'Ik hoop dat dit verder groeien zal' 'Muziek maken vorm van verliefdheid' Couperus in eerste editie in Leiden Cultuur&Kunst l'risse Oeifaust door Fact ndonesisch dans- en muziekfestival Ton Ko°P"mn voornaamste 'exportprodukt' klassieke muziek ■iCommil Foo: plank als leidraad Smits schittert in Sloane TERDAG 26 MAART 1994 19 CHEF ANNEMIEK RUYGROK. 071-356472. PLV -CHEF IAN RIJSDAM. 071 -356472 tialezing over informele kunst den» Armando en Jan Schoonhoven benadrukken in de jaren 3g -stig de uitdrukkingskracht van het materiaal. Hun kunst blijft jr .pressief en impulsief. Tegelijkertijd treedt een aantal kunste- tars op die juist wetmatigheid als uitgangspunt nemen. Kun- enaars als Peter Struyken en Ad Dekkers werken volgens wis- ïndige principes en maken bij de uitvoering gebruik van bij- jorbeeld computers. Over deze twee richtingen in de moderne inst gaat de lezing door kunsthistoricus Erik Kreytz op dinsdag leli) maart in de Kapelzaal van K&O, Oude Vest 45. Leiden. De le ng begint om kwart over acht en wordt woensdagochtend om alf tien herhaald. iina's Band of Blues op zondag iden» Tijdens het internationale jazz festival in Noordwijk en Leidse Keytown Festival speelde zij de zaal plat. Morgenmid dag is zij in het Leidse café Cheers, Doelensteeg 11. te beluiste- •n: de zangeres Gina Silvers en haar Band of Blues. Rauwe, notionele, maar sfeervolle muziek in het kader van 'Jazz on jnday'. Vanaf half vier. 'Andennans Eiland' in Alphens Parktheater Vijftig voorstellingen waren al verkocht en er stond nog geen letter op papier. Toen meldde Justus van Oei aan Diederik van Vleuten dat hij afhaakte. Vervelend, want hij zou het stuk gaan schrijven. Van Vleuten nam vervol gens een voor hem ongewone stap, hij schreef zelf een voorstelling. En die speelt hij nu samen met Arie van der Wulp, die tot voorheen uitsluitend musicus was. Ook voor hem opent zich met de gezamenlijke produktie 'An dermans Eiland' een nieuwe horizon. nieuwegein hans brok <un, recensie»susanne lammers irstelling: Fact, Oerfaust. Regie en ver- lg: Ernst Braches. Gezien: 25/3, Lak- iter, Leiden. Nog te zien: 26/3 de wetenschap failliet is, wat t je dan nog? Je verzuipen in nelijke genoegens mis- lien? Het van oorsprong mid- eeuwse verhaal van doctor jstus, die zijn ziel aan de dui- verkocht omwille van ken- macht en genot, en wat Dr ongeluk hij daarmee be- rkstelligde, is bekend. Johann >lfgang Goethe maakte de """ofdpersoon tot het oervoor- eld van de menselijke hoog- oed: Faust. De oerversie van drama schreef Goethe als Deze proeve van zijn nb%inen was bedoeld om te wor- n voorgelezen, niet om te irden gespeeld. Ernst Braches rieyftaalde dit stuk voor Fact. lanideze versie ligt de nadruk op ent falen van de wetenschap om 45geheimen van het bestaan te Typerend is dat scène waarin Faust zijn ziel se,rkoopt, ontbreekt. Die wordt, trajgal abrupt, verteld. Vervol- ns zien we hoe Mefisto Faust zaïaeneemt om zijn geluk te vin den. Dat blijkt niet in de kroeg te liggen, maar in de liefde. Faust vindt 'het' in Gretchen, maar verliest het ook weer. Tja, als de duvel ermee speelt. De oerversie van Faust is niet af, bepaalde scènes ontbreken, de intrige is schematisch en veel staat nog tussen de regels. Dat deondanks de Oerfaust op het toneel indruk maakt, is vooral de verdienste van de levendige en frisse vertaling. Minstens zo levendig en fris zijn de acteurs. Gretchen (Stella De nier van der Gon) is de on schuld in persoon, Faust (Rafaël Troch) het romantische, opge wonden standje, en Mefistofeles (Carlo Scheldwacht) zijn tegen hanger: cynisch, bedaard en vol