Miljoenenbesparing
door registratie van
bijwerking pillen'
Feiten &Meningen
Portugees werkt uit naam van
Unita aan opbouw Huambo
Eilandstaatjes vechten voor voortbestaan
DONDERDAG 17 MAART 1994
Islamitisch
fundamentalisme
op zijn retour
Toen in Iran in 1979 de Islami
tische Revolutie uitbrak, voor
spelden velen een golf van fun
damentalistische revoluties die
zich over het gehele Middei>
Oosten zou verspreiden. Vijftien
jaar later kan echter worden
vastgesteld dat deze voorspel
ling totaal niet is uitgekomen.
De revolutie in Iran heeft veel
van zijn glans verloren en het
mosl i rn - f 11 n d a men talisme (of
islamisme) is door de meeste
regimes gepacificeerd dan wel
effectief de kop ingedrukt. Wat
we nu nog zien in Algerije en
Hgypte zijn niet meer dan de
laatste stuiptrekkingen van deze
beweging.
Het islamisme is een stro
ming die is voortgekomen uit de
interne problemen van de Ara
bische maatschappij. Er is spra
ke van een grote onvrede over
de regimes die niet of weinig
democratisch zijn en die boven
dien te kampen hebben met
iociaal-economische
De tegenstelling
tussen arm en rijk is vaak schrij
nend, de werkeloosheid onder
jongeren is groot en de politieke
bureaucratie is allesoverheer
send.
De fundamentalisten pro
beerden deze frustraties te ka
naliseren in een offensief tegen
de zittende regimes, maar vrij
wel alle Arabische regeringen
wisten het fundamentalisme te
bestrijden zonder dat de aan
hang van de beweging sterk
groeide of hun politieke gewicht
toenam. Een aantal regeringen
besloot de beweging op te ne
men in het politieke systeem,
anderen kozen voor repressie.
Bij redelijk eerlijke parle
mentsverkiezingen in Jordanië
leden de Moslim Broeders aan
zienlijke verliezen. Hezbollah in
Libanon en al-lslah in lemen
bleken ook geen meerderheid
van de stemmen te kunnen be
halen, waardoor zij tot de oppo-
sitiebanken wan
In Syrië, Tunes
Egypte werden
fundamentaliste
volgd. Het repres
heeft va
gingen
simpele terroristische organisa
ties gemaakt.
Een belangrijke oorzaak voor
het falen van de islamisten is
verder het ontbreken van een
herkenbare ideologie. Immers,
zoals de mens niet leeft van
brood alleen, zo leeft een oppo
sitiebeweging niet alleen van
het gebrek aan brood bij zijn
aanhangers. Zij heeft duidelijk
behoefte aan een mobiliserende
mythe. De anti-Amerikaanse re
toriek en de leuze 'de islam is de
oplossing zijn dan niet genoeg.
Op het moment dat de Moslim
Broeders mochten meeregeren
in Jordanië wisten zij hun leuze
ook niet te vertalen in een kant
en klaar politiek programma.
Voor de meeste moslims be
tekent 'Islam is de oplossing'
niet meer dan het teruggrijpen
op een striktere islamitische
leefstijl waarin soberheid, zelf
respect en religie centraal staan.
Het extremisme en de terreur
van fundamentalistische bewe
gingen wordt door hen ten
sterkste afgekeurd. Het gevaar,
van een islamitische machts
overname is in het Westen dan
ook altijd sterk overschat.
eroordeeld.
Algerije en
worden de
ntensief ver-
sieve beleid
de islamitische bewe-
deze landen veelal
Drie jaar lang loopt mevrouw Jacobs bij een dermatoloog. Zij heeft al die tijd last
van jeuk over haar hele lichaam. Het lukt de arts niet de oorzaak van de jeuk te
achterhalen. Maar een apotheker ontdekt bij toeval dat de jeuk wordt veroor
zaakt door de medicijnen die mevrouw Jacobs tegen epilepsie slikt.
