Een stem op de CD,
niet dom, maar onhandig
ZATERDAG 26 MAART 1994
U J®
PvdA moet de vragen van de gewone mensen gaan beantwoorden
Bijna zes keer zo sterk
is extreem-reclits
tevoorsch ijn gekomen
uit de verkiezingen van
begin deze maand.
Vijftien zetels hadden
de extreem-rechtse
partijen, 87 zetels
mogen ze innemen in
de nieuwe
gemeenteraden. ,,Het
succes van de
Centrumdemocraten
en de
Centrumpartij '86 zal
veel groter zijn dan
jullie denken zei
geestverwant Filip
De win ter van het
Vlaams Blok in
februari tegen het ANP.
Hij kreeg gelijk. En na
de verkiezingen voor
de Tweede Kamer op 3
mei zal Janmaat
mogelijk een heuse
fractie van vier of vijf
CD'ers leiden. De
democratie heeft een
monstertje gebaard en
velen doen alsof een
natuurramp ons treft.
Maar angst is een
slechte raadgever en
het wordt tijd voor
effectief tegengas.
Vooral op de PvdA rust
een grote
verantwoordelijkheid.
Hans Janmaat (CD), Karei DiUen
(Vlaams Blok), Jean-Marie Ie
Pen (Front National), Jörg Hai
der (ÖVP) en Franz Schönhuber (Republika-
ner) zijn de relatief nette gezichten van ex-
treem-rechts in West-Europa. Ze stellen hun
partijen voor als doodgewone clubs van be
zorgde burgers en doen hun best elk verband
met het nationaalsocialistische gedachten-
goed te vermijden. Volgens de Leidse onder
zoeker Van Donselaar doen ze dat vooral om
een verbod van hun partijen te voorkomen.
Wel vallen ze soms uit hun rol. Le Pen
noemde de gaskamers 'een detail' van de
Tweede Wereldoorlog, Haider prees het ar
beidsmarktbeleid van Hitier en Schönhuber
koketteert met zijn SS-verleden. Maar verder:
gewone burgers, gewone politici. Goede
voorbeelden van het aanvaardbare gezicht
van extreem-rechts zijn Filip Dewinter
(Vlaams Blok) en Wim Elsthout (CD). Dewin
ter is rap van tong en onderscheidt zich op
het eerste gezicht niet van de ideale schoon
zoon. Elsthout nu nog raadslid in Haar
lem. maar straks waarschijnlijk kamerlid
bralt niet, maar praat eerder bedeesd, draagt
vaak een net kostuum en is al betrapt op het
gebruik van het woord 'kostenplaatje', bij uit
stek een term uit het koeterwaals van keurige
politici.
Achter die facade verzamelt zich. zonder
dat de 'nette gezichten' daar een probleem
van maken, in de extreemrechtse partijen
opvallend veel politiek schorriemorrie. Oude
nazi's, jongeren met nationaalsocialistische
sympathieën, uitgesproken racisten, vech
tersbazen, moordenaars. Wie gedetailleerde
informatie wil, moet het boek 'De internatio
nale van de haat' (Uitgeverij SUA, prijs f.
39,90) maar lezen, dat recent verscheen van
de hand van Vrij Nederland-journalist Rinke
van den Brink. Het bevat geen diepgaande
analyse van extreem-rechts, haar voedings
bodem en wat er tegen kan worden gedaan,
maar Van den Brink beschrijft wel nauwgezet
wat zich in die hoek afspeelt.
Uit zijn boek blijkt onder meer dat uiterst
rechts in West-Europa bepaald geen eenheid
is, hoewel men geregeld programmapunten
van elkaar overneemt'. Zo wil Janmaat niets
weten van de Groot-Nederlandse gedachte
die het bij het Vlaams Blok zo goed doet, en
voelt dat Vlaams Blok voor aansluiting van
het Vlaamse stukje Frankrijk bij Vlaanderen,
terwijl het Franse Front National daar mordi
cus tegen is.
Verbond
Wat die onderlinge verdeeldheid betreft, is er
trouwens niets nieuws onder de zon. Duitse
nazi's en Italiaanse fascisten waren het vroe
ger ook lang niet over alles eens, maar dat
verhinderde ze niet een verbond te sluiten.
Op mini-formaat, gebeurt zoiets nu in
Straats
burg. Hoewel men elkaar soms niet kan luch
ten of zien, sluiten de uiterst rechtsen in het
Europees Parlement zich wel aaneen. Daar
door krijgen ze namelijk meer subsidie en
spreektijd. Ook Jamaat wil zich bij die fractie
aansluiten als het hem lukt later dit jaar een
zetel te veroveren in het Europarlement: „Al
blijft dat natuurlijk een volstrekt oppervlakki
ge aangelegenheid, het is wel een Financiële
versteviging voor de partij als we in die frac
tie stappen."