spot over die dwaze mensjes. Akelig is, dat hij nou net degene moet zijn in wie je je het beste kunt inleven. De weinige requisieten zijn ef fectief, zo ook muziek en zang. Vooral de verwijten die Gretchen door het hoofd spelen en hardop hoorbaar worden ge maakt door Hilt de Vos terwijl de drie heren met accordeon een 'Dies Irae' laten horen. Was het 'Gretchen an Spinnrade' ook maar zo mooi geweest. Twintig man publiek zat er bij de try-out in Nieuwegein. Die derik Van Vleuten (32) en Arie Van der Wulp (39) doen er luch tig over, maar het knaagt des ondanks. Nog niet zo heel lang geleden stond Van Vleuten met Zak As in hetzelfde theater. Ook een try-out. Driehonderd- vijftig plaatsen bezet. Arie van der Wulp, musicus bij het in mei 1993 opgeheven Dubbel Dwars van Jack Spijkerman is ook gewend aan volle zalen. Van der Wulp: „Voor zo'n lege zaal, dat is zo raar joh, dat je in zo'n zwart gat staat te kijken en er komt niks terug." Andermans Eiland is er geko men dankzij een klein drama. Justus van Oei zou met Van Vleuten een stuk gaan doen. Maar Van Oei had cabaret wel zo'n beetje gezien. In hem groeide de toneelambitie. Hij beet zich vast in Lunapark en zo stond Van Vleuten opeens met lege handen en de wetenschap dat er in maart een première aan kwam van een stuk dat nog niet bestond. Al vrij snel werd Arie van der Wulp gebeld. De musicus was even overdonderd. Van der Wulp: „Ik ben muzikant van huis uit. Ik heb altijd achter een keyboardje gezeten of achter een gitaar gestaan. Ook bij Dub bel Dwars heb ik nooit een zin gesproken die uit meer dan vier woorden bestond. Toen Diederik me belde om samen het stuk te spelen, was het iets van 'mijn hemel, wat gebeurt er'. En gelijk er achteraan 'okee. het is onbekend terrein, maar ik doe het wel'. Het was een open baring om te ontdekken dat ik het kan en dat de mensen het nog leuk vinden ook." Twee mannen Van Vleuten over de inhoud van de voorstelling: „Twee mannen die in een huiskamer zitten. Dat is de uiterlijke vorm die je ziet. Inhoudelijk gaat het om een kleine jongen die groot wordt. Met al zijn fantasieën hoe de wereld in elkaar zit. Van de mensen die hij bewondert maakt hij onbereikbare goden. Of het nu Cruijff is of Maurice Ravel of zijn vader of Jan Adri- aanszoon Leeghwater. Dat zijn voor hem allemaal mythische figuren geworden. Het is voor hem een grote teleurstelling als blijkt dat het gewoon mensen zijn van vlees en bloed. Zijn we reld stort in. Het heeft te maken met volwassen worden. Of het niet volwassen willen worden, want eigenlijk loopt die jongen van 32 nog steeds het liefst in een pak van Superman rond." „Jeugdherinneringen staan centraal in Andermans Eiland. Maar niet als geïsoleerde stuk jes. Ze krijgen een vervolg en worden onderdeel van een ver haal, een groter verband. We mÊÊÊÊk Diederik van Vleuten en Arie van der Wulp 'Andermans Eiland'. vergen veel van onszelf, in het stuk zit veel subtiele humor. Maar dat maakt het ook anders. Onlangs was hier een verslagge ver die opmerkte: Er zitten hele maal geen vrotlwen of smerige grappen in de voorstelling. Nee, inderdaad, die zitten er niet in. Het is ook wel eens prettig het daar niet over te hebben." Intussen is de lucht tussen Van Vleuten en Van Oei al lang weer opgeklaard. Van Oei heeft al een flink deel van de regie voor zijn rekening genomen. Van Vleu ten: „Achteraf is het heel goed dat het programma met Justus niet is doorgegaan. Dat zeg ik nu, met de aantekening dat ik nog nooit zo kwaad ben ge weest als toen. Als ik met Justus was gegaan, dan weet ik precies hoe het was gelopen. Ik had een