Voor een groep artsen en apothekers uit Til
burg was dit voorval midden jaren tachtig
de druppel die de emmer deed overlopen.
Ze besloten te beginnen met een regionaal
registratiesysteem vyn bijwerkingen van ge
neesmiddelen. Inmiddels is het systeem in
gevoerd in vijf regio's in Nederland. Uitein
delijk moet het in het hele land worden in
gevoerd.
Een van de initiatiefnemers, apotheker
G. de Koning, promoveert op 24 maart aan
de universiteit van Utrecht op de werking
en evaluatie van het registratiesysteem. De
Koning is inmiddels directeur van het Lan
delijk Bureau Registratie Bijwerkingen
(Lareb).
„Het tijdig aanmelden van vermoede bij
werkingen van geneesmiddelen zodat er op
tijd actie kan worden ondernomen, zorgt
voor een beter en dus gezonder geneesmid-
delengebruik. Bovendien kan het tientallen
miljoenen guldens besparen", concludeert
De Koning. Ongeveer vijf procent van de 1.5
miljoen ziekenhuisopnames per jaar wordt
veroorzaakt door mogelijke bijwerkingen
van geneesmiddelen.
Een aantal ongewenste bijwerkingen van
geneesmiddelen komt pas aan het licht
wanneer zij al op de markt zijn en door gro
te groepen patiënten worden gebruikt.
Voordat het middel op de markt komt, is er
vaak jarenlang onderzoek gedaan. In de
tests komen niet alle nadelige gevolgen bo
ven water. „Bij die eerste onderzoeken zit
ten vaak geen ouderen, zwangeren, kinde
ren of mensen die tal van andere medicij
nen gebruiken. Onbekend is ook hoe ie
mand reageert die het middel jarenlang
moet slikken", stelt De Koning.
Volgens de apotheker treft de farmaceuti
sche industrie geen blaam wanneer er on
bekende bijwerkingen opduiken. „Het pre
klinische onderzoek naar de werking van
geneesmiddelen slaat in Nederland op een
zeer hoog niveau. Een middel moet aan
heel wat voorwaarden voldoen voordat het
geregistreerd wordt. De mensen in de prak
tijk moeten nagaan hoe het medicijn hef
uiteindelijk doet. Zolang het middel ver-
krijgbaar is, moet het in de gaten worden
gehouden", zegt de apotheker.
Huisartsen, apothekers, specialisten, GGD-
artsen en verpleeghuisartsen in Tilburg,
Leiden, Amsterdam en de provincies Zee
land en Groningen melden sinds enkele ja
ren vrijwillig de bijwerkingen aan die zij in
de praktijk tegenkomen. In de databank zit
ten inmiddel 13.000 bijwerkingen. Dit kun
nen bekende klachten zijn die al op de bij
sluiter vermeld staan maar ook die nog niet
eerder beschreven zijn. In de vijf regio's
kunnen de artsen en apothekers via de da
tabank kijken of een collega bijvoorbeeld al
eens gerapporteerd heeft over een ontste
king van de achillespees bij gebruik van een
bepaald anti-bioticum.
„Het moeilijke van bijwerkingen is dat zij
gewone ziekten nabootsen. Wordt de ern
stige hoofdpijn veroorzaakt dooreen tumor
of door een medicijn? Het is soms moeilijk
te achterhalen. Voor een groot gedeelte is
het te ondervangen door de registratie van
bijwerkingen en onderzoek naar de gege
vens", zegt De Koning.
Uit zijn onderzoek blijkt dat het systeem
een nuttig middel is om een goed gebruik
van een geneesmiddel te bevorderen. Vol
gens De Koning zijn de korte communica
tielijnen tussen de arts en de apotheker een
groot voordeel. „Artsen moeten soms snel
reageren en hebben geen tijd om diepgra
vend onderzoek naar een geneesmiddel af
te wachten. Overleg met collega's en apo
thekers is dan van groot belang. Daarnaast
is natuurlijk langdurig epidemologisch on
derzoek nodig naar de werking van het
middel", vindt De Koning.
