HaverSchmidt blijft fascineren
Gerlach kijkt en herinnert
Boekenweek
Ongeduldige Enquist
Winterdag
Gezongen Slauerhoff
Silvester
DEKKER
l)E RH R
HellaS. Haasse Grenzeloos lezen
DONDERDAG 17 MAART 1994
12, C
Humoristische poëzie bezwoer de altijd aanwezige worgengel:
Een eeuw geleden hing Frangois HaverSchmidt, nog
geen 60 jaar oud, zich op aan het gordijnkoord van zijn
bedstede. Jarenlang geestelijk lijden was aan die zelf
moord voorafgegaan. Zijn hele leven was er maar 'één
schrede tussen hem en de dood', een worgengel verge
zelde hem. Rob Nieuwenhuys noemde zijn boek 'van en
over' HaverSchmidt dan ook De dominee en zijn worgen
gel. Het boek verscheen voor het eerst in 1964, nu kwam
een 'geheel herziene en zeer vermeerderde druk' uit met
nog ongeplubiceerde papieren die een verre nazzat van
de schrijver opspoorde. Uitgeverij Querido bracht naast
dit werk nog drie boeken op de markt om HaverSchmidt
te herdenken. De befaamde bundel van Piet Paaltjens
Snikken en grimlachjes en de verhalenbundel Familie en
kennissen' kwamen weer beschikbaar terwijl Winter
avondvertellingen ongebundeld, voor een belangrijk deel
zelfs nog niet eerder gedrukt proza bevat.
zijn studententijd nam Haver
Schmidt afscheid van dit alter
ego. In zijn poëzie schrijft Paal
tjens vrolijk over zijn verdriet,
drijft de spot met wat hem dier-
VLISSINGEN HANS WARREN
HaverSchmidt boeit in al zijn
hoedanigheden. Natuurlijk, je
merkt dat je in het werk van een
leest. Maar de gemoedelijkheid
die hij schept tussen schrijver
en publiek, ontaardt nooit in
gezapigheid. Zijn werk is heel
wat fantasierijker, leuker en
aansprekende!' dan dat van de
meeste hedendaagse schrijvers.
Piet Paaltjens blijft het meest
fascineren. De invloed van
diens poëzie is nog steeds
irkba
i liter
Na
baar
Uiteraard komt Piet Paaltjens
ook ter sprake in De dominee en
zijn worgengel. Juist door deze
humoristische poëzie heeft Ha
verSchmidt zich die worgengel
een poos van het lijf kunnen
houden. Dit boek bevat frag
menten uit preken, voordrach
ten, brieven van en over de au
teur, plus de nodige verbinden-
boezem van zijn worgengel.
de teksten. Het is een aardige
vorm voor een biografie, want
dat is deze uitgave eigenlijk.
In zijn proza is HaverSchmidt
charmant, geestig en bij vlagen
sprankelend. Familie en kennis
sen bevat vertellingen die voor
een deel over zijn eigen jeugd
handelen. Volgens bezorgster
Marita Mathijsen zijn deze ver
halen 'de fijnzinnigste en toe-
gankelijkste van de Nederlandse
literatuur in de negentiende
eeuw', en geen lezer zal haar te
genspreken. De gruwelen die
HaverSchmidt beschrijft in 'De
tandmeester' zijn nog altijd her
kenbaar. Het genot dat spreekt
uit 'We gaan den heelen dag uit
rijden' kunnen we nog volledig
navoelen.
Samen met Dik Zweekhorst
verzorgde Marita Mathijsen ook
de uitgave van Winteravondver
tellingen waarin HaverSchmidts
amusemente, directe en onge
kunstelde voordrachten zijn ge
bundeld. En al moeten we dan
de voordracht missen, ook op
papier maken deze teksten in
druk. Wat wist HaverSchmidt
geraffineerd de aandacht van
zijn gehoor te vangen. Hoe gril
lig moet zijn verbeelding zijn
geweest. Neem het verbijsteren
de verhaal 'Louw de Lieger' of
RECENSIE* WIMVEGT
Anna Enquist, Een nieuw afscheid, Uitg.
De Arbeiderspers, 29,90.
