Xjltuur Kunst
'Ik beschrijf in m'n
poëzie wat ik zie'
ewondering
99
Na de storm
iwe Fellini overleden
In Praag weten ze hoe je Johan
Strauss op de planken moet brengen
Sanders toont keerzijde schilderijen
AG 24 MAART 1994
9
RUYGROK. 071-356472. PLV -CHEF JAN RIJSDAM. 071-356473
laat licht aan de noordzij
efronste wolkfiguren
ding nog luidruchtig
Dt vlakbij, daarachter
iter maar spiegelend vlak
;rop hoge golven, aarzelend slaan ze om.
tussen wielingen
{getorst en weer omlaaggesmeten
nkzeilers
in hun pak dat geen osmose toelaat
>s van jaren.
en elkander niet bijstaan
urtelings neergesmakt in het nat
als ik verga
n hij ervan getuigen.
julevard
rhangend over ijzeren stangen
le mensen:
keer om de verrekijker
hoe ver onze jeugd en hoe futiel.
994, Clasine Heering-Moorman.
Clasine Heering-Moorman winnares Leidse poëzieprijs:
„Wij hebben op het klaarspiegelend water gevaren". Het
is de eerste en enige regel die Clasine Heering-Moorman
nog weet van het gedicht waarmee ze als 15-jarige een
poëzieprijs won van het blad Kampvuur. Afgelopen zon
dag, 68 jaar later, werd de 83-jarige Leidse tweemaal be
kroond op het Leids Literatuur Festival. Het publiek
waardeerde haar 'Toverstaf. De jury koos 'Na de storm'
als winnaar van de eenmalige Leidse poëzieprijs.
LEIDEN LETTY STAM
actrice Giulietta
we van de regis-
Fellini, is gisteren
eftijd in een Ro
le overleden. Ze
ie tijd aan long-
ikte waartegen zij
n 'haar Federico'
de strijden. Gi-
vertolkte hoofd-
n, vooral vroege,
»e televisiejour-
het nieuws van
Giuletta Masina
lijk. Het ging dan
beurtenis die ei-
langekondigd op
het vorig jaar, de
lerico Fellini, het
televisiepubliek
•lden op het net-
leine en fragiele
:h met moeite
e houden in de
iek Santa Maria
verdwaasd de
nawuift. De ges-
leek de wens uit
zich zo snel mo-
n te voegen met
lalve eeuw ge-
'eest.
Masina werd beroemd door
haar rollen in de films van Felli
ni. Ze was te zien in Lo Sheicco
Bianco (1952): La Strada (1954);
II Bidone (1955); Le notti di Ca-
biria (1957); Giuletta degli Spiri-
ti (1965) en Ginger e Fred
(1986). Voor velen is Masina al
tijd 'Gelsomina' beleven, het
Chaplin-achtige vrouwtje dat
samen met Anthony Quin de
hoofdrol vertolkte in La Strada,
een met een Oscar bekroonde
film.
Masina was niet echt gelukkig
met het imago dat La Strada
haar had gegeven. Fellini zelf
vertelde dat zij liever de rol wil
de vertolken van de heldin, de
heilige, de oorlogsvoerster of
andere dramatische persona
ges. „Guilietta rebelleert tegen
de wijze waarop ik haar zie", al
dus Fellini. „Waarschijnlijk be
schouwt ze de rollen als opge
legd door een autoritaire en
nukkige echtgenoot. Guilietta
ontkent haar werkelijke talent,
ze wantrouwt haar komische
kant. Ze wil niet onderkennen
dat ze juist zo bijzonder is van
wege het spel tussen het malle
en dramatische dat haar
clownsgezicht uitdrukt.
Het dichten kreeg ze niet van
huis uit mee. „Ik las wel heel
veel. Voornamelijk literatuur.
