M M Een kansarm zwart meisje uit Detroit 4^ Runen 7 J In 1837 vonden twee Roemeense boeren bij het dorp Pietroassa on der een grote steen een aantal gou den voorwerpen. Er was ook een ring bij, met een onleesbare inscrip tie. Later hebben geleerden vastge steld dat het runetekens waren. In 1875 werd de ring gestolen, met de bedoeling het goud om te smelten. De goudsmid had hem al aan dig- gels geslagen, toen net op tijd de politie arriveerde. Het stukje met de inscriptie is als door een wonder bewaard gebleven. Het verleden is kwetsbaar. Dat blijkt wel uit de hoorn uit Gallehus (Denemar ken). Daar was in de 17de of 18de eeuw een gouden hoorn gevonden, fraai versierd en ook met een inscriptie in runen. In 1802 werd die hoorn gestolen uit het museum en het goud omgesmolten. Weg hoorn. Geluk kig was er een nauwkeurige tekening van gemaakt. De inscriptie luidde (in onze let ters omgezet): 'ek hlewagastiR holtijaR hor na tawido'. Dat betekent: 'Ik. Hlewagast. zoon van Holt, maakte deze hoorn'. I let was een hoorn van rond het jaar 400. Onge- i veer uit dezelfde tijd dus als de gouden ring uit Pietroassa. die weliswaar kapot is maar de stukken zijn bewaard. Men heeft kunnen achterhalen dat die ring toebehoorde aan de Germaanse koning Athanarik. die in 376 of 380 moest vluchten voorde binnenval lende Hunnen. Vermoedelijk heeft hij zijn waardevolle bezittingen toen in allerijl on der een grote steen verborgen. Daar zijn ze bijna 15 eeuwen blijven liggen, totdat ze in 1837 door twee Roemeense boeren toevallig ontdekt werden. Inscripties uit de tijd van de Germanen zijn bijna altijd geschreven in runen. De vroegste zijn van ongeveer 200 na Chr. I let runenalfabet is in gebruik gebleven tot circa 1300. Althans in de Scandinavische landen; in Nederland en Duitsland is men er in de 9e eeuw al van afgestapt. Een alfabet mag je het eigenlijk niet noe- men, want de volgorde was anders dan van ons a-b-c... De runenrij begon met f-u-th- a-r-k, en daarom wordt het wel het futhark genoemd. Er is een paar weken geleden een heel mooi boek over verschenen: Runen: een helder al fabet uit duistere tijden, geschreven door Marlies Philippa en Aad Quak, en uitgege ven door Thomas Rap in Amsterdam. )ok al staan ze zo gezellig als Marlies en Aad op het titelblad, beide auteurs zijn grondige kenners. Ze weten waarover ze schrijven. Afgezien van een enkele technische bladzij de, is dit boek ook uitstekend geschreven en goed te lezen voor iedereen die wel eens wat meer over runen zou willen weten. We krijgen te horen over het ontstaan, het ge bruik (en misbruik) en het verdwijnen van het runenschrift, dat om de een of andere reden altijd omgeven is met een waas van geheimzinnigheid. Uit het boek wordt dui delijk dat er eigenlijk niets geheimzinnigs aan was. Gewoon een systeem van andere letters, dat meer dan duizend jaar in ge bruik geweest is, van Scandinavië en Enge land tot ver in midden-Europa. Het runenalfabet of futhark was overigens geen Germaanse uitvinding. Waar schijnlijk was het afgekeken van Etruskische of Latijnse letters. Wat dat betreft vergiste Hitier zich, die dacht dat runetekens puur Germaans waren. Dat waren ze stellig niet. Als hij geweten had dat ze via-via van Semi tische oorsprong waren, zou Nazi-Duits land er minder gek mee geweest zijn. I let beruchte hakenkruis, de swastikawas ove rigens geen runeteken; wel de hoekige aan duiding van de SS. De Germaanse volkeren hebben de overge nomen letters wel aangepast aan hun eigen talen. Met de komst van het christendom raakten