Van Anna Enquist verscheen
Een nieuw afscheid, haar derde
bundel gedichten. Weer zijn het
gedichten die eerder onrust sto
ken dan tot nadenken stem
men. Enquist gaat opnieuw het
leven en de daarbij inbegrepen
dood te lijf. Op haar eigen ma
nier: 'haar hakken slaan vuur uit
de tegels'.
Ongeduld is typisch voor haar
poëzie. Ongeduld binnen het
gedicht dat ook weer niet te
lang bij de zaak stil moet staan.
Ongeduld in afgebroken zinnen,
die zo toch wel duidelijk zijn. In
gedichten in soms bijna-proza,
korzelig opgezet om iedere
schijn van valse schoonheid te
vermijden. In gedichten juist vol
retoriek, met een ingebouwd
plezier over de onzekere afloop.
Zachtzinnige karaktermoord.
Pogingen de poëtische midde
len te verruimen, om het anders
aan te pakken, met minder ver
twijfeling die toch maar op
houdt. Met meer zekerheid, met
meer aplomb, en met meer iro-
•Zo onderwerpt Enquist haar
dichterlijk bedrijf aan een nader
onderzoek. Ook in zoveel woor
den, als ze bijvoorbeeld haar ir
ritatie laat blijken: 'Helaas moet
dit bedacht en beschreven an
ders zijn we nergens' en in een
titel als 'Druk bezig'. Dal toont
een dichter met voldoende ze
kerheid om aan haar gedichten
te twijfelen. Maar dat brengt
ook meer raffinement en vraagt
aan de gewaarschuwde lezer
meer oplettendheid.
Een mooi voorbeeld is het ge
dicht 'Weerzien'. Het jammer
lijk cliché van mensen die el
kaar na jaren weerzien: Jij bent
ook niets veranderd, wordt
daarin verraderlijk bevestigd èn
ontkend. Het gaat immers om
mand sparen in je oordeel over
zijn ontluistering als het wègkij-
ken daarvan. Het gedicht ein-
Mijn zoon v
jaar; zijn schaatsen
waren veel te groot. Wij
zagen vissen en
een kikker onder het
ijs, suisden langs riet,
langs elf verzonnen ste
den, aten bevroren
chocola en zaten op de
wal. Wij vonden
in het veen een pot
scherf. Heel de wereld
lag helder en droog aan
Er bestaan herinnerin
gen die een betere
naam verdienen. Ze
zijn niet alleen helder
en compleet, ze roepen
niets op, betekenen
niets meer en niets
minder dan zichzelf. Ze
zijn waarheid. 'Winter-
dag'is er zo een.
uit: Anna Enquist, Een
nieuw afscheid, Uitg.
De Arbeiderspers, Am
sterdam/Antwerpen,
29,90.
digt dan zo onmiskenbaar En
quist, met die droge niet-zeu-
een vrouw na jaren elkaar of
niet of anders. Vuur!'
De bundel sluit af met 'Vraag
gesprek'. Daar zijn we tenslotte
allemaal gek op. In het slot val
len vrager en bevraagde samen
- ze spreken hun talen - en legt
de een de ander uit: 'dit zijn
mijn enige benen, hierop gaat
het naar de eindstreep, waar
achtig geen eeuwig clubhuis'.
Geen sussend besef dat er nog
zoveel is in het leven. Weer die
hakken die vuur slaan uit de te-
gels.
RECENSIE* WIMVEGT
Eva Gerlach, Wat zoekraakt, Uitg. De A
beiderspers, 29,90.
Op de omslag van de nieuwe
bundel gedichten van Eva Ger
lach, Wat zoekraakt, staat een
foto van een partijtje voetbal.
Rommelige, halflandelijke ach
tergrond, haastig neergesmeten
fietsen, jongens slordig ver
spreid over het nergens door lij
nen begrensde veld. Allen kijken
op naar de bal die hoog in de
lucht hangt. Stijgt hij nog of
daalt hij al? Elke speler kijkt
vanuit zijn positie,"wij alleen
zien het verband.
Het
als i
heri
ring: een moment door een
groot aantal bewegingen tot
stand gekomen, die van de fiet
sen, de spelers, de bal. En er is
geen vervolg, de spelers zetten
zich niet meer in beweging, al
thans, voor zover de foto, de
herinnering reikt. Natuurlijk is
er nog gespeeld en is het etens
tijd geworden.
