1ujltuur Kunst
Bliksem en donder
Puvis de Chavannes
Nieuwe museumjaarkaart
geeft publiek meer keuze
Nederlandse auteurs op
nominatie Europese prijs
Opruiming kunstvoorraden
elina Mercouri Instituut
_^appe monoloog Dagelet
np° in gekunstelde vorm
ERDAG 17 MAART 1994
De Stichting Museumjaarkaart
komt met een nieuwe korting
kaart voor museumbezoekers.
De kaart wordt gepresenteerd
tijdens het Nationaal Museum-
weekeinde op 16 en 17 april en
is bedoeld om het publiek meer
keuze te bieden, aldus directeur
J. van Veen van de stichting.
De bestaande museumjaar
kaart, die veertig gulden kost,
blijft bestaan. De nieuwe 'ken-
nismakingskaart' gaat 12,50
kosten en is geldig van half april
tot 1 oktober. Zij geeft recht op
Nelleke Noordervliet, F. Sprin
ger en Anna F.nquist zijn geno
mineerd voor de Europese prijs
voor de literatuur, de Aristeion-
prijs 1994. Deze prijs werd in
1989 door de Europese Com
missie ingesteld en wordt jaar
lijks toegekend aan een schrij
ver en een vertaler die een bij
zondere bijdrage heeft geleverd
aan de hedendaagse letterkun
de in Europa. De Raad voor de
Kunst, die minister van cultuur
d'Ancona adviseert over de no
minaties, heeft dat gisteren be
kendgemaakt.
Vorig jaar won Cees Noote-
boonl de onderscheiding met
zijn novelle 'Het volgende ver
haal'. Aan de Aristeionprijzen is
een bedrag van 22.000 ecu
(ruim 47.000 gulden) verbon
den.
Het rijk begint met de groot
schalige opruiming van de circa
88.000 kunstwerken die via de
beeldende kunst regeling (bkr)
in 's rijks bezit zijn gekomen.
Minister d'Ancona (WVC) is dit
met diverse kunstorganisaties
overeengekomen. Voor de op-
ruimactie wordt een speciale
stichting in het leven geroepen.
De minister betaalt 400.000 gul
den voor het project.
Op basis van de bkr konden
een korting van 50 procent op
de toegangsprijs van de 408
musea die bij de Stichting Mu-
seumjaarkaart zijn aangesloten.
De bestaande kaart geeft in het
algemeen gratis toegang tot de
musea.
De stichting denkt ook nog
over andere andere vormen van
de museum jaarkaart. Eén van
de mogelijkheden is een kaart
voor veelvuldige bezoekers. Die
zou duurder worden dan de
huidige kaart, maar ook meer
voordelen bieden.
Vorig jaar is het aantal ver
kochte museumjaarkaarten na
De Nederlandse auteurs zijn
genomineerd voor 'De naam
van de vader' (Noordervliet),
'Bandoeng-Bandung' (Springer)
en 'Soldatenliederen' (Enquist).
De genomineerden voor ver
taald werk zijn Jan Eijkelboom
voor 'De ui, herinneringen van
Craig Raine'. Marko Fondse
voor de vertaling van Werken
van V.V. Majakovski en Henry
Kammer voor 'Het boek der
herinneringen' van Péter Nédas.
De Aristeionprijzen zijn ge
noemd naar het Grieks 'de bes
te'. Iedere lidstaat kan eigen au
teurs voordragen. De komende
maanden buigen twee jury's
zich over de inzendingen uit de
twaalf EG-landen. In november
vindt in Ussabon de prijsuitrei
king plaats. De Portugese hood-
stad is dit jaar culturele hoofd
stad van Europa.
kunstenaars hun werk dat zij
niet kunnen verkopen bij het
rijk inleveren. Het werd vervol
gens onder soms erbarmelijke
omstandigheden opgeslagen.
Veelal werd het werk nooit meer
verkocht. De op te richten stich
ting gaat nu een selectie maken
van opgeslagen kunstwerken.
Dat duurt twee jaar.
De stichting zal opgezet wor
den in samenwerking met de
federatie kunst uitleen, de fede
ratie van kunstenaars verenigin
gen en de Kunstenbond FNV.
een terugloop van een aantal ja
ren weer flink gestegen: van
120.000 tot 154.000. Dat zou
een gevolg zijn van de activitei
ten om de dalende tendens een
halt toe te roepen. Zo zijn wer
vingscampagnes flink uitge
breid. Het aantal museumbe
zoeken met de jaarkaart nam in
1993 procentueel minder toe
dan de verkoop van het aantal
kaarten. Afgelopen jaar gingen
er 1,6 miljoen kaarthouders
over de drempel van een muse
um, 100.000 meer dan het jaar
daarvoor.
