Nieuwe verdeelsleutel gemeentefonds zeer omstreden 'Bezuinigen pijnlijk, maar niet onmogelijk' Zoeterwoude het zwaarst getroffen Regio Leiden één in top 21 Zoeterwoude Zoeterrrieer VRIJDAG 1 APRIL 1994 22 Als een mokerslag. Zo hard kwam de klap aan, die de Raad voor de Ciemeentefinanciën (RGf) vorige week uitdeelde in een advies over een fonds. Als dit advies door het parlement wordt gevolgd, wat overigens zeer de vraag is, moe ien alle gemeenten in deze regio vanaf 1997 fors bezuinigen. Daarbij gaat het om vele mil joenen guldens per jaar. Gemeenten zijn voor hun uitgaven voor het grootste deel afhankelijk van rijksgelden. Glo baal genomen bestaat eenderde van hun in komsten uit een bijdrage uit het zogenoemde Gemeentefonds, eenderde is afkomstig van rijksuitkeringen voor een speciaal vastgesteld doel en de rest is eigen inkomsten uit onder meer de'onroerend-zaakbelasting (ozb). Voor al de bijdrage uit het Gemeentefonds is al ja renlangonderwerp van discussie. Bij de vaststeHing van de Financiële Ver houdingswet (FVW) in 1984 is de verdeling van het voor het Gemeentefonds beschikbare bedrag geregeld via een aantal maatstaven. De belangrijkste criteria zijn het aantal inwo ners, het aantal woningen, hel grondopper vlak, de totale wegenlengte, de bodemgesteld heid en andere. De gedachte daarachter is dat de ene gemeente de andere niet is en dat alle gemeenten bij de verdeling van het geld zo veel mogelijk recht moet worden gedaan. Op die wijze is vorig jaar een bedrag van ruim 17 miljard gulden over alle Nederlandse gemeen ten verdeeld. De onvrede over dit stelsel, waarin de om vang van een gemeente de belangrijkste ver- deelmaatstaf is, nam steeds meer toe. Het zou onvoldoende recht doen aan een aantal speci fieke problemen, waarmee gemeenten kam pen. Vooral het sociale aspect, het aantal in woners met lage inkomens, kwam volgens de mening van velen onvoldoende aan bod. Om die reden is vorig jaar een verfijning doorge voerd, waarbij vooral grotere gemeenten met veel lage inkomens baat hadden. Tijdelijk kre gen zij er een fors bedrag bij (Leiden röim twee miljoen gulden), dat de 'rijke' gemeen ten moesten inleveren. Dit was slechts een voorschot op een totale herziening van het stelsel, waarover de RGf zich heeft gebogen. De raad heeft nu met be hulp van onderzoeksbureaus onderzocht wel ke maatstaven gehandhaafd kunnen blijven, hoe zwaar ze moeten meetellen en welke nieuwe maatstaven moeten worden aange legd. Dit alles met als doel te komen tot een rechtvaardiger verdeling, waarbij sprake is van, zoals de raad schrijft, een verschuiving van 'rijk naar arm' en van 'land naar stad'. Vanuit dit oogpunt heeft het advies van de raad voor bijvoorbeeld steden als Leiden merkwaardige gevolgen. De stad heeft een duidelijke centrumfunctie (met veel extra voorzieningen waarvan ook buurgemeenten profiteren), telt veel lage inkomens en heeft hoge plaatselijke belastingtarieven. Die gege vens wettigden de verwachting dat de stad er in de nieuwe verdeelsleutel aanzienlijk op geval. i gaan. Het tegendeel is echter het Daarvoor lijken, in het ingewikkelde reken- stelsel dat de raad heeft gepresenteerd, drie belangrijke oorzaken aan te wijzen. De RGf gaat in zijn advies niet uit van het aantal lage inkomens, maar van het aantal uitkeringstrek kers. Voorts hecht de raad veel betekenis aan de waarde van het onroerend goed, dat in de Randstad aanzienlijk hoger is dan elders in het land. Ten slotte heeft de raad de positie van de vier grote steden apart gewogen, met als resultaat dat zij er 225 miljoen gulden bij krijgen. Op een verschuiving van in totaal 600 miljoen gulden binnen het Gemeentefonds is dat eeji forse hap. Voor Leiden speelt nog een rol dat het ge wicht van het criterium 'aantal woonruimten' in de nieuwe verdeelsleutel afneemt. Op grond daarvan wordt de vergoeding