compleet script in de bus gekre gen. ik had er tien liedjes bij ge maakt. en het was ongetwijfeld een goed programma gewor den. Maar wel helemaal door hem geschreven, misschien met een paar ideeën van mij erbij. En nu ben ik met een leeg stuk papier begonnen. Daar heb ik oneindig veel meer van geleerd dan bij Zak As. Daarin zit de grote winst. Ik hoop dat dit ver der groeien zal. En dan spreek foto marcel de ruk ik voor ons beiden. Arie van der Wulp knikt in stemmend. Hij wil op deze ma nier wel doorgaan. „Ik vind het wat \Toeg om nu al te zeggen of er hierna nog meer komt. maar ik heb de smaak wel te pakken. In die zin zeg ik, ja, het is een start vooreen nieuwe carrière." Andermans eiland is van avond te zien in het Parkthea ter in Alphen aan den Rijn. -vpen. •or het derde achtereenvolgende jaar wordt prgen in het Rijksmuseum voor Volkenkunde 001 Jaap Kunstfestival voor traditionele Indonesi- ne muziek en dans gehouden. Veertien muziek- .3(1 dansgroepen zorgen deze middag voor afwis sende optredens en kinderen kunnen meedoen n een workshop Balinese dans door de groep nar Bulan. In het museumcafé zijn de beroem- )00i traditionele Indonesische hapjes verkrijgbaar. storNa de officiële opening bijt morgenmiddag om al^n uur de groep Irama in de hal het spits af met ehnen programma van Balinese gamelan en dans. workshops voor kinderen zijn van kwart voor a1 'ee tot kwart voor drie en van drie tot vier uur. irvolgens geeft Irama weer Balinese gamelan en insen ten beste. k' Een parallelprogramma is er in de bovenzaal van het museum, waar het gamelan-ensemble Widosari speelt, gevolgd door de groepen Trisno Utomo en Anaraga die Javaanse dansen ten beste geven. Vervolgens Iaat Kusomo Budoyo Javaanse gamelan-muziek horen, is er Balinese dans door Legong Bali en Javaanse dans door Kridha Bud- haya Sari. Voor wie dat allemaal nog niet genoeg is, kan in de filmzaal terecht waar tegelijkertijd ook van Ja vaanse en Balinese dansen kan worden genoten. Hier treden ook Bunga Rosi (Javaanse dans) en de xylofoongroep Kolintang Rineo-ni-Ina op. Een uitgebreid festivalprogramma kan gratis worden afgehaald bij de balie van het museum. Entree voor het festival bedraag ƒ12,50. Wie een museumjaarkaart heeft betaalt vijf gulden min der. Het Rijksmuseum voor Volkenkunde is ge vestigd aan de Steenstraat, 1, Leiden. i he recensie»wunand zeilstra ank' door het Vlaamse duo Kommil Foo Gezien 25/3. Kapelzaal. Leiden 'ers; heten Mich en Raf Wal- haerts, als cabaretduo noe- i ^n ze zich Kommil Foo en in wonnen ze de eerste prijs het Cameretten Festival in Dtterdam. De beide Vlamingen jn in ons land tot nu toe alleen ^7g beperkte kring bekend. Daar- il._ ïi was de Kapelzaal ditmaal AS)gal matig bezet. brengen Vlaamse humor. wil zeggen: een combinatie tn absurdisme, meligheid, aaftwnerie, muziektheater en dasime. In de vele liedjes en in |Y" ?t stoeien met een plank komt t. ifit alles in een reeks invallen aan bod. Omdat ze al die din gen meestal op de plank projec teren. lijkt hun voorstelling 'Plank' een samenhangend ge heel. Kommil Foo neemt, hoe gek het ook moge klinken, de plank als leidraad van het pro gramma. De plank stelt van al les voor: dat varieert van bij voorbeeld een gereïncarneerde broer, muziekinstrument, meis je, doodskist en God tot een schaamlapje. Eigenlijk zijn het gewoon alle maal losse invallen die door die plank als het ware een zekere meerwaarde krijgen en onder linge samenhang gaan verto nen. De keuze voor die plank blijkt een originele vondst die vaak subtiel en origineel, helaas ook wel eens flauw wordt uitge werkt. Als de plank, die heel wankel te gen de microfoonstandaard is geplaatst, op een gegeven mo ment dreigt te vallen, blijven de heren van Kommil Foo dood kalm. Ze doen niets en laten het één van de bezoekers opknap pen, alsof dat een vast onder deel van het programma is. Wie zo durft te reageren, voelt zich kennelijk op een professionele manier thuis op het podium. 