De nationale
tijdbom tikt door
Buthelezi koos voor bijrol in laatste bedrijf over Zuid-Afrika
Feiten &Meningen
Kort, maar
historisch
IRA-bestand
VRIJDAG 1 APRIL 1994
2
Het komt allemaal door de oorlog. Na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) kende Nederland een
geboortegolfje. De allersterksten van die generatie, de 80-plussers, zullen de komende tien jaar
een snel toenemend beroep doen op de gezondheidszorg. De huisarts zal het merken, ook de spe
cialist krijgt het drukker. Verpleeghuizen slibben dicht, bejaardenoorden moeten vaker 'neen' ver
kopen, de gezinsverzorging komt handen te kort. Vooral in de Randstad bestaan nu al lange
wachtlijsten voor zulke voorzieningen.
illustratie ingrid joustra
NIEUWSANALYSE
Drie dagen zonder geweld is niet veel in een
oorlog die al meer dan een kwart eeuw
woedt. Maar hel bestand dal het verboden
Iers Republikeins Leger (IRA) volgende
week in acht neemt, is het eerste sinds 1975
dat niet aan de kerstdagen is gekoppeld en
daarom niet zonder betekenis.
De Britse premier Major deed het drie
daagse bestand af als een 'cynische recla
mestunt'. In Dublin en Washington was
men iels minder negatief, maar ook hier
werd teleurgesteld gereageerd.
Naar IRA-maatslaven echter is het-staakt-
het-vuren, hoe kort ook, een historisch feit.
Afgezien van de traditionele kerst-bestan
den, heeft de terreurbeweging slechts twee
keer eerder de wapens neergelegd. Rn de
ervaring met het laatste staakt-het-vuren
was zo slecht, dat de IRA in 1981 verklaarde
alleen nog een bestand te zullen afkondigen
'na een Britse verzekering dat de troepen
worden teruggetrokken'.
Voor de terroristen zijn bestanden niet
van gevaar ontbloot. Nadat haar wapens in
1975 gedurende zeven maanden hadden
gezwegen, ontdekte de IRA hóe moeilijk het
was de 'oorlog' weer te starten.
Met het staakt-het-vuren reageert de IRA
alsnog op de olijftak die de premiers van
hel Verenigd Koninkrijk en Ierland, Major
en Reynolds, eind vorig jaar omhoog hiel
den. Sinn Fein, de politieke arm van de IRA,
werd toen een plaats aan de onderhande
lingstafel aangeboden op voorwaarde dat
de terroristen de wapens voor een periode
van minstens drie maanden neerlegden.
Aanvankelijk eiste de IRA 'opheldering'
van het vredesaanbod. Wat de terroristen
precies opgehelderd wilden zien, is nooit
duidelijk geworden. Maar Major en
Reynolds weigerden die 'opheldering' te
verschaffen, omdat ze pas wilden praten
nadat de gewelddadigheden waren beëin-
digd.
In fehmari kreeg Gerry Adams, de leider
van Sinn Fein, plotseling een visum voor de
Verenigde Stalen. Flet visum was hem ver
strekt na een persoonlijke interventie door
president Clinton, die zich daarmee de
woede van Major op de hals haalde. Flet be
zoek van Adams aan Amerika was precies
wat de Britten hadden gevreesd: een TV-
show die de IRA in een menselijk daglicht
plaatste.
Maar begin maart begon de stemming
zich tegen de IRA te keren. Sinn Fein ver
zuimde op haar jaarlijkse congres een posi
tief antwoord te geven op het voorstel van
Major en Reynolds, terwijl de IRA haar
campagne opvoerde met mortieraanvallen
op de luchthaven Heathrow. Clinton liet
weten dat Adams een tweede visum kon
vergeten.
De IRA kwam onder grote druk te staan.
Majors en Reynolds' geduld raakte op en de"
Ierse gemeenschap in Amerika begon haar
mening over Sinn Fein en IRA te herzien.