Hij denkt dat de grote belangstelling uit het
veld te danken is aan het feit dat artsen
vaak wat te horen krijgen op hun melding.
Hij ziet dan ook de registratie als een conti
nue nascholing op het gebied van farmaco
therapie.
In zijn proefschrift beschrijft De Koning hoe
artsen en apothekers door de registratie
grip konden krijgen op de bijwerkingen en
zo op de gezondheid van de patiënten. „We
ontdekten dat tien procent van de mensen
die een anti-bioticum gebruikten voor in
fecties aan de urinewegen last had van bij
werkingen. Dan is er rook en moet je op
zoek naar het vuur. We kwamen er achter
dat door de dosis te halveren de bijwerkin
gen grotendeels verdwenen en het middel
effectief genoeg bleef. Hier kom je alleen
achter door gegevens te combineren. In een
huisartspraktijk komt dit soort gevallen te
weinig voor om de rook te zien", weet de
promovendus.
TILBURG MARIEKE DE VRIES
THE INDEPENDENT
Alcides Gonalves da Cruz behoort tot het handje
vol Portugezen dat tussen de ruïnes van Huambo
is blijven wonen. Huambo ligt in de centrale
hooglanden en was ooit de tweede stad van de
voormalige Portugese kolonie Angola. De onder
nemende Da Cruz heeft van Jonas Savimbi, de
leider van de verzetsbeweging Unita, een belang
rijke opdracht gekregen.
In een brief heeft Savimbi Da Cruz laten weten
dat hij naar keuze elk hotel in de stad opnieuw op
poten mag zetten. Omdat hij niet graag zo'n kans
aan zich voorbij Iaat gaan, onderzoekt De Cruz
momenteel welke hotels het afgelopen jaar het
minste te lijden hebben gehad van de 55 dagen
durende strijd om Huambo tussen Unita en de
regering van president José Eduardo dos Santos.
Het probleem is dat alle hotels zijn geraakt door
granaten en mortiervuur. Bovendien beschikt de
stad nog over een te verwaarlozen voorraad water
en komt de electriciteit van een handjevol gene
ratoren. Zelfs de diesel om ze te laten draaien is
schaars. Maar Da Cruz loopt te tollen van blijd
schap en zwaait enthousiast met de brief.
Unita probeert Huambo de hoofdstad te maken
van dat deel van Angola dat in handen is van de
verzetsbeweging. Da Cruz en zo'n tien andere za
kenlieden hopen op een financieel buitenkansje.
Da Cruz gaat het hotelwezen in, anderen organi
seren konvooien door Unita-gebied naar de ge
bieden in het afgelegen noordoosten waar dia
mant wordt gewonnen. De winstmarge kan astro
nomisch zijn. Een koe die voor 100 dollar (190
gulden) in de buurt
van Huambo wordt
gekocht, gaat soms
voor 1000 dollar
naar de diamantge-
bieden.
Da Cruz werd 49
jaar geleden in het
Portugese Aveiro ge
boren en kwam in
1968, nadat hij drie
jaar als infanterist
van het Portugese
koloniale leger aan
het oostfront in An
gola, naar Huamba.
Hij vond werk als
schilder en legde
zich toe op het fabri
ceren van tassen en
koffers.
Volgens Da Cruz
waren dat de gou
den dagen van
Huambo, toen Por
tugal probeerde
eeuwenlange ver
waarlozing en uit
buiting goed te ma
ken door geld ter be
schikking te stellen
voor scholen, zie
kenhuizen en fabrie
ken.
Begin jaren '80 had
Da Cruz zijn Grupo
Een kind op de markt
in Huambo, waar
Unita het voor het
zeggen heeft en zelfs
Portugezen inschakelt
om de stad weer op
te bouwen.