Bij alle verdeeldheid ook in Nederland
zelf tussen Centrumdemocraten, Centrum
partij '86 en Nederlands Blok zijn de over
eenkomsten tussen de extreemrechtse clubs
toch groot. Het centrale leerstuk daarbij is
vreemdelingenhaat. Niet vreemdelingenhaat
zonder meer overigens. De Duitse publicist
Hans Magnus Enzensberger beschreef het
vorig jaar in een artikel zo: „De Indiase ster
renkundige, de Chinese top-architect, de
zwarte Afrikaanse Nobelprijs-winnaar zijn
welkom in de hele wereld. In deze context
wordt trouwens nooit over de rijken gespro
ken: niemand zet vraagtekens bij hun bewe
gingsvrijheid. Voor zakenlui uit Hong Kong is
het verkrijgen van een Brits paspoort geen
probleem. Ook het Zwitserse staatsburger
schap is voor immigranten uit welk land
dan ook slechts een kwestie van prijs.
Niemand heeft ooit bezwaar ge
maakt tegen de huidskleur van de
sultan van Brunei. Waar de bank
rekeningen er goed uitzien, ver
dwijnt angst voor vreemdelin
gen als bij toverslag. Maar
vreemdelingen zijn des te
vreemder als ze arm zijn."
PvdA. extreem-rechts bij de laatste verkiezin
gen zo goed scoorde.
De belangrijkste vraag bij de bestrijding
van extreem-rechts is dus: hoe kan de PvdA
weer de club worden waarbij de mensen met
een uitkering (dus ook de AOW) zich veilig
voelen? Hoe kan de PvdA weer de partij wor
den waarbij mensen met een gewone baan
en een gewoon inkomen zich veilig voelen?
Hoe kunnen mensen met een niet al te beste
woning er van worden overtuigd dat hun be
langen goed worden behartigd door de PvdA?
Hoe kunnen mensen die last hebben van ver
vuiling en criminaliteit er van worden over
tuigd dat de PvdA echt wat voor ze doet?
Kortom: hoe kan de PvdA weer de partij wor
den waarvan gewone mensen de meerder
heid van de Nederlandse bevolking kan
zeggen: dat is de partij die het voor mij op
neemt; dat is de partij die niet alleen mooie
praatjes verkoopt, maar die ook echt wat
doet.
Gunstig klimaat
Het toekomstige asielzoekerscentrum in Usselmuiden werd begin deze maand beklad met racistische leuzen.
En daarmee zijn we dus beland in de oude
wijken van de Nederlandse steden. Niet al
leen in de vier grote steden in de Randstad,
ook in middelgrote en zelfs kleinere steden
boekte extreem-rechts aanzienlijke winst bij
de laatste verkiezingen. En wat opvalt bij na
dere beschouwing van een stad als Den
Haag. is dat uiterst rechts ook nog heel wat
stemmen weghaalt in keurige burgermans-
wijken, waar niet de armen wonen en niet de
rijken, maar de keurige burgerlijke midden
klasse.
Met die opsomming is al veel gezegd. Na
melijk dat een aantal autochtone Nederlan
ders dat het moeilijk heeft, geneigd is maar
eens CD te stemmen. Omdat ze bijvoorbeeld
slecht wonen en denken dat de CD mis
schien wel gelijk heeft dat dat komt doordat
'de' buitenlanders in 'onze' huizen wonen. Of
omdat ze bij gebrek aan werk van een uitke
ring moeten rondkomen en omdat ze den
ken dat de CD misschien wel terecht beweert
dat dat komt doordat 'de' buitenlanders 'on
ze' banen inpikken. Of omdat ze een hekel
hebben aan vuil op straat en aan criminali
teit, en omdat ze denken dat de CD mis
schien wel terecht zegt dat dat komt door 'de'
buitenlanders. En dan zijn er ook nog men
sen die van al die dingen niet of nauwelijks
last hebben, mensen die alleen bang zijn dat
ze er straks misschien last van krijgen en die
uit voorzorg maar CD stemmen.
