Aan de slag in plaats
van mensen te isoleren
w
c
Binnenland
hTERDAG 26 MAART 1994
anp Algemeen Nedtriar
•- PiVIV..I'.
[oeder dwong
inge kinderen
ot prostitutie
MELO ANP
rechtbank in Almelo behan-
;lt dinsdag de zaak van een
•jarige vrouw uit Hengelo. Zij
irdt ervan verdacht haar drie
deren meermalen te hebben
Ivvongen tot prostitutie. De
'isjes waren toen twee, vijf en
:ht jaar oud. Ook bedreef zij
in aanwezigheid van haar
deren. Dat gebeurde bij de
irdachte thuis tussen februari
april 1993. De mannen
•rd telefonisch meegedeeld
inneer zij tegen betaling langs
inden komen.
|De verkrachtingen en de on-
:ht waren niet de enige han-
llingen die de kinderen moes-
~1n ondergaan. Ze stonden ook
"loot aan geweld en bedreiging,
b werden ze door de vrouw of
bor een van de mannen met
luwen en riemen aan bed vast
gebonden en met kettingen en
pmen geslagen. Ook streken
e daders met een mes over het
thaam. Verder kregen de kin-
bren kalmerende injecties en
lillen toegediend.
rier jaar cel
eëist voor
;e
tl
-Jt
De bijstand ligt onder vuur. Niet alleen door de steeds maar stijgende
kosten, maar vooral door de alarmerende berichten over omvangrijke
fraude.
Begin vorig jaar lanceerde staatssecretaris Ter Veld plannen voor
bezuinigingen op de bijstand, die haar de kop zouden kosten.
Later nam haar opvolger Wallage die plannen over.
Eind vorig jaar zag h ij kans om ze alsnog door de
Tweede Kamer te loodsen.
Maar hoe is het om te leven van de
bijstand? Hoe groot is het misbruik nu
eigenlijk? Komen al die
bijstandsontvangers ooit nog aan
het werk? Die vragen staan 1
centraal in een serie -fSa
artikelen over de bijstand.
oord op zoon
|et het doodschieten van zijn
bon. heeft een 60-jarige Hage-
_par een levenslange straf over
_thzelf uitgeroepen. De 27 jaar
Lde zoon was z'n oogappel,
■aar toen de zwaar verslaafde
lan op 5 december vorig jaar
fjpor de zoveelste keer thuis
anklopte voor geld, sloeg pa op
it en trok zijn pistool.
Officier van justitie mr. T.
fesselink eiste daarom gisteren
bor de rechtbank in Den Haag
ier jaar gevangenisstraf tegen
pm. Ze acht bewezen dat de
ragenaar opzettelijk zijn zoon
tn het leven heeft gebracht. De
lan overleed door een schot in
|jn buik. Aan de verklaring dat
p vader slechts op de benen
in zijn zoon wilde schieten,
jd de officier geen boodschap.
IHet drama hing de hele dag al
■1 de lucht. Overdag, toen de
trdachte zelf niet thuis was.
,id het slachtoffer zijn moeder
^lec keer om geld gevraagd. De
prste keer had ze het gegeven,
feet pijn in het hart, want ze
■'st dat haar kind er drugs van
__pu kopen. De tweede keer had
t hem ten einde raad met een
3ukenmes de deur uit gejaagd.
~1p laatste keer dat de zoon aan
p deur rammelde, werd hem
Jtaal.
erwachte winst
oor Holland
Casino's enorm
tN HAAG ANP
je Holland Casino's hebben in
e eerste drie kwartalen vorig
fir ruim 90 miljoen gulden
nst gemaakt. Verwacht wordt
fit de totale winst over 1993
knd de 112 miljoen gulden zal
jtkomen. Dat zou ongeveer zes
liljoen meer zijn dan vorig
jar. Dat staat in het jaarverslag
tin de Raad voor de Casinospe-
in dat gisteren is gepubliceerd.
7!)e cijfers over de laatste drie
laanden moeten nog worden
Dedgekeurd.
