Nieuwe verdeelsleutel gemeentefonds zeer omstreden
'Bezuinigen pijnlijk,
maar niet onmogelijk'
Zoeterwoude het zwaarst getroffen
Regio
Leiden
één in
top 21
Zoeterwoude
Zoeterrrieer
VRIJDAG 1 APRIL 1994
22
Als een mokerslag. Zo hard kwam de klap aan,
die de Raad voor de Ciemeentefinanciën (RGf)
vorige week uitdeelde in een advies over een
fonds. Als dit advies door het parlement wordt
gevolgd, wat overigens zeer de vraag is, moe
ien alle gemeenten in deze regio vanaf 1997
fors bezuinigen. Daarbij gaat het om vele mil
joenen guldens per jaar.
Gemeenten zijn voor hun uitgaven voor het
grootste deel afhankelijk van rijksgelden. Glo
baal genomen bestaat eenderde van hun in
komsten uit een bijdrage uit het zogenoemde
Gemeentefonds, eenderde is afkomstig van
rijksuitkeringen voor een speciaal vastgesteld
doel en de rest is eigen inkomsten uit onder
meer de'onroerend-zaakbelasting (ozb). Voor
al de bijdrage uit het Gemeentefonds is al ja
renlangonderwerp van discussie.
Bij de vaststeHing van de Financiële Ver
houdingswet (FVW) in 1984 is de verdeling
van het voor het Gemeentefonds beschikbare
bedrag geregeld via een aantal maatstaven.
De belangrijkste criteria zijn het aantal inwo
ners, het aantal woningen, hel grondopper
vlak, de totale wegenlengte, de bodemgesteld
heid en andere. De gedachte daarachter is dat
de ene gemeente de andere niet is en dat alle
gemeenten bij de verdeling van het geld zo
veel mogelijk recht moet worden gedaan. Op
die wijze is vorig jaar een bedrag van ruim 17
miljard gulden over alle Nederlandse gemeen
ten verdeeld.
De onvrede over dit stelsel, waarin de om
vang van een gemeente de belangrijkste ver-
deelmaatstaf is, nam steeds meer toe. Het zou
onvoldoende recht doen aan een aantal speci
fieke problemen, waarmee gemeenten kam
pen. Vooral het sociale aspect, het aantal in
woners met lage inkomens, kwam volgens de
mening van velen onvoldoende aan bod. Om
die reden is vorig jaar een verfijning doorge
voerd, waarbij vooral grotere gemeenten met
veel lage inkomens baat hadden. Tijdelijk kre
gen zij er een fors bedrag bij (Leiden röim
twee miljoen gulden), dat de 'rijke' gemeen
ten moesten inleveren.
Dit was slechts een voorschot op een totale
herziening van het stelsel, waarover de RGf
zich heeft gebogen. De raad heeft nu met be
hulp van onderzoeksbureaus onderzocht wel
ke maatstaven gehandhaafd kunnen blijven,
hoe zwaar ze moeten meetellen en welke
nieuwe maatstaven moeten worden aange
legd. Dit alles met als doel te komen tot een
rechtvaardiger verdeling, waarbij sprake is
van, zoals de raad schrijft, een verschuiving
van 'rijk naar arm' en van 'land naar stad'.
Vanuit dit oogpunt heeft het advies van de
raad voor bijvoorbeeld steden als Leiden
merkwaardige gevolgen. De stad heeft een
duidelijke centrumfunctie (met veel extra
voorzieningen waarvan ook buurgemeenten
profiteren), telt veel lage inkomens en heeft
hoge plaatselijke belastingtarieven. Die gege
vens wettigden de verwachting dat de stad er
in de nieuwe verdeelsleutel aanzienlijk op
geval.
i gaan. Het tegendeel is echter het
Daarvoor lijken, in het ingewikkelde reken-
stelsel dat de raad heeft gepresenteerd, drie
belangrijke oorzaken aan te wijzen. De RGf
gaat in zijn advies niet uit van het aantal lage
inkomens, maar van het aantal uitkeringstrek
kers. Voorts hecht de raad veel betekenis aan
de waarde van het onroerend goed, dat in de
Randstad aanzienlijk hoger is dan elders in
het land. Ten slotte heeft de raad de positie
van de vier grote steden apart gewogen, met
als resultaat dat zij er 225 miljoen gulden bij
krijgen. Op een verschuiving van in totaal 600
miljoen gulden binnen het Gemeentefonds is
dat eeji forse hap.
