ook geen
kaarten meer, iets dat we tot in de
jaren vijftig nog wel deden, met:
'Vrolijk (of Gelukkig of Zalig)
Paaschfecst'. Van Kerstmis maken wc
nog wat: de hele familie, een
kerstdiner, kerstmuziek, versieringen
in winkels, scholen, bedrijven en
thuis. Pasen betekent vooral een paar
vrije dagen en voor kinderen: eieren
verven en verstoppen.
Buiten de kerkelijke herdenking
verwijzen alleen de Matthaus Passion
(oorspronkelijk bedoeld voor
Palmzondag) en andere passies zowel
van Bach als van andere componisten,
de passiespelen (Tcgelen), het
botcrlammctje voor bij het paasbrood
en de chocolade paaseieren nog naar
de gebeurtenis die oorspronkelijk
werd herdacht. Lamsvlees eten we
ook op andere momenten van het
jaar. Zelfs paasbrood verkoopt de
huidige warme bakker het hele jaar
door als extra gevuld rozijnenbrood of
vruchtenbrood.
Niettemin is een paasontbijt zonder ei
geen paasontbijt, angst voor een te
hoog cholesterolgehalte ten spijt. Ook
op die paaskaartcn-stonden eieren,
kuikens, kippen en natuurlijk
paashazen met mandjes eieren op hun
rug, alsof ze ze zelf hadden gelegd.
Vanwaar dat ei? Als symbool lijkt het
voor de hand liggend: vogels die
nestjes beginnen te bouwen en de
eieren die erin komen. 'Een nieuwe
lente en een nieuw geluid', om met de
dichter Herman Gorter te spreken,
die zijn gedicht 'Mei' zo begint.
Kortom: het ei als symbool van
vruchtbaarheid en nieuw leven.
Anderen beweren dat het ei staat voor
het graf van Jezus: het opende zich
toen Jezus herrees; zoals ook een ei
zich opent om het nieuwe leven naar
buiten te laten, dat er van meet af aan
al in besloten ligt. Die opvattingen
ontlopen elkaar, welbeschouwd,
tenslotte nauwelijks.
In-vorige eeuwen werden er vooral op
paasmaandag allerlei eierspelen
gedaan: er werd met eieren gerold en
gegooid, ze werden getikt (wie het
zijne heel hield mocht het houden) en
leeggeblazen, er werd omheen gedanst
en ze werden om het hardst gegeten.
'Gedenk o mens, dat ge stof zijt en tot stof zult wederkeren'. Pastoor J. Straathof, de deken van de Bollenstreek, reikt het askruisje uit in de Mariakerk van Lisse.
FOTO DICK HOCEWONINC
De
n de v
geboekstaafd...
e opkomst in de Mariakerk
U van Lisse is op de dag na car-
naval wel eens groter ge
weest. Van de gelovigen die zich met over
gave in het feestgedruis hebben gestort,
heeft slechts een klein percentage de vroe
ger zo vanzelfsprekende gang naar het
Godshuis gemaakt. Na een periode van
uitbundige vrolijkheid wordt het aanbre
ken van de sobere vastentijd gemarkeerd
met het uitreiken van het askruisje. In een
lange rij stellen de kerkgangers zich op
voor pastoor J.G.J. Straathof, de deken van
de Bollenstreek. Hij brengt de gewijde as -
het symbool van de vergankelijkheid - in
kruisvorm aan op hun voorhoofd. „Ge
denk o mens, dat ge stof zijt en tot stof
zult wederkeren", herhaalt hij na elke
handeling. Om daarop de aansporing te
laten volgen: „Bekeer u, en geloof in het
evangelie."
De kerken slagen er allang niet meer in
de grote mensenmassa's die zij met name
voor de kerstnachtdienst op de been bren
gen, vast te houden en mee te nemen op
weg naar Pasen. „Feestvieren rond een
geboorte is nu eenmaal veel grijpbaarder
dan het stilstaan bij zoiets abstracts als
dood en verrijzenis", zegt Straathof. Pasen
vraógt meer van de gelovigen, al is dat met
het vervagen van het begrip vastentijd te
genwoordig meer geestelijk dan lichame
lijk. De strenge spijsregels die de Rooms-
Katholieke Kerk in het verleden uitvaar
digde voor elke dag - behalve de zondag -
in de aanloop naar Pasen, hebben plaats
gemaakt voor het advies om zich in alle
opzichten wat te matigen. Straathof: „Er
zijn nog maar twee echte vastendagen
overgebleven. Dat zijn as woensdag, de
dag waarop het askruisje wordt uitgereikt,
en Goede Vrijdag, de dag waarop Jezus
stierf aan het kruis." De vastentijd is voor
de gelovige veel meer een tijd van bezin
ning geworden, waarin meer tijd wordt
genomen voor bijbelstudie, gebed en me
ditatie. En wie zich eigentijds wil matigen
laat wat vaker de auto staan en gebruikt
wat minder alcohol en vlees.