Zo'n beperkt beeld, daarmee
moeten we het doen als we kij
ken. In vijf etudes in kijken, de
vijf gedichten 'Over beweging',
tracht Gerlach daarover ophel
dering te verschaffen. 'Vorm is
een eerder uitgevoerde bewe
ging.' Beweging is verandering,
verandering impliceert, verlies.
Zijn zowel onze waarnemingen
als onze herinneringen dan niet
uiterst verdacht? 'Is het jasje dat
ik opschrijf niet het jasje van
twintig jaar geleden?' 'Is de rei
ger gestrekt in de lucht niet de
reiger van zoëven bij de sloot?'
Alles is in beweging, alles veran
dert, en zo ontkom je er bijna
niet aan de dingen kwijt te ra
ken, 'als ze niet meer heten
hoe', als 'er geen herinnering
om wil'.
In sommige gedichten schrijft
Gerlach daar bijna beschou
wend over, ernstig want in het
onderzoek verdiept. In andere
gedichten biedt ze proefonder
vindelijk bewijs. Niet zelden
spottend, in het gedicht over
onze trage blik, over een wiel
renner - 'het moet een beroeps
geweest zijn' - die zo hard fietst
'dat we hem bijna niet zagen'
en 'voor we hem na konden kij-
hij al zowat weg'. Spot-
?l ons probleem aan wat
betekenis te willen ge-
tend r
ven, in een gedicht over een
perfect gestroomlijnde meer
koet die -waarom moet hij er
uit?- met zijn takkige voeten in
windkracht 9 aan land klimt. En
daar dan nog even perfect ge
stroomlijnd blijkt. Maar ook
overtuigende gedichten, ervan
overtuigend dat wat ook zoek
moge raken, er altijd zulke in
tense herinneringen zijn dat ze
houdbaar blijken. Dan is de
herinnering 'zoals je tekent zon
der inkt je pen leeg maar je
merkt niks'.
'Je tekent wat je kan', je her
innert* wat je kan. Hoeveel dat
oplevert, vind je in de groep ge
dichten met de titel 'Doorschij
nend lichaam' waarmee de
bundel besluit. Het zijn onmid
dellijk je lievelingsgedichten,
over een kind dat in zeven scè
nes en talrijke hachelijke zinne
tjes in bewaring wordt gegeven.
Zo slecht uitgerust voor het vol
ledig zien, voor het nog warm
herinneren, en dan zulke frag
menten volledig leven, waarin
zoveel gered is wat er te redden
viel. Met dat dichterlijk zintuig
schrijft Eva Gerlach prachtige
gedichten.
Vvfc1
f
Francois HaverSchmidt. Tijdens zijn studie was hij nog een redelijk onbezorgde jongeling. Met het klimmen
der jaren werd hij steeds somberder totdat hij zich uiteindelijk, nog geen zestig jaar oud, te ruste legde aan de
ILLUSTRATIES» DE OMSLAGEN VAN DE BESPROKEN BOEKEN
lees de memoires van de kat
Tulla. Meer en meer blijkt hij
een van onze hartveroverendste
auteurs. Hij is de schrijver van
gedichten die iedereen kent en
van verhalen die het verdienen
door iedereen ontdekt te wor
den, Frangois HaverSchmidt.
Rob Nieuwenhuys, De domi
nee en zijn worgengel, 49,90.
Piet Paaltjens, Snikken en
grimlachjes, 29,90. Frangois
HaverSchmidt, Familie en ken
nissen, 49,90. Frangois Ha
verSchmidt, Winteravondver
tellingen, 49,90. Alle uitga-
Querido, Amsterdam.
Rijmen en dichten zonder
het hempje op te lichten.
Nederland doet het graag
op bij voorbeeld Sinter
klaasavonden, spandoeken,
of bruiloften. Pleinen, stra
ten en huizen zijn opge
sierd met gedichten. Een
mededeling over een ge
boorte of een overlijden
gaat vergezeld van versre
gels. Nog steeds hebben
meisjes een poëzie-album.