ARCHIEFFOTO
AGC opgezet, een samenwerkingsverband dat
zich bezighield met de produktïe van licht sani
tair, kleding en voedingsmiddelen. In 1983 stalen
guerrillastrijders van de Unita zijn veestapel en
door de oorlog ging zijn bedrijf over de kop. De
onafhankelijkheid heeft niets dan narigheid ge- j
bracht, zegt hij, maar hij heeft zijn lot nu in han-
den gegeven van Unita, de beweging die de bur- i
geroorlog opnieuw heeft doen oplaaien.
Tijdens de strijd om Huambo vorig jaar, laadde
Da Cruz de doden en gewonden op zijn vracht
wagen en bracht ze naar het ziekenhuis. Sinds
dien heeft hij naar andere bestaansmogelijkhe
den gezocht. Toen de Portugese inwoners vorig j
jaar door het Rode Kruis werden geëvacueerd,
stuurde Da Cruz zijn vrouw en drie kinderen naar
Portugal, maar bleef zelf achter.
Het eerste wat hij deed was twee verdiepingen
van zijn kledingfabriek te verbouwen tot een klein
hotel. Zijn keuken en wasserij zijn ondergebracht
in een opslagruimte met 150 ongebruikte naai
machines. Het hotel doet dankzij journalisten, af
gezanten van de kerken en hulporganisaties goe
de zaken. Da Cruz probeert ook zijn magazijn te
verhuren aan hulporganisaties. „Ik moet ervoor
zorgen dat het gebouw zichzelf lonend maakt",
aldus Da Cruz. Het aanbod van Savimbi had niet
bij een ondernemender type terecht kunnen ko-
VERTALING: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
WIM STEVENHAGEN
Internationale milieubijeenkomst volgende maand in Barbados
Op Fakaofu, het hoofdeiland van de se-
mi-autonomc Nieuwzeelandse eilanden
groep Tokelau, rijdt welgeteld één van de
400 miljoen auto's ter wereld rond. Ter
wijl het wagentje al rokend en pruttelend
probeert over te gaan in de tweede ver
snelling, draagt het ongewild bij aan de
dreigende ondergang van het eiland.
Tokelau 1690 inwoners bestaat uit
slechts 10 vierkante kilometer land om
geven door ruim 250.000 vierkante kilo
meter Stille Oceaan. De eilandengroep
wordt waarschijnlijk door de milieuver
vuiling van de kaart geveegd, evenals zes
andere atollen van semi-autonome of
onafhankelijke staten. Daaronder be
vindt zich de Maldiven, een 1196
(koraal)eilanden tellende republiek in de
Indische Oceaan. Het land is er nergens
hoger dan 3,5 meter.
De kooldioxide die wordt uitgestoten
door industrie, auto's en huishoudens
de hele wereld zorgt voor een op
warming van het klimaat. Veel weten
schappers geloven dat het water in de
oceanen hierdoor zullen stijgen, waar
door laaggelegen eilanden en gebieden
onder water komen te staan.
In een poging deze dreiging het hoofd te
bieden, hebben de eilandstaatjes de han
den ineengeslagen. Vertegenwoordigers
van veertig van deze staatjes zijn in New
York bijeengekomen om een wereldcon
ferentie over hun lot voor te bereiden.
De conferentie, die volgende maand in
Barbados wordt gehouden, is de belang
rijkste internationale milieubijeenkomst
sinds de grote milieuconferentie in Rio
de Janeiro in 1992.
Op het eerste gezicht lijkt het de ei
landstaatjes goed te gaan. Ze genieten
veel natuurschoon, een warm klimaat en
zijn vier tot zestien keer zo rijk als ont
wikkelingslanden in de Derde Wereld.
De levensverwachting is relatief hoog en
de kindersterfte is laag. Veel van de ei
landstaatjes zijn democratieën en krijgen
relatief veel overzeese ontwikkelings
hulp.