De Holland Casino's verwei-
ulpmden vorig jaar ruim 4 mil
ten bezoekers. Dat is ongeveer
_i0.000 meer dan in '92 of een
lijging van 6,4 procent. De
roei in belangstelling was
boral te danken aan het casino
t Rotterdam, dat het aantal
"'uklustigen met 8,1 procent zag
lenemen.
In totaal brachten de gokspe-
in in de casino's ruim 281 mil-
Ejen gulden in het laatje. De
beelautomaten brachten. 186,7
mjiljoen gulden op. Van het geld
Ing 128,6 miljoen gulden als
"elasting naar het ministerie
n financiën. De winst is voor
t ministerie van economische
ieen kartonnen
loos meer om
ibes tandpasta
Ïet is gedaan met de kartonnen
rpakking om tubes tandpasta,
oor de ontwikkeling van een
euwe kunststof sta-tube is het
Inhulsel overbodig geworden
i kan voortaan 25 procent ma-
|Wriaal worden bespaard op de
rpakking. De besparing is het
jj| volg van een overeenkomst
(et Convenant verpakkingen)
4e minister Alders van milieu
_J 1991 sloot met handel en in-
[J| ïstrie. De industrie heeft uit-
(fierig onderzoek verricht naar
Tii nieuwe verpakking voor
|Wndpasta. De oude tubes kun-
JUen niet zonder omhulsel in de
{Jhappen worden gelegd. Het
sico op beschadiging is dan te
■foot.
ILLUSTRATIE INGRID JOUSTRA
SJAAK SMAKMAN
inds de industriële revolutie begon,
wordt met steeds minder mensen
steeds meer geproduceerd. Eerst
veranderde de agrarische samenleving in een
industriële samenleving, op dit moment vindt
de overgang plaats naar wat zo deftig de post
industriële samenleving heet. Door de auto
matisering verschuift de werkgelegenheid van
de industrie naar de dienstensector. En bin
nen de dienstverlening vindt ook weer een
verschuiving plaats, die pas zal eindigen op
het punt waar de machine de menselijke
hand niet meer kan vervangen.
De arbeidsmarkt van de toekomst is wel
eens treffend afgeschilderd als een zandloper:
aqn de top de mensen die vooral met hun
hoofd werken, onderin een brede laag van
mensen die met hun handen werken - maar
dan wel in de dienstverlening: de zorg, het
toerisme, de winkels, de horeca, de bouw, on
derhoudswerk, enzovoorts. Daar tussenin zit
een relatief kleine groep die de vergaand ge
mechaniseerde en geautomatiseerde land
bouw en industrie op gang houdt.
Wat is het probleem? Dat is simpel gesteld
dat er te weinig vraag is naar diensten aan de
onderkant van die zandloper. Bijna iedereen
wil best een werkster, maar niet als dat ten
koste gaat van de tweede vakantie, de nieuwe
auto of de CD-speler. De eenvoudige dienst
verlening is nu relatief (te) duur. Eén manier
om dat werk goedkoper te maken, kent ieder
een: zwart werken. Geen belastingen en socia
le premies betalen scheelt al gauw meer dan
de helft. Maar zwart werken ondermijnt wel
het draagvlak voor de sociale zekerheid, het
onderwijs, de politie, het welzijnswerk en
noem maar op. De kunst is dus om ook mét
de betaling van belastingen en premies
dienstverlening aantrekkelijk te houden.
Daarvoor zijn tal van mogelijkheden. De
eerste en eenvoudigste is het verlagen van het
loon. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld is
het minimumloon veel lager dan in Neder
land. Hoewel in beide landen in de afgelopen
twintig jaar een enorme uitstoot van banen in
de industrie optrad, hield in de periode 1974-
1990 in de VS de banengroei vrijwel gelijke
tred met die van de economische groei. De
groei van de dienstverlening compenseerde
ruimschoots de ontslagen in de industrie. In
Nederland daarentegen nam van 1974 tot
1982 de werkgelegenheid af ondanks een eco
nomische groei.
