M
M
Een kansarm zwart
meisje uit Detroit
4^
Runen
7
J
In 1837 vonden twee Roemeense
boeren bij het dorp Pietroassa on
der een grote steen een aantal gou
den voorwerpen. Er was ook een
ring bij, met een onleesbare inscrip
tie. Later hebben geleerden vastge
steld dat het runetekens waren. In
1875 werd de ring gestolen, met de
bedoeling het goud om te smelten.
De goudsmid had hem al aan dig-
gels geslagen, toen net op tijd de
politie arriveerde. Het stukje met de
inscriptie is als door een wonder
bewaard gebleven.
Het verleden is kwetsbaar. Dat blijkt wel
uit de hoorn uit Gallehus (Denemar
ken). Daar was in de 17de of 18de eeuw een
gouden hoorn gevonden, fraai versierd en
ook met een inscriptie in runen. In 1802
werd die hoorn gestolen uit het museum en
het goud omgesmolten. Weg hoorn. Geluk
kig was er een nauwkeurige tekening van
gemaakt. De inscriptie luidde (in onze let
ters omgezet): 'ek hlewagastiR holtijaR hor
na tawido'. Dat betekent: 'Ik. Hlewagast.
zoon van Holt, maakte deze hoorn'. I let
was een hoorn van rond het jaar 400. Onge-
i veer uit dezelfde tijd dus als de gouden ring
uit Pietroassa. die weliswaar kapot is maar
de stukken zijn bewaard. Men heeft kunnen
achterhalen dat die ring toebehoorde aan
de Germaanse koning Athanarik. die in 376
of 380 moest vluchten voorde binnenval
lende Hunnen. Vermoedelijk heeft hij zijn
waardevolle bezittingen toen in allerijl on
der een grote steen verborgen. Daar zijn ze
bijna 15 eeuwen blijven liggen, totdat ze in
1837 door twee Roemeense boeren toevallig
ontdekt werden.
Inscripties uit de tijd van de Germanen
zijn bijna altijd geschreven in runen. De
vroegste zijn van ongeveer 200 na Chr. I let
runenalfabet is in gebruik gebleven tot circa
1300. Althans in de Scandinavische landen;
in Nederland en Duitsland is men er in de
9e eeuw al van afgestapt.
Een alfabet mag je het eigenlijk niet noe-
men, want de volgorde was anders dan van
ons a-b-c... De runenrij begon met f-u-th-
a-r-k, en daarom wordt het wel het futhark
genoemd.
Er is een paar weken geleden een heel mooi
boek over verschenen: Runen: een helder al
fabet uit duistere tijden, geschreven door
Marlies Philippa en Aad Quak, en uitgege
ven door Thomas Rap in Amsterdam. )ok
al staan ze zo gezellig als Marlies en Aad op
het titelblad, beide auteurs zijn grondige
kenners. Ze weten waarover ze schrijven.
Afgezien van een enkele technische bladzij
de, is dit boek ook uitstekend geschreven en
goed te lezen voor iedereen die wel eens
wat meer over runen zou willen weten. We
krijgen te horen over het ontstaan, het ge
bruik (en misbruik) en het verdwijnen van
het runenschrift, dat om de een of andere
reden altijd omgeven is met een waas van
geheimzinnigheid. Uit het boek wordt dui
delijk dat er eigenlijk niets geheimzinnigs
aan was. Gewoon een systeem van andere
letters, dat meer dan duizend jaar in ge
bruik geweest is, van Scandinavië en Enge
land tot ver in midden-Europa.
Het runenalfabet of futhark was overigens
geen Germaanse uitvinding. Waar
schijnlijk was het afgekeken van Etruskische
of Latijnse letters. Wat dat betreft vergiste
Hitier zich, die dacht dat runetekens puur
Germaans waren. Dat waren ze stellig niet.
Als hij geweten had dat ze via-via van Semi
tische oorsprong waren, zou Nazi-Duits
land er minder gek mee geweest zijn. I let
beruchte hakenkruis, de swastikawas ove
rigens geen runeteken; wel de hoekige aan
duiding van de SS.
De Germaanse volkeren hebben de overge
nomen letters wel aangepast aan hun eigen
talen. Met de komst van het christendom
raakten de runen bijna overal uit de gratie.