De aanloopperiode naar Pasen duurt
precies veertig dagen. Steeds vaker wordt
dan ook in plaats van vasten- of lijdenstijd
gesproken van veertigdagentijd. Veertig is
in de bijbel het getal van de beproeving.
Mozes vastte veertig dagen voor zijn ont
moeting met God op de berg Sinaï en het
joodse volk trok veertig jaar door de woes
tijn. Ook Jezus vastte veertig dagen en
nachten in de woestijn. Al in de tweede
eeuw bereidden christenen zich op Pasen
voor door, in navolging van hun Heer, te
vasten en te rouwen.
Pasen is niet alleen het oudste, maar
was lange tijd ook het enige christelijke
feest. In feite is het ouder dan het chris
tendom zelf omdat de eerste christenge
meenschap met de viering aansloot bij het
joodse Pascha of Pesach. Aan het feest
waarmee de Joden de bevrijding van hun
volk uit de slavernij van Egypte herdach
ten, werd door de volgelingen van Jezus
een extra dimensie toegevoegd. Juist tij
dens Pesach werd hun Heiland destijds
opgepakt en gekruisigd, om na drie dagen
weer uit de dood te herrijzen.
De datum van het christelijke paasfeest
viel aanvankelijk samen met Pesach. Vol
gens de joodse kalender, die wordt be
paald door de stand van de maan, valt
Pesach op de 14de van de voorjaars
maand nisan In de middag van 14de ni-
san werd het paaslam geslacht en na
zonsondergang werd de paasmaaltijd ge
bruikt. Over de datum van het christelijke
paasfeest is de nodige strijd gevoerd. Uit
eindelijk werd rond het jaar 325 tijdens
het Concilie van Nicea een eerder besluit
van de paus bekrachtigd om het christelij
ke Pasen te vieren op de eerste zondag na
14 nisan. Het belangrijkste argument hier
voor was dat Jezus op de eerste dag van de
week, de zondag, is opgestaan. Pasen
wordt dus gevierd op de eerste zondag na
de eerste volle maan van de lente (21
maart). Het feest kan zo nooit eerder val
len dan 22 maart en nooit later dan 25
april.
Het joodse Pesach en het christelijke
paasfeest kennen tegenwoordig nog maar
weinig gemeenschappelijke elementen.
Het centrale thema is weliswaar bevrij
ding, maar een jood viert de bevrijding uit
Egypte'en een christen de bevrijding uit
de dood, door de opstanding van Christus.
Binnen met name de protestantse kerken
wordt de laatste jaren wel gezocht naar
verbanden, vooral in de keuze van bepaal
de schriftlezingen. Maar volgens dj. K.
Blei, zeventien jaar predikant in Haarlem
en sinds 1987 als secretaris-generaal lei
dinggevend in de top-van-de_N£derlandse
Hervormde Kerk, moet daar voc
mee worden omgesprongen. „We
uitkijken dat we Pesach niet gaan annexe
ren", meent hij. „Het joodse paasfeest
kent hele specifieke riten en wordt met
familieverband religieus gevierd,
i het christelijke paasfeest
is niet de viering binnen het gezin, maar
binnen de gemeente."
Bij de viering van Pasen zou de protes
tantse geloofsgemeenschap volgens Blei
nog wel veel kunnen leren van de symbo
liek waarmee de rooms-katholieken hét
feest omgeven. Op een aantal onderdelen
is al sprake van een wisselwerking. Zo
wordt ook in de hervormde en gerefor
meerde kerken de aanlooptijd meer en
meer gezien als een periode van bezin
ning en matiging. Verder is de traditie van
de viering van het (laatste) avondmaal
overgenomen en kent de aankleding van
het kerkgebouw nieuwe elementen. Zo is
het hongerdoek teruggekeerd, als symbool
om de lijdenstijd te markeren. Op dit doek
wordt een relatie gelegd tussen het lijden
van Jezus en het lijden van de mensen
vandaag de dag. Vaak betekent dit een
keuze voor een tafereel uit de Derde We
reld. „Dat soort initiatieven komt vooral
op aan de basis van de kerk", vertelt Blei.