Voor Leiden speelt nog een rol dat het ge
wicht van het criterium 'aantal woonruimten'
in de nieuwe verdeelsleutel afneemt. Op
grond daarvan wordt de vergoeding voor bij
voorbeeld studentenhuisvesting aanzienlijk
lager. Voor andere 'nadeelgemeenten' weegt
het nieuw ingevoerde criterium van de hoogte
van de ozb zwaar. Als de nieuwe verdeelsleu
tel wordt ingevoerd zien zij zich gedwongen
het ozb-tarief fors te verhogen.
De nieuwe door de raad voorgestelde maat
staven zijn niet onomstreden en daarom zal
de soep vermoedelijk niet zo heet worden ge
geten, als zij is opgediend. Het kabinet verzet
zich bijvoorbeeld tegen het gebruik van het
criterium 'aantal uitkeringsgerechtigden', om
dat het voor gemeenten een premie zou zijn
op het 'hebben' van een groot aantal uitke
ringsgerechtigden. Ook plaatst menig deskun
dige vraagtekens bij het gebruik van de waar
de van het onroerend goed voor het bepalen
van een normtari^f. Hen grote mate van onge
lijkheid tussen Randstad en de rest van het
land zou daar het gevolg van zijn. Ten slotte
spreekt de raad zich niet uit over de mogelijk
heid van een geleidelijke invoering van het
nieuwe stelsel. Het is echter zonneklaar dat de
meeste gemeenten een klap van vele miljoe
nen extra bezuinigen in één jaar niet kunnen
opvangen.
Nieuwe criteria
door de Raad voor
de Gemeentefïnanciën (RGf)
voorgestelde systeem voor de
verdeling van het Gemeente
fonds bevat maar liefst 31 ver
schillende maatstaven. De ge
noemde maatstaven gelden
voor alle gemeenten met uit
zondering van de vier grote. De
belangrijkste maatstaven zijn:
een vast bedrag oppervlakte
land oppervlakte binnenwater
oppervlakte buitenwater
slappe bodem grondoppervlak
bebouwing omgevingsadres-
sendichthcid aantal woon
ruimten rioleringen histori
sche kernen monumenten
stadsvernieuwing inwonertal
jongeren en ouderen aantal
bijstandsgerechtigden lage in
komens allochtonen op
brengst onroerend-zaakbelas-
ting.
Kortingen op
gemeentefonds
zal iedereen
gaan voelen
Het gemeentefonds, wei
nig mensen zullen er veel
over nadenken. Verschui
vingen ervan kunnen niet
temin vergaande gevolgen
hebhen, zoals blijkt uit het
vorige week bekend ge
worden advies van de
Raad voor de Gemeentefï
nanciën. In dat advies
stonden richtlijnen voor
het opnieuw verdelen van
het geld dat het rijk jaar
lijks beschikbaar stelt aan
de gemeenten. Die bijdra
ge, is vaak de grootste in
komstenbron van het
plaatselijk bestuur. In Zoe-
terwoude gaat het nu bij
voorbeeld om een derde
van de totale begroting.
De resterende uitgaven
worden gedekt uit onder
andere belastingen en hef
fingen.
Regelmatig, ongeveer
om de tien jaar, wordt op:
nieuw bekeken of de ver
deling van het geld wel de
juiste is. Zo werd bijvoor
beeld ook in 1984 gescho
ven met de bijdragen. In
1997 staat dal weer te ge
beuren, de aanleiding voor
het nu uitgebrachte ad-
Veel gemeenten ver
wachtten al dat zij zouden
moeten inleveren. Zo was
van meet af aan duidelijk
dat de vier grote steden
meer zouden krijgen ten
koste van de kleintjes.