'Plank' duurt ongeveer twee maal drie kwartier. Voor dit soort humor dat drijft op gekke onverwachte wendingen, is dat betrekkelijk lang. Wie echter met zijn gevoel voor humor op precies dezelfde golflengte zit, vindt het waarschijnlijk geen minuut te veel. amsterdam herman haverkate Ooit, in een grijs verleden, gaf hij concerten met het Stedelijk Koor Hengelo. Nu, twintig jaar later, is Ton Koopman (49) Ne derlands voornaamste 'export produkt' op het gebied van klas sieke muziek, zijn er van zijn Matthaus Passion alleen al in eigen land 17.000 exemplaren verkocht - goed voor een gou den plaat - en is zojuist een Jo hannes Passion verschenen. Vertellen over zijn vak doet Ton Koopman met liefde. De haren zijn nauwelijks nog wild en zelfs al lichtelijk grijs. Straks wacht hem weer de repetitie. Een ora torium van Telemann. „Mijn oude leraar Leonhardt zou een rolberoerte krijgen, maar ach, ik vind het spetterende muziek. Vuurwerk, in die tijd zelfs 'mu sic for the millions', die je abso luut niet moet vergelijken met de muziek van die geleerde Bach. Die is van eenzaam ni veau. Hem speel ik natuurlijk het liefst. Maar ik zeg altijd: je kunt niet altijd Nietzsche lezen, af en toe een roman werkt ge woon verfrissend." Bach Toch wordt zijn naam wel geas socieerd met Bach. Vorig jaar verscheen de Matthaus Passion, dit jaar de Johannes en in de komende tien jaar volgen' nog de Hohe Messe, het Weihnachts Oratorium en, als kroon op dit alles, het complete cantate- werk. Peinzend achter z'n glas rept hij van de doordringende kracht van Bachs muziek. „Die kan geen mens onberoerd laten, dat bestaat niet. Die muziek is zo welsprekend, zo van hart tot hart, dat je de gevoelens van de componist voor je ziet. Iemand die niet overdreven is, maar zoals iedereen in die tijd zijn ge voelens had over leven en dood, de opstanding uit de doden en lijden dat iemand ten onrechte is aangedaan." Koopman koestert zijn Zwol se herinneringen. Zijn jaren als hardzingende jongensalt op het kerkkoor, de eerste Matthaus in de Grote Kerk met het Schnit- ger-orgel die hij als katholiek jongetje te midden van de naza ten van de Reformatie eigenlijk helemaal niet mocht zingen. „Ik hoorde er eigenlijk niet bij. Ach teraf denk ik: mijn interpretatie van de Matthaus heeft daar mee te maken. Ik ben wat Bourgon- discher dan bijvoorbeeld Gustav Leonhardt, die ik overi gens zeer bewonder. Van hem heb ik een fundamentele les ge leerd, namelijk dat muziek niet alleen een zaak is van het ge voel, maar ook van het ver stand. Beiden zijn wezenlijk. Al leen vind ik hem te steil in zijn benadering. Daarin ligt wellicht zijn kracht, maar ik geloof niet dat er maar één waarheid is. Bij mij is er meer grijs gebied dan bij hem. Mijn Bach-opnamen ademen, vind ik, toch meer ge voel. Meer doorleefdheid, iets katholieker wellicht. Als ze mij in Italië barok horen spelen, zeggen ze: jij bent in een vorig leven Italiaan geweest." Voor hem op tafel liggen de Matthaus en de Johannes. Koopman, die vorig jaar in de voetsporen van Mengelberg en Harnoncourt op Palmzondag het podium in het Concertge bouw beklom, is zich van die traditie bewust. „Ik denk dat het ook te maken heeft met een sluimerend religieus besef. Men gaat minder