„Er is altijd een aantal voorhoedegemeen
ten waar met liturgische vernieuwingen
wordt geëxperimenteerd. Er gaat enige
tijd overheen voordat zoiets ook bij de lei
dinggevende organen van de kerk aan
komt."
Processies
De zes zondagen die de veertigdagentijd
telt worden in de kerken volgens een vast
staand schema afgewerkt. Het thema van
elke zondag brengt de gelovigen iets dich
ter bij het paasmysterie. Begonnen wordt
met de periode die Jezus doorbracht in de
woestijn, waarbij hij herhaaldelijk door de
duivel op de proef werd gesteld. In de we
ken daarna wordt Christus gevolgd als hij
met zijn discipelen predikend door Israël 1
trekt, om uiteindelijk aan te komen bij het
moment dat hij door zijn volgelingen als
'Koning der Joden' wordt ingehaald in Je
ruzalem. Deze intocht wordt herdacht op
precies een week voor Pa-
ujietgrote palmprocessies,
verièdèTT~-gebuukelijk was,
sommige streken nog wellnet-het-,
van de palmpaasstok. De stok
zoals in het verïèHèri
heeft een kruisvorm en wordt bekroond
met een haantje of zwaantje van brood
deeg, als verwijzing naar de zuiverheid.
De versiering bestaat verder uit takjes
groen, waarmee wordt herinnerd aan de
palmtakken bij de intocht van Jezus in Je
ruzalem. Aan de dwarligger van het kruis
wordt fruit en snoepgoed opgehangen. De
palmpaasstok symboliseert met zijn ver
siering de feestelijke intocht, maar ver
wijst met de kruisvorm ook al naar lijden
en dood.
Palmzondag vormt het begin van de
Goede- of Stille Week, waarin de meest
bewogen periode uit het leven van Jezus
wordt herdacht. Na de feestelijke intocht
in Jeruzalem volgt het verraad in Gethsé-
mané, de arrestatie, de kruisiging op Gol
gotha en de uiteindelijke triomf van paas-
morgen: de opstanding uit de dood. De
Goede- of Stille Week mondt uit in het
paastriduüm, waartoe Witte Donderdag,
Goede Vrijdag en de paasnacht- en paas-"
morgenviering behoren. Al deze vieringen
horen bij elkaar en zijn ieder voor zich
'onaf. Op Witte Donderdag wordt het
laatste avondmaal van Jezus met zijn dis
cipelen herdacht. In de Rooms-Katholieke
Kerk, en tegenwoordig ook iri veel protes
tantse kerken, is dat hét moment om -
met de viering van eucharistie of avond
maal - als gelovigen het brood en de vyijn
te delen. Op Goede Vrijdag wordt met een
ingetogen en stille viering het sterven van
Christus aan het kruis herdacht. Voor de
rooms-katholieken is dit de enige dag van
het jaar waarop de eucharistie (die ver
wijst naar het leven) niet mag worden ge
vierd. De dag van de graflegging wordt
Stille Zaterdag genoemd, waarop 's
avonds de paaswake wordt gehouden. De
paaskaars, die op Goede Vrijdag voorgoed
is gedoofd, .wordt vervangen door een
nieuw exemplaar. Als symbool voor het
doorbrekende licjit wordt de kaars bin
nengedragen en aangestoken. Letterlijk
als een 'lopend vuur' wordt het nieuws
verspreid: 'De Heer is waarlijk opgestaan".
De paaswake zal de populariteit van de
kerstnachtdienst waarschijnlijk nooit naar
de kroon steken. Maar de vraag is of de
kerken daar nu wel zo rouwig om moeten
zijn. „Het grote gevaar, en dat zien we ook
bij het kerstfeest, is dat de feitelijke bood
schap dan ondersneeuwt", zegt dominee
Blei. „De christelijke betekenis maakt dan
plaats voor een gevoel waarin een vorm
van 'algemeen religieus welbevinden' de
boventoon voert." En juist bij Pasen draait
het om de boodschap, benadrukt Blei.
„De boodschap dat Jezus uit de dood is
opgestaan en daarmee ook ons mensen
het perspectief op een nieuw leven, een
leven na de dood, heeft gegeven."
De volle kerken en de enthousiaste mid
denstand ten spijt: voor christenen is het
kerstfeest alleen nog maar voorspel.
Ie
Onze Taal
Sommige dingen gebruik je maar
zelden. Bijvoorbeeld de kerstboom
standaard. Je hebt 'm maar één keel
per jaar nodig. De rest van het jaar
staat hij ergens op zolder. Wat moe:
je met Pasen of in de zomer met
een kerstboomvoet? Wij hebben er
een waar je water in moet doen. De
boom blijft langer goed en 't zorgt
voor een beetje gewicht. Heel erg
handig, maar hij blijft op zolder tot
in december. Dan komt hij tevoor
schijn. Met sommige woorden is
het net eender.