Maar ook de gemeente
Leiden verwachtte een
grotere bijdrage van hel
rijk.
Het nu uitgebrachte ad
vies is een grote teleurstel
ling voor de regio Leiden.
Als het wordt opgevolgd
moeten alle gemeenten -
ook Leiden - fors inleve
ren. In de meeste gevallen
gaat het om miljoenen.
Om dat op te vangen zijn
lastenverhogingen niet te
vermijden. En dan heeft
ineens iedereen te maken
met het Gemeentefonds.
Daarom vandaag in deze
krant een overzicht van de
gevolgen van de voorge
stelde herverdeling van
het Gemeentefonds.
Wethouder T. van Rij: „Pijnlijke operatie".
Leiden kan wel vijf miljoen vinden
FOTO HIELCO KUIPERS
Een korting van vijf miljoen gul
den kan Leiden niet opvangen
zonder pijnlijke maatregelen te
nemen. ,,Dan ontkom je bijna
niet aan gedwongen ontsla
gen", zegt PvdA-wethouder T.
van Rij. I lij is onthutst door het
advies van de Raad voor de Ge-
wachtte van een herverdeling
van de uitkeringen uit het ge
meentefonds een voordeel van
ruim vijf miljoen gulden. Nu
dreigt voor de Sleutelstad pre
cies het omgekeerde.
Het is mogelijk om in Leiden,
waar de gemeentelijke uitgaven
jaarlijks zo'n zevenhonderd mil
joen gulden bedragen, vijf mil
joen te bezuinigen. Van het geld
op de begroting is 160 tot 170
miljoen, aldus Van Rij. te beïn
vloeden. En die vijf miljoen gul
den zou volgens de wethouder
misschien zelfs gehaald kunnen
worden met de kaasschaaf me -
thode, waarbij op elke begro
tingspost een bepaald percenta
ge wordt bezuinigd. Maar dan
moeten er wel dikke plakken
worden gesneden.
„Vijf miljoen gulden korten
op de begroting van Leiden is
hoe dan ook een pijnlijke ope
ratie", zegt de PvdA-voorman.
„Dan moet je denken aan het
afstoten van taken die niet wet
telijk verplicht zijn: het sluiten
van alle filialen van de biblio
theek bijvoorbeeld, of sluiting
van buurthuizen. En je kunt,
zoals ze in Alkmaar hebben ge
daan, het waterbeheer volledig
overdragen aan het hoogheem
raadschap. Maar dan krijgen de
burgers van die kant weer een
lastenverhoging." Het zijn alle
maal bezuinigen waar Van Rij
geen voorstander van is. Maar
als het moet, kan het.
Aan inkrimping van het per
soneelsbestand-zou niet te ont
komen zijn, meent Van Rij.
„Anders kom je in de situatie
dal je mensen gaat aannemen,
terwijl je geen geld hebt om ze
een bureau en een telefoon té
geven." Een vacaturestop lijkt
in dat geval wel het minste
waartoe de gemeente moet
overgaan. „En mogelijk zegt
de wethouder, „kom je zelfs aan
gedwongen ontslagen."
Leuke discussie
Van Rij gaat er vooralsnog niet
van uit. dat Leiden in 1997 en
de jaren daarna inderdaad vijf
miljoen gulden moet inleveren.
„Want ik zie nog niet dat kabi
net en parlement dit voorstel
van de Raad voor de Gemeente
fïnanciën, waarbij de Randstad
moet inleveren voor het noor
den en oosten van het land, zo
maar overnemen. Daar zal nog
wel een leuke discussie over
volgen."
Het was ook niet voor niets,
dat Leiden rekende op een ho
gere, in plaats van een lagere
uitkering uit het gemeente
fonds. In oktober 1992 kreeg
1 eiden, vooruitlopend op de
herverdeling van de uitkerin
gen, alvast een extraatje toege
schoven door de staatssecreta
rissen Van Amelsvoort (financi
en) en De Graaff-Nauta
(binnenlandse zaken).