Extreem-rechts speelt handig in op die on
vrede, frustratie, boosheid en angst. Extreem
rechts trekt de wijken in en verzamelt stem
men met haar 'oplossingen' die niets oplos
sen. Zijn de mensen die extreem-rechts
stemmen dan allemaal dom? Nou, echt dom
misschien niet, maar wel onhandig. En zijn
die stemmers op extreem-rechts daarom al
lemaal gevaarlijk voor de democratie? Nou,
misschien niet, althans nu nog niet, want ex
treem-rechts is nog vrij klein. Maar extreem
rechts aan stemmen helpen kan op den duur
wel behoorlijk gevaarlijk worden voor de de
mocratie, want extreem-rechts is niet demo
cratisch, zelfs niet binnen de eigen organisa
ties. Maar waarom zijn mensen die extreem
rechts stemmen dan niet alleen maar dom?
Dat is simpel: omdat ze in de gaten hebben
dat extreem-rechts niet alleen onzin ver
koopt. maar ook hamert op een aantal echte
problemen. Dat zijn de problemen waarmee
vooral de mensen kampen die het niet zo
goed hebben. Werkloosheid, woningnood,
verpaupering van stadswijken, criminaliteit.
Onhandig
Maar als die mensen dan niet zonder meer
dom zijn, waarom zijn ze dan wel onhandig
door extreem-rechts te stemmen? Ook sim
pel: omdat extreem-rechts de schuld geeft
aan de verkeerde mensen. Omdat extreem
rechts daarmee de sfeer in Nederland verpest
en mensen angst aanjaagt. Omdat extreem
rechts geen oplossingen heeft te bieden. En
vooral omdat extreem-rechts helemaal niet
kiest voor de mensen die in de hoek zitten
waar de klappen vallen.
Niet waar? Wel degelijk waar. Janmaat
stemde in de Tweede Kamer tegen extra soci
ale woningbouw, dus tegen meer goede en
goedkope huizen. Hij stemde voor duurder
openbaar vervoer. Hij stemde tegen het af
remmen van de huurverhoging. Maar hij
stemde wel voor verhoging van zijn eigen in
komen als kamerlid. Hij stemde tegen lagere
woonlasten voor mensen met weinig inko
men. Hij stemde tegen de koppeling tussen
lonen en uitkeringen (dus voor het op achter
stand zetten van mensen met een uitkering).
Hij stemde tegeij goedkoper vervoer voor ge
handicapten. Hij stemde tegen een extraatje
voor mensen met de laagste inkomens.
Hij stemde voor het snijden in nieuwe
WAO-uitkeringen, en hij stemde tegen be
scherming van mensen die al in de WAO zit
ten. Hij stemde tegen het wegwerken van
achterstanden in het basisonderwijs. Hij
stemde voor verlaging van de bijstandsuitke
ringen voor mensen onder de 27 jaar. Hij
stemde tegen verlaging van de eerste belas
tingschijf voor de loon- en inkomstenbelas
ting (terwijl zo'n verlaging gunstig is voor
mensen met lage inkomens). Hij stemde voor
afschaffing van de vermogensbelasting
(wat alleen maar goed is voor mensen
met veel geld). Hij stemde tegen be
vordering van de stadsvernieu
wing (dus tegen de belangen van
mensen in oude wijkenj.
Kortom, Janmaat keert zich
consequent tegen heel veel
van zijn eigen kiezers. En
daarom is het zo onhandig
van die mensen dat ze toch
op extreem-rechts stemmen.
Maar wat moeten die men-
sen dan? Wie doet er dan wel
K wat aan hun problemen?
I Een jaar of tien, vijftien gele
den was er elke zaterdag een
vrolijk programma op de ra
dio. Zo nu en dan werd daarin
een bandje gedraaid waarop de ene stem
vroeg: 'En wat doet de regering?' En de ande
re stem antwoordde: 'Geen reet!' Dat is pre
cies wat veel mensen denken die extreem
rechts stemmen. Opnieuw staan we dus voor
de vraag: wie doet er dan wel wat aan de pro
blemen van de mensen die uit nijd, wan
hoop, frustratie, protest op extreem-rechts
stemmen?
Pim Fortuyn, columnist van deze krant,
schreef al eens dat de ontevredenen en ge
frustreerden hun heil niet bij de huidige
PvdA hoeven te zoeken. Om zijn opvatting
duidelijk te maken, stelde hij het scherp. Hij
gaf de PvdA voor een flink deel de schuld van
de opkomst van pxtreem-rechts. En hij ver
wees, om het nog duidelijker te maken, naar
de situatie in Duitsland voor dc Tweede We
reldoorlog, waar sociaal-democraten en
communisten extreem-rechts zoveel ruimte
gaven, dat uiteindelijk Hitier aan de macht
kon komen.
Woedend
Wat te verwachten was, overkwam Fortuyn.