Middenstanders prijzen
hun waar dichtend aan. Als
een theepot in scherven
valt, wordt Kloos aange
haald die zo kon wenen om
bloemen in de knop gebro
ken. Nog twee weken is de
boekenpagina gewijd aan
de dichtkunst want poëzie
is het thema van de boe
kenweek die tot en met 26
maart duurt.
Komrij bundelt
ook poëzie van
middeleeuwen
AMSTERDAM/LEIDEN LETTY STAM
Van Gerrit Komrij komt dit na
jaar een bloemlezing van mid
deleeuwse poëzie uit bij Bert
Bakker. De
dichter/schrijver/vertaler bun
delde op volstrekt eigen wijze al
eerder de dichtkunst uit de 17de
tot en met deze. eeuw in twee
boeken. De uitgave van De Ne
derlandse poëzie in de Middel-'
eeuwen in 1000 en enige gedich
ten betekent dat Komrij alle ver
zen heeft gelezen die ooit in zijn
moerstaal zijn verschenen.
Nadat de auteur zijn 1500 pa
gina's had ingeleverd, heeft een
wetenschappelijk team onder
leiding van de Leidse professor
dr. F. van Oostrom zich over de
teksten gebogen. „Pakweg een
goed jaar geleden hebben ze
mij gevraagd voor de vertalin
gen", vertelt de specialist Ne
derlandse literatuur en cultuur
uit de Middeleeuwen. „Ik heb
gezegd dat dat een gigantisch
werk is en ondoenlijk om dat in
mijn eentje te klaren."
„We hebben toen een werk
groep geformeerd met specia
listen afkomstig van alle bloed
groepen. Het zijn mensen van
de universiteiten in Amsterdam,
Utrecht en Gent en allemaal
kenners van deze lyrische poë
zie. We vonden het een goede
kans om de dichtkunst van toen
onder de belangstelling te bren
gen. Als we het zelf hadden ge
daan was dat nooit gelukt maar
met Komrij als samensteller
wel. Daardoor kan dit monster
lijk dikke boek ter beschikking
komen."
„We hadden minder dan een
half jaar om de gedichten te
vertalen. Het is iedereen tegen
gevallen. Elk zou 80 bladzijden
middelnederlands doen. En dat
is echt niet fluitend gegaan.
Komrij heeft bovendien een
voorkeur voor komische en af
wijkende poëzie. Soms wisten
we niet wat woorden beteken
den en hebben we er echt een
r geslagen."
Van Oostrom had geen moei
te met de keuze van Komrij. „Je
hebt zelf zo je favorieten, je
smaak. We hebben dit project
gewoon zo opgevat: hij maakt
de keuze en wij respecteren dat.
En Komrij heeft er veel gevoel
voor. Je mist dingen maar je_
komt ook gedichten tegen waar
je nog nooit van gehoord had."
RECENSIE INGE VAN DEN BLINK
Diverse artiesten, Denkend aan de Dap
perstraat. Boekenweekcd met daarop zes-
Het melancholieke gedicht 'No
vember' van J.C. Bloem, gezon
gen door De Dijk, met een
swingend orgeltje eronder. Dat
is even vreemd. De welluidende
onbegrijpelijkheid van Luce-
berts 'Ik draai een kleine revolu
tie af, gezongen door de neuze-
lige mopperstem van Hans Dor-
restijn. Dat is even slikken.
Maar het went, na een paar keer
luisterep.
Op de cd Denkend aan de
Dapperstraat, ter gelegenheid
van de Boekenweek uitgebracht
door de CPNB (stichting Collec
tieve Propaganda van het Ne
derlandse Boek), staan zestien
Nederlandse gedichten, gezon
gen door zestien verschillende
zangers, zangeressen en bands.
De kwaliteit loopt'zeer uiteen.
Naast nummers waaraan je
moet alleen maar moet wen
nen, in hun nieuwe jasje, staan
er ook vreselijke miskleunen op.
Wat te denken van de intro
verte poëzie van Neeltje Maria
Min, hysterisch in de microfoon
gehijgd door Adelheid Roosen.
Dat heeft niets meer met be
werken te maken, dat is een
verkrachting. Ook Ursa Minor 1,
van Jean Pierre Rawie, gezon
gen door Willem Nijholt, gaat
helemaal de mist in. Wat in het
gedicht subtiel en krachtig is,
wordt in de muzikale bewerking
pathetisch, zoetig en flauw.