Voorzitter prof. dr. I. van der
Dussen van de Raad voor de
Gemeentefïnanciën, dezelfde
raad die nu de gemeente Leiden
wil korten, had een rapport ge
schreven onder de titel Insnoe
ren en uitbuiken. Van der Dus
sen betoogde in dat rapport, dat
er bij de verdeling van de gel
den meer rekening moest wor
den gehouden met de 'regio
functie' van bepaalde steden.
Leiden kreeg voor de jaren 1994
en 1995 alvast een miljoen meer
toegezegd, in afwachting van
een definitieve regeling. „Waar
mee al is aangetoond, dat onze
redenering niet helemaal van
God los is", aldus Van Rij.
Dat Leiden een regiofunctie
vervult, is volgens de PvdA'er
onloochenbaar. „We houden al
lerlei culturele voorzieningen in
stand waar mensen uit de regio
op af komen, we hebben een
gymnasium waar ook leerlingen
uit de omliggende gemeenten
op zitten. Maar de Raad voor de
Gemeentefïnanciën heeft nu als
uitgangspunt genomen, dat een
gemeente pas een regiofunctie
heeft als er in een straal van
twintig kilometer geen grote
stad ligt. En wij hebben de
pech, dat Den Haag net binnen
die straal ligt. Maar ja, zo zal
met elk criterium wel iemand
een probleem hebben."
Ontwikkeling belasting advies RvGF
Als het advies van de Raad voor de Gemeente- waarschijnlijke. Al
financiën zonder meer wordt overgenomen,
staan de gemeenten voor de keus: bezuinigen
en voorzieningen schrappen, de belastingen
fors verhogen of een combinatie daarvan. Die
laatste mogelijkheid is in de praktijk de meest tingen zonder n
s het maar omdat som- sleutelen. Leiden blijft ook dan - met een rela
tief beperkte lastenverhoging van tien procent
- de duurste gemeente in de regio, gevolgd
door Oegstgeest. De afkorting RvGF staat voor
Raad voor Gemeentefinanciën. (Bron: Regio
i de belastingen te ver- Leiden).
LEIDEN RUDOLF KLEUN
Een modaal gezin met twee
kinderen dat in de Randstad
een koopwoning bezit heeft
volgens gegevens van het Ne
derlands instituut voor Bud
getvoorlichting een huis ter
waarde van ongeveer twee ton.
Datzelfde gezin heeft maande
lijks ongeveer 3200 gulden te
besteden.
Gemeentelijke lasten heb
ben de afgelopen jaren betrek
kelijk geruisloos een steeds
groter beslag gelegd op dat in-,
komen.' Wie het geluk, of de
pecb. heeft in pakweg Leiden
te wonen moet iedere maand
zo'n 130 gulden apart houden
om de gemeente tevreden te
houden. Een Katwijker daaren
tegen is nog geen derde van
dat bedrag kwijt. Leiden hoort
daarmee tot de duurste steden
van het land. Katwijk daaren
tegen is een van de goedkoop
ste. misschien wel de aller
goedkoopste.
Die verschillen hebben te
maken met de voorzieningen
die een gemeente biedt en die
ook betaald moeten worden.
Lei-
Gemeente
OZB
afval-
stoffen
riooi-
recht*
totale
lasten
eigenaar
gebruiker
totaal
Leiden
638,-
516,-
1144,-
250,80
172,55
1577,35
Oegstgeest
212,-
172,-
384,-
559,20
350,-
1293,20
Liemeer
330,-
264,-
594,-
369,60
213,-
1176,60
Rijnwoude
215,-
172.-
387,-
471,-
312,-
1170,-
Alkemade
320,-
256,-
576,-
388,-
172,-
1136,-
Rijnsburg
300,-
240,-
540,-
411,-
172,20
1126,20
Alphen
313,-
250,-
563,-
418,80
137,-
1119,80
Leiderdorp
295,-
236,-
531,-
495,80
76,-
1102,80
Sassenheim
222,-
178,-
400,-
373,20
233,-
1006,20
Ter Aar
251,-
201,-
452,-
406,80
144,60
1003,40
Voorhout
275,-
220,-
495,-
410,40
79,68
985,08
Warmond
250,-
201,-
451,-
528,-
979,-
Zoeterwoude
196,-
157,-
353,-
450,-
172,-
975,-
Voorschoten
213,-
171,-
384,-
465,24
76,68
925,92
Jacobswoude
211,-
170,-
381,-
388,-
118,-
887,-
Noordwijkerh.