E r zijn van die woorden die alleen bij spe
ciale gelegenheden passen. De rest van
het jaar hoor je ze eigenlijk nooit. Je moet
wachten tot het weer de tijd ervoor is. Als
het zo ver is, dan duikt dat woord ook van
zelf weer op. Het paaswoord bij uitstek is:
Opstanding.
Ik gebruik het nooit. En de meeste mensen
gebruiken het nooit. Maar we weten alle
maal wel ongeveer wat het betekent. Waar
om gebruiken we het eigenlijk nooit? Som
mige woorden gebruiken we het hele jaar
door, andere zijn een beetje seizoen-gebor
den, maar 'opstanding' hoort bij Pasen.
Dat komt natuurlijk doordat er, simpel ge
zegd, geen gelegenheid voor is. De opstan
ding is iets van Jezus in het bijbelverhaal.
Bij dat verhaal hoort dat woord: buiten dat
verhaal doen we er niks mee.
Dat ene woord roept al het verhaal op. mj
Vrienden van Jezus gaan naar zijn graf
en ontdekken dat het leeg is. Ze schrikken)r
zich lam. Dat kan je denken! Ze geloven
hun eigen ogen niet. Het duurt dan ook eent a
poosje voor ze weer rustig kunnen naden-: zo\
ken. Zou hijZou hij echt...? )r j
't Is een sterk verhaal. En dat vonden ze re
toen ook al. Ik probeer me voor te stellen
hoe ik zo'n belevenis zelf zou vertellen. Ho? e'
zou je zoiets nu zeggen? Welke woorden fc-2
zou je kiezen? In ieder geval niet: 'De Heeren
is waarlijk opgestaan! Halleluja!' En ook d&en
vrienden van Jezus komen niet zo jubelen*, v£
thuis. Lees het verhaal er maar op na. Eer-.e. e
der beduusd; ze weten niet goed wat ze erR'
mee aan moeten. En ze beseffen dat geen
zinnig mens hen zal geloven. Fer
Dan maar een beetje eromheen draaien?d; v
Sommige bijbelvertalingen zeggen: 'Hi^
is door God opgewekt'. Ooit van gehoord?
Het maakt het er niet beter op.
Ik weet niet wat de vrienden van Jezus thu'tesl
precies gezegd hebben. Het verhaal verteltvan
het niet. En als het er wél stond, zou het paa:
voor ons toch heel moeilijk zijn om na 20Qt o
jaar de gevoelswaarde ervan te kunnen ,rtp
proeven. jt
Het moet in ieder geval sensationeel ge
weest zijn. Onvoorstelbaar. En ook griezelicht
want wat je ziet, dat kan niet. Zo ongeveerd01
Kinderen hebben er misschien minder geci
moeite mee. Die staan er onbevangener tejten
genover. Of weten nog niet zo precies wat', [,c
er kan en niet kan. Hoe zou een kind het
vertellen?
Ik denk zo: 'Eerst was hij dood, maar nouge
leeft hij weer'. tijc
Zodra een volwassene dit zegt, hóór je het,rh3
ongeloof. Maar het zijn in ieder geval he- £n
dendaagse woorden: eerst dood, maar nou
leeft hij weer. We weten precies wat die
woorden betekenen, het zijn onze eigen Pa;
woorden, en ik zou zeggen: dus ongelovig^ nii
Toch lijkt me dat te verkiezen boven zo'n 1 ve
sier-woord als 'opstanding', dat slechts eejeve
per jaar van zolder wordt gehaald, opge- jc
tuigd, te pronk gezet, maar we doen er niet
mee. Het is onbruikbaar omdat het de cloin
van het verhaal versluiert, of zelfs dichtme!
selt. Van de verbijstering en het ongeloof bier
dat sterke verhaal is dan namelijk niets >Uei
meer over met 'opstanding'. Laat staan mLa;
'Halleluja!' erachteraan. Het is en blijft im|ru|
mers een sterk verhaal. F
Zoveel is zeker dat er in het verhaal zelf nevc,c
gens 'Halleluja' geroepen wordt. Integen-
deel: de vrienden denken eerst dat er fjn i
grafrovers geweest zijn. En ik moet bekemou
nen: dat zou ik ook eerder doen dan 'Hallé
luja' roepen. L. Vi
tojk