Woedende reacties, onder meer van Ruud
Vreeman, mede-voorzitter van de PvdA. Zo
zout hadden Vreeman en anderen het nog
nooit gegeten: wat Fortuyn nu beweerde was
beledigend en te gek voor woorden. Maar
was het wel zo gek wat die columnist be
weerde?
Voor een deel wel. In hel vooroorlogse
Duitsland was de communistische KPD
schuldiger aan Hitiers doorbraak dan de soci
aaldemocratische SPD. Onder invloed van
het communistische opperhoofd Stalin trap
ten de Duitse communisten op een gegeven
moment harder tegen de SPD'ers die ze
'sociaal-fascisten' noemden dan tegen de
echte vijand, de nazi's. En toen de commu
nisten eindelijk op wat gezondere gedachten
waren gekomen, was het te laat. Toen hoefde
het van de SPD niet meer Dat was onver
standig. maar wel begrijpelijk.
Terug nu naar Nederland. Fortuyn legt een
flink deel van de schuld van het extreem
rechtse succes bij de PvdA. Is dat onzin? Inte
ressant is een stukje verslag in het weekblad
HP/De Tijd. „Op een bijeenkomst in Den
Haag werd de onmacht van de gevestigde
partijen venvoord door de aanwezige die
zei: 'Ik ben een van de weinige Neder
landers die meer CD-stemmers aan de
lijn heeft gehad dan Janmaat zelf. Ik
neem namelijk de telefoon op bij de
Partij van de Arbeid'."
Die twee zinnetje bevatten de
simpele waarheid: heel wat CD-
stemmers voelden zich vroeger vei
lig bij de PvdA, maar nu niet meer.
Heel wat CD-stemmers vonden
vroeger dat de PvdA hun belangen
goed verdedigde, maar nu niet meer.
Het is dus niet zo vreemd dat juist in
Rotterdam, in Nederland toch dé stad
van de gewone, werkende mensen en
daardoor traditioneel hét bolwerk van de
Als de PvdA die vragen beantwoordt en er
naar handelt, dan is al heel wat speelruimte
voor extreem-rechts verdwenen. Natuurlijk,
economische achteruitgang schept een gun
stig klimaat voor extreem-rechts, want eco
nomische achteruitgang leidt tot allerlei el
lende. En de PvdA is nu eenmaal niet bij
machte om die economische achteruitgang
buiten de deur te houden. In het huidige sys
teem gaat het nu eens goed en dan weer
slecht. Als de ene periode van malaise is
overwonnen, kun je wachten op de volgende.
Maar de PvdA kan wel zorgen en in elk ge
val laten zien dat ze daarvoor haar uiterste
best doet dat de gevolgen van die malaise
niet al te hard aankomen bij de mensen die
toch al niet zo goed tegen zo'n tik zijn gewa
pend.
Wat dat betreft was wijlen Jan Schaefer een
man die rechttoe-rechtaan zei waar het op
stond. Gevleugeld is inmiddels zijn uitspraak:
„In gelul kan je niet wonen". Gelijk had-ic.
Als mensen die slecht wonen, beginnen te
kankeren dat dat komt door 'de' buitenlan
ders, dan verkopen ze kletspraat. En dat
moet je ook wel tegen ze zeggen. Maar aan
gezien je in gelul niet kan wonen, is het nog
veel beter om oude huizen op te knappen en
goede, betaalbare nieuwe huizen te bouwen.
Dan zitten op den duur die mensen niet
meer in rotwoningen in verpauperde wijken.
Dan hebben ze geen aanleiding meer om
buitenlanders die het ook niet zo best heb
ben van alles in de schoenen te schuiven. En
dan kan Janmaat met zijn club wel inpakken.
Gelukkig zijn er de eerste tekenen dat ook
bij de PvdA dat besef begint door te dringen.
Vreeman was door die column van Fortuyn
zwaar op zijn teentjes getrapt, maar nu heeft
hij wel met zijn mede-partijvoorzitter Rotten
berg een idee in elkaar gedraaid dat de goede
kant op gaat. Ze willen zestig teams van elk
drie mensen op poten zetten om in de steden
te luisteren naar wat de mensen willen en
wat hun problemen zijn. Met wat ze aan de
weet komen, moeten die teams de partij
wakker schudden en aanvuren om oplossin
gen te bedenken en ook uit te voeren. Vree
man en Rottenberg hopen op die manier hun
traditionele achterban weer naar zich toe te
trekken en extreem-rechts de wind uit de zei
len te nemen. Zestig teams van drie, dus sa
men 180 mensen, is natuurlijk nog een beetje
weinig, maar het is in elk geval een goed be
gin.