Dat lagere lonen ook in Nederland voor
werk zorgen, bewees het vervolg van de jaren
tachtig. Vooral door de loonmatiging kwamen
er ruim een half miljoen banen bij. Maar je
kunt je wel afvragen of het schrappen of sterk
verlagen van het minimumloon wel zo n goe
de remedie is. Met een fikse verlaging ligt ook
de armoede van de jaren dertig op de loer.
Want dat is de keerzijde van de rooskleurige
statistieken in de VS: onder grote delen van de
bevolking heerst bittere armoe en de tweede
ling van de maatschappij is daar een feit.
Maar dan wordt de vraag wel moeilijk: hoe
zorgen we ervoor dat iemand in 38 uur per
week een loon kan verdienen dat niemand
bereid is te betalen?
Toch zijn ook daarvoor meerdere mogelijk
heden. De eerste is gelegen in het feit dat de
bruto-loonkosten door de belastingen en soci
ale premies voor werkgevers en werknemers
1,8 maal zo hoog zijn als het netto-loon dat de
werknemer uiteindelijk op de giro krijgt.
Dat verschil is de beroemde wig. Als je die
wig verkleint, kan arbeid goedkoper worden
zonder dat de werknemer dat merkt in zijn
portemonnee. Verlaag je premies voor de
werkgevers, dan dalen de loonkosten direct.
Verlaag je de werknemerslasten, dan dalen de
loonkosten indirect. Als een werknemer netto
meer overhoudt, zal hij immers eerder ge
neigd zijn genoegen te nemen met de nullijn
of een zeer kleine loonsverhoging. Dat is ook
precies waarop het kabinet mikt bij de verde
ling van de miljardenmeevaller in de belastin
gen. En waar werkgevers en bonden het ver
der ook over oneens mogen zijn, ze willen wèl
de komende vier jaar vijftien miljard gulden
uittrekken om de wig te verkleinen.
Bezuinigen
De keerzijde van minder belastingen en socia
le premies is natuurlijk dat minder geld be
schikbaar is voor allerlei
(overheids)voorzieningen en de sociale zeker
heid. Daar ligt ook het pijnpunt in de verklei
ning van de wig. De uitgaven voor de sociale
zekerheid terugdringen is erg moeilijk. De
WW bijvoorbeeld kost dit jaar anderhalf mil
jard meer dan vorig jaar. De fikse ingrepen in
de WAO ten spijt stijgt het aantal arbeidson
geschikten nog steeds. En wie aan de AOW
komt, pleegt politieke zelfmoord.
Blijft over: korten bij de overheid. De afgelo
pen jaren is dat al veelvuldig gebeurd en nieu
we bezuinigingen gaan steeds meer pijn doen.
Kortingen op de huursubsidie, eigen bijdra
gen in de zorg: het zijn voorstellen die op
steeds fellere weerstand stuiten. Tekenend is
dat werkgevers, vakbonden en kroonleden in
de Sociaal-Economische Raad het snel eens
waren over de noodzaak om de wig te verklei
nen, maar dat ze het grondig oneens bleven
over de vraag waar het geld daarvoor- vandaan
moet komen.
De politieke partijen hebben in hun verkie
zingsprogramma's wel een duidelijk signaal
gegeven: dat geld moet voor een belangrijk
deel komen van de uitkeringsontvangers.
Daarvoor hebben ze de volgende rechtvaardi
ging: als door lagere arbeidskosten meer ba
nen ontstaan, is dat niet alleen goed voor de
werklozen die weer aan de slag komen, maar
ook voor al die mensen die op een uitkering
blijven aangewezen. Het geld voor hun uitke
ringen moet immers worden opgebracht door
de werkenden. Nu onderhouden honderd
werkenden 86 mensen met een uitkering en
die verhouding dreigt de komende jaren nog
schever te worden. Er moeten dus meer men
sen aan de slag om het sociale stelsel in stand
te houden.
Er is nog een manier om de wig te verklei
nen. Bij een bevriezing of verlaging van de uit
kering leveren de mensen zonder werk in voor
de werkenden, maar je kunt ook kiezen voor
een methode waarbij de werkenden iets in
schikken om werklozen aan de slag te helpen.