voor bij voorbeeld studentenhuisvesting aanzienlijk lager. Voor andere 'nadeelgemeenten' weegt het nieuw ingevoerde criterium van de hoogte van de ozb zwaar. Als de nieuwe verdeelsleu tel wordt ingevoerd zien zij zich gedwongen het ozb-tarief fors te verhogen. De nieuwe door de raad voorgestelde maat staven zijn niet onomstreden en daarom zal de soep vermoedelijk niet zo heet worden ge geten, als zij is opgediend. Het kabinet verzet zich bijvoorbeeld tegen het gebruik van het criterium 'aantal uitkeringsgerechtigden', om dat het voor gemeenten een premie zou zijn op het 'hebben' van een groot aantal uitke ringsgerechtigden. Ook plaatst menig deskun dige vraagtekens bij het gebruik van de waar de van het onroerend goed voor het bepalen van een normtari^f. Hen grote mate van onge lijkheid tussen Randstad en de rest van het land zou daar het gevolg van zijn. Ten slotte spreekt de raad zich niet uit over de mogelijk heid van een geleidelijke invoering van het nieuwe stelsel. Het is echter zonneklaar dat de meeste gemeenten een klap van vele miljoe nen extra bezuinigen in één jaar niet kunnen opvangen. Nieuwe criteria door de Raad voor de Gemeentefïnanciën (RGf) voorgestelde systeem voor de verdeling van het Gemeente fonds bevat maar liefst 31 ver schillende maatstaven. De ge noemde maatstaven gelden voor alle gemeenten met uit zondering van de vier grote. De belangrijkste maatstaven zijn: een vast bedrag oppervlakte land oppervlakte binnenwater oppervlakte buitenwater slappe bodem grondoppervlak bebouwing omgevingsadres- sendichthcid aantal woon ruimten rioleringen histori sche kernen monumenten stadsvernieuwing inwonertal jongeren en ouderen aantal bijstandsgerechtigden lage in komens allochtonen op brengst onroerend-zaakbelas- ting. Kortingen op gemeentefonds zal iedereen gaan voelen Het gemeentefonds, wei nig mensen zullen er veel over nadenken. Verschui vingen ervan kunnen niet temin vergaande gevolgen hebhen, zoals blijkt uit het vorige week bekend ge worden advies van de Raad voor de Gemeentefï nanciën. In dat advies stonden richtlijnen voor het opnieuw verdelen van het geld dat het rijk jaar lijks beschikbaar stelt aan de gemeenten. Die bijdra ge, is vaak de grootste in komstenbron van het plaatselijk bestuur. In Zoe- terwoude gaat het nu bij voorbeeld om een derde van de totale begroting. De resterende uitgaven worden gedekt uit onder andere belastingen en hef fingen. Regelmatig, ongeveer om de tien jaar, wordt op: nieuw bekeken of de ver deling van het geld wel de juiste is. Zo werd bijvoor beeld ook in 1984 gescho ven met de bijdragen. In 1997 staat dal weer te ge beuren, de aanleiding voor het nu uitgebrachte ad- Veel gemeenten ver wachtten al dat zij zouden moeten inleveren. Zo was van meet af aan duidelijk dat de vier grote steden meer zouden krijgen ten koste van de kleintjes. Maar ook de gemeente Leiden verwachtte een grotere bijdrage van hel rijk. Het nu uitgebrachte ad vies is een grote teleurstel ling voor de regio Leiden. Als het wordt opgevolgd moeten alle gemeenten - ook Leiden - fors inleve ren. In de meeste gevallen gaat het om miljoenen. Om dat op te vangen zijn lastenverhogingen niet te vermijden. En dan heeft ineens iedereen te maken met het Gemeentefonds. Daarom vandaag in deze krant een overzicht van de gevolgen van de voorge stelde herverdeling van het Gemeentefonds. Wethouder T. van Rij: „Pijnlijke operatie". Leiden kan wel vijf miljoen vinden FOTO HIELCO KUIPERS Een korting van vijf miljoen gul den kan Leiden niet opvangen zonder pijnlijke maatregelen te nemen. ,,Dan ontkom je bijna niet aan gedwongen ontsla gen", zegt PvdA-wethouder T. van Rij. I lij is onthutst door het advies van de Raad voor de Ge- wachtte van een herverdeling van de uitkeringen uit het ge meentefonds een voordeel van ruim vijf miljoen gulden. Nu dreigt