En wat nog belangrijker was: op eigen bo
dem, in de katholieke getto's van Noord-
Ieriand, raakte de IRA in een steeds groter
isolement.
Deze week zwichtte de IRA voor de druk
door een bestand aan te kondigen. Hoewel
het staakt-het-vuren slechts 72 uur zal du
ren, zal het in de katholieke gemeenschap
van Noord-Ierland worden uitgelegd als een
bewijs dat de IRA is geïnteresseerd in vrede.
Het is dan ook de vraag of de Britse regering
er verstandig aan doet het volslagen te ne
geren.
John Hume, een gerespecteerd katholiek
politicus, vroeg Major 'de onderste steen
boven te halen'. Zijn logica is dwingend.
Waarom niet de IRA de gevraagde ophelde
ring verschaffen, zegt Hume. Als de terroris
ten dan nog weigeren de wapens neer te
leggen, zijn ze voor het oog van de hele we
reld ontmaskerd. Niemand zal de Britten
dan kwalijk nemen als zij met draconische
maatregelen, zoals internering zonder vorm
van proces, korte metten maken met de
IRA.
LONDEN CEES VAN ZWEEDEN
De komende tien jaar komen er ruim
100.000 80-plussers bij. Deze toename van
het aantal hoogbejaarden staat bekend als
de 'dubbele vergrijzing'. In de meerjaren
plannen van de overheid is onvoldoende
geld uitgetrokken om de financiële gevol
gen van deze dubbele vergrijzing op te van
gen. Op dit moment verblijft zeven procent
van de 80-plussers in een verpleeghuis.
Blijft dat zo, dan moeten er tot het jaar 2005
bijna 7.6Ö0 bedden in de verpleeghuizen
bijkomen. Eén extra bed kost 200.000 gul
den. De benodigde investering bedraagt
dus anderhalf miljard gulden. Alleen bij de
ze voorziening doemt al een onbetaalde re
kening van vele honderden miljoenen gul
dens op. Ook de kosten van ziekenhuizen,
de uitgaven voor medicijnen en de declara
ties vah de medisch specialisten worden
door de dubbele vergrijzing opgestuwd.
Na de Tweede Wereldoorlog 1940-1945)
ontstond in Nederland een forse geboorte
golf. Vanaf 1995 bereikt die naoorlogse ge
neratie de leeftijd van vijftig jaar. Juist 50-
plussers zijn enorm kwetsbaar op de ar
beidsmarkt. Velen vloeien af via de WW of
in de WAO. Blijft dat zo, dan groeit het tota
le aantal mensen met een WAO-uitkering
de komende tien jaar van 900.000 tol ruim
1,2 miljoen. De gemiddelde WAO-uitkering
bedraagt ruim 30.000 gulden. De kosten
van alleen al deze regeling lopen door de
vergrijzing van de beroepsbevolking binnen
tien jaar met ten minste negen miljard gul
den op.
In Den Haag is daar geen gulden voor gere
serveerd. De ambtenaren op Sociale Zaken
kijken slechts vooruit tot en met 1998. Zij
nemen aan dat het aantal arbeidsonge
schikten tot het einde van de eeuw gelijk
blijft, omdat de duur en de hoogte van de
uitkeringen vorig jaar fors zijn verminderd.
De gedachte is dal dit de WAO minder aan
trekkelijk maakt als kanaal waarlangs over
tollig geworden medewerkers worden ge
loosd. Die gedachteïs niet zo gek. Sinds bij
voorbeeld de uitkering voor arbeidsonge
schikt verklaarde ambtenaren vorig jaar is
verlaagd van 76 tot 70 procent van het
laatste salaris, is de instroom van nieuwe
gevallen gehalveerd.