naar de kerk, maar er hangt bij de meesten nog wel iets. De Matthaus is een natio naal werk geworden. Wat de Ai- da voor de Italianen is, is de Matthaus voor ons. Naar een passie gaan: dat is toch ook zo iets als met Pasen naar de kerk gaan, het zoeken naar diepere waarden in je leven." „Ik vind de Matthaus een groot werk- Wanneer ik die mu ziek speel, dan voel ik een grote verantwoordelijkheid: iemand die zoiets maakt, die moet je met het allergrootste respect benaderen. Dat geldt ook voor de Johannes, die aanmerkelijk dramatischer is. Ik heb dat ook in de opname tot uitdrukking proberen te brengen. Alleen al door de keuze van de akoestiek. Die is anders. De Johannes is opgenomen in de kleine ruimte van de Waalse kerk in Amster dam. Het stuk, met zijn contra- Ton Koopman: „Ik zeg altijd: je kunt niet altijd Nietzsche lezen, af en toe i roman werkt verfrissend. puntische felheid, zijn bijna ka- mermuzikale karakter en bezet ting. heeft een helderheid no dig, die ik alleen daar kon vin den. Je praat over andere waar heden. De waarheid van de Jo hannes is een dramatische archieffoto gpd waarheid, bijna een kerkopera die je neerzet, met alle gevoe lens van pijn en vreugde die daarbij horen. Als ik het ope ningskoor van de Johannes hoor, ben ik nog steeds ont roerd." leiden annemiek ruygrok Omslag van de catalogus bij 'Een lent van boeken'. Louis Cou- 1 perus in eerste editie. Een overzicht van de oorspronkelijke uitga ven van zijn werk. afbeelding p Zelf was Louis Couperus helemaal niet zo gelukkig met de vele oorspronkelijke ban den van zijn werk: „Niemand en ik ook niet. vindt op den duur die kleurige ban den mooi. Ze vermoeien en naast elkaar maken ze elkaar nog lelijker dan zij zijn." Wie wil beoordelen of de schrijver al dan niet gelijk had, kan zijn smaak toetsen bij boekhandel antiquariaat AioloZ aan de Leidse Botermarkt. Dat toont onder verwij zing naar het debuut van Couperus ('Een lent van vaerzen') 'Een lent van boeken': Louis Couperus in eerste editie, een over zicht van de oorspronkelijke uitgaven van zijn werk. De expositie geeft een uitgebreid over zicht van het gehele oeuvre van de schrij ver. samen met een groot aantal varianten, vertalingen en curiosa. Bijzondere banden met ontwerpen van Toorop, Lebeau, Berla- ge en andere kunstenaars zijn tot en met 9 april daar te zien. Na een voorvertoning in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag, die twee maan den lang de theateruitvoering van De Klei ne Zielen begeleidde, is in Leiden een defi nitieve opstelling gemaakt. Wie de grote verscheidenheid aan banden overziet, kan zich verbazen over de geringe verkoopsuc cessen van Couperus' werk. Uit de corres pondentie van de auteur met zijn uitgever blijkt dat van de eerste druk van titels als 'De Berg van Licht' of 'God en Goden' al leen al vijf verschillende banden bekend zijn. Niet om esthetische redenen, maar gewoonweg omdat ze niet verkochten, werden steeds andere omslagen ontwor pen. Bij het verschijnen liet Veen een klein deel van de oplage binden. Wanneer deze exemplaren waren verkocht - wat soms ja ren kon duren - werd een volgend deel in een nieuw jasje gestoken. Vaak werd ge bruik gemaakt van seriebanden, zodat niet telkens voor een ontwerp hoefde te worden betaald. Veen schrok overigens niet terug voor grote namen om zijn toch belangrijke auteur zo goed mogelijk te presenteren: Toorop, R.N. Roland Holst, De Praetere, Sluyterman, Berlage, Lebeau en vele ande re vooraanstaande Art Nouveu-kunste naars maken de banden tot geliefde collec tors-items. Dat die banden voor een habbekrats (een paar