Nederlandse
première
spektakel Cage
amsterdam anp
I let multi-mediaspektakel
HPSCHD van de Amerikaan
se componist John Cage
(1912-1992) beleeft op 3 april
zijn Nederlandse première.
Organisator is Muziekcen
trum De IJsbreker en de uit
voering, die op 4 april wordt
herhaald, vindt plaats in de
voormalige gashouder op het
terrein van de Westergasfa-
hriek in Amsterdam-West.
HPSCHD is een stuk voor
zeven versterkte claverim
bels, geluidsbanden voor 51
monomachincs, dertig ver
sterkers en. 58 luidsprekers.
Medewerking verlenen Guus
Jansen. 'J"hora Johansen, An-
nelie de Man. Kristian
Nyquist. Jacques Ogg, Vi-
vienne Spiteri en Jukka Tien-
suu (allen clavecimbel).
In HPSCHD maakt Cage
gebruik van materiaal van
Beethoven, Busoni, Chopin,
Gottschalk. Schönberg, 1 fil
ler. Mozart en Schumann en
van hemzelf. Dat is door de
computer verwerkt tot elek
tronische klanklandschap
pen. Daarnaast worden dui
zenden dia's gebruikt, even
als zogenoemde spacefïlms
om een sciencefictionachti
ge omgeving te scheppen.
De Amsterdamse uitvoe
ring van HPSCHD, dat in
1969 zijn wereldpremière
had, staat onder supervisie
van de Amerikaanse compo
nist |odhadabe.
relijk
71 jjig/NEMlEK RUYGROK. 071
wiCAP
3 boe
^^^egisseur Jules Dassin zal 400.000 dollar steken in een op te
■ner jf?n instituut ter nagedachtenis aan zijn op 6 maart overle
in k.d.?chtgenote, de Griekse minister van cultuur Melina Mer-
'1-232.
STujk het geld dat zijn films en de films waarin Mercouri speel-
lebruibg zullen opbrengen gaat naar het Melina Mercouri Insti-
1 van. Het instituut zal zich onder andere gaan inspannen voor
lieuw Akropolismuseum en de terugkeer van de Parthenon-
^«Jcn naar Griekenland, waar Mercouri zich zeer voor heeft
-i.'-et, zo liet het ministerie van cultuur weten.
Cll Griekse regering maakte dinsdag bekend dat onderminis-
Iinq n cultuur Thanos Mikroutsikos tot opvolger van Mercouri
gorden benoemd.
M
gen (CENSIE WUNAND ZEILSTRA
Alptt Céline Deel 1'. Spel Hans Dage-
jiolisten: Margreet v d. Heijden,
^^*sser, Gregor Overtoom, Jan Stolk
C pfli Groenewegen Regie. Johan
c'rg Gezien 16/3. LAKtheater, Lei-
ren aldaar nog te zien vanavond
let Céline Deel 1' is een
n '0 .loog met muziekfragmen-
72cuet programmaboekje ver-
keurig, uit welke werken
'éline deze tekstcollage is
~'K6)ouwd. Genoemd worden
Lt meer 'Reis naar het einde
_^£je nacht' en 'Feërie voor
ILAaidere keer 1'.
^°9, korte beschouwing over
>-52lerk van Céline benadrukt
3-iautobiografische karakter
^~7an en vermeldt daarom
11 /^bepalende ervaringen in
el.: »ven van de schrijver. Zijn
'enissen bij Gorloge, zijn
anlsgever, komen bijvoorbeeld
fQ(jbreid aan bod, en de ruwe
l-aser waaroP hij door diens
_2iw seksueel wordt overwel-
Er zijn Céline's vele som-
'j^n beschouwingen over de
ser^heid in het algemeen, over
'64bnbeschrijfelijke wreedhe-
van de oorlog en over door
medicijnenstudie beïnvloe-
Qpiekteprocessen. Ook zijn
v temitische uitlatingen ko-
ats.aan de orde.
Overzichtstentoonstelling in het Van Gogh Museum
Pierre Puvis de Chavannes? Was dat niet die kunstenaar
die op de muren in de woonhuizen van gefortuneerde
particulieren en van openbare gebouwen in Frankrijk
klassieke wandschilderingen aanbracht op het moment
dat Vincent van Gogh een verzengend zonlicht in zijn
kleine doeken liet oplaaien? Dat was hij, en we namen de
afbeeldingen van zijn arcadische taferelen in kunstboe
ken voor kennisgeving aan.
like
Hans Dagelet identificeert
zich in zijn spel met de ikfi
guur uit het werk. Dat is als het
ware de grondtoon van de voor
stelling, waarbij hij voortdurend
varieert door die ik-figuur de
personages te laten spelen, die
in de verhalen voorkomen, en
door zelf daarbij de nodige ge
luidseffecten te produceren. De
beweeglijkheid en de tekstbe
handeling waarmee Dagelet het
veeleisend werk van Céline be
handelt, zijn onmiskenbaar van
hoog niveau. Al is het toch nog
een hele klus om bij zo'n frag
mentarische tekstcollage zeven
kwartier lang te boeien. De
laatste dertig minuten zijn be
hoorlijk taai om door te komen.