In tegenstelling tot de situatie bij de over
heid heeft het bedrijfsleven het ontstane
WAO-gat inmiddels op massale schaal gere
pareerd. Hierdoor is het ontmoedigingsef
fect van de WAO-maatregel grotendeels
verdampt. Het gat in de sociale fondsen zou
daarom wel eens negen miljard groot kun
nen zijn: 300.000 extra arbeidsongeschikten
met elk een uitkering van 30.000 gulden. Al
le politieke partijen volgen de ramingen van
Sociale Zaken. Niet verwonderlijk, wie zou
het beter moeten weten?
De oorlog in het vroegere Joegoslavië en de
barbarij in Afrika en het Midden-Oosten
hebben miljoenen mensen van huis en
haard verdreven. Voor velen van hen is het
gemakkelijker geworden om Europa te be
reiken. Het is hier veel veiliger en de wel
vaart is hier ongekend groot.
Tol halverwege de jaren tachtig zochten
jaarlijks hooguit enkele duizenden asiel in
ons land. Daarna is de stroom immigranten
en asielzoekers snel breder geworden. Dit
jaar zouden er 80.000 mensen uit den
vreemde kunnen komen.
Voor al die mensen treft de overheid be
paalde voorzieningen. De vraag naar wo
ningen neemt extra toe, het gebruik van on
derwijs en gezondheidszorg stijgt navenant.
Uit de Miljoenennota blijkt dat voor opvang
van vluchtelingen en asielzoekers vanaf
1995 een half miljard gulden per jaar be
schikbaar is. Dit jaar belopen de werkelijke
door Frans Nypels
en Flip de Kam
kosten al anderhalf miljard. Daar zit een gat
van één miljard tussen. Bij de doorbereke
ning van de vedciezingsprogramma's heeft
het Centraal Planbureau slechts rekening
gehouden met een tegenvaller van driehon
derd miljoen. Geen van de partijen legt daar
nog iets bij. Er blijft dus een kloof tussen de
cijfers en de werkelijkheid van zevenhon
derd miljoen bestaan. Die kloof zal, als het
huidige ruimhartige beleid niet verandert,
dagelijks wijder worden.
GAT
Als wij het goed zien, ontstaat door de dub
bele vergrijzing van Nederland, door de ver
grijzing van de beroepsbevolking en de
aanhoudende instroom van vreemdelingen
de komende den jaar een gat in de collec
tieve financiën van vijftien tot twintig mil
jard gulden. Het wekt verbazing, dat politici
in de lopende verkiezingscampagne voor de
Tweede Kamer aan deze gestaag doortik
kende financiële tijdbom en haar achterlig
gende oorzaken nauwelijks woorden vuil
maken. De onbeheersbare toestroom van
vreemdelingen is door sommigen, onder
wie WD-leider Bolkestein, wel aan de orde
gesteld, maarniet als financieel probleem.
De dringend noodzakelijke discussie over
de gevolgen van de vergrijzing is.verengd
tot een spelletje zwarte-pieten over de door
het CDA aangekondigde bevriezing van de
AOW.
Meer geld lenen om de zich aftekenende'
uitgavenexplosie te financieren, zorgt er
voor dat het nog steeds onaanvaardbaar
hoge overheidstekort weer oploopt. Dat be
tekent elk jaar hogere rentelasten, waardoor
de ruimte voor andere uitgaven op den
duur alleen maar kleiner wordt. Lenen
helpt dus niet. Met uitzondering van het
CDA, dat in 1995 en 1996 grotere tekorten
accepteert, wil gelukkig geen van de grote
politieke partijen de komende jaren deze
doodlopende weg inslaan.
Elk nieuw kabinet dreigt in gapende miljar
dengaten te vallen.Die gaten kunnen maar
op twee manieren worden gedicht: door de
belastingen en sociale premies te verhogen,
of door extra te bezuinigen. Geen van de
grote politieke partijen wil de lasten ver
zwaren. Lastenverzwaring kost immers ba
nen en leidt tot meer fraude.
BEZUINIGEN
Tja, dan blijft er maar één oplossing over:
nóg meer bezuinigen. Maar waarop dan?
