De democratisering
van de fraude
Jverleg met schippers
weer vast gelopen
Binnenland
tdteeds meer bedrijven
ïan over de grens'
^ven jaar cel voor executie
n 17-jarige Nijmegenaar
OENSDAG 23 MAART 1994
5 9
)ienstplichtambtenaren werkloos
;n haag Staatssecretaris Frinking van defensie is uiterst scep-
sch over de mogelijkheden om nieuwe banen te creëren de
iensen van de te heffen afdeling dienstplichtzaken in Kerkrade.
en aantal van de in totaal 180 banen in Kerkrade blijft ook na
aschorting van de dienstplicht in 1998 bestaan, omdat die in
rincipe weer ongedaan gemaakt moet kunnen worden. Daar-
aast is er voor 25 mensen emplooi omdat de hele dienst Zorg
astaktieve Militairen, die nu al deels in het gebouw van Dienst-
ichtzaken is ondergebracht, daar zijn intrek zal nemen. Maar
)or de overige werknemers in Kerkrade ziet het er somber uit,
dus de bewindsman in een brief aan de Kamer
ri jspraak na eis van acht jaar cel
3|euwarden Het gerechtshof in Leeuwarden heeft een 23-jarige
3^an uit Zuidhorn ook in hoger beroep vrijgesproken van dood-
ag. Tegen hem was acht jaar gevangenisstraf geëist. Zijn 22-ja-
T0 compaan kreeg net als bij de rechtbank vijf jaar cel voor de
Boord op een 40-jarige Groningse op 28 december 1992. De
annen waren op de avond van de moord met het slachtoffer
stap geweest. Daarna waren ze naar haar woning gegaan.
>en de 23-jarige man met het slachtoffer lag te vrijen, door-
icht de ander het huis op kostbaarheden. Het slachtoffer merk-
~dat en dreigde de politie in te schakelen. Daarop werd ze met
I jessteken om het leven gebracht.
kat zit in de gordijnen
HAAG ANP
ippers, verladers en de over-
i zijn het gisteren niet eens
'orden over de invulling van
wettelijke regeling voor de
leling van vracht op de vaar-
jen van en naar België en
nkrijk. In een gezamenlijk
loverleg struikelden ze over
vraag welke lading wel of
via het toerbeurtsysteem
#;t worden aangeboden. Dat
dt in dat schippers om toer-
rten ladingen krijgen toege
en.
e partijen zijn in Den Haag
en gekomen om onder lei-
l van bemiddelaar en oud-
bister Albeda een rapport
ort de kwestie te bespreken,
onderhandelaars zijn het er-
r eens dat per jaar zes van
iof^5 miljoen ton lading op cje
mkrd-Zuidroute onder de toer-
irrftregeling moet vallen. Maar
schippers willen een lijstje
-rk welke vrachten dat zijn. De
s iaders voelen daar niets voor.
te(endien hebben ze geen zin
daarvoor bestaande con-
'octen met bedrijven die ladin-
aanbieden af te zeggen,
ist die onenigheid over wat
e/
wel en niet via het toerbeurtsys
teem wordt aangeboden, leidde
afgelopen zomer tot felle pro
testen van boze binnenschip
pers. Zij wilden wettelijk vast
leggen wat via de toerbeurt
loopt. Door dat systeem zijn ze
namelijk verzekerd van geregeld
werk en vaste tarieven.
Vorige week leek het er even
op dat alle partijen het eens
zouden worden. Professor Albe-
da begon het overleg dan ook
met goede moed. Maar tijdens
een korte pauze vertelde hij dat
'de kat in de gordijnen' zat.
„Over bijna alles is een akkoord,
maar over een punt heerst grote
onenigheid."
