Noordwijk als wapen
in de strijd om
zuiver drinkwater
Feiten &Meningen
Crisis in Afrika
is een tijdbom
voor Europa
Zware tijden leiden in Rusland
tot daling geboortencijfer
Tsjechen hebben liever topman Philips of Ahold
VRIJDAG 18 MAART 1994
2V
i Afrika staat er zo slecht
voor dat deze niet alleen een ernstige be
dreiging vormt voor de Afrikaanse landen,
maar ook een tijdbom is voor Europa. Hier
voor waarschuwt de Engelse econoom Mi
chael Barrat-Brown in de Spaanse hoofd
stad Madrid.
„De armoede in Afrika is zo acuut dat de
economieën van de diverse Afrikaanse lan
den op instorten staan. Als dat gebeurt, dan
heeft het ook direct effect op de rijke lan
den". aldus Barrat-Brown, die een tiental
boeken over onder meer imperialisme en
wereldeconomie op zijn naam heeft staan.
De Britse econoom, directeur van het
Derde Wereld Informatie Netwerk TWIN,
legt uit dat er een duidelijk verband bestaat
tussen de hoogte van de buitenlandse
schuld van een land en de sociale onrust in
dat land.
,,ln landen als Somalië, Sudan en Mo
zambique valt te zien dat er een direct ver
band bestaat tussen de hoogte van de bui
tenlandse schuld omgerekend per hoofd
van de bevolking en de burgeroorlog. De
prijs van de exportgoederen die in die lan
den worden geproduceerd, blijft maar da
len, terwijl de prijs van geïmporteerde con
sumptiegoederen schrikbarend stijgt," zegt
Barrat-Brown.
„In Afrika liggen de prijzen van diverse
produkten heel hoog, terwijl de lonen ui
terst laag blijven. Ook degenen die over een
ruim salaris beschikken, kunnen niet alle
consumptiegoederen kopen die ze zouden
willen hebben, simpelweg omdat die artike
len niet voorhanden zijn. Het merendeel
van de lokale produktie, hoofdzakelijk
grondstoffen, wordt geexporteerd naar an
derelanden."
Barrat-Brown wijst erop dat dit plaatje in
meerdere of mindere mate van toepassing
is voor alle landen die voornamelijk grond
stoffen produceren. Het probleem is echter
nijpender voor de Afrikaanse landen, die
per traditie nauwe banden met Europa
hebben.
Barrat-Brown: „De economieën van de
Afrikaanse landen zijn er van oudsher, sinds
de koloniale periode, op gericht om ruwe
grondstoffen aan Europa te leveren, zodat
die daar verder verwerkt kunnen worden. In
Europa stijgen de prijzen van de eindpro-
dukten, maar de grondstoffen worden niet
hoger belast."
In het Verre Oosten, waar de landen meer
in de Japanse dan in de Europese invloedss
feer liggen, is dit beter aangepakt. In landen
als Taiwan, Maleisië en Indonesië is aan
vankelijk de opbouw van eenvoudige in
dustrieën gestimuleerd. Later zijn die lan
den overgegaan op meer geavanceerde vor
men van industrie.
„Deze omstandigheden hebben een alge
hele bevordering van de Aziatische ontwik
keling in de hand gewerkt. Afrika daarente
gen blijft economisch stagneren. Het conti
nent kent een negatieve economische groei
van een procent per jaar, hetgeen een zeer
alarmerend perspectief vormt."
in de ontwikkelde landen zien vooralsnog
weinigen hoe gevaarlijk deze situatie voor
Europa kan uitpakken, aldus de Engelse
econoom. „Het opbloeien van opstandige
of terroristische organisaties heeft alles te
maken met de economische crisis. F.en
voorbeeld is Algerije, dat onherroepelijk op
een burgeroorlog afstevent."
Ook in Algerije, ooit een kolonie van
Frankrijk en nog steeds economisch sterk
gebonden aan dit land, valt een onmisken
bare link te leggen tussen de armoede en de
explosieve situatie. „De lokale munteenheid
is sterk gedevalueerd. Alleen de weinigen
die Franse francs bezitten, zitten goed. De
meerderheid is echter tot slavernij geredu
ceerd, ofwel ze moeten roven en moorden
om te kunnen overleven."
Barrat-Brown vervolgt: „Een miljoen Al
gerijnen zal zich op korte termijn genood
zaakt zien het land te verlaten. Gedreven
door wanhoop en honger zullen zij scheep
gaan naar Frankrijk. Als de Fransen dan
niet bereid zijn om hen toe te laten, voor
spel ik oorlog in de havens."