Op de een of andere manier werden ze ge
associeerd met inheems heidendom. Ho-
vendien werd op de scholen, die meestal
door kloosters gedreven werden, vanzelf het
Latijnse schrift onderwezen, oftewel de let
ters zoals wij ze nu nog kennen.
T n Nederland is er weinig van terug gevon-
1 den. Maar in Engeland. Duitsland en
vooral de Scandinavische landen moet het
veel gebruikt zijn. Wapens, sieraden en
grafstenen met runenopschriften zijn daar
veel gevonden. En nog regelmatig komt het
voor, wanneer in Zweden een oud middel
eeuws kerkje gerestaureerd wordt, dat er
een stuk steen tevoorschijn komt waarop
runen ingekrast staan. Dat heeft dan dui
zend jaar of meer ingemetseld gezeten, zo
dat lang niet altijd te ontcijferen valt wat er
op gestaan heeft. Maar soms kunnen runo-
logen het lezen. En dan staat er bijvoor
beeld: 'Nannir en Tidkume richtten een
steen op ter nagedachtenis aan Ulf, hun
broer'.
tv
JOOP VAN DER HORST
universitair docent Nederlands
Diana Ross bewijst dat talent, geluk en ambitie deuren openen
Diana Ross zoals de fans haar het liefst zien: in 1985 in een uitverkocht Ahoy.
De carrière van Diana joep v«n ruiten.
Ross laat goed
inpassen in de
Amerikaanse reeks
'van krantenjongen tot
miljonair'. Het zwarte
meisje uit een doorsnee
arbeiderswijk in
Detroit groeide uit tot
een van de grootste
vrouwelijke
entertainers van deze
eeuw. Met haar
neuzelende stem
veroverde zij de
wereld, op basis van
omer 1960. In de auditie-ruimte
jvan het Detroitse platenbedrijf
-4 Motown wachten The Primettes
geduldig hun kans af. Florence Ballard (17),
Mary Wilson (16), Betty McClown (17) en
Diana Ross (16), vier zwarte Amerikaanse tie
nermeisjes in witte jurken met bijpassende
kousjes. Ze ogen vol zelfvertrouwen. Twee
nummers hebben ze ingestudeerd: The Twist
van Chubby Checker en Night Time is The
Right Time van Ray Charles. Wekenlang heb
ben ze geoefend en eigenlijk kan er niets
misgaan.
Juist als een talentenscout hen vraagt het
eerste nummer te zingen, stapt Motown-di-
recteur Berry Gordy de auditie-ruimte bin
nen. Gordy luistert even en moet direct den
ken aan The Marvelettes, vijf zwarte meisjes
die hij een paar dagen eerder heeft gecon
tracteerd. The Primettes doen niet voor z'n
.laatste aanwinsten onder, maar om meer
acts met de potentie zwanger te worden, zit
hij niet te springen.
Ballard, Wilson, McClown en Ross zijn net
klaar met het tweede nummer als Gordy be
sluit op te stappen. Diana Ross ziet haar mo
gelijkheden op een platencontract slinken en
veel eerzuchten een
publiek, vandaag
roept: „We hebben nog een liedje, wat we
willen doen". Gordy wisselt een blik met de
scout en knikt. The Primettes zetten There
Goes My Baby van The Drifters in. Als het
nummer is afgelopen stelt de platendirecteur
zich aan de meisjes voor.
„Zing jij door je neus?", vraagt hij Diana.
„Nou, eh, ik weet niet...", antwoord ze ze
nuwachtig. „Als u het graag wilt, dan wil ik
het wel proberen."
„Maar je zingt al door je neus", lacht Gor-
dy.
Four Tops en The Temptations, het succes
minderen. Toen Ross doorbrak als filmster,
was het fiere Motown-bedrijf al in verval.
Die (onverwachte) doorbraak kwam met
Lady Sings The Blues, een film gebaseerd op
het leven van Billie Holiday. Het is een beetje
wrang dat dit met het levensverhaal van deze
zwarte zangeres moest gebeuren. In tegen
stelling tol haar vertolkster heeft Holiday
nooit een volwaardige plaats in de Ameri
kaanse samenleving veroverd. Ross hield er
een Oscar-nominatie aan over. Sindsdien
heeft ze als zangeres altijd Holiday-nummers
op het repertoir.