Verladers en schippers zullen
nu elk met hun bezwaren ko
men. Beide partijen zullen eerst
hun achterban raadplegen. Be
stuurder G. Veuger van de Toer
beurtvereniging Noord-Zuid
kan er absoluut niet voor in
staan dat zijn achterban zich
rustig houdt als hij de uitkomst
van het overleg hoort. ,,De
schippers zijn teleurgesteld", al
dus Veuger. Albeda stelt nog
een schriftelijk advies voor mi
nister Maij (verkeer) op dat ze
eind volgende week krijgt.
Algemeen Nederlands Pers bore,
b<0.000 banen in buitenland geschapen
iaaJAAG ANP
/oc Nederlandse bedrijfsleven
't de afgelopen drie jaar in
buitenland 300.000 tot
000 banen geschapen of in
n wd gehouden door overna-
investeringen en verplaat-
36 en. Vooral de verhoudings-
1 vaijs hoge loonkosten in ons
,ve dwingen bedrijven goed-
:re oplossingen te zoeken
voc hun activiteiten. Dat zegt
Nederlands Christelijk
cge vers verbond die onder-
heeft gedaan naar deze
,jdep//seringvan de economie.
!AV-voorzitter Blankert zei
itsoren bij de presentatie dat
srk&anen theoretisch ook in
^^rland hadden kunnen ont-
Overigens is het ook zo
:orNederland profiteerde van
eèteeds internationaler ope-
1 van het bedrijfsleven. Ons
02kreeg er volgens het NCW-
irzoek tussen de 25.000 en
)0 banen bij. „Er verdwij-
5tukken van het bord, maar
narijgen er dank zij onze ver-
lingsgewijs goede uitgangs-
nc Se ook weer stukken voor
Ojaj."
dinjt hele bedrijfsleven wordt
nationaler, maar bij de in-
lehlïe is dit het sterkst. Onge-
seeide helft van de bedrijven
jenPP een of andere manier
de grens gaan, doet dit
tege betere marktkansen,
nder helft omdat de loon-
in, belastingen en de
sugiulasten aantrekkelijker
,j bevestigt mijn stelling
hee
iM ANP
5VO'
eeft.mhemse rechtbank heeft
,ren20-jarige Nijmegenaar tot
jaar cel veroordeeld voor
kia^i noemde de 'koelbloedige
tt ie' van de een 17-jarige
f k°fcgenoot. De 22-jarige broer
Ie veroordeelde kreeg een
lend veel lagere straf. Te-
tem was acht jaar geëist,
de uechtbank achtte niet
t>ull'Rei1d bewezen dat hij
tschuldig was aan de exe-
en bestraft hem met twee
n onvoorwaardelijk. De
^noet nog wel een deel van
^Btraf van drie jaar uitzitten
doodschieten van een
^^feanger in Nijmegen in
^Bovendien is deze maand
dat loonkosten één van de be
langrijkste concurrentiefactoren
zijn voor een deel van ons be
drijfsleven", aldus Blankert.
De combinatie van lage loon
kosten en verwachte marktgroei
maakt Oost-Europa een interes
sant gebied om actief in te zijn
of te worden. Het gros van de
internationale activiteiten
speelt zich echter nog steeds af
in de directe buurlanden. Vol
gens Blankert is dit het gevolg
van het totstandkomen van de
interne Europese markt. Uit een
Duits onderzoek blijkt overigens
precies hetzelfde. Hoge loon
kosten en milieulasten en de
marktkansen in Oost-Europa en
Zuidoost-Azië bepalen daar
eveneens het handelen van be
drijven.
Blankert waarschuwt ervoor
dat steeds hoogwaardiger acti
viteiten dreigen te verdwijnen
door het toenemende oplei
dingsniveau in andere wereld
delen. Hij spreekt van een
'stroomversnellingsproces'.
Toch ziet hij voor Nederland
voldoende kansen om van dat
proces te profiteren, waarbij hij
op de ontwikkelingen rond
Schiphol en Rotterdam wees.