Mijn moeder noemde me 'het
leesmachien'." Met die liefde
voor literatuur en letteren deed
Heering een tijd niets. „Ik stu
deerde rechten. En vervolgens
heb ik een druk leven gehad:
oorlog, kinderen, het huishou
den, lesgeven in de Franse lette
ren. Die taal heb ik me via zelf
studie eigen gemaakt. En ik heb
Franse literatuur gerecenseerd
voor wat toen NRC heette. Na 7
jaar vond ik het genoeg. Ik had
zoveel gelezen dat ik dacht dat
ik gek werd. Als recensent las ik
vaak drie boeken in één week."
„In ongeveer 1970 ben ik be
gonnen met vertalen. Het was
heel moeilijk om daar in te ko
men. Ige Foppema zat net als ik
bij de Remonstrantse kerk. Hij
had twee spoedopdrachten en
één gaf hij aan mij. Dat werd
'De zoon' van Robert Pinget.
Dat ging goed en zo ben ik er in
gerold. Ik heb me niet beperkt
tot één genre. Ik heb onder
meer romans vertaald, gedich
ten van René Char en essays
van Michel Foucault. En samen
met Jeanne Holier heb ik een
boek vertaald over Westerse
seksualiteit in de middeleeu
wen. We hebben daar samen
vreselijk veel plezier mee ge
had."
„Ik ben niet heel kieskeurig.
Als ik een boek leuk vind, maakt
het me niet uit wie het uitgeeft.
En ik kan slecht 'nee' zeggen. Ik
heb ook gebeden vertaald:
'Honderd kansen tot inkeer' van
André Dumas. De Franse titel
was Cent prières possibles. In de
titel mocht echter niet het
woord 'gebed' komen. Dat
schrikt af. Op een morgen
kwam zo maar die titel 'Hon
derd kansen tot inkeer' in me
op. Dat is echt God gegeven.
Gebeden vertalen is wel heel
iets anders dan gedichten. Poë
zie kost meer luistertijd om te
horen wat de dichter heeft be
doeld."
Graven
„Vrij vertalen bestaat niet. Als je
vertaalt, maak je je onderge
schikt aan de auteur. Je bent in
termediair en je cijfert jezelf
weg. Mijn kracht is mijn con
centratie. Als ik bezig ben. hoor
ik niets meer. Ik kijk heel seri
eus wat er staat. Ik graaf niet
achter de bedoeling van een au
teur. Er staat wat er staat. Ik ver
taal het zo dat de Nederlandse
lezer hetzelfde leest als de Fran
se lezer."
„Op mijn tachtigste stopte ik
met vertalen en ben ik poëzie
gaan schrijven. Gewoon voor
mijn plezier. Door het vertalen
heb ik zo'n groot reservoir aan
woorden. Ik hoef maar te grij
pen en ik heb weer een woord.
Ik schrijf over dingen die ik zie.
Zoals dat gedicht 'Na de storm'.
Ik hing met mijn man over de
railing in Katwijk en zag dat
voor me. Ik observeer graag
mensen. Wel heel discreet na
tuurlijk. Ik ga ze niet aansta
ren."
„Ik maak vaak dingen als ik in
de trein zit op lange trajecten.
Dan kan niemand me naderen
zoals mensen die op bezoek ko
men of een telefoon die rinkelt.
Ik kom praktisch niet voor in
mijn eigen gedichten. Mijn zie-
leroerselen gaan niemand wat
aan. Ik vind het indiscreet er
over te schrijven. Als ik al voor
kom in een gedicht dan heb ik
mezelf getransponeerd in een
ander."
„Ik vind het een groot voor
recht om op deze leeftijd nog te
kunnen beginnen met dichten.
