llemaal zelf afgedwongen'
Een Ongezonde
Scheiding
iwin van der Sar
m jaar
hetAjax-doel
ZATERDAG 19 MAART 1994
In 1975 verscheen in de Verenigde Staten het zogenaam
de Hammond-rapport over de gevolgen van roken op ge
zondheid. Het was op basis van dit rapport dat de 'Sur
geon general', de Amerikaanse minister van gezondheid,
het besluit nam dat op ieder pakje sigaretten voortaan de
bekende waarschuwing zou moeten worden aange
bracht.
„Ik ben altijd verlegen geweest. Dat verander je niet zomaar." foto archief loek zuyderduin
Zijn uitverkiezing voor de selectie van
het Nederlands Elftal voor de oefenin-
Kort na het verschijnen van het
Hammond-rapport wijdde
een Amerikaanse geleerde, de
hoogleraar in de biofysica Harold
Morowitz, een kritisch artikel aan
het rapport. Een van zijn conclu
sies was dat, blijkens de gegevens
in het rapport zelf, het effect van
echtscheiding op gezondheid
ongeveer even groot is als het ja
renlang roken van meer dttn
twintig sigaretten per dag!
Tegen deze achtergrond zou je
zeggen dat ook echtscheiding
een officiële waarschuwing van
de minister van gezondheid ver
dient. Een van de redenen waar
om zo n waarschuwing tot nu
toe niet is uitgevaardigd en voor
lopig vermoedelijk ook niet uit
gevaardigd zal worden, is simpel.
De meeste mensen namelijk, of
het nu politici, wetenschappers
of de "mensen in de straat' zijn,
geloven dat scheiden van de echt
in tegenstelling tot roken, niet
een gedrag is dat direct ons li
chaam, en dus onze gezondheid,
aantast. Die gedachtengang is
niet alleen naïef maar ook on
juist. De menselijke soort, en
hetzelfde geldt voor tal van ande
re (zoogldiersoorten, heeft een
erfelijk vastgelegde neiging tot
wat psychologen wel noemen
hechtingsgedrag Dit hechtings
gedrag, dat door bepaalde her
sencentra wordt gestuurd, is ui
termate belangrijk voor overle
ving en ontwikkeling. Het zorgt
er bijvoorbeeld voor dat het jon
ge. nog betrekkelijk hulpeloze
kind, steeds binnen de actieradi
us van een bepaalde volwassene,
gewoonlijk de moeder, blijft zo
dat het tegen allerlei gevaren be
schermd kan worden. Het maakt
verder dat het kind een 'vast ba
siskamp' heeft, van waaruit het
actief de omgeving kan verken
nen en waar het naar kan terug
keren als het moe, behoeftig, ver
ward of angstig door die verken -
ningen is geworden. Bovendiau
schept de veelvuldigerommuni-
catie met en het voorbeeldgedrag
van de hechtingspersoon dat het
kind zelf die houdingen en ge
dragspatronen kan aanleren, die
noodzakelijk of wenselijk zijn om
aan de samenleving waarin het
geboren is, te gaan deelnemen.