Als je de lonen bruto op de nullijn zet, kan de
economische groei worden gebruikt voor ver
kleining van de wig. Lagere belastingen en so
ciale premies verhogen niet alleen de netto
lonen, maar ook de netto-uitkeringen. Ie kunt
dan ook extra geld maken voor^bescherming
van het milieu, een punt dat in de huidige
(koopkracht)discussie helemaal dreigt onder
te sneeuwen. CNV-voorzitter Westerlaken
stelde vorig jaar om die reden voor om vijf
jaar lang de nullijn aan te houden. Dat plan
werd echter weggehoond door de FNV en de
meeste bij het CNV aangesloten bonden.
Werkgarantieplan
De banengroei van de jaren tachtig ging gro
tendeels voorbij aan wat is uitgegroeid tot de
harde kern van langdurig werklozen. Over de
omvang van die groep verschillen de menin
gen, maar feit is dat het Amsterdamse ar
beidsbureau vorige week 24.000 werklozen uit
de kaartenbakken haalde omdat die toch
nooit meer aan het werk komen.
Dat is een treurig vooruitzicht, vooral om
dat er zoveel werk valt te doen in bijvoorbeeld
de zorg, de veiligheid op straat en het milieu.
Waarom lukt het niet om bijvoorbeeld in de
zorg (langdurig) werklozen en gedeeltelijk ar
beidsongeschikten in te zetten zodat de pro
fessionele krachten hun handen vrij krijgen
voor werk waaraan ze nu niet toekomen? In
beide gevallen gaat het uiteindelijk om men
sen die door de gemeenschap worden be
taald.
Vooral de bonden hebben grote bezwaren:
als je mensen voor hun uitkering laat werken
in bijvoorbeeld de ouderenzorg, dan heb je
een grote kans dat de directeur van het be
jaardenoord daarin een mooie gelegenheid
ziet om het aantal 'echte' personeelsleden te
rug te brengen. De directeur moet immers
ook zien uit te komen met een budget dat
steeds verder wordt afgeknepen.
Lukt het al om daar afspraken over te ma
ken, dan hebben de bonden nog een tweede
probleem: als je mensen voor hun uitkering
op veelal minimumloon-niveau laat werken in
een bejaardenoord, dan komen daardoor on
vermijdelijk de hogere CAO-lonen van de an
dere bejaardenverzorg(st)ers onder druk. Dat
valt echter te ondervangen door deze nieuw
komers hetzelfde uurloon te betalen als de
huidige krachten. Omdat de werklozen slechts
het minimumloon krijgen, werken ze dan
geen 38 uur per week, maar bijvoorbeeld 28 of
24 uur per week.
Ook in het particuliere bedrijfsleven kun je
een variant van dit zogenoemde workfare,
werken voor je uitkering, bedenken. Er is in de
afgelopen jaren zelfs al een heel bruikbaar
model ontwikkeld: het Jeugdwerkgarantie
plan. Iedere schoolverlater die er na een half
jaar niet in is geslaagd op eigen kracht werk te
vinden, kan zich bij het JWG aanmelden en
krijgt dan een baan voor 32 uur per week bij
overheid of een gesubsidieerde instelling
waarvoor hij het minimumjeugdloon ont
vangt. In de praktijk loopt het plan voor geen
meter, vooral omdat het is ingebed in een
enorme hoeveelheid voorschriften en bepa
lingen.
Maar stel nu eens dat je iedere werkloze
verplicht zich in te schrijven bij een speciaal
bemiddelingsbureau - op te richten door de
sociale dienst en het arbeidsbureau - waar elk
bedrijf en iedere particulier zich kunnen aan
melden die werk in de aanbieding hebben.
Het kan dan gaan om een koffiejuffrouw of
een werkster, een kinderoppas of een bood-
schappenbezorger bij een supermarkt, om
een conducteur of om iemand die de tuin een
beetje bijhoudt. Het kan gaan om een baan
voor langere tijd of om een klusje, zoals be
hangen of het schilderen van een tuinhek.