Ik schrijf meestal sonnetten en
ronddelen. Die dichtvormen
zijn aan regels gebonden en het
is een soort legkaart om alles
kloppend te krijgen. Het rond
deel vind ik moeilijk en daarom
ENSCHEDE ANP
Het bestuur van Forum is gis
teravond tijdens een spoedver
gadering tot de slotsom geko
men dat de problemen rond het
opera- en muziekgezelschap
oplosbaar lijken. Donderdag
wordt met de vakbonden over
Problemen Forum
lijken oplosbaar
een reddingsplan gesproken. Bij
het in Enschede gevestigde in
stituut werken 180 mensen.
Het ziet er volgens het be-
ïk komen al of
ïkende"
ten aan het
ïetzij direct,
igs met kunst
te maken
aten over een
werp, een
waaraan ze
e waarde
de snuifdoos
1 tot het
e muziekstuk
nar tussen zit.
ireekt Wies
Ise zangeres
andse lied,
ïring uit voor
van de
e tekenaar,
•.childer en
Pieck (1895-
it is pure
2 hè. In
was die tijd
t zo mooi."
ind was ik al
laai weg van de
;n van Anton
Ik zag ze voor
rst in de
op de
snu
ar woonde ik
>uurt. Op de
huisje bij de
n wel vier
kerij, met vari
Dp die brood
aren. Ik denk
en meisje van
ven was. Maar
i dat ik vanaf
<veg was van
in Pieck.
i nog steeds
nkels. Er
ïeld een bij
ertje, aan de
it. Ineen
Gouda hangt
i ouderwetse
)at vind ik een
heb hem ook
Kijk eens hier
rveel prenten
gemaakt,
dee van, maar
t. Ik denk dat
heb, als losse
ek. Soms zie
narkt weieens
waarvan ik
eerder gezien
heb. Maar, als ik dan thuis kom
blijk ik ze toch al te hebben. Ik
bezit geen originele prenten,
het zijn allemaal kopieën. Daar
geef ik niets om. Echte
schilderijen of tekeningen zijn
veel te duur. En van een mooi
boek kan ik net zoveel genieten.
Wat ik het meest bewonder in
de prenten van Anton Pieck zijn
de mooie kleuren en de
ouderwetse tafereeltjes. Er
worden heel vaak oude
ambachten uitgebeeld, en je
ziet ook veel winkels. Kijk hier...
een ouderwetse
speelgoedwinkel, en hier een
boekhandel. Het is pure
nostalgie.
Anton Pieck heeft zowel arm als
rijk afgebeeld, alles door elkaar.
Op deze prent staat een gezin in
goeden doen, rond de piano. En
hier zie je arme mensen
afgebeeld. Die hadden geen
geld voor een piano. Ze staan
rond het draaiorgel. Dat was
voor hen het toppunt van
muzikaal vermaak.
Muziek speelt een belangrijke
rol in de prenten van Anton
Pieck. Zoals hier op de
afbeelding,van een jaarmarkt
met het eenmansorkest van
Koperen Ko. Die vind ik ook
heel leuk. En waar ik ook heel
erg van hou zijn de
winterlandschappen. Die zijn
zo prachtig.
Dit boek heet 'Die goede oude
tyd'. Maar het was natuurlijk
helemaal niet zo'n mooie tijd.
Dat de arme mensen het niet zo
goed hadden blijkt niet echt uit
de prenten van Pieck. Het is
toch allemaal een beetje
geromantiseerd. Maar, eerlijk
gezegd ben ik ook wel een
beetje een romantisch mens.
Wat ik ook zo bijzonder vind is
dat elke prent weer heel anders
is. Soms herken je wel
dezelfde eigenaardige
typetjes. Maar elke
prent is toch uniek.
En je herkent een
Anton Pieck uit
duizenden. Het was
een bijzonder
kunstenaar.