Het onvermoeibare Planbureau heeft de af
gelopen winter een groslijst met mogelijk
heden opgesteld. Die lijst vermeldt bezuini
gingen op de rijksbegroting van in totaal 23
miljard gulden. Voor de sector soci,ale ze
kerheid doet het Planbureau suggesties die
optellen tot meer dan vijftien miljard.
Alle partijen hebben van die lijst van 38 mil
jard diverse posten van hun politieke ga
ding geplukt. De PvdA was op zoek naar
veertien miljard aan bezuinigingen, D66
"had krap achttien miljard nodig, CDA en
WD móesten zelfs 23 miljard vinden. De
ene partij zet het mes wat dieper in de de
fensie-uitgaven (PvdA), een andere partij
snoeit vooral in de ambtenarensalarissen
(CDA), weer andere snijden bijvoorbeeld
het aantal ambtenaren (WD, D66).
De groslijst van het Planbureau bevat ook
een aantal bezuinigingsmogelijkheden w:
geen enkele panij heil in zag. Bijvoorbeek
beperking van wegenaanleg, een rem op
toelating van asielzoekers, afschaffing var
de subsidie voor kinderopvang, beëindig
van subsidies voor het bedrijfsleven.
De problemen worden zo groot dat ook
ze posten de komende tijd vermoedelijk
voor de bezuinigingsbijl gaan, althans voi
een deel. Toch zal de komende jaren op
nieuw het meeste bezuinigingsgeld bij de
uitkeringsontvangers worden opgehaald.
Bezuinigen op rentelasten kan niet, en he
achterwege laten van veel overheidsinvest
ringen gaat direct ten koste van onze toe
komstige welvaart.
Deze zwartste bladzijde staat niet in de ver
kiezingsprogramma's. Die hebt u op dit
moment onder ogen.
Inkatha-leider ChiefMangosuthu Buthelezi
heeft de prijs betaald die elke politicus moet
betalen wanneer zijn oordelend vermogen
wordt vertroebeld door kortzichtigheid en
hoogmoed. Hij is gisteren na de afkondi
ging van de'noodtoestand in de Zuidafri-
kaanse provincie Natal en het thuisland
KwaZuIu buiten spel gezet en wordt over
drie weken, na de verkiezingen, definitief
uitgerangeerd.
Dat is een tragisch lot voor een man die in
de duistere apartheidsjaren ooit werd ge
zien als het redelijk alternatief voor het toen
door stalinisten gedomineerde ANC en de
door rassenwaan behekste Nationale Partij.
Wat hem de laatste jaren heeft bezield, is
een raadsel waar toekomstige historici en
psychologen hun hoofden over mogen bre
ken. De feiten zijn dat hij in nog geen twee
jaar alles heeft verwoest waarvoor hij een
leven lang heeft gewerkt. Hij had met Man
dela en Dé Klerk een hoofdrol kunnen spe
len in het nieuwe Zuid-Afrika. Hij koos ech
ter voor een bijrol in het laatste bedrijf van
het oude Zuid-Afrika.
Buthelezi's positie in de Zuidafrikaanse po
litiek is altijd dubbelzinnig geweest. In te
genstelling tot de meeste thuislandleiders
was hij nooit een pion van Pretoria, maar
hij was evenmin een symbool van verzet
zoals Mandela en Waller Sisulu. Buthelezi
balanceerde tijdens de apartheidsjaren
meestal tussen collaboratie en verzet.
I lij verzette zich met succes tegen pogingen
van de regering om van KwaZulu een 'onaf
hankelijk' thuisland te maken. Flij weigerde
met de voorganger van De Klerk, P. W. Bo
tha, te onderhandelen, zolang deze politie
ke leiders als Mandela en Sisulu gevangen
hield. Flij hielp Winnie Mandela, toen zij
door het bewind opgejaagd en ten slotte
verbannen werd naar Brandfort, een naar
geestig dorp in Oranje Vrijstaat. Hij raad
pleegde de ANC-leiding in ballingschap re
gelmatig over zijn strategie tegenover de re-
gering.