Kortom: om al dat werk waar wel vraag naar
is, maar dat nu voor veel mensen te duur is
om wit te laten doen.
En stel dat die hulp pakweg de helft kost
van het huidige minimumloon, terwijl het be
middelingsbureau op zijn beurt de werkloze
ongeacht het aantal gewerkte uren het sociaal
minimum garandeert. Hoeveel banen zou dat
niet kunnen opleveren? De truc is hier dat
werklozen een deel van hun uitkering terug
verdienen in de particuliere sector, zodat de
sociale-zekerheidsuitgaven (en daarmee de
sociale premies) kunnen dalen.
Ambtenaren van de Europese Commissie
opperden onlangs een variant: dienstenche
ques, die particulieren zouden moeten kun
nen kopen op bijvoorbeeld het postkantoor
en waarmee werkgevers hun werknemers
deels kunnen betalen. Met die cheques kun je
dan bijvoorbeeld kinderopvang; een werkster
of beveiliging van huizen of wijken kopen. Als
de overheid die cheques aftrekbaar maakt
voor de belasting, zal een cheque van 25 gul
den voor veel mensen in feite slechts de helft
daarvan kosten. Het wordt dan aantrekkelijk
om niet meer zwart te betalen, maar met een
dienstencheque. De nu nog zwarte werkster
moet dan wel belastingen en premies betalen,
maar vangt netto hetzelfde als nu. Op zich
kost het systeem de overheid geld. maar daar
staat al snel een fikse besparing op werkloos
heidsuitkeringen tegenover. Per saldo kan de
overheid dus voordeliger uit zijn.
Wie dergelijke ideeën oppert, krijgt al snel
het verwijt dat hij werklozen inferieur werk
opdringt. Maar is dat echt zo? Die werksters
zijn er nu ook - zwart. Particuliere kinderop
vang is er nu ook - zwart. Dat muurtje wordt
nu ook gemetseld - zwart. Wat veel mensen
vergeten is dat in onze maatschappij aan werk
slechts economische maatstaven worden aan
gelegd: alleen als er voldoende koopkrachtige
vraag naar is, wordt het gedaan. Niemand zal
werk in een ziekenhuis of bejaardenoord als
inferieur bestempelen, maar we zijn niet be
reid om daarvoor (via de belasting) het CAO
loon te betalen aan iedereen die daar zinvol
bezig kan zijn. Daarom is er zo'n gebrek aan
menskracht.
Verlaging van arbeidskosten en verschillen
de vormen van workfare sluiten prima op el
kaar aan: lagere arbeidskosten vergroten de
werkgelegenheid voor de relatief kansrijke
werklozen, terwijl het bemiddelingsbureau
zich meer specifiek kan richten op de kansar
me werklozen.
Kosten
En de werklozen zelf dan? Worden die er beter
van? Het antwoord is een volmondig ja. „Ar
beid", stelde de Wetenschappelijke Raad voor
het Regeringsbeleid in 1990 in het baanbre
kende rapport Een werkend perspectief, „was
en is een van de belangrijkste verdelingsme
chanismen van een moderne maatschappij en
daarmee een van de hoofdroutes tot maat
schappelijke participatie. Arbeid verdeelt - di
rect of indirect - geld, macht, aanzien en ge
luk. Het idee dat die rol kan worden overge
nomen door vrije tijd of sociale zekerheid is
met weinig resultaat beproefd."
Een conclusie die de Leidse psychologen
Diekstra en Moritz in een analyse van werk
loosheid voluit onderschreven. Werklozen,
constateerden ze, komen vaak terecht in een
sociaal en psychologisch vacuüm, voelen zich
minderwaardig en verdrinken langzaam in de
zee van tijd waarin ze doelloos rondzwem
men. Werklozen weer inschakelen 'brengt al
licht kosten met zich mee. Maar de vraag is of
die hoger zijn dan de maatschappelijke kosten
van het inactiveren en sociaal isoleren van
een miljoen mannen en vrouwen'.
Dit is het zesde en laatste deel uit een serie
over de bijstand. De eerste vijf delen ver
schenen op 19, 22, 23, 24 en 25 maart.