„Als we de loonkosten beperken
en een aantrekkelijk fiscaal kli
maat scheppen, zal de globali
sering - en deze keer in positie
ve zin - niet bij onze grens op
houden." Volgens Blankert
dankte Nederland in de Gouden
Eeuw zijn welvaart al aan globa
lisering.
tegen hem voor de rechtbank in
Zutphen negen maanden geëist
wegens poging tot doodslag.
De beide broers zochten hun
slachtoffer in de vroege avondu
ren op in een uitgaansstraat in
Nijmegen. De jongen zou van
de jongste broer een halsketting
afgepakt hebben. Bovendien
hadden de broers verschil van
mening met het slachtoffer over
vijftig gram cocaïne. De jongste
broer had in zijn kennissen
kring al vaker aangekondigd dat
hij van plan was de jongeman
'kapot te schieten'. Hoewel het
slachtoffer zijn handen in de
lucht stak, schoot de dader ze
ven keer op hem. De moord
wekte destijds veel onrust in het
Nijmeegse uitgaanscircuit.
en nevelige maandag
I in november. Vanuit
Transitorium 1, de
sociale-wetenschapstoren van
de Utrechtse universiteit, ziet
de Domstad er uit als een plaat
je van Anton Pieck. In de werk
kamer van socioloog Godfried
Engbersen komt al snel die
priemende conclusie van de
commissie-Van der Zwan aan
de orde: ten minste een kwart
van de bijstandsontvangers
fraudeert. Engbersen, een van
de drie commissieleden: „Er is
veel heisa rond dat getal. Maar
er zit ook een andere kant aan:
75 procent van de bijstandsont
vangers fraudeert niet. En dat
kan ik niet hard genoeg zeg
gen".
Toen ruim een jaar geleden
de gemeenten Dordrecht en
Groningen met opzienbarende
(en later overigens flink afge
zwakte) cijfers kwamen over
fraude in de bijstand, tuimelden
de politici over elkaar heen. Het
CDA vroeg zelfs om een parle
mentaire enquête - overigens
vooral omdat de PvdA in de
persoon van Flip Buurmeijer
het felbegeerde voorzitterschap
had binnengesleept van de
WAO-enquéte.
De toenmalige staatssecreta
ris Ter Veld won het politieke
steekspel: om de Kamer de
wind uit de zeilen te nemen, in
stalleerde ze snel een 'eigen'
onderzoekscommissie met Arie
van der Zwan, hoogleraar ver
zorgingsstaat Engbersen en
oud-VNG-voorzitter Drijber.
Het CDA kreeg een poedelprijs:
Adrie Doelman-Pel mocht voor
zitter worden van een speciale
kamercommissie die de bij
stand ging onderzoeken.
Bij alle onderzoek naar fraude
in de bijstand, staat één ding als
een paal boven water: hoeveel
er wordt gefraudeerd, zal nooit
helemaal duidelijk worden.
Fraude speelt zich nu eenmaal
af in een schemerwereld waarin
het nooit helemaal licht wordt.
Volgens het meest recente on
derzoek wordt aantoonbaar
voor tien procent gefraudeerd.
Maar, tekenen de onderzoekers
van het Instituut voor Toege
paste Sociale Wetenschappen
(ITS) daarbij aan. dat is een ab
solute ondergrens. In werkelijk
heid ligt het percentage zeker
hoger. De commissie-Van der
Zwan houdt het op ten minste
25 procent.
Wat is wèl met zekerheid be
kend? Dat is vooral höe wordt
gefraudeerd. Qua frequentie
springen er drie vormen uit. De
eerste is zwart werken. Dat ge
beurt relatief veel in de bouw,
de industrie, de horeca en de
persoonlijke dienstverlening
(zoals schoonmaken bij particu
lieren en de kinderopvang).