de runen bijna overal uit de gratie. Op de een of andere manier werden ze ge associeerd met inheems heidendom. Ho- vendien werd op de scholen, die meestal door kloosters gedreven werden, vanzelf het Latijnse schrift onderwezen, oftewel de let ters zoals wij ze nu nog kennen. T n Nederland is er weinig van terug gevon- 1 den. Maar in Engeland. Duitsland en vooral de Scandinavische landen moet het veel gebruikt zijn. Wapens, sieraden en grafstenen met runenopschriften zijn daar veel gevonden. En nog regelmatig komt het voor, wanneer in Zweden een oud middel eeuws kerkje gerestaureerd wordt, dat er een stuk steen tevoorschijn komt waarop runen ingekrast staan. Dat heeft dan dui zend jaar of meer ingemetseld gezeten, zo dat lang niet altijd te ontcijferen valt wat er op gestaan heeft. Maar soms kunnen runo- logen het lezen. En dan staat er bijvoor beeld: 'Nannir en Tidkume richtten een steen op ter nagedachtenis aan Ulf, hun broer'. tv JOOP VAN DER HORST universitair docent Nederlands Diana Ross bewijst dat talent, geluk en ambitie deuren openen Diana Ross zoals de fans haar het liefst zien: in 1985 in een uitverkocht Ahoy. De carrière van Diana joep v«n ruiten. Ross laat goed inpassen in de Amerikaanse reeks 'van krantenjongen tot miljonair'. Het zwarte meisje uit een doorsnee arbeiderswijk in Detroit groeide uit tot een van de grootste vrouwelijke entertainers van deze eeuw. Met haar neuzelende stem veroverde zij de wereld, op basis van omer 1960. In de auditie-ruimte jvan het Detroitse platenbedrijf -4 Motown wachten The Primettes geduldig hun kans af. Florence Ballard (17), Mary Wilson (16), Betty McClown (17) en Diana Ross (16), vier zwarte Amerikaanse tie nermeisjes in witte jurken met bijpassende kousjes. Ze ogen vol zelfvertrouwen. Twee nummers hebben ze ingestudeerd: The Twist van Chubby Checker en Night Time is The Right Time van Ray Charles. Wekenlang heb ben ze geoefend en eigenlijk kan er niets misgaan. Juist als een talentenscout hen vraagt het eerste nummer te zingen, stapt Motown-di- recteur Berry Gordy de auditie-ruimte bin nen. Gordy luistert even en moet direct den ken aan The Marvelettes, vijf zwarte meisjes die hij een paar dagen eerder heeft gecon tracteerd. The Primettes doen niet voor z'n .laatste aanwinsten onder, maar om meer acts met de potentie zwanger te worden, zit hij niet te springen. Ballard, Wilson, McClown en Ross zijn net klaar met het tweede nummer als Gordy be sluit op te stappen. Diana Ross ziet haar mo gelijkheden op een platencontract slinken en veel eerzuchten een publiek, vandaag roept: „We hebben nog een liedje, wat we willen doen". Gordy wisselt een blik met de scout en knikt. The Primettes zetten There Goes My Baby van The Drifters in. Als het nummer is afgelopen stelt de platendirecteur zich aan de meisjes voor. „Zing jij door je neus?", vraagt hij Diana. „Nou, eh, ik weet niet...", antwoord ze ze nuwachtig. „Als u het graag wilt, dan wil ik het wel proberen." „Maar je zingt al door je neus", lacht Gor- dy. Four Tops en The Temptations, het succes minderen. Toen Ross doorbrak als filmster, was het fiere Motown-bedrijf al in verval. Die (onverwachte) doorbraak kwam met Lady Sings The Blues, een film gebaseerd op het leven van Billie Holiday. Het is een beetje wrang dat dit met het levensverhaal van deze zwarte zangeres moest gebeuren. In tegen stelling tol haar vertolkster heeft Holiday nooit een volwaardige plaats in de Ameri kaanse samenleving veroverd. Ross hield er een Oscar-nominatie aan over. Sindsdien heeft ze als