Ook haar twee volgende films, Mahogany
(1975) en The Wizz (1978), waren tamelijk
succesvol, mede dankzij de begeleidende
muziek. Zowel Do You Know Where You
Going To als Brand New Day werden grote
internationale hits. Toch heeft de film-actrice
het succes van de zangeres nooit overvleu
geld. Voornaamste reden is haar acteer-
kunst. Diana Ross speelt maar één rol echt
overtuigend: die van de ster. En zulke rollen
zijn nu eenmaal beperkt.
Zowel om zakelijke als persoonlijke rede
nen heeft ze zich in de jaren tachtig volledig
aan de invloed van Motown en Gordy ont
trokken. Haar eerste huwelijk met een PR-
man, waaruit drie dochters zijn geboren, liep
spaak en financieel had ze weinig overgehou
den aan haar Motown-hits. Ze startte een
korte verhouding met Gene Simmons, bassist
bij de rockgroep Kiss en wist bij haar nieuwe
platenmaatschappij volledige vrijheid te be
dingen. De meeste vrijheid werd gebruikt
voor het opzetten van een reeks bedrijven;
artistiek geldt het decennium als een bedui
dend mindere periode.
Michael Jackson
Met hulp van Michael lackson op Musclesen
The Bee Gees op Chain Reaction scoorde
Ross nog wel twee kolossale wereldhits, maar
zo rond 1985 raakte ze haar grip op de mu-
ziektrends kwijt. Ze trouwde opnieuw, dit
maal met een miljonair uit Noorwegen en
bracht op 43-jarige leeftijd twee zoontjes ter
wereld. Het huwelijk leverde haar een breuk
op met Michael lackson. die, naar verluidt, al
jaren heimelijk verliefd is op Ross en haar
stem en uiterlijk zoveel mogelijk probeert te
imiteren.
Jackson is niet de enige, want sinds het
midden van de jaren tachtig wordt Ross' po
sitie aan de toppen van de hitparade waarge
nomen door pure adepten. De dames-groep
En Vogue bijvoorbeeld, doet Ln alles denken
aan The Supremes van de jaren zestig en
'Whitney Houston klinkt en gedraagt zich
precies hetzelfde als Diana Ross in de jaren
zeventig. Opvallende anekdote: eind jaren
zeventig wilde de acteur Ryan O'Neill samen
met Diana een film maken over de verhou
ding tussen een ster en een lijfwacht. De film
kwam er pas nadat Kevin Costner met Whit
ney Houston samenwerkte voor The Body-
gard.
In de afgelopen jaren is Ross zelf geruisloos
doorgestoten naar een nieuwe hoogte, naar
het beschaafde luisterpubliek in luxueuze za
len, waar ze voor honderdduizend dollar per
avond optredens verzorgd, soms aan de zijde
van de operahelden Placido Domingo en Jo
sé Carreras. Het is een status die alleen is
weggelegd voor sterren als Frank Sinatra en
Barbra Streisand. Daarnaast wordt momen
teel onder Ross' leiding nieuw leven geblazen
in Motown Records, dat de afgelopen tien
jaar in de versukkeling is geraakt. Bovendien
vierde ze begin dit jaar in Frankrijk haar der
tigjarig artiestenjubileum. Ze werd er onder
scheiden tot Franse Commandeur van de
Kunsten en Letteren.
Voorwaar niet slecht voor een kansarm
zwart meisje uit Detroit.
groot inzicht in wat
wordt ze vijjiigjaar.
Miljonair
Lente 1994. Het is vreemd gelopen met The
Primettes. Van Betty McClown heeft nie
mand meer iets vernomen, sinds ze, 34 jaar
terug, de groep verliet om te trouwen en kin
deren te krijgen. Florence Ballard is al jaren
dood. Ze stierf in 1976 aan een hartstilstand,
op 32-jarige leeftijd, als moeder van drie
dochters, in volstrekte armoede, zwaar aan
de drank en geestelijk in de war. Mary Wilson
werkt tegenwoordig als nachtclub-zangeres.
Maar sinds ze in 1986 haar memoires publi
ceerde, komt ze moeilijk aan de bak.