voor de Sleutelstad pre cies het omgekeerde. Het is mogelijk om in Leiden, waar de gemeentelijke uitgaven jaarlijks zo'n zevenhonderd mil joen gulden bedragen, vijf mil joen te bezuinigen. Van het geld op de begroting is 160 tot 170 miljoen, aldus Van Rij. te beïn vloeden. En die vijf miljoen gul den zou volgens de wethouder misschien zelfs gehaald kunnen worden met de kaasschaaf me - thode, waarbij op elke begro tingspost een bepaald percenta ge wordt bezuinigd. Maar dan moeten er wel dikke plakken worden gesneden. „Vijf miljoen gulden korten op de begroting van Leiden is hoe dan ook een pijnlijke ope ratie", zegt de PvdA-voorman. „Dan moet je denken aan het afstoten van taken die niet wet telijk verplicht zijn: het sluiten van alle filialen van de biblio theek bijvoorbeeld, of sluiting van buurthuizen. En je kunt, zoals ze in Alkmaar hebben ge daan, het waterbeheer volledig overdragen aan het hoogheem raadschap. Maar dan krijgen de burgers van die kant weer een lastenverhoging." Het zijn alle maal bezuinigen waar Van Rij geen voorstander van is. Maar als het moet, kan het. Aan inkrimping van het per soneelsbestand-zou niet te ont komen zijn, meent Van Rij. „Anders kom je in de situatie dal je mensen gaat aannemen, terwijl je geen geld hebt om ze een bureau en een telefoon té geven." Een vacaturestop lijkt in dat geval wel het minste waartoe de gemeente moet overgaan. „En mogelijk zegt de wethouder, „kom je zelfs aan gedwongen ontslagen." Leuke discussie Van Rij gaat er vooralsnog niet van uit. dat Leiden in 1997 en de jaren daarna inderdaad vijf miljoen gulden moet inleveren. „Want ik zie nog niet dat kabi net en parlement dit voorstel van de Raad voor de Gemeente fïnanciën, waarbij de Randstad moet inleveren voor het noor den en oosten van het land, zo maar overnemen. Daar zal nog wel een leuke discussie over volgen." Het was ook niet voor niets, dat Leiden rekende op een ho gere, in plaats van een lagere uitkering uit het gemeente fonds. In oktober 1992 kreeg 1 eiden, vooruitlopend op de herverdeling van de uitkerin gen, alvast een extraatje toege schoven door de staatssecreta rissen Van Amelsvoort (financi en) en De Graaff-Nauta (binnenlandse zaken). Voorzitter prof. dr. I. van der Dussen van de Raad voor de Gemeentefïnanciën, dezelfde raad die nu de gemeente Leiden wil korten, had een rapport ge schreven onder de titel Insnoe ren en uitbuiken. Van der Dus sen betoogde in dat rapport, dat er bij de verdeling van de gel den meer rekening moest wor den gehouden met de 'regio functie' van bepaalde steden. Leiden kreeg voor de jaren 1994 en 1995 alvast een miljoen meer toegezegd, in afwachting van een definitieve regeling. „Waar mee al is aangetoond, dat onze redenering niet helemaal van God los is", aldus Van Rij. Dat Leiden een regiofunctie vervult, is volgens de PvdA'er onloochenbaar. „We houden al lerlei culturele voorzieningen in stand waar mensen uit de regio op af komen, we hebben een gymnasium waar ook leerlingen uit de omliggende gemeenten op zitten. Maar de Raad voor de Gemeentefïnanciën heeft nu als uitgangspunt genomen, dat een gemeente pas een regiofunctie heeft als er in een straal van twintig kilometer geen grote stad ligt. En wij hebben de pech, dat Den Haag net binnen die straal ligt. Maar ja, zo zal met elk criterium wel iemand een probleem hebben." Ontwikkeling belasting advies RvGF Als het advies van de Raad voor de Gemeente- waarschijnlijke. Al financiën zonder meer wordt overgenomen, staan de gemeenten voor de keus: bezuinigen en voorzieningen schrappen, de belastingen fors verhogen of een combinatie daarvan. Die laatste mogelijkheid is in de praktijk de meest tingen zonder n s het maar omdat som- sleutelen. Leiden blijft ook dan - met een rela tief beperkte lastenverhoging van tien procent - de duurste gemeente in de regio, gevolgd