Maar hun kleinschaligheid maakt de
staatjes bijzonder kwetsbaar, zowel eco
logisch als economisch. Driekwart van
alle diersoorten die in de recente ge
schiedenis zijn uitgestorven, behoorden
tot de rijke fauna van de kleine eilanden.
Verhoudingsgewijs zijn de eilanden
dichtbevolkt en verdwijnt er meer tro
pisch hout dan in Brazilië. De dunne bo
demlaag van veel eilanden erodeert snel
en toeristen maken een onevenredig
grote aanspraak op de beperkte zoetwa-
tervoorraden, zodat de natuur uitdroogt.
De eilandeconomieën zijn voor minstens
50 procent afhankelijk van toerisme,
maar toerisme veroorzaakt vervuiling.
Het rioolwater en het afval van de 20
miljoen toeristen die het Caribisch ge
bied jaarlijks bezoeken, wordt groten
deels onbehandeld in zee geloosd. Bo
vendien worden kleine eilandjes steeds
vaker door grotere landen gebruikt als
dumpplaats voor allerhande giftig afval.
Maar de stijgende oceaanspiegel vormt
de grootste bedreiging. Het hoogste punt
van het eiland Kiribas in de Stille Oceaan
ligt momenteel 60 centimeter boven de
zeespiegel en het eiland zal de volgende
eeuw dan ook niet overleven.
De bedreigde eilanden zullen al lang
voordat ze onder de zeespiegel verdwij
nen onbewoonbaar worden, want hoe
hoger de zee stijgt, des te vaker zullen
stormen de eilanden met zeewater over
spoelen. Zelfs een kleine stijging van de
zeespiegel zal brede kustvlaktes opslok
ken en de ondergrondse zoetwaterreser
voirs, waarvan veel bewoners afhankelijk
zijn, besmetten.
Het eiland Tuvalu in de Stille Oceaan
wordt al twee keer per jaar overspoeld en
volgens de nieuwe bouwvoorschriften
moeten alle huizen op palen staan. De
regering van de Marshall-eilanden heeft
gewaarschuwd dat de 35.000 bewoners
binnen enkele tientallen jaren zullen
moeten worden geëvacueerd.
Zelfs relatief hoge eilanden lopen ernstig
gevaar, omdat zowel de bevolking als de
industrie in de laaggelegen kustgebieden
zijn geconcentreerd. En wanneer het kli
maat opwarmt, worden ook stormen en
orkanen heviger. Een enkele orkaan kan
een klein eiland een derde of meer van
zijn bruto nationaal produkt kosten.
Na een ongekend groot aantal orkanen
hebben 24 verzekeraars zich vorig jaar
volledig uit het Caribisch gebied terugge
trokken. De enige verzekeringsmaat
schappij van West-Samoa heeft na twee
cyclonen met recordschade aangekon
digd geen nieuwe polissen meer af te
sluiten en lopende brand- en inboedel
verzekeringen niet meer te verlengen.
De eilandstaatjes komen steeds meer in
het verweer tegen de bedreiging van hun
bestaan en 36 van hen hebben hun
krachten gebundeld in de Alliantie van
Kleine Eilandstaten, waardoor ze een
stevig stemblok vormen bij de Verenigde
Naties. Samen hebben ze onder meer
voor de aanscherping van het verdrag
van Rio gezorgd.
De internationale milieuconferentie vol
gende maand is vooral dankzij de Allian
tie tot stand gekomen. Voor het eerst zal
de aandacht van de wereld op de kwets
bare positie van de eilandstaatjes wor
den gericht. Nitan Desai. de ondersecre
taris-generaal van de VN die de confe
rentie organiseert, beschouwt de bijeen
komst tevens als een goede gelegenheid
om na te gaan in hoeverre de deelne
mers zich aan de in Rio gemaakte
milieuafspraken hebben gehouden. De
mate van naleving van het verdrag van
Rio is tevens een graadmeter voor de
overlevingskansen van de kleine eiland
staten.
NEW YORK GEOFFREY LEAN
VERTALING. MARGREET