Volgens de Engelsman is er niet uitslui
tend reden tot pessimisme. „Er zijn ook po
sitieve ontwikkelingen. In de Afrikaanse
landen is langzaam maar zeker een tendens
zichtbaar in dc richting van democratischer
regimes. De bevolking wil van haar dicta
tors af, ook al worden die machthebbers ge
steund door Europa of de Verenigde Sta-
De officiële cijfers van de Verenigde Naties liegen er niet om.
Ongeveer 40 procent van de wereldbevolking kampt met een
ernstig tekort aan water. Ook elders kent men verontreinigd wa
ter of geregeld droge waterbronnen. Zuiver drinkwater uit de
kraan is dan ook eigenlijk een sprankelende luxe.
j
Naast honger is het gebrek aan schoon drinkwater een probleem
sen te maken krijgen.
Minister Alders (milieubeheer) spreekt ronduit
van een watercrisis in de wereld. „Zuiver water
is een eindige bron. Dat moeten we goed besef
fen. Een gebrek eraan kan zelf tot conflicten lei
den", aldus de bewindsman.
Gebrek aan (drink)water, en dus ook aan goede
hygiënische voorzieningen, verlagen de levens
standaard van steeds meer aardbewoners. Naar
schatting één miljard mensen heeft te maken
met onbetrouwbaar water en ongeveer 1,7 mil
jard mensen moeten het stellen met (zeer) ge
brekkige sanitaire voorzieningen.
In een poging concrete maatregelen te nemen
om de watercrisis te bezweren komen dinsdag
en woensdag vele ministers in Noordwijk bijeen
op een internationale VN-conferentie over
drinkwateren milieuhygiëne. Minister Alders is
gastheer. De bijeenkomst is de eerste wereld
ontmoeting over het thema sinds de grote con
ferentie over milieu en ontwikkeling (Unced) in
1992 in het Braziliaanse Rio de Janeiro. 'Noord
wijk' is een directe uitwerking van een van de
actiepunten van Rio.
In totaal zullen al vanaf vandaag ongeveer zes
tig landen en zestien (milieu)organisaties de
badplaats binnendruppelen. Afgevaardigden
van onder meer het milieuprogramma van de
Verenigde Naties UNEP, de Wereldbank, Unicef
en de OESO zijn ook aanwezig. VN-secretaris
generaal Boutros Ghali zal via een beeldopna
me de conferentiegangers toespreken. De offi
ciële opening op dinsdag valt samen met We
reldwaterdag.
Alders benadrukt dat de bijeenkomst niet alleen
voor ontwikkelingslanden is bedoeld. Industrie,
landbouw en bevolkingsgroei trekken ook een
grote wissel op de drinkwaterkwaliteit in de (ge
deeltelijk) geïndustrialiseerde landen. Gebrekki
ge of zelfs afwezige milieuvoorschriften, een
toegenomen hoeveelheid afvalwater, kapotte of
verouderde leidingen en natuurlijke verdroging
laten het water niet overal even vlekkeloos uit
een pomp of kraan stromen. Bovendien komt
er een steeds hoger prijskaartje aan een glaasje
schoon water te hangen.
Volgens de Nederlandse milieuminister ont
breekt het in de wereld niet aan politieke aan
dacht of technische voorzieningen in de strijd
om zuiver drinkwater. „Het is nu echt een
kwestie van uitvoeringen toezicht. Bovendien
moet er meer aandacht komen voor samenwer
king en uitwisseling van kennis. Goed drinkwa
ter en een goede hygiëne zijn voorwaarden
vooreen duurzame ontwikkeling. Dat maakt
een conferentie als deze noodzakelijk."
De slotverklaring van Noordwijk moet concrete
actiepunten gaan bevatten met doelstellingen
waaraan jaartallen worden gekoppeld. Een hard,
actieprogramma derhalve, dat controleerbaar is
en de soevereiniteit van de betrokken landen zo
veel mogelijk onaangetast laat.
Alders heeft goede hoop op een gunstige afloop
van de conferentie omdat de neuzen voor een
belangrijk deel al dezelfde kant op staan. Het
eindstuk richt zich op de thema's gedragsver
andering, gezondheid, de regulerende rol van
de overheden en internationale organisaties en
natuurlijk op de centen. De milieuminister ziet
de bijeenkomst in Nederland vooral als een
'grote uitdaging'.