door Oegstgeest. De afkorting RvGF staat voor Raad voor Gemeentefinanciën. (Bron: Regio i de belastingen te ver- Leiden). LEIDEN RUDOLF KLEUN Een modaal gezin met twee kinderen dat in de Randstad een koopwoning bezit heeft volgens gegevens van het Ne derlands instituut voor Bud getvoorlichting een huis ter waarde van ongeveer twee ton. Datzelfde gezin heeft maande lijks ongeveer 3200 gulden te besteden. Gemeentelijke lasten heb ben de afgelopen jaren betrek kelijk geruisloos een steeds groter beslag gelegd op dat in-, komen.' Wie het geluk, of de pecb. heeft in pakweg Leiden te wonen moet iedere maand zo'n 130 gulden apart houden om de gemeente tevreden te houden. Een Katwijker daaren tegen is nog geen derde van dat bedrag kwijt. Leiden hoort daarmee tot de duurste steden van het land. Katwijk daaren tegen is een van de goedkoop ste. misschien wel de aller goedkoopste. Die verschillen hebben te maken met de voorzieningen die een gemeente biedt en die ook betaald moeten worden. Lei- Gemeente OZB afval- stoffen riooi- recht* totale lasten eigenaar gebruiker totaal Leiden 638,- 516,- 1144,- 250,80 172,55 1577,35 Oegstgeest 212,- 172,- 384,- 559,20 350,- 1293,20 Liemeer 330,- 264,- 594,- 369,60 213,- 1176,60 Rijnwoude 215,- 172.- 387,- 471,- 312,- 1170,- Alkemade 320,- 256,- 576,- 388,- 172,- 1136,- Rijnsburg 300,- 240,- 540,- 411,- 172,20 1126,20 Alphen 313,- 250,- 563,- 418,80 137,- 1119,80 Leiderdorp 295,- 236,- 531,- 495,80 76,- 1102,80 Sassenheim 222,- 178,- 400,- 373,20 233,- 1006,20 Ter Aar 251,- 201,- 452,- 406,80 144,60 1003,40 Voorhout 275,- 220,- 495,- 410,40 79,68 985,08 Warmond 250,- 201,- 451,- 528,- 979,- Zoeterwoude 196,- 157,- 353,- 450,- 172,- 975,- Voorschoten 213,- 171,- 384,- 465,24 76,68 925,92 Jacobswoude 211,- 170,- 381,- 388,- 118,- 887,- Noordwijkerh. 226,- 181,- 407,- 366,- 77,- 850,- Noordwijk 177,- 142,- 319,- 462,- 33,- 814,- Lisse 238,- 191.- 429,- 264,88 92,40 786,28 Valkenburg 250,- 200,- 450,- 330,- 780,- Wassenaar 108,- 87,- 195,- 450,- 88,80 733,80 Katwijk 157,- 126,- 283,- 256,20,- - 539,20 Bij tarieven gebaseerd op watergebruik is uitgegaan van 200 kubieke meter per jaar. Om maar iet den heeft een schouwburg en een historisch centrum dat een lieve cent kost om te onder houden. Katwijk ontbeert der gelijke voorzieningen en zat bovendien historisch gezien ook al beter bij kas. Een ge meente als Wassenaar heeft dankzij spaarzaam beleid en het aanleunen tegen Den Haag ook al lage lasten. Als het aan de Raad voor de Gemeentefï nanciën ligt, worden dergelijke verschillen kleiner. Een deel van de gesuggereerde kortin gen op het gemeentefonds is daarop gebaseerd. Hiernaast een overzicht van de belastingen die het modale gezin met een modale koop woning in de Leidse regio aan de gemeente moet betalen. Bovenaan de duurste (Leiden), onderaan de goedkoopste. De afkorting OZB staat voor on- roerend-zaakbelasting, de nieuwe naam voor de vroegere onroerend-goedbelasting. Die belasting bestaat uit een tarief voor eigenaren en gebruikers van woningen. Wie een eigen huis bezit, betaalt beide bedra gen. Anders betaalt de huis baas het eigenaren-deel en de huurder het gebruikersdeel. Het overzicht is gebaseerd op gegevens over de tarieven voor 1994 die de gemeenten zelf hebben verstrekt. Behalve de gemeente zijn er ook nog andere instanties die heffingen innen, zoals het Hoogheem raadschap en de waterschap pen. Die lasten zijn hier buiten beschouwing gelaten. 