TEKST «JAN RUSDAM
FOTO «HIELCO KUIPERS
Clasine Heering-Moorman: „Mijn omgeving heeft me aangezet tot publiceren. Zelf ben ik niet meer eerzuch
fi rr mm nu iinpf
tig."
meteen ook heerlijk om te ma- wij het alleen lezen'. Zij hebben
ken. Ik sta nu op een soort me aangezet tot publiceren. Zelf
tweesprong of ik die vorm aan- ben ik niet meer eerzuchtig. Ik
houd of meer vrije verzen maak. heb niet veel tijd meer voor
Mijn omgeving zei: 'Zonde dat me."
fOTO HIELCO KUIPtRS
Bij uitgeverij De Beuk in
Amsterdam verscheen vorig
jaar 'Etgroen'. In april komt
'Winterkoren' uit.
stuur naar uit dat voldoende
medewerkers van Forum bereid
zijn vrijwillig in deeltijd (70 pro
cent) te gaan werken. Komt die
verwachting uit, dan kan Forum
de door het ministerie van wvc
opgelegde bezuiniging uitvoe
ren en voorstellingen van hoog
niveau brengen.
RECENSIE MONICA SCHIKS
Der Zigeunerbaron van Johann Strauss Jr
Het Muziektheater Praag met koor, orkest
en ballet Solisten Jaroslav MrAzek, Yvette
DufkovA. Helena Cihelnikova. Jan Sedlisky
en Leo Kaltofen Muzikale leiding Milos
FormAcek Regie Otto Sevcik Gehoord:
23/3, schouwburg, Leiden.
Ze pasten maar nauwelijks alle
maal op het toneel van de
schouwburg, de medewerkers
van 'Der Zigeunerbaron'. Een
operette die in de herinnering
zal blijven door zijn bonte kleu
ren, massa's personen, véél
vaart, werveling en professione
le aanpak. In Praag weten ze
hoe ze Johan Strauss op de
planken moeten brengen.
Het verhaal gaat over de te
rugkeer van een berooid erfge
naam die op zijn landgoed zi
geuners en een varkenshoeder
aantreft. De Oostenrijkse cul
tuur met zijn burgerlijke regels
wordt belachelijk gemaakt in de
persoon van Conté Camero, die
de goede zeden moet bewaken.
Daar tegenover staat de onge
bondenheid van de ware gevoe
lens zoals ze nog bestaan in de
zigeunergemeenschap.
Het lijkt wel of ze in Praag een
ruim assortiment zangers in
vooraad hebben, zodat er zorg
vuldig naar de meest geschikte
persoon voor een rol gezocht
kan worden. De typecasting is
voortreffelijk. De rol van Saffi,
die tenslotte een Turkse prinses
blijkt te zijn, werd vertolkt door
een mooie, oosters getinte jon
ge sopraan met een dijk van een
stem. Helaas een enkele keer
nogal onzuiver. Leo Kaltofen is
een oudere, zanger met een wat
ruim postuur die als vertegen
woordiger van de Oostenrijkse
zeden heel wat kreeg te verdu
ren. Prachtig was de varkens
hoeder Zsupén; Jan Sedlisky
leek zó uit de klei getrokken met
zijn verweerde kop. Hij had een
geweldige stem en een volko
men natuurlijk overwicht op het
toneel. Alleen de zigeunerbaron
zelf, Jaroslav Mrazek, leek iets te
missen. Aan de bijrollen was ei
genlijk meer te beleven dan aan
zijn spel.
De gebeurtenissen op het po
dium speelden zich af in schit
terende en vindingrijke decors.
Kosten noch moeite leken ge
spaard bij de kostumering: chi
que en rijk! De olijk ogende
Milos Formécek hield er bij het
orkest en de zangers goed de
vaart in en wist het geheel mooi
op elkaar af te stemmen.
BEELDENDE KUNST
RECENSIE ONNO SCHILSTRA
Willem Sanders: 'Hoe Canst Du singen
Midden Int Dangier". installatie', t/m 24
apnl. wo-za 12-17 uur. zo 13-17 uur. De
Waag. Leiden, 'Belacchende Weerelt.
nieuw werk', do-zo 14-17 uur. t/m 17
april. Stelling Gallery. Leiden
De schilderijen van Willem San
ders hebben een hoog denk
beeldig gehalte. Ze geven je de
indruk dat je in een diepe vijver
kijkt, vol geheimen en verras
singen. Sanders' op groot for
maat gemaakte doeken ogen
zijn stapelingen van doorzichti
ge beelden, die wijdse, ietwat
somber gestemde vergezichten
oproepen.