Ten tweede is er de witte
fraude, waarbij mensen een le
gale baan hebben maar de in
komsten daarvan niet melden
bij de sociale dienst. Met de (al
deels gerealiseerde) koppeling
van de computerbestanden van
de sociale dienst aan die van
bijvoorbeeld de belastingdienst,
het ziekenfonds en de bedrijfs
verenigingen lijkt deze fraude
vorm zijn langste tijd te hebben
gehad.
Ten derde is er de zogeheten
woonvormfraude, waarbij men
sen die samenwonen opgeven
dat ze alleenstaand zijn. Dat is
uiterst lucratief. Twee alleen-
staandenuitkeringen samen zijn
goed voor bijna 2.500 gulden
netto per maand, terwijl een sa
menwonend paar slechts 1.770
gulden krijgt. Zijn er één of
meer kinderen, dan is een
scheiding-op-papier aantrekke
lijk: de alleenstaandenuitkering
plus de eenouderuitkering zijn
samen goed voor ruim 2.800
gulden per maand - bijna een
netto modaal inkomen en ruim
duizend gulden méér dan een
gezinsuitkering.
Hoe vaak deze fraudes voor
komen, blijft onzeker. Bij een
ITS-onderzoek onder driehon
derd bekende fraudegevallen
scoorde witte fraude het hoog
ste met leefvormfraude en
zwart werken op een gedeelde
tweede plaats. Samen waren
deze drie vormen goed voor bij
na'driekwart van de fraudes.
Dat witte fraude in de statistiek
zo hoog scoort, komt omdat de
ze vrij gemakkelijk is te bewij
zen: vooral een kwestie van het
vergelijken van computerbe
standen.
Zwart werken is al een stuk
lastiger te bewijzen, terwijl voor
woonvormfraude vaak uitput
tend onderzoek nodig is. Socia
le recherches hebben woon
vormfraude om die reden ook
vaak laag op de prioriteitenlijst
staan. Een sociaal rechercheur:
„Je kunt theoretisch veel tijd
stoppen in het bewijzen van
een samenwoning, maar in die
tijd kun je ook vijf illegale wer
kers aanbrengen. Wat is dan
een betere uitkomst? Je kunt het
ook anders stellen: als misbruik
van de bijstand wordt gemaakt,
moet je trachten dat zoveel mo
gelijk terug te dringen. Dan kan
het zijn dat je een zaak die
moeilijk bewijsbaar is maar laat
zitten vanwege die andere vijf
zaken die je wèl rond kunt krij
gen".
De commissie-Van der Zwan
pakte het daarom anders aan:
door behalve de daadwerkelijk
geconstateerde fraudes ook alle
gegronde verdenkingen mee te
nemen, kwam de commissie tot
haar schatting dat in ten minste
een kwart van de gevallen spra
ke is van fraude. Al is het geen
hard cijfer, onrealistisch is die
schatting in elk geval niet. Van
der Zwan wijst er bijvoorbeeld
op dat er zoveel 'alleenstaan
den' in de bijstand zitten, dat
wel sprake van bedrog móet
zijn.
Grote vissen
Voor hoeveel geld wordt gefrau
deerd? In een onderzoek van
ruim een jaar geleden kwam ITS
nog tot een gemiddelde van
ruim 16.000 gulden, in een uit
gebreider onderzoek eind vorig
jaar tot een gemiddelde van
ruim 6.000 gulden. Daarvoor
zijn twee redenen. De eerste is
dat de sociale recherches eerst
hengelden naar de grote vissen.
Die zijn grotendeels uit het wa
ter gehaald, zodat nu de klein
tjes aan de beurt zijn. Boven
dien zijn de sociale recherches
pas sinds kort op sterkte, waar
door fraudes sneller worden op
gespoord en dus het totaalbe
drag niet zo hoog oploopt.
ITS brengt nog een tweede
nuance aan. Het relatief kleine
aantal grote(re) fraudes trekt
het gemiddelde enorm om
hoog. Bij meer dan de helft van
het aantal opgespoorde fraudes
gaat het om een bedrag van
twee mille of minder.