226,-
181,-
407,-
366,-
77,-
850,-
Noordwijk
177,-
142,-
319,-
462,-
33,-
814,-
Lisse
238,-
191.-
429,-
264,88
92,40
786,28
Valkenburg
250,-
200,-
450,-
330,-
780,-
Wassenaar
108,-
87,-
195,-
450,-
88,80
733,80
Katwijk
157,-
126,-
283,-
256,20,-
-
539,20
Bij tarieven gebaseerd op watergebruik is uitgegaan van 200 kubieke meter per jaar.
Om maar iet
den heeft een schouwburg en
een historisch centrum dat een
lieve cent kost om te onder
houden. Katwijk ontbeert der
gelijke voorzieningen en zat
bovendien historisch gezien
ook al beter bij kas. Een ge
meente als Wassenaar heeft
dankzij spaarzaam beleid en
het aanleunen tegen Den Haag
ook al lage lasten. Als het aan
de Raad voor de Gemeentefï
nanciën ligt, worden dergelijke
verschillen kleiner. Een deel
van de gesuggereerde kortin
gen op het gemeentefonds is
daarop gebaseerd.
Hiernaast een overzicht van
de belastingen die het modale
gezin met een modale koop
woning in de Leidse regio aan
de gemeente moet betalen.
Bovenaan de duurste (Leiden),
onderaan de goedkoopste. De
afkorting OZB staat voor on-
roerend-zaakbelasting, de
nieuwe naam voor de vroegere
onroerend-goedbelasting. Die
belasting bestaat uit een tarief
voor eigenaren en gebruikers
van woningen. Wie een eigen
huis bezit, betaalt beide bedra
gen. Anders betaalt de huis
baas het eigenaren-deel en de
huurder het gebruikersdeel.
Het overzicht is gebaseerd
op gegevens over de tarieven
voor 1994 die de gemeenten
zelf hebben verstrekt. Behalve
de gemeente zijn er ook nog
andere instanties die heffingen
innen, zoals het Hoogheem
raadschap en de waterschap
pen. Die lasten zijn hier buiten
beschouwing gelaten.
'Dit red je niet meer met schrappen van dubbeltjes'
mige gemeenten, waaronder Leiden, nu al vin
den dat de lasten hoger zijn dan wenselijk. Het
staafdiagram laat zien wat er gebeurt als de
gemeenten besluiten de nu geadviseerde kor-
ZOETERWOUDE RUDOLF KLEUN
„We zijn het zwaarst getroffen
van alle gemeenten in Neder
land. We zouden 2,9 miljoen te-
Dat is 352 gulden
Dat betekent voor
ieder huishouden in Zoeter
woude duizend gulden." R. Ho-
genelst, wethouder van financi
ën in Zoeterwoude laat geen
enkele onduidelijkheid bestaan
over de gevolgen van de voorge
stelde korting op het Ge
meentefonds. /Vis het allemaal
doorgaat is het een regelrechte
ramp.
De begroting van Zoeterwou
de omvat zo'n 18 miljoen gul
den. Daarvan komt nu nog 6,6
miljoen uit het Gemeentefonds.