Maar er staan ook een paar
heel mooie nummers op dit i
poëzie-cd'tje. Jan Decleir die
Guido Gezelle zingt; prachtig.
Daar hadden we wel meer van
gewild. 'Droomschuim' van
Achterberg door Youp van 't
Hek; alsof zijn stem er speciaal
voor gemaakt is.
Heel Hollands, heel overtui
gend is ook Joop Visser met een
lied waarin het overbekende
'Herinnering aan Holland' van
Marsman zinvol en geestig ge
combineerd is met Komrij's sa
tirische, razendknappe variant
op 'Denkend aan Holland zie
ik brede rivieren traag door on
eindig laagland gaan'. Komrij
sneerde: 'Denkend aan Holland
zie ik waardepapieren snel
door begerige vingers gaan'. Et
cetera. Joop Visser weet wel
raad met zo'n tekst.
De grootste vondst echter is
'Woorden in den nacht' van
Slauerhoff, gearrangeerd en ge
speeld door de tamelijk onbe
kende band Herman ik. Het
arrangement is prachtig, lang
zaam, dromerig, en de jonge
mannenstemmen sluiten per
fect aan bij de tastende, aarze
lende erotiek van het gedicht. Ik
heb het nummer vijf keer achter
elkaar gedraaid, en kreeg tekst
noch muziek meer uit mijn
hoofd. Slauerhoff wist het zelf
misschien niet, maar hij was
een echte songwriter. Het lijkt
me een goed idee als Herman
ik een hele cd met
van hem gaat opnemen.
SLANGENKUIL Dennis Kilcommons
Beroepstenrorlst Llam Devlin raakt tijdens e
"dienstreis" in België onverhoeds betrokken bij e
terroristisch meesterplan. Als de volle toedracht v
de geplande actie tot hem doordringt acht bij het
zelfs nodig de Britse overheid te waarschuwen. In
ruil voor een rustig leventje wil Devlin de Britten wel
inlichten. De Engelse inlichtingendienst heeft echter
iets heel anders voor ogen.
Van dezelfde auteur. De vijfde man
Uitgeverij De Boekerij, paperback
f29,90
29,90
Jeugdboekhandel
Rapenburg 17 Leiden. Tel.: 071-128658
BOEKENWEEK BIJ
Boekhandel
GERRIT KOMRIJ signeert
ZATERDAG 19 MAART
15.00-16.00 UUR
'Alle gedichten tot gisteren
en ander werk bij
Bij Boekhandel
uw Libris boekhandel
Nieuwe Rijn 45 Leiden
Boekenweekschrijfster 1994
Boekenweek
1994:
16t/m 26 maart
HellaS. Haasse
verrast
wederom.
Nu met het
BOEKENWEEK
GESCHENK
Hella S. Haasse signeert:
Donderdag 24 maart
19.30-20.30 UUR
Boekhandel Kooyker
Breestraat93
Querido
Plintkaarten
Niet speciaal voor de boeken
week maar al jaren geeft de
Eindhovense stichting Plint
poëzie op kaarten uit. Eén
van de nieuwste mapjes biedt
gedichten van Annie M.G.
Schmidt waarin de schrijfster
drie vrouwen typeert: De
poetsvrouw, De Verongelijkte
en De Tyrannieke. Giovanni
Dalessi verbeeldde de dames
in tekeningen en hij gaf de
Tyrannieke een gezicht mee
dat boekdelen spreekt.
Klaas Gubbels maakte de
illustraties bij het mapje 'Ik
kwam gek uit de hoek' dat
onder meer gedichten bevat
van Buddingh' ('Zeer kleine
ode aan de liefste', Dorrestijn
('Slaaplied') Schippers ('De
koe') en De Jong ('Een ge
waarschuwd mens'). Een an
dere uitgave zijn de gedich-
i de
i de
scholierenwedstrijd Doe
maar, Dicht maar. Jac de Kok
en Marieke van der Schaar
tekenden voor de vormge
ving.
De mapjes a 7,50 zijn te
koop bij de boekhandel of te
bestellen bij Plint, telefoon
040-454001.
Dalessi gaf Schmidts tirannieke vrouw een gezicht.