Het neemt niet weg dat voor
een fiks bedrag wordt gefrau
deerd. Stel dat inderdaad een
kwart van de half miljoen bij
standsontvangers fraudeert en
dat het gemiddelde op zesdui
zend gulden ligt, dan verdienen
bijstandsontvangers samen er
jaarlijks 750 miljoen gulden bij
die niet wordt opgegeven aan
de sociale dienst. Van dat be
drag komt ongeveer 150 miljoen
uit zwart werken.
Het zijn aanzienlijke bedra
gen, maar daarbij moet wel
worden bedacht dat volgens de
allerlaagste schattingen de wer
kenden in Nederland jaarlijks
voor ongeveer drie miljard gul
den zwart werken, twintig "keer
zoveel dus. En verder gaat in de
totale economie naar schatting
ongeveer vijftig miljard zwart en
grijs om. Dat scheelt de schat
kist tientallen miljarden aan in
komsten. Als het zwarte circuit
wit was, zou het begrotingste
kort niet bestaan
Lonend
Is fraude lonend? „Kijk maar
naar de praktijk", zegt een bij-
standsmaatschappelijk werker,
„Stel dat je na vijf jaar samen
wonen tegen de lamp loopt.
Dan hebben wij een vordering
van ruim veertig mille, daar
komt eventueel dan nog een
sanctie bij. Wij hanteren als
norm dat je van een bijstands
uitkering honderd gulden per
maand kunt aflossen. We heb
ben hier mensen die 150 jaar
moeten aflossen. Maar hoe gaat
dat? Als mensen lang in de bij
stand zitten, ontstaan vaak
schulden en krijgt-n wij na ver
loop van tijd het verzoek mee te
doen aan een schuldsanering.
Dat komt er dan vaak op neer
dat we het restant van de schuld
moeten kwijtschelden."
En dat geldt alleen de mensen
die worden betrapt. In 1992
werden bijna 16.000 bijstands
ontvangers gepakt wegens frau
de, 3.3 procent van het totaal.
Zet dat eens af tegen het kwart
dat volgens Van der Zwan frau
deert: de pakkans bij bijstands
fraude is dan minder dan één
op zeven.
Die zevende fraudeur die wèl
wordt gepakt, heeft nog altijd
een redelijke kans de dans te
ontspringen. Weliswaar laten de
sociale diensten het er vrijwel
nooit bij zitten en beginnen een
terugvorderingsproccdurc,
maar in bijna vier van de tien
gevallen betaalt de fraudeur uit
eindelijk geen cent terug: hij is
eenvoudigweg niet in staat om
te betalen (soms omdat hij el
ders ook al schulden heeft), hij
is verhuisd en niet meer terug te
vinden, of de verhaalsafdeling*
heeft gewoon geen tijd.
De kans dat een fraudeur, be
trapt of niet, daadwerkelijk geld
terugbetaalt, daalt daardoor tot
ongeveer één op twaalf. Over de
vraag of die twaalfde fraudeur
ook echt het volledige bedrag
terugbetaalt, bestaan geen cij
fers.
Voor de rechter hoeft een
frauder ook niet bang te zijn.
Volgens de officiële richtlijn zou
tachtig procent van de fraude
gevallen naar het Openbaar Mi
nisterie moeten gaan, in de
praktijk melden sociale dien
sten maar 55 procent aan. Hoe
wel volgens de richtlijnen vijf
tien procent van de gemelde ge
vallen in aanmerking zou ko
men voor seponering en twintig
procent voor een boete, sepo
neert de officier van justitie 28
procent van de gevallen en
krijgt maar acht procent een
boete. Belangrijkste reden: de
officier van justitie denkt dat de
fraudeur de boete toch niet kan
betalen.