Het optimisme van Alders ten spijt heeft twintig
jaar aandacht in de hele wereld voor de drink
waterproblematiek tot dusver slechts beperkte
resultaten gebracht. Naar aanleiding van een
grote waterconferentie in 1977 in Argentinië
zijn de jaren tachtig door de VN uitgeroepen tot
het decennium van de drinkwatervoorziening.
De ambitieuze doelstelling was dat iedereen in
1990 over schoon water en voldoende goede sa
nitaire voorzieningen zou kunnen beschikken.
Hoewel honderden miljoenen mensen er op
vooruit zijn gegaan, neemt de vraag om be
trouwbaar drinkwater verder toe. De wereldbe
volking legt momenteel vijf keer zoveel beslag
op de zoetwaterreserve als veertig jaar geleden.
Voor Alders en zijn collega's ligt er een schone
taak deze situatie te verbeteren.
NOORDWIJK PATRICK SELBACH
Waanzin van de wegwerpmaatschappij
I BOEDAPEST
langs de gemoederen bezig
in de ingezonden brieven
rubriek van mijn dagblad.
De handtas als thema voor
een polemiek? Laat ik bij
het begin beginnen.
Regelmatig vind ik een gele
plastic zak in mijn brieven
bus van de organisatie Ter-
re. Daar kan ik oude kle
ding. oude schoenen of ou
de handtassen in kwijt, die
vervolgens worden opge
haald, gerecycled, naar Po
len verscheept of in één van
de eigen Terre-winkels ver
kocht, al naar gelang de
staat der goederen. De op-
doelen als een fietsenfa-
briek in Nicaragua of een ir
rigatieproject in Peru. Per
jaar verzamelt Terre op die
manier zo'n 6000 ton afge
dankte welvaartsprodukten.
Recentelijk werd er bij het
jaaroverzicht van 1993 ge
zegd dat men nog nooit te
voren zoveel nagenoeg
gloednieuwe damestassen
in het 'afval' had aangetrof
fen en men verbaasde zich
bij Terre over 'de waanzin
van de wegwerpmaatschap
pij". „Kom nou", reageerde
enkele dagen later
Ingrid R. uit Tervuren. „Die
tassen zijn door watervlug-
ge diefjes gestolen, geleegd
(op geld en andere nuttige
zaken) en dan, als moeder
of vriendin al genoeg tassen
hebben, tja, dan worden ze
op straat weggegooid. Zo zit
dat." Ze zou wel eens gelijk
kunnen hebben.
Mijn nagenoeg gloednieu
we handtas werd me on
langs ontstolen, op een
avond, even na tienen, vlak
bij mij in de buurt, nadat ik
zojuist het avondmaal bij
een Italiaan had genoten. Er
werd van achteren aan ge
rukt, ik wilde niet loslaten,
kreeg een vuistslag in het
gezicht, viel op de grond,
moest de tas uiteindelijk la
ten gaan, krabbelde over
eind, rende nog achter de
jongeman aan, maar die
stapte in een gereedstaande
auto met twee andere inzit
tenden en spurtte er van
door. In mijn beduusdheid
vergat ik het nummer te no
teren.
Met bloedende neus en drie
losse tanden (in films hoor
je daar nooit iemand over)
naar het politiebureau, pro
ces-verbaal opgemaakt, fo
to's bekeken, een vriendin
opgebeld die reservesleutels
had van mijn huis en bij
meelevende buren midden
in de nacht een troostend
glas gedronken en mijn cre
ditcards geblokkeerd.
De volgende ochtend tegen
half elf ging de telefoon. Een
meneer uit Schaarbeek had
bij het uitlaten van zijn
hond mijn achteloos in zijn
wijk weggeworpen handtas
gevonden. Behalve het con
tante geld zat alles pas
poort, perskaart, sleutels,
agenda er nog in. De
hondenuitlater was zelfs zo;
vriendelijk de tas bij mij
thuis af te leveren.
Mijn tas en ik hadden geluk
gehad. Mijn tas was geen
'waanzin van de wegwerp
maatschappij' geworden en
ik houd me maar voor dat ikj
gewoon statistisch aan de
beurt ben geweest na vele
onbekommerde jaren in
veel 'ergere' buitenlanden
dan België.