zangeres altijd Holiday-nummers op het repertoir. Ook haar twee volgende films, Mahogany (1975) en The Wizz (1978), waren tamelijk succesvol, mede dankzij de begeleidende muziek. Zowel Do You Know Where You Going To als Brand New Day werden grote internationale hits. Toch heeft de film-actrice het succes van de zangeres nooit overvleu geld. Voornaamste reden is haar acteer- kunst. Diana Ross speelt maar één rol echt overtuigend: die van de ster. En zulke rollen zijn nu eenmaal beperkt. Zowel om zakelijke als persoonlijke rede nen heeft ze zich in de jaren tachtig volledig aan de invloed van Motown en Gordy ont trokken. Haar eerste huwelijk met een PR- man, waaruit drie dochters zijn geboren, liep spaak en financieel had ze weinig overgehou den aan haar Motown-hits. Ze startte een korte verhouding met Gene Simmons, bassist bij de rockgroep Kiss en wist bij haar nieuwe platenmaatschappij volledige vrijheid te be dingen. De meeste vrijheid werd gebruikt voor het opzetten van een reeks bedrijven; artistiek geldt het decennium als een bedui dend mindere periode. Michael Jackson Met hulp van Michael lackson op Musclesen The Bee Gees op Chain Reaction scoorde Ross nog wel twee kolossale wereldhits, maar zo rond 1985 raakte ze haar grip op de mu- ziektrends kwijt. Ze trouwde opnieuw, dit maal met een miljonair uit Noorwegen en bracht op 43-jarige leeftijd twee zoontjes ter wereld. Het huwelijk leverde haar een breuk op met Michael lackson. die, naar verluidt, al jaren heimelijk verliefd is op Ross en haar stem en uiterlijk zoveel mogelijk probeert te imiteren. Jackson is niet de enige, want sinds het midden van de jaren tachtig wordt Ross' po sitie aan de toppen van de hitparade waarge nomen door pure adepten. De dames-groep En Vogue bijvoorbeeld, doet Ln alles denken aan The Supremes van de jaren zestig en 'Whitney Houston klinkt en gedraagt zich precies hetzelfde als Diana Ross in de jaren zeventig. Opvallende anekdote: eind jaren zeventig wilde de acteur Ryan O'Neill samen met Diana een film maken over de verhou ding tussen een ster en een lijfwacht. De film kwam er pas nadat Kevin Costner met Whit ney Houston samenwerkte voor The Body- gard. In de afgelopen jaren is Ross zelf geruisloos doorgestoten naar een nieuwe hoogte, naar het beschaafde luisterpubliek in luxueuze za len, waar ze voor honderdduizend dollar per avond optredens verzorgd, soms aan de zijde van de operahelden Placido Domingo en Jo sé Carreras. Het is een status die alleen is weggelegd voor sterren als Frank Sinatra en Barbra Streisand. Daarnaast wordt momen teel onder Ross' leiding nieuw leven geblazen in Motown Records, dat de afgelopen tien jaar in de versukkeling is geraakt. Bovendien vierde ze begin dit jaar in Frankrijk haar der tigjarig artiestenjubileum. Ze werd er onder scheiden tot Franse Commandeur van de Kunsten en Letteren. Voorwaar niet slecht voor een kansarm zwart meisje uit Detroit. groot inzicht in wat wordt ze vijjiigjaar. Miljonair Lente 1994. Het is vreemd gelopen met The Primettes. Van Betty McClown heeft nie mand meer iets vernomen, sinds ze, 34 jaar terug, de groep verliet om te trouwen en kin deren te krijgen. Florence Ballard is al jaren dood. Ze stierf in 1976 aan een hartstilstand, op 32-jarige leeftijd, als moeder van drie dochters, in volstrekte armoede, zwaar aan de drank en geestelijk in de war. Mary Wilson werkt tegenwoordig als nachtclub-zangeres. Maar sinds ze in 1986 haar memoires publi ceerde, komt ze moeilijk aan de bak. De enige Primette die nog altijd van zich