De enige Primette die nog altijd van zich
doet spreken is Diana Ross. De neuzelende
zangere? van weleer is tegenwoordig veelvul
dig miljonair, eigenaar van diverse amuse
mentsbedrijven en bestuurslid van Motown.
Na de auditie in 1960 heeft het nog vier jaar
geduurd voor ze haar eerste hit scoorde:
Where did Our Love Go? Sindsdien is ze nooit
meer van het hoogste plan verdwenen. Ze
maakte drie films en groeide uit tot een van
de grootste vrouwelijke entertainers van de
ze eeuw. Vandaag wordt ze vijftig jaar.
De carrière van Diana Ross laat zich zeer
goed inpassen in de Amerikaanse reeks
'van krantenjongen tot miljonair'. Ware
het niet dat haar carrière daarmee flink
tekort wordt gedaan. Diana Ross is
méér dan het kansarme meisje dat
miljonair werd: ze belichaamt het suc
ces van zwart Amerika en bewijst dat
met talent, geluk en ambitie deuren ge
opend kunnen worden, die anders ge
sloten zouden blijven.
Als tweede dochter in een gezin van vijf
kinderen, groeide ze op in de zwarte arbei
derswijken van Detroit. Hoewel haar vader,
een technicus bij de American Brass Compa
ny, er faliekant op tegen was, koos Diana
populaire muziek. De tegenwerking van
The Supremes, op
stapje voor Diana
Ross (links) naar de
absolute top.
ARCHIEFFOTO
haar vader heeft haar lang dwars gezeten.
Steeds als ze een hit scoorde, moest ze aan
hem denken, zei ze later. „Hij vond dat ik
had moeten studeren, net als m'n oudste zus.
Hij was altijd bang dat ik zou mislukken."
Vader Ross moet weinig oog en oor gehad
hebben voor het onmiskenbare talent van z'n
dochter. Ze mag dan door haar dunne stem
geen groot zangeres zijn, ze was en is als
geen ander in staat nummers geloofwaardig
te laten klinken. Bovendien wist en weet ze
hoe de aandacht van het publiek getrokken
moet worden: met een opvallend uiterlijk en
elegant gedrag.
Eerzucht
Vooral aan eerzucht heeft het nooit ontbro
ken. Het bezorgde haar in de loop der jaren
het imago van een kille, zakelijke vrouw, al
laat ze geen gelegenheid onbenut te probe
ren het tegendeel te bewijzen. De auditie in
1960 sprak wat dat betreft boekdelen: om
haar doel te bereiken, is Ross tot vrijwel alles
in staat, zelfs tot het vervormen van haar ei
gen stem. Een beetje zangeres zou dat wel la
ten.
De eerste slachtoffers van haar ijver waren
Mary Wilson en Florence Ballard, waarmee
ze in 1961 The Supremes vormde. Gedrieën
scoorden ze twaalf nummer-1 hits en ver
kochten ze vijftig miljoen platen. Naarmate
het succes toenam, profileerde Ross zich
meer en meer als voornaamste ster en raak
ten Wilson en Ballard op de achtergrond. In
1967 was het al Diana Ross èn The Supremes,
drie jaar later werkte Diana Ross alleen. En
de hits bleven komen.
In haar eerzucht werd ze bijgestaan door
platenbaas Berry Gordy, die in haar een
nieuwe Doris Day dacht te zien. Zelf
stelde ze zich Barbra Streisand ten voor
beeld. Gordy gaf haar een showbizz-op-
leiding en één van de dingen die ze er
oppikte was zich zó voor televisie-ca
mera's op te stellen dat Ballard en
Wilson niet in beeld kwamen. Diezelfde
opleiding vormt de basis van haar huidige
status als top-entertainer en gerespecteerd
lid in society-kringen.
Het is voornamelijk aan Berry Gordy te
danken dat Ross ook in de jaren ze
ventig grote successen kende.
Achteraf is wel gezegd dat
de overdaad aan aandacht
voor Diana Ross Gordy
meer kwaad dan goed
heeft gedaan. Gordy be-
zorgde zijn protégée
goede songschrijvers en
ij probeerde met haar ook
f de filmmarkt te verove-
j ren. Intussen zagen veel
kfl Motown-acts, zoals The