Bovendien weet ik nu hoe
het moet. Van de Brusselse
politie heb ik namelijk een
handzaam foldertje gekre
gen met tips hoe wij in een
grote stad moeten hande
len. Er staan behartigens
waardige zaken in ais 'draag
uw handtas onder de ar
de opening tegen u aan
'verspreid uw waarden i
verschillende zakken', ri
vooral ook 'mijdt u van
delaars, zelfs indien het gaat
om kinderen'. Nou, ik zal
wel mijden.
CORRESPONDENT
Moskouse schoolkinderen spelen in de sneeuw. De laatste jaren wordt de gezondheidstoestand s
van met name kinderen steeds slechter. In de eerste negen maanden vam 1993 steeg de kinder- s
sterfte in Rusland met tien procent foto nrs*
De afgelopen twintig jaar
heeft kraamhulp Galina
Monasjeva van het Geboor-
tenhuis nr. 32 in Moskou
duizenden baby's ter wereld
geholpen. Maar de borelin
gen die nu ter wereld ko
men, zijn de zwakste en
ziekste die zij ooit heeft ge
zien. Bij de moeders is het
niet anders.
„Het algemene gezond-
heidspeil is aanmerkelijk
slechter zegt Monasjeva,
terwijl zij in haar witte zus-
tersuniform over de koude
gangen loopt. Jonge vrou
wen in ochtendjassen han
gen verveeld tegen de mu
ren te wachten. Katten
schieten door de gangen op
zoek naar muizen.
Statistieken van het minis
terie van gezondheid geven
hetzelfde beeld. Er is een
toename van het aantal kin
deren met ziekten en ge
boorteafwijkingen, zoals ge
spleten verhemelten en
spastische verlamming. In
de eerste negen maanden
van 1993 steeg de kinder
sterfte met tien procent. Het
geboortencijfer daalde met
veertien procent.
„Rusland staat aan de rand
van de afgrond", aldus yice-
minister van gezondheid
Nikolaj Vaganov. „Voor het
eerst in zijn eeuwenoude
geschiedenis bestaat het ge
vaar dat de natie fysiek de
genereert, dat pnherstelbare
schade wordt aangericht
aan de genetische voor
raad."
Volgens gezondheidsdes
kundigen is de slechte ge
zondheidstoestand te wijten
aan de enorme milieuver
vuiling, de slechte gezond
heidszorg, stijgend alcoho
lisme onder vrouwen, slecht
eten en de algemene stress
die met de daling van de le
vensstandaard gepaard
gaat. „Als het zo doorgaat,
verliezen wij onze kinde
ren", stelt Jevgeni Liljin. een
geneticus die aan het hoofd
staat van het Centrum voor
Herstel van Aangeboren
Ziekten.
Dat het niet goed gaat,
wordt ook duidelijk uit an
dere cijfers. De levensver
wachting voor mannen is
vorig jaar gedaald van 62
naar 59 jaar, veertien jaar
minder dan voor Neder
landse mannen. De ver
wachting voor vrouwen
daalde van 73,8 naar 73,2
jaar. Een Nederlandse
vrouw wordt gemiddeld
79,9.
Het idee dat Rusland fysiek
verzwakt en van zijn bevol
king wordt beroofd, wordt
door nationalistische politi
ci misbruikt. Zij beweren
dat de achteruitgang is te
wijten aan westerse deca
dentie, die in hun ogen alles
omvat, van aandelenbeur-
zen tot rockmuziek.
Monasjeva wil niet zeggen
hoeveel geboorteafwijkin
gen er in haar Geboorten-
huis voorkomen, maar het
zijn er nu 'enkele tientallen'
per jaar. Met 1.350 geboor-
1 1993 zou dat een
n hoog percentage
Volgens cijfers van het mi
nisterie is in de eerste acht
maanden van 1993 het aan
tal geboorteafwijkingen bij
baby's met zes procent toe
genomen. In Oekraïne is het
aantal geboorteafwijkingen,
kanker en andere aandoe
ningen bij kinderen acht
jaar na Tsjemobyl nog
steeds enorm hoog. Artsen
zijn het er niet over eens of
het ongeluk met de kern
centrale of andere ecologi
sche rampen de voornaam
ste boosdoeners zijn. Ook
de extreme daling van de le
vensstandaard speelt een
rol, aldus deskundigen.
Irina Manoeilova, werk
zaam bij een gezinsplan
ningscentrum in Moskou,
zegt dat de grootste bedrei
gingen voor de gezondheid
van vrouwen een slecht di
eet, stress en abortussen
blijven. Abortus is nog
steeds een van de belang
rijkste voorbehoedmiddelen
in Rusland.