Hechten is dus niet alleen een
psychologisch maar minstens
zozeer een biologisch of licha
melijk proces. Dat betekent dat
wanneer een hechtingsrelatie
wordt bedreigd of verbroken er
naast psychologische ook ingrij
pende lichamelijke reacties op
treden. John Bowlby. de grond
legger van de hechtingstheorie,
beschrijft in zijn meesterlijke
boek Separation and Loss (Schei
ding en Verlies) dat het verbre
ken van de hechtingsrelatie tus
sen moeder en kind een proces is
waarin doorgaans een drietal sta
dia te onderscheiden zijn: 1
angst, protest, ongeloof en een
geagiteerd zoeken naar de hech
tingspersoon: 2. depressie, wan
hoop en het in zichzelf terugtrek
ken: 3. aanvaarden van, of berus
ten in het verlies en herstel van
het normale gedragspatroon. De
biologische (mede)bepaaldheid
van dit reactiepatroon wordt dui
delijk uit de treffende overeen
komst met de reacties van jonge
aapjes die van hun moeder wor
den gescheiden, zoals die bij
voorbeeld door Leon Rosenblum
zijn beschreven: „Als het aapje
van de moeder wordt geschei
den, is de eerste reactie er een
van heftige agitatie. Het aapje
rent almaar heen en weer, stoot
voortdurend een klagend hoog
geluid uit, als om de moeder op
te roepen. Binnen 24 tot 36 uur
verdwijnt dit gedrag en maakt bij
de meeste aapjes plaats voor een
periode van zeer duidelijke en
zeer ernstige depressie. Die de
pressie duurt meestal een week
tot tien dagen en gedurende die
periode lijkt het wel alsof het
beestje er gewoon niet is: het
gaat alle contact en activiteit uit
de weg. fn sommige gevallen
weigert het eten en drinken en
moet hel door anderen gevoed
worden wil het niet doodgaan.
Na zo'n depressieve periode be
gint de depressie geleidelijk aan
op te klaren en wordt het diertje
weer actief, hoewel het nog een
hele tijd kan duren voor het zich
weer net zo actief gedraagt als
voorde scheiding. In bepaalde
gevallen blijven de gevolgen nog
maanden of zelfs enkele jaren
aanwijsbaar."
Wat voor jonge mensen en
jonge apen geldt, blijkt in
belangrijke mate ook te gelden
voor volwassen mensen, zij het
dat hun scheidingsreacties niet
onder zo'n strikte genetisch con
trole staan, waardoor de diversi
ranie en verlegenheid strijden bij
Edwin Van der Sar om voorrang.
Binnen het veld doet de Voor-
eel aan om zich aan de typische
italiteit van Ajax aan te passen. Daar lukt
dat ook aardig, want niemand kan meer
men dat er 'iemand' staat in het doel
jAjax. Was het niet Parma-ster Asprilla die
0-0 wedstrijd in het Olympisch Stadion
„Van der Sar heeft Ajax gered."? De kee-
voelde zich gevleid.
jiten het veld kan hij verlegenheid soms
verhullen. ..Ik ben altijd verlegen ge-
ist, dat verander je niet zomaar."
let gaat al"81014(01 beter dan bij zijn en-
"vijf jaar geleden, zegt hij zelf. Het 'pra-
lukt hem een stuk beter, maar Edwin van
Sar zal verbaal nimmer op de voorgrond
Jen; de 23-jarige Voorhouter laat veel lie-
zijn handen spreken.
n Auxerre opende Stanley Menzo een jaar
eden de poort voor zijn opvolger Edwin
der Sar. Na een reeks missers in eerdere
dstrijden tekende Menzo zijn eigen vonnis
)r de bal na een simpele Franse corner on-
ïolpen (3-1 nederlaag, thuis won Ajax met
0 in eigen doel te slaan. Einde verhaal
:nzo, begin successtory Van der Sar.
)e start was spraakmakend in de return te-
Auxerre. Frank de Boer speelde terug en
n der Sar mikte de bal daarop precies in de
Men van een Fransman. Gelukkig voor Van
Sar geen doelpunt, hoewel Ajax wel werd
vipt door de provincieclub van nestor Guy
ux.
\jax' keeperstrainer Frans Hoek zegt dat
actie typerend is voor de doelman Edwin
der Sar. „Het zat Ed mee. Dat heb ik hem
k voorgehouden. Menzo heeft in al zijn
ix-jaren nauwelijks geblunderd en is ook
Iuwelijks geblesseerd of geschorst geweest,
ardoor is een stel keepers op die gefrus-
erd weggegaan. Fred Grim (Cambuur),
lak Storm (FC Groningen) en Erik de Haan
iW). Maar wat gebeurde er toen Van der
r tweede doelman werd? Stan ging sukke-
I, raakte geblesseerd en begon fouten te
nken..."