De muziek van Maurice Hors
thuis accentueert met regel
maat de woede, het verzet en de
kilte van de ik-figuur. Vijf alt
violisten voeren die muziek uit.
Hun rol blijft niet beperkt tot
die van begeleiders, ze nemen
geregeld andere posities in op
het speelvlak. Waarschijnlijk te
vergeefs is het zoeken naar con
crete bedoelingen hiervan. Vast
en zeker is een stilering ter ver
hoging van de dramatische zeg
gingskracht van de voorstelling
beoogd. Deze eigenzinnige
vormgeving sorteert weliswaar
enig effect, maar doet toch ook
enigszins gekunsteld aan.
AMSTERDAM GODERT VAN COLMJON
Dromerige voorstellingen uit de
antieke wereld waren het, ver
zadigd van een paradijselijk
schoonheidsideaal. Uitgevoerd
met een fabelachtige techniek
en een compositorische precisie
die bewondering afdwongen.
Maar verder?
De overzichtstentoonstelling
die het Van Gogh Museum t/m
25 mei aan het oeuvre van Puvis
de Chavannes (1824-1898)
wijdt, wil dat eenzijdige beeld
veranderen. De man van het
grote evenwicht - zo overgevoe
lig en verfijnd dat zelfs het bloot
erin geen enkele prikkel oproept
- maakte ook voorschetsen, stu
dies, ezelschilderijen, portret
ten, stillevens, zelfs karikaturen.
Vanzelfsprekend, want alleen
een kind zou veronderstellen
dat Puvis zijn bevroren voor
stellingen spontaan en uit de
vrije hand op de grote muur
vlakken had aangebracht.
Van onaandoenlijke thema's
hield hij, die in al hun religieu
ze, klassieke en zinnebeeldige
vaagheid de kalme triomf over
de ijdelheden van het leven
aankondigen. Symmetrische
composities zonder begin en
einde, pieken en dalen, blik
semschichten en donderwol
ken, gedragen door eeuwigzin-
gende titels als Het Heilige
Woud, De Fantasie, Jonge Vrou
wen Bij De Zee.
De actualiteit van het zien.
waardoor veel zijn schilderende
tijdgenoten werden geïnspi
reerd tot de vernieuvvingsgolf
van het impressionisme, ging
aan Puvis voorbij. Al vroeg
toonde hij een gerichte belang
stelling voor de academische
kunst en de klassieke traditie,
aangewakkerd door een Itali
aanse reis die hij op jonge leef
tijd maakte. Daar vatte hij be
langstelling op voor de monu
mentale en decoratieve schil
derkunst. Een door en door tra
ditionele belangstelling, die zijn
representatieve voorstellingen
zouden blijven kleuren en hem
als kunstenaar in de marge van
de moderne kunstgeschiedenis
plaatste. Want het vernieuwen
de genie van Seurat, het vlam
mende expressionisme van Van
Gogh en de synthetische kleu
renpracht van Gauguin zouden
hem overvleugelen.
De betekenis van Puvis voor
de Franse schilderkunst, die
door geen kunsthistoricus
wordt ontkend, was een tijdelij
ke en voornamelijk interne aan
gelegenheid, een zaak van colle
ga's onder elkaar. Zoals het in
troduceren van doffe, fresco
achtig kleuren en een egaal
beeldvlak waarin alle schilder
kunstige elementen aan elkaar
gelijk zijn. Het verschuiven van
de traditionele opbouw volgens
het piramideschema in Jonge
vrouwen bij de zee (1879), in
spireerde Gauguin tot het schil
deren van zijn Tahitiaanse
vrouwen op het strand, en Pi
casso tot het schilderen van De
Baadsters. Het waren de grote
talenten die dankbaar gebruik
maakten van de nieuwigheden
die in het werk van Puvis slechts
een decoratieve rol speelden.
Bestaat er een andere - onbe
kende - Puvis zoals het Van
Gogh Museum de bezoeker aan
de tentoonstelling in het voor
uitzicht stelt? In elk geval was
hij actief in uiteenlopende gen
res, die hij echter om redenen
van artistiek opportunisme en
uit vrees voor de gemene smaak
angstvallig buiten de openbaar
heid hield. Hij kon scherpe
commentaren formuleren, blijkt
uit enkele karikaturen. Hij
maakte prachtige sensuele krijt
tekeningen en warme portret
ten, die alleen aan intimi wer
den getoond. En hij maakte tere
aquarellen, met een transparan
tie en lenigheid die in de matte
en stijve monumentaliteit van
zijn muurschilderingen geen
schijn van kans maakten.