Terwijl meer baby's dood
gaan, worden er minder ge-1
boren. „Wij hebben het ver
trouwen verloren en weten
niet hoe alles morgen zal
zijn. Mensen willen geen
kinderen als zij onder der
gelijke stress moeten le
ven", aldus Manoeilova.
TOM JANSSEN
Beatrix volgende week op bezoek in Tsjechische Republiek
Koningin Beatrix is cfe eerste Oranje die
volgende week een officieel staatsbezoek
brengt aan de Tsjechische Republiek.
Maar het Tsjechische volk heeft liever
een topman van Philips of een hoge Piet
van Ahold uit Nederland als gast. Na de
splitsing met Slowakije zijn de Tsjechen
gefixeerd op buitenlandse investeerders
die hun land moeten opbouwen. Met de
Nederlandse koningin kunnen ze geen
zaken doen, dus die is niet belangrijk
voor de praktisch ingestelde Tsjechen.
Het is de minister-president Vaclav
Klaus die zijn volk op een zakelijke ma
nier inspireert. Sinds Klaus aan het be
wind is, viert het kapitalisme hoogtij. De
premier heeft er met name voor gezorgd
dat veel buitenlandse bedrijven zich in
de Tsjechische Republiek hebben geves
tigd. Nederland staat als vierde inves
teerder op de ranglijst. Ahold heeft in
middels zo'n 40 winkels in de nog jonge
republiek. Maar ook Philips, Unilever.
Nutricia en PTT-Telecom vinden het
land met zijn goedkope arbeidskrachten
een aantreldcelijke afzetmarkt.
De successtory kent ook zijn keerzijde.
Het gewone volk is druk bezig om het
hoofd boven water te houden. In snel
treinvaart zijn de prijzen enorm gestegen
en daarmee is het levensonderhoud veel
duurder geworden. Sinds de Fluwelen
Revolutie van 1989 zijn ook de criminali
teit, drughandel en macht van de maffia
toegenomen.
Bovendien zijn de grote staatsbedrijven
nog niet geprivatiseerd. Deze bedrijven
hebben enorm veel schulden en worden
overeind gehouden door financiële
steun van de overheid. Op die manier
worden massa-ontslagen voorlopig ver
meden. Werknemers vrezen voor hun
toekomst. Het is immers nog zeer de
vraag of ze straks elders aan de slag kun
nen, bijvoorbeeld in de toeristische sec-
In Praag zal er weinig aandacht zijn voor
de pracht en praal waarmee Beatrix zich
presenteert. Maar misschien kan de Ne
derlandse vorstin nog een puntje scoren
met haar bezoek aan Most, een stad in
het Noordboheemse gebied waar het
milieu totaal wordt verwoest door bruin
koolcentrales. De kapitalistisch gezinde
regering heeft weinig oog voor deze pro
blematiek.
Soms is de lucht in dit gebied zodanig
vervuild dat de kinderen met bescherm
de mondkapjes naar school moeten. De
gemiddelde levensverwachting ligt drie
jaar lager dan in gezondere regio's. Het
aantal doodgeboren kinderen, kankerpa
tiënten en zelfmoordpogingen in de om
geving van Most is veel hoger dan in de
rest van het land.
De bewoners zitten klem. Onder het
communistische regime kregen zij finan
ciële premies om hier te blijven wonen.
Wilden ze verhuizen, dan moesten ze
toestemming vragen. Nu hebben ze geen
geld om weg te gaan. het gebied wordt
getroffen door een economische reces
sie. De werkloosheid is hoog en het ge
middeld inkomen behoort tot de laagste
in de Tsjechische Republiek.
Toen Havel in 1990 aantrad als staats
hoofd, schilderde hij de milieuproblema
tiek af als een schrikbeeld van het land.
„We hebben gedacht dat we een leeg
huis zouden vinden, maar het is een ruï
ne", sprak hij lyrisch. Totnogtoe zijn er
weinig concrete maatregelen genomen.
Zijn rationele, op welvaart beluste colle
ga Klaus interesseert zich helemaal niet
voor het milieu. Nog nooit heeft hij een
pleidooi gehouden om de vreselijke
luchtvervuiling in Most tegen te gaan.
Door de persoonlijke keuze van Beatrix
om af te reizen naar dit rampgebied,
brengt zij de milieuproblematiek in ieder
geval opnieuw onder de aandacht van
het duo Havel en Klaus.