Dat gebeurde ook nog eens op een mo-
ïnt dat hoofdtrainer Van Gaal en Hoek
dden besloten om Van der Sar uit te lenen.
1 moet een tweede keeper niet te lang
trkloos houden," zegt Hoek. „Dan gaat-ie
èt vooruit en bovendien raakt hij gefrus-
;rd. Menzo was keeper van het Neder-
ïds Elftal, dus was er op dat moment wei
uitzicht op een plekje voor Van-der Sar.
5,Maar," zegt Hoek, „hij heeft het allemaal
jlf afgedwongen. Hij staat helemaal alleen
"ider die lat en hij heeft het zelf moeten
•en. En reken maar dat-ie in Amsterdam
n hoop tegenstanders had. Vooral in het
^n, na die fout tegen Auxerre. Ook de spe-
:s wilden Menzo terug, maar Van der Sar
teft zich mooi door die moeilijke periode
ïengeslagen. En nu manifesteert hij zich
>of hij al jaren onder de lat staat. Ik heb
■ar diep respect voor."
Toeval
bliksemcarrière van Edwin van der Sar
:gon in Voorhout, bij Foreholte Dat hij ging
•etballen, lag voor de hand. Van der Sar
amt uit een echte voetbalfamilie. Vader
eelde bij Noordwijk, moeder is de zus van
ïes Guyt, de trainer van de w Katwijk. Als
ipilletje dartelde hij over de zware, Voor-
jutse klei. Met de bal aan de voet, niet in de
tnd. „Het was helemaal geen droom van
e om keeper te worden. Het is gewoon toe-
Jlig gebeurd. Er was niemand om te keepen
i toen ben ik dat maar gaan doen." Dat
ging hem redelijk af, maar bescheiden als hij
is, was Edwin van der Sar nog geenszins
overtuigd van zijn capaciteiten.
Toen hij zich via schoolvrienden meldde
bij zaterdageersteklasser Noordwijk, was hij
bang om niet in een selectie-elftal te komen.
Ruud Bröring, zijn toenmalige jeugdtrainer
bij Noordwijk. „Ed kwam hier voor een
proefwedstrijdje. Liet hij er vijf door, maar
toch kon je zien dat hij aanleg had om te kee
pen. Ik zei wel tegen 'm dat hij moest con
curreren. Zo hoort dat toch?"
Van der Sar vreesde dat hij in de A2-junio-
ren terecht zou komen. En twijfelde aan de
overgang van het kleine Foreholte naar het
grote Noordwijk. Hij ging toch. In september
trainde hij al twee keer mee met het eerste
elftal van John Eelman (nu Haarlem). En aan
het einde van het seizoen was hij alweer ver
trokken.
Niet naar Sparta, zoals aanvankelijk de be
doeling was. Van der Sar: „De club sprak me
best aan, maar het contract sloeg helemaal
nergens op. Eigenlijk was het helemaal geen
contract. Ik kreeg alleen reiskosten en de rest
mocht ikzelf opknappen. Ik zat nog op het
RIO - de middelbare detailhandelsschool - in
Leiden, dan had ik elke keer op en neer moe
ten reizen."
Dat werd dus niks. Nee. dan Ajax. Dat pak
te de zaken aanmerkelijk beter aan. Na een
tip meldde keeperstrainer Frans Hoek zich
aan de Duinwetering. Die tip was afkomstig
van Ruud Bröring, de trainer van Van der Sar.