In Stelling Gallery en de Waag
(Leiden) heeft Sanders een dub
belexpositie ingericht, die is ge
baseerd op de vraag wat je zou
zien. wanneer je al die opeenge
stapelde lagen uit elkaar zou
trekken en los van elkaar zou
tonen. De schilder zou dan zijn
publiek als het ware door de
huid van het schilderij heen. in
de vijver duwen. In het water,
van onder naar boven kijkend,
zou je de achterkant van het
schilderij zien, zou je je midden
tussen al de afzonderlijke ele
menten bevinden, die zich aan
de voorkant van het schilderij
als één geheel voordoen.
In de Waag toont Sanders
drie schilderijen, gehangen aan
de buitenzijde van drie kabi
netjes, die hij speciaal voor de
gelegenheid heeft gebouwd in
de arcade van de Boterhal. Bin
nen, in de kabinetjes, bevinden
zich schetsen, plastieken en nog
meer schilderijen. Op de muren
zijn oud-Hollandse teksten ge
plakt. Door openingen in de
wand is de achterkant van de
schilderijen te zien. Soortgelijk
werk is er ook in Stelling, zij het
niet getoond binnen de context
van een installatie, zoals in de
Waag.
Het resultaat is verrassend
heterogeen. De plechtige stem
ming. die de voorkant van de
schilderijen kenmerkt, ont
breekt volledig aan de keerzijde
en het meest opmerkelijke is
wel dat de achterkanten van de
schilderijen schreeuwerig be
schilderd zijn, voorzien van al
lerlei poëtische, ironische en
wijsgerige notities.
De kracht van Sanders' schil
derijen schuilt in de wijze waar
op hij de denkbeeldige ruimte
achter het doek samenvat in dat
ene vlak aan de voorkant. Het
concept van een expositie ge
wijd aan die denkbeeldige
ruimte is intrigerend en het
heeft twee opmerkelijke ten
toonstellingen opgeleverd. Niet
temin schuilt er een groot ge
vaar in een dergelijke opzet
waar ook Sanders maar ternau
wernood aan ontkomt. De aan
dacht die de kunstenaar op de
ze wijze op zijn eigen persoon
richt is wel erg groot en neigt
snel naar een ijdel vertoon van
diepzinnigheid. Enigszins wordt
de indruk gewekt dat Willem
Sanders bang is dat zijn publiek
niet zal zien, welke bespiegelin
gen er wel niet schuil gaan ach
ter de oppervlakte van zijn
schilderijen. En daar gaat het
denk ik toch niet om.
DEN HAAG ANP
Werkloze kunstenaars uit Den
Haag kunnen gaan werken in
een banenpoolproject dat de
kwaliteit van de openbare ruim
te moet verbeteren. Het werk
omvat het inrichten van ten
toonstellingen en het verfraaien
van evenementen en gebou
wen.
Met het project wil het college
Banenpool voor
kunstenaars
van b en w van Den Haag iets
doen voor de ongeveer 700
werkloze kunstenaars die bij de
Haagse sociale dienst geregi
streerd staan.
De poolorganisatie kan on
dersteunende activiteiten aan
bieden met betrekking tot
kunst. Instellingen uit de non
profit sector kunnen voor een
tarief van 12 gulden per uur een
beroep doen op de deelnemers
aan het project.
Indien de Haagse raad ak
koord gaat, kan begin juli met
zes tot tien kunstenaars worden
begonnen. /Ms het project aan
slaat. kan dit aantal stijgen tot
veertig.