Maar hij was ook een verklaard tegenstan
der van de sanctie-campagne waarmee het
ANC Pretoria op de knieën wilde dwingen
en de socialistische koers die de beweging
destijds voer. Buthelezi gold als een liberaal
en een voorstander van een vrije-markteco-
nomie. Hij verwierp de gewapende strijd en
meende dat alleen onderhandelingen Zuid-
Afrika voor een catastrofe konden behoe
den.
Dankzij deze standpunten was hij de favo
riet van conservatieve leiders als de voor-
Zulu-leider Buthelezi (links) in gesprek met zijn
malige Britse premier Margaret Thatcher en
de toenmalige Amerikaanse president,
Reagan. Hij was een tegenstander van de
apartheid, maar een pleitbezorger van het
Westen. Het alternatief, kortom, voor het
morele failliet van de apartheid en het soci
alistische bankroet van het ANC.
In de ontwikkelingen die hem tot de spel-
rivaal Mandela. foto era
breker van het nieuwe Zuid-Afrika hebben
gemaakt, zijn twee gebeurtenissen van be
slissende betekenis geweest. De eerste was
de vrijlating van Nelson Mandela op 1.1 fe
bruari 1990. Mandela verliet de gevangenis
als een levende legende. Vanaf dat moment
stond Buthelezi in de schaduw van een
man wiens statuur hij nooit kon evenaren.
de man met het buitensporig gro
te ego slecht hebben kunnen verwerken.
De tweede gebeurtenis was het akkoord dat
Mandela en De Klerk in september 1992
hebben gesloten. Dit akkoord maakte een
einde aan de vertrouwenscrisis die dat jaar
de relatie tussen hun pa.rtijen had verziekt
en maakte de weg vrij voor de verkiezingen
die over drie weken worden gehouden. But
helezi zag de overeenkomst als een sinister
handje-klap dat ten doel had hem, de derde
politieke zwaargewicht, buiten spel te zet
ten. Hij koos als antwoord voor een strate
gie die geen ruimte liet voor compromissen
en uiteindelijk tot zijn aftocht heeft geleid.
Hij verwierp de Overgangsgrondwet, die
Mandela en De Klerk eind vorig jaar onder
tekenden. Deze wet, het staatkundig funda
ment van het nieuwe Zuid-Afrika, geeft de
negen provincies te weinig autonomie, al
dus Buthelezi. Hij besloot de verkiezingen
te boycotten. Concessies van de regering en
het ANC konden hem niet vermurwen. De
Grondwet bleef een 'recept voor een burge
roorlog'.
Zijn onverbiddelijkheid in de afgelopen ja
ren ging gepaard met een verlies aan presti
ge en aanhang onder de bevolking. Volgens
de laatste peilingen zou in het hele land nog
geen vijf procent van de kiezers hem steu
nen. Zelfs in KwaZulu/Natal, zijn thuisland
en machtsbasis, is zijn steun zo dramatisch
geslonken, dat het ANC Inkatha heeft over
vleugeld.
Buthelezi heeft geprobeerd dit tij te keren
door het Zulu-nationalisme tegen zijn vij
anden, het ANC en de regering, te mobilise
ren. Flij gebruikt daartoe koning Goodwill
Zwelithini, zijn neef en marionet, die het
oude Zulu-koninkrijk in ere wil herstellen.
De Zulu's die begin deze week bij het
bloedbad in het centrum van Johannesburg
omkwamen, waren uitgerukt om de eisen
van de koning te ondersteunen.
Het resultaat van deze machinaties was dat
het geduld van de regering en het ANC op
raakte. Het vooruitzicht dat Buthelezi de
verkiezingen in KwaZulu/Natal zou sabote
ren en de wetenschap dat dat tot een onge
kend bloedvergieten zou leiden, lieten hen
uiteindelijk geen andere keus dan in te grij
pen.