'Dit red je niet meer met schrappen van dubbeltjes' mige gemeenten, waaronder Leiden, nu al vin den dat de lasten hoger zijn dan wenselijk. Het staafdiagram laat zien wat er gebeurt als de gemeenten besluiten de nu geadviseerde kor- ZOETERWOUDE RUDOLF KLEUN „We zijn het zwaarst getroffen van alle gemeenten in Neder land. We zouden 2,9 miljoen te- Dat is 352 gulden Dat betekent voor ieder huishouden in Zoeter woude duizend gulden." R. Ho- genelst, wethouder van financi ën in Zoeterwoude laat geen enkele onduidelijkheid bestaan over de gevolgen van de voorge stelde korting op het Ge meentefonds. /Vis het allemaal doorgaat is het een regelrechte ramp. De begroting van Zoeterwou de omvat zo'n 18 miljoen gul den. Daarvan komt nu nog 6,6 miljoen uit het Gemeentefonds. Hogenelst moet er 'eerlijk ge zegd' niet aan denken als hij daarvan daadwerkelijk 2,9 mil joen kwijtraakt. „Dal kun je niet opbrengen door hier en daar dubbeltjes te bezuinigen. Het gaat om tienduizenden en hon derdduizenden guldens. Dit be drag vertegenwoordigt, om maar iets te noemen, meer dan de helft van onze personeels kosten." Zoeterwoude heeft nu ongeveer 55 ambtenaren in dienst. Als Zoeterwoude onverhoopt toch zo diep moet snijden zijn de mogelijkheden voor Zoeter woude vrij beperkt. Lasten zul len omhoog gaan. Er zal toch een aantal ambtenaren al dan niet gedwongen verdwijnen. Bovendien moet geschrapt wor den in voorzieningen. „We heb ben een welzijnsplan dat onge veer vier ton kost. Er gaat 575.000 gulden naar het onder houd van wegen. Je zal stoepen en straten minder gaan onder houden en er zal minder aan het groen gebeuren. Misschien moet er groen worden gepriva tiseerd. En inderdaad, betegelen van ruimtes in wijken is ook goedkoper dan beplanten." Aan de welzijnsvoorzieningen wil Hogenelst liever helemaal niet komen. Maar na wat aan dringen noemt hij toch wat pos- ten. „De mensen zullen meer zelf moeten betalen. We steken nu een ton in het muziekonder wijs, een forse post. Misschien is dat dan geen taak meer voor de gemeente. Jongerenvereni ging Utopia heeft net een nieuw onderkomen, dat kost 30.000 gulden. Wellicht moeten we voetbalvelden verkopen." Onmogelijk Hogenelst haast zich om te ver klaren dat hij dit soort maatre gelen een onmogelijke zaak vindt. „Dan kom je toch uit op een tweedeling in de samenle ving. Het is maar een kleine groep die voor muziekles naar particuliere instituten kan gaan. Als je de voetbalvelden van de hand doet, wordt die sport eli tair. Het schrappen van voorzie ningen betekent bovendien dat de verveling bij sommige groe pen gaat toeslaan. Je ziet in de steden het vandalisme daardoor toenemen. Straks gebeurt dat in ons dorp ook." Van lastenverhogingen ziet hij in meer opzichten negatieve gevblgen. „Daar worden we la ter bij de verkiezingen op afge rekend. Ik kan me niet voorstel len dat mijn partij, het CDA, maar ook de PvdA daar nu voor gaat staan." Hij gaat er dan ook vanuit dat het advies van de Raad vóór de Gemeentefinanci- en niet ongeschonden door de Kamer komt. Grote bedri jven De wethouder verklaart de forse korting die Zoeterwoude zou krijgen onder andere uit de aan wezigheid van veel grote bedrij ven - zoals Heineken en 3M - binnen de gemeentegrenzen. Ongeveer 60 procent van de op brengst van de onroerend goed- belasting (in totaal ruim twee miljoen) komt van die bedrij ven. „In de redenering van het advies zouden we het daar kun nen halen." Dat Zoeterwoude nu nog re latief lage lasten heeft, is vol gens Hogenelst mede te danken aan de grote zelfwerkzaamheid van de bevolking. Veel kosten worden bespaard door de inzet van vrijwilligers, bijvoorbeeld in de bibliotheek. De wethouder meent dat de Raad voor Gemeentefinanciën bij zijn advies papieren normen heeft gehanteerd. „Je ziet het in de regio Leiden. Omdat Den Haag dichtbij is, wordt aan Lei den geen centrumfunctie toege kend. Dat kost die gemeente veel geld. In feite gaat het bedrag dat deze regio inlevert nu naar Den Haag. Dat is toch onzin, er is hier niemand die Den Haag als centrumstad ziet. Zo'n norm snijdt hout in het noorden of het oosten van het land, gebie den die dunner bevolkt zijn, maar niet in de Randstad."

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 22