honderd gulden) in Nederland te koop zijn, komt omdat ons land rond de eeuwwisseling een rijke cultuur aan uitge versbanden kende. Meestal werden ze in linnen uitgevoerd, terwijl in het buitenland unieke (soms slechts één) exemplaren le ren of perkamenten banden werden ge maakt. Toch zijn die er ook van Couperus, want van 'De Boeken der Kleine Zielen' be staat een dergelijke zeldzame uitgave ook in perkament. Van De Komedianten is een uitgave in slap 'peau-de-suède' en 'De Stil le Kracht' is in een fluwelen luxe-editie ver schenen. AI staan op de tentoonsteling de eerste drukken (banden) centraal, duidelijk wordt dat Couperus reeds tijdens zijn leven op grote schaal is vertaald. Achter de buiten gewoon zeldzame druk van 'Eline Vere' (in de ingenaaide editie), staan de Engelse en Amerikaanse vertaling uit 1892. 'Van Oude Menschen De Dingen Die Voorbijgaan' is, zo blijkt op de expositie, behalve in het En gels en Duits ook in het Tsjechische, het Slowaaks en zelfs in het Urdu verschenen. Verder zijn op de expositie de ansicht kaarten met eigen beeltenis die Couperus bij zijn 60ste verjaardag rondstuurde, en gedenkpenningen te zien. Bij de expositie is - van de hand van /VioloZ-directeur Piet van Winden - een catalogus verschenen met een kleurig overzicht van de oospron- kelijke uitgaven. 'Lent van Boeken. Louis Couperus in eerste editie'. T/m 9 april bij AioloZ, Bo termarkt 8, Leiden, geopend: dinsdag t/m zaterdag 12-18 uur. De catalogus kost 17,50. theater recensie»dick van teylingen Theater van het Oosten speelt Lief zijn voor Sloane van Joe Orton Vertaling Ger Apeldoorn én Harm Edens Decor Jos Groenier. Gezien 25/3, Leidse Schouw burg Voor de voorstelling kijk je aan tegen een bakstenen muur met dichtgemetselde ramen. Als die wordt opgetrokken, kijk je als voyeur een huiskamer in: de vuile was die je te zien krijgt, is niet voor buiten bedoeld. Entertaining Mr. Sloane van de Britse burgerschrik Joe Orton was aanstootgevend bij de pre mière in 1964. Kitty haalt de mooie jonge Sloane als huurder binnen en springt direct boven op hem. Broer Ed is minder di rect met zijn erotische plannen anders had het stuk natuur lijk in geen enkel Brits theater een kans gekregen. De bij Kitty inwonende vader herkent Sloa ne als de moordenaar van zijn chef. Sloane lijkt aanvankelijk schuchter en beleefd, maar neemt zoveel ruimte als de om standigheden hem toelaten en wordt niet gehinderd door enig moreel besef. Hij heeft bij Ed en Kitty al snel het heft behoorlijk in handen, maar als hij de oude man vermoordt, gaat hij te ver. Broer en zus maken een deal: hij is drie maanden van jou en drie van mij. Sloane moet slik ken. anders draait hij de bak in. Schokkend is het stuk dertig jaar later niet meer, hoewel vol gens regisseur Leonard Frank de omgeving van Arnhem daar anders over denkt. Hij wil met Lief zijn voor Sloane de egoïsti sche en racistische burgermo raal van nu aan de kaak stellen. Maar wat is de burger? Het de cor plaatst hèt stuk in een arbei dersbuurt, maar op het toneel staan geen arbeiders. Het stuk en de speelstijl hebben te wei nig banden met de realiteit om een boodschap te kunnen uit dragen. Blijft over: een amusante klucht met mooi spel van Wim Kou- wenhoven (vader). Cas Enklaar (Ed) is altijd goed, maar was wel eens scherper en Chris Tales (Sloane) bleef nogal vlak. De grote attractie van Sloane was voor mij Els Ingeborg Smits, propperig, knotje, klef, geil. heel komisch, toch altijd subtiel en elke dramatische situatie moei teloos naar haar hand zettend.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 19