Wie uiteindelijk oog in oog
komt met de rechter - de lieden
die voor tienduizenden guldens
de zaak hebben getild - komt er
ondanks een eis van onvoor
waardelijke celstraf vaak af met
voorwaardelijke straffen (waar
bij de fraudeur de opgelegde
straf pas hoeft uit te zitten als
hij nogmaals in de fout gaat) en
dienstverlening. De reden laat
zich raden: de rechters bestem
men de beperkte celruimte lie
ver voor zwaardere criminelen.
Democratisering
Bij de al eerder genoemde soci
ale dienst is iedereen er dan ook
van overtuigd dat veel wordt ge
fraudeerd. Slechts één ambte
naar wil zich aan een schatting
wagen: 20 tot 25 procent. „Om
te frauderen, hoefje niet zo bar
slim te zijn", meent een andere
bijstandsambtenaar.
„Nederlanders zijn enorm op
hun vrijheid gesteld. Dat is ook
een goed ding in een democra
tische maatschappij. Maar
naarmate je de privacy beter
beschermt, wordt het natuurlijk
moeilijker om fraude te bewij
zen. Neem bijvoorbeeld onge
vraagd huisbezoek: als iemand
niet wil, hoeft hij je niet binnen
te laten."
De directeur heeft een duide
lijke mening over fraude: „Be
grip, ja. Toestaan, nee. Dat zijn
in mijn ogen scherpe grenzen".
Enkele van zijn bijstands-
maatschappelijk werkers den
ken er genuanceerder over. Er is
toch een verschil tussen wat bij -
schnabbelen en echt frauderen.
„Maar ja", geeft een van hen
grif toe. „die grens is natuurlijk
moeilijk vast te stellen. Ik kan
me voorstellen dat als je twee
honderd gulden per maand bij
verdient en er maar vijftig gul
den van mag houden, dat je dat
dan niet opgeeft. Als ik bij
standsmoeder was, zou ik het
misschien zelf ook niet doen.
Het is immers al zo moeilijk om
van de bijstand rond te ko
men."
Een ander: „Een klusje hier,
een klusje daar. je krijgt dat niet
te pakken, maar aan de andere
kant: daar draait het ook op. Als
dat er niet zou zijn. wat zouden
die mensen dan nog hebben?
Godfried Eng"bersen sluit zich
daarbij aan. Natuurlijk, zegt hij,
fraude is 'heel frustrerend' voor
de groep tussen minimum en
modaal 'die 38 uur per week
moet werken voor wat een bij
standsontvanger vangt die twee
avondjes per week bijklust in de
kroeg'. Maar: „Er is toch een
heel verschil tussen iemand die
grof bijverdient en de bijstands
moeder die een paar uur in de
week schoonmaakt of de oude
re meneer die wat oppaswerk
doet. Ik vind persoonlijk dat je
mensen dat niet moet ontne
men. Ze kunnen met dat geld
net die paar kleine dingen doen
die het leven wat aangenamer
maken Ik zeg wel eens: de
bijstand heeft geleid tot een de
mocratisering van de fraude.
Vroeger was fraude alleen weg
gelegd voor de rijken, tegen
woordig kunnen de armen ook
een beetje frauderen".
Dit is het derde deel uit een
serie van zes over de bijstand.
De eerste twee delen versche
nen op 19 en 22 maart. Mor
gen: De .Soos
Schemerwereld
De bijstand ligt onder vuur.
Niet alleen door de steeds
maar stijgende kosten,
maar vooral door de
alarmerende berichten
over omvangrijke
fraude.
Begin vorig jaar
lanceerde
staatssecretaris Ter
Veld plannen voor
bezuinigingen op de
bijstand, die haar de kop
zouden kosten. Later
nam haar opvolger
Wallage die plannen over
en zag eind vorig jaar kans
om ze alsnog door de Tweede
Kamer te loodsen.
Maar hoe is het om te leven van de
bijstand? Hoe groot is het misbruik
nu eigenlijk? Komen al die
bijstandsontvangers ooit nog aan het werk?
Die vragen staan centraal in een serie artikelen
over de bijstand.