Bröring: „Ik kaart maandelijks een avondje
met Louis van Gaal. Dat gebeurt trouwens
nog steeds, maar toen was Van Gaal nog
hulptrainer onder Leo Beenhakker. Van Gaal
klaagde dat hij nooit spelers kon 'brengen' bij
Ajax. Ik zei: ik heb twee kanjers voor je. Louis
Edwin van -der Sar, een keeper, en Patrick
Scheurwater, een raket voor de flanken. Nou,
toen is Hoek komen kijken. Als Van der Sar
onverhoopt in Italië terechtkomt, ga ik wel
een handje geld halen bij Van Gaal. Edwin zal
in Italië niet misstaan, zeker weten, want wat
daór voor perenplukkers in het doel staan...
Ongelooflijk toch?!"
Bij Ajax raakte de carrière van Edwin van
der Sar in een stroomversnelling, die hem
reeds langs hele mooie successen heeft ge
voerd. De Voorhoutse goalie was trouwens
niet de enige die Ajax had aangetrokken.
Liefst zeven doelmannen streden er om een
contract. Onder hen Rob van Dijk, de huidige
tweede man bij Feyenoord, en destijds in
Noordwijk clubgenoot van Edwin van der
Sar. Dennis van der Pol en Edwin van der Sar
bleven uiteindelijk over als kandidaten voor
het tweede elftal. „Twee kanjers", zegt Frans
Hoek. „volkomen gelijkwaardig aan elkaar,
maar Dennis was altijd geblesseerd- Daar heb
je dat geluk van Edwin weer. Van der Pol is
uiteindelijk weggegaan naar Den Bosch.
Maar hij speelt niet omdat hij geblesseerd
is."
Lastige start
Soms zit het mee, soms zit het tegen. Als eer
ste doelman van Ajax gaat het hem voor de
wind bij de club waarbij hij het in eerste in
stantie moeilijk had. „Ik kwam hier als be
deesd jongetje in de grote stad", herinnert
Van def Sar zich. „De Amsterdammer is bluf
ferig en brutaal, nou. dat was ik helemaal
niet." Vijf jaar later voelt hij zich opgenomen,
al zal hij in De Meer nooit vooraan lopen in
de polonaise. „Ik ben geen gangmaker, maar
dat hoeft ook niet. Laat mij maar meelachen,
dan voel ik me op m'n gemak."
Keepen bij de Amsterdamse club is extra
zwaar. Van der Sar: „Je krijgt weinig ballen...
Let maar eens op: de keeper die tegen Ajax
speelt is altijd uitblinker. Dat is geen wonder,
want hij krijgt nu eenmaal verschrikkelijk
veel ballen. Da s lekker, heerlijk voor een kee
per."
En hij staat vaak moederziel alleen te
wachten op die ene bal. „Dat weet je en
daarom moet je extra waakzaam zijn. Nooit
de concentratie verliezen en nooit nagenie
ten van een mooie Ajax-actie." En uillopen
als de situatie daarom vraagt. Onder de heer
schappij vanjohan Cruijff werd het meevoet.-
ballen van de doelman geïntroduceerd. Van
der Sar schikt zich schijnbaar moeiteloos in
die rol. Hij kan ook meevoetballen. „Zolang
ik m'n linkerbeen maar niet hoef te gebrui
ken," lacht hij. „En zolang de backs vrijlopen
om de bal te kunnen ontvangen. Anders
moet ook ik 'm peer naar voren geven, want
ik ben niet zo gek om op de solotoer te gaan.
Dat kan ik niet."
Echt nadenken over het vak doet Van der
Sar niet. Hij heeft ook geen voorbeelden. Van
der Sar houdt vast aan de stijl, die hijzelf ont
wikkelde. Met uiteraard de hulp van Frans
Hoek, de oud-doelman van Volendam die al
negen jaar bij Ajax alle keepers onder zijn
hoede heeft. „Ik heb intuïtie," weet Van der
Sar van zichzelf.
Hij beschikt ook niet over een boekje van
vijandelijke strafschopnemers, zoals Hans
van Breukelen. Dat gaat veranderen, want:
„Ik denk er toch hard over om zo'n boekje bij
te houden. Van Parma wist ik er drie. Bij Ajax
worden alle tegenstanders nauwlettend ge-
scout. Ik kom alles aan de weet wat ik moet
weten."