Doorslaggevend voor zijn be
tekenis blijven niettemin die
werken, die hij nadrukkelijk als
representatief aan de wereld
heeft prijsgegeven, ongeacht
wat hij daarachter, boven en
onder allemaal mag hebben uit
gespookt. Wat dat betreft wordt
er in het Van Goghmuseum
weliswaar een minder bekende,
maar beslist geen andere dan
marginale schilder zichtbaar.
Pierre Puvis de Chavannes,
schilderijen en tekeningen.
Het Van Gogh Museum, Paulus
Potterstraat 7, Amsterdam,
t/m 29 mei. Openingstijden:
ma t/m za 10-17 uur, zon- en
feestdagen 13-17 uur.
Ik bewonder dit
schilderij omdat ik
het mooi vind en
vanwege het verhaal
J erom heen. Dit
schilderij heeft
:erlijk twee kanten. Mijn pa
lilderde ook. Vlak voor de
'eede Wereldoorlog ging hij
I den brode schilderen. Het
s crisistijd en materiaal was
niet. Dat haalde je bij
kopers. Die kochten veel uit
ist-Europa van mensen die
ichtend voor het nazisme
migreerden naar Amerika,
jn pa kocht dit pendant, want
Sx hoort ook nog een pprtret
J\ haar echtgenoot bij, voor
>0 gulden. Echt pijnlijk, zo'n
Ijs voor die twee doeken. De
•koper verklaarde dat het
tomstig was van Poolse
3en. Vader heeft het
eegenomen, het doek uit de
gekeerd en een
helpenvisser op de achterkant
schilderd geheel in de sfeer
in de Haagse school. Hij
Milderde ook een
helpenvisser achterop de
shtgenoot. Je kunt kritiek
fbben op de manier waarop
j het deed maar het is zeker
et amateuristisch gedaan.
Sjn pa wilde de doeken niet
Irkopen en gaf ze cadeau aan
|n ouders. Jarenlang hebben
e schelpenvissers boven hun
!d gehangen. Toen mijn opa
i oma overleden, moest het
lis worden leeg geruimd,
fndat er weinig belangstelling
as voor pa zijn schelpen vissers
:eft hij ze zelf maar
meegenomen. Hij heeft ze weer
gekeerd en met de goede kant
in de lijst gezet. Later kreeg ik
de vrouw en aan mijn zus gaf
hij het portret van de
echtgenoot. Sindsdien hangt ze
bij mij thuis. Ik vind het steeds
mooier worden. Ik denk dat het
ook een heel lieve vrouw was.
Als ik het zie, denk ik vaak;
waarom is het verkocht?
Waarom hebben de mensen
van wie het was die schilderijen
niet uit de lijst gehaald en los
gemaakt van het spieraam? Dan
kun je het zo oprollen. Want
wat neem je mee als op de
vlucht bent? Dat wat je
belangrijk vind. Iets van
emotionele waarde. Daarom
krijgt het schilderij iets
schrijnends. Ik heb nu de
voorouders van weet ik wie
thuis hangen.
Het was geen prutschilder die
het heeft gemaakt. Kijk maar
naar dat kraagje. Als je zelf
schildert, worstel je. Je maakt
fouten en denkt: potverdorie.
En als zo'n mooi schilderij voor
2,50 gulden wordt verkocht,
vind ik dat pijnlijk voor de
maker. Wat ook meespeelt in
die verwondering en
bewondering is dat ik nu pa's
schilderij heb. Hij is al lang weg.
Pa overleed in 1989. Het
schilderij hangt weliswaar tegen
de muur maar ik heb
stoffelijks, een stukje
en zijn worsteling als s^r!^^
tekst letty stam
FOTO HIELCO KUIPERS
eze rubriek komen al of
li niet bekende
Breekgenoten aan het
ïtioord die, hetzij direct,
zij zijdelings met kunst
§gn cultuur te maken
ben. Ze praten over een
wn kunstvoorwerp, een
DU
g unstuitmg waaraan ze
bijzondere waarde
Trhten. Van de snuifdoos
van oma tot het
jsgedraaide muziekstuk
alles wat daar tussen zit.
""indaag spreekt Jacques
k )ekker, kunstenaar uit
kNoordwijk en docent
_jkenen, kunstonderwijs
-beschouwing aan het
Katwijkse Pieter
e' Groen college, zijn
wondering uit. „Als ik dit
l9nilderij zie, denk ik vaak:
^vaarom hebben ze het
verkocht?"