Hogenelst moet er 'eerlijk ge
zegd' niet aan denken als hij
daarvan daadwerkelijk 2,9 mil
joen kwijtraakt. „Dal kun je niet
opbrengen door hier en daar
dubbeltjes te bezuinigen. Het
gaat om tienduizenden en hon
derdduizenden guldens. Dit be
drag vertegenwoordigt, om
maar iets te noemen, meer dan
de helft van onze personeels
kosten." Zoeterwoude heeft nu
ongeveer 55 ambtenaren in
dienst.
Als Zoeterwoude onverhoopt
toch zo diep moet snijden zijn
de mogelijkheden voor Zoeter
woude vrij beperkt. Lasten zul
len omhoog gaan. Er zal toch
een aantal ambtenaren al dan
niet gedwongen verdwijnen.
Bovendien moet geschrapt wor
den in voorzieningen. „We heb
ben een welzijnsplan dat onge
veer vier ton kost. Er gaat
575.000 gulden naar het onder
houd van wegen. Je zal stoepen
en straten minder gaan onder
houden en er zal minder aan
het groen gebeuren. Misschien
moet er groen worden gepriva
tiseerd. En inderdaad, betegelen
van ruimtes in wijken is ook
goedkoper dan beplanten."
Aan de welzijnsvoorzieningen
wil Hogenelst liever helemaal
niet komen. Maar na wat aan
dringen noemt hij toch wat pos-
ten. „De mensen zullen meer
zelf moeten betalen. We steken
nu een ton in het muziekonder
wijs, een forse post. Misschien
is dat dan geen taak meer voor
de gemeente. Jongerenvereni
ging Utopia heeft net een nieuw
onderkomen, dat kost 30.000
gulden. Wellicht moeten we
voetbalvelden verkopen."
Onmogelijk
Hogenelst haast zich om te ver
klaren dat hij dit soort maatre
gelen een onmogelijke zaak
vindt. „Dan kom je toch uit op
een tweedeling in de samenle
ving. Het is maar een kleine
groep die voor muziekles naar
particuliere instituten kan gaan.
Als je de voetbalvelden van de
hand doet, wordt die sport eli
tair. Het schrappen van voorzie
ningen betekent bovendien dat
de verveling bij sommige groe
pen gaat toeslaan. Je ziet in de
steden het vandalisme daardoor
toenemen. Straks gebeurt dat in
ons dorp ook."
Van lastenverhogingen ziet
hij in meer opzichten negatieve
gevblgen. „Daar worden we la
ter bij de verkiezingen op afge
rekend. Ik kan me niet voorstel
len dat mijn partij, het CDA,
maar ook de PvdA daar nu voor
gaat staan." Hij gaat er dan ook
vanuit dat het advies van de
Raad vóór de Gemeentefinanci-
en niet ongeschonden door de
Kamer komt.
Grote bedri jven
De wethouder verklaart de forse
korting die Zoeterwoude zou
krijgen onder andere uit de aan
wezigheid van veel grote bedrij
ven - zoals Heineken en 3M -
binnen de gemeentegrenzen.
Ongeveer 60 procent van de op
brengst van de onroerend goed-
belasting (in totaal ruim twee
miljoen) komt van die bedrij
ven. „In de redenering van het
advies zouden we het daar kun
nen halen."
Dat Zoeterwoude nu nog re
latief lage lasten heeft, is vol
gens Hogenelst mede te danken
aan de grote zelfwerkzaamheid
van de bevolking. Veel kosten
worden bespaard door de inzet
van vrijwilligers, bijvoorbeeld in
de bibliotheek.
De wethouder meent dat de
Raad voor Gemeentefinanciën
bij zijn advies papieren normen
heeft gehanteerd. „Je ziet het in
de regio Leiden. Omdat Den
Haag dichtbij is, wordt aan Lei
den geen centrumfunctie toege
kend. Dat kost die gemeente
veel geld.
In feite gaat het bedrag dat
deze regio inlevert nu naar Den
Haag. Dat is toch onzin, er is
hier niemand die Den Haag als
centrumstad ziet. Zo'n norm
snijdt hout in het noorden of
het oosten van het land, gebie
den die dunner bevolkt zijn,
maar niet in de Randstad."