Met de extra druk van het-altijd-moeten-
winnen gaat Edwin van der Sar ogenschijnlijk
gemakkelijk om. „Je weet dat ze hier heel kri
tisch zijn. Ik was geen Ajax-keeper, ik had
geen flair, geen uitstraling, noem maar op. Ik
kreeg het allemaal te horen, maar door z'n
proces moet je heen. Als je punten pakt, ver
stomt de kritiek vanzelf wel."
Sterken dan komen loftuitingen, zoals on
langs van de Italiaanse Columbiaan Asprilla.
Na een jaar eredivisie wordt Van der Sar ge
noemd als toekomstige Oranje-keeper. Zijn
zomervakantie heeft hij nog maar niet be
sproken. „Maar dat doe ik nooit zo vroeg, het
is bij bij altijd een last-minute reis. Naar een
warm land. Ik zie het allemaal wel. Natuurlijk
denk ik er wel aan het WK. Het zou prachtig
zijn. een voorlopig hoogetepunt in m'n carri
ére."
Tevreden
Frans Hoek is blij met de 'bliksemcarrière'
van Edwin van der Sar, maar weigert rap
portcijfers te geven. „Wat z'n zwakke punten
zijn zeg ik niet, dus ook niet wat z'n goede
punten zijn. Ik heb altijd opmerkingen, maar
hij is heel goed bezig. Het enige dat hij mist is
ervaring, maar dat kun je iemand van 23 na
tuurlijk nooit aanrekenen."
Van der Sar en Hoek trainen in weken zon
der midweekse verplichtingen twee keer. De
rest van de dagen heeft Louis van Gaal de be
schikking over de Voorhoutse goalie. Van
Gaal staat er (uiteraard) goed op bij Van der
Sar: „Hij is ten slotte de man die mij in Ajax-1
opstelde. En hij heeft kijk op het keepersvak.
Wat hij zegt komt meestal wel uit. Soms heb
ik wel eens een discussie met hem. Dan gooit
hij toch dingen op tafel waarvan ik denk: ja.
je hebt gelijk."
Stanley Menzo is steevast deelnemer aan
de sessie met Frans Hoek, maar de voormalig
international lijkt zijn langste tijd bij Ajax te
hebben gehad. Niettemin wordt Menzo als
ieder andere keeper behandeld. Hoek: „Het
maakt voor mij niet uit met wie ik van doen
heb. Het is vöor Menzo al erg genoeg dat-ie
elke keer op de bank zit. Moet ik 'm op de
training dan ook nog straffen? Maar het is
wel het beste dat Menzo wordt verkocht, dat
is zo. Stan houdt dit niet lang vol."
En dat is een mooi compliment voor
Edwin van der Sar.
I
teit van reacties groter is. Maar
ook voor de meerderheid van de
volwassenen geldt, dat ze een
grote hoeveelheid intiem of
hechtingscontact met anderen
nodig hebben. Hoe onmodern
het ook klinkt, de algemene con
clusie uit het onderzoek op dit
punt is, dat het hebben van een
relatie - zelfs als het niet zo beste
is - beter is dan helemaal geen
relatie te hebben. In die zin is de
relatie-strategie van veel men
sen, namelijk 'niet mijn ouwe
schoenen weggooien voordat ik
nieuwe heb', hoe weinig elegant
misschien ook, vanuit gezond
heidsperspectief nog zo gek niet.
Het is overigens zo, en dat is een
andere belangrijke conclusie uit
het beschikbare onderzoek, dat
mannen meer voordeel van die
strategie lijken te hebben dan
vrouwen. Het verlies van een
partner door scheiding of overlij
den blijkt voorde gezondheid
van mannen namelijk meer ont
wrichtend, zelfs vaker dodelijk te
zijn dan voor die van vrouwen.