doet spreken is Diana Ross. De neuzelende zangere? van weleer is tegenwoordig veelvul dig miljonair, eigenaar van diverse amuse mentsbedrijven en bestuurslid van Motown. Na de auditie in 1960 heeft het nog vier jaar geduurd voor ze haar eerste hit scoorde: Where did Our Love Go? Sindsdien is ze nooit meer van het hoogste plan verdwenen. Ze maakte drie films en groeide uit tot een van de grootste vrouwelijke entertainers van de ze eeuw. Vandaag wordt ze vijftig jaar. De carrière van Diana Ross laat zich zeer goed inpassen in de Amerikaanse reeks 'van krantenjongen tot miljonair'. Ware het niet dat haar carrière daarmee flink tekort wordt gedaan. Diana Ross is méér dan het kansarme meisje dat miljonair werd: ze belichaamt het suc ces van zwart Amerika en bewijst dat met talent, geluk en ambitie deuren ge opend kunnen worden, die anders ge sloten zouden blijven. Als tweede dochter in een gezin van vijf kinderen, groeide ze op in de zwarte arbei derswijken van Detroit. Hoewel haar vader, een technicus bij de American Brass Compa ny, er faliekant op tegen was, koos Diana populaire muziek. De tegenwerking van The Supremes, op stapje voor Diana Ross (links) naar de absolute top. ARCHIEFFOTO haar vader heeft haar lang dwars gezeten. Steeds als ze een hit scoorde, moest ze aan hem denken, zei ze later. „Hij vond dat ik had moeten studeren, net als m'n oudste zus. Hij was altijd bang dat ik zou mislukken." Vader Ross moet weinig oog en oor gehad hebben voor het onmiskenbare talent van z'n dochter. Ze mag dan door haar dunne stem geen groot zangeres zijn, ze was en is als geen ander in staat nummers geloofwaardig te laten klinken. Bovendien wist en weet ze hoe de aandacht van het publiek getrokken moet worden: met een opvallend uiterlijk en elegant gedrag. Eerzucht Vooral aan eerzucht heeft het nooit ontbro ken. Het bezorgde haar in de loop der jaren het imago van een kille, zakelijke vrouw, al laat ze geen gelegenheid onbenut te probe ren het tegendeel te bewijzen. De auditie in 1960 sprak wat dat betreft boekdelen: om haar doel te bereiken, is Ross tot vrijwel alles in staat, zelfs tot het vervormen van haar ei gen stem. Een beetje zangeres zou dat wel la ten. De eerste slachtoffers van haar ijver waren Mary Wilson en Florence Ballard, waarmee ze in 1961 The Supremes vormde. Gedrieën scoorden ze twaalf nummer-1 hits en ver kochten ze vijftig miljoen platen. Naarmate het succes toenam, profileerde Ross zich meer en meer als voornaamste ster en raak ten Wilson en Ballard op de achtergrond. In 1967 was het al Diana Ross èn The Supremes, drie jaar later werkte Diana Ross alleen. En de hits bleven komen. In haar eerzucht werd ze bijgestaan door platenbaas Berry Gordy, die in haar een nieuwe Doris Day dacht te zien. Zelf stelde ze zich Barbra Streisand ten voor beeld. Gordy gaf haar een showbizz-op- leiding en één van de dingen die ze er oppikte was zich zó voor televisie-ca mera's op te stellen dat Ballard en Wilson niet in beeld kwamen. Diezelfde opleiding vormt de basis van haar huidige status als top-entertainer en gerespecteerd lid in society-kringen. Het is voornamelijk aan Berry Gordy te danken dat Ross ook in de jaren ze ventig grote successen kende. Achteraf is wel gezegd dat de overdaad aan aandacht voor Diana Ross Gordy meer kwaad dan goed heeft gedaan. Gordy be- zorgde zijn protégée goede songschrijvers en ij probeerde met haar ook f de filmmarkt te verove- j ren. Intussen zagen veel kfl Motown-acts, zoals The

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 39