We kunnen dat trouwens ook
omdraaien: mannen varen in het
algemeen meer wel bij huwelijk
of vaste relatie dan vrouwen.
Waarom dat zo is, laat zich onder
andere als volgt verklaren. In on
ze huidige samenleving, en vroe
ger is dat vermoedelijk niet veel
anders geweest, dragen gehuwde
vrouwen de verantwoordelijk
heid voor het onderhouden van
de familie- en vriendschapsban
den van het gezin via correspon
dentie. telefoontjes, het sturen
van cadeautjes of attenties, het
denken aan verjaardagen en ju
bilea. het afleggen van of het on
derhouden van bezoek, en noem
maar op. Ietwat, maar beslist niet
te, overdreven gesteld: 'als zijn
moeder op bezoek is, praat zij
met haar en hij met zijn compu
ter'. De meeste volwassen man
nen beschouwen dit soort 'socia
le netwerk onderhoud' als verve
lend. zo niet gewoonweg als
weerzinwekkend. Als gevolg"
daarvan investeren zij in de loop
van hun leven daarin veel min
der. „Wanneer was de laatste
keer dat een man een familielid
opbelde om gewoon weer eens
wat bij te kletsen?" Daarmee sa
menhangend is er, althans in on
ze westerse samenleving, een be
langrijk verschil in het vriend
schapsgedrag van mannen en
vrouwen. Vriendschappen tussen
mannen zijn doorgaans niet le
venslang. maar gekoppeld aan
specifieke situaties: school, oplei
ding, sport, de visclub, werk.
Mannen putten hun voornaam
ste emotionele steun ook niet uit
deze relaties. Er zit zelfs niet eens
veel overdrevens in de stelling
dat mannen vaak maar e'en echte
vriendschaps- of vertrouwensre
latie hebben, namelijk die met
hun vrouw. Het vriendschapsge
drag van vrouwen ziet er veelal
heel anders uit. Zij onderhouden
vaker nauwe banden met vrien
dinnen van vroeger en met hun
familie en ze zijn ook meer ge
neigd contacten te blijven onder
houden als een oude vriendin is
verhuisd, hertrouwd of geschei
den. Zij hebben kortom meer en
meer langdurige vertrouwensre
laties. Dus, hoewel gegeven de
erfelijke basis voor hechtingsge
drag zowel vrouwen als mannen
duidelijke lichamelijke reacties
vertonen op het verlies van een
partner, overleven vrouwen zo'n
verlies over het algemeen op een
gezondere manier, want zij heb
ben vaker nog andere sterke so
ciale banden om op terug te val
len.
De conclusie: in een relatie is
een vrouw voor een man in
relationeel opzicht belangrijker
dan omgekeerd. Steeds meer
vrouwen beginnen dat te ont
dekken en dat is een van de re
denen waarom vrouwen vaker
dan mannen degenen zijn die
het initiatief tot echtscheiding
nemen. Oftewel: iedere man die
er geen boodschap aan. heeft
zich in relationeel opzicht meer
gelijkwaardig aan zijn vrouw te
maken, loopt bewust het risico
vroeg of laat een ongezonde
scheiding aan zijn broek te krij
gen.
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
terland woensdag tegen de Schotten, be
schouwt iedereen in de voetbalwereld
als een normale zaak. Edwin van der
Sar maakt pijlsnel furore. In het doel
van Ajax draait sinds een jaar alles om
hem. Als de naam Stanley Menzo tegen
woordig valt in De Meer, is het alleen
omdat hij wordt genoemd in verband
met een transfer. Edwin van der Sar is
de absolute nummer één bij de Amster
damse branieclub. Zelfs de fervente
Menzo-aanhangers zijn het daar we!
over eens. ,,Hij heeft alles meegehad in
zijn carrière.
Edwin van der Sar, de nummer 1 van Ajax.
foto archief kees van hoocdalem
