'Geen antisemitisme, wel politieke fout'
Buitenland
Zaïre leeft nog in
harten van de mensen
In Pakistan wreken afgewezen
minnaars zich met zwavelzuur
6
DINSDAG 15 MAART 1994
7
Teruggave joods kerkbez.it omstreden in Tsjechische Republiek
KISINGANI RICHARD DOWDEN
zachte slag op de drum drev
er
Huiseigenaren, winkeliers,
boeren en zelfs aristocrati
sche kasteelheren in de
Tsjechische Republiek
konden zich de afgelopen
jaren verheugen over een
ruimhartig beleid om hun
door de communisten ge
confisqueerde bezit terug
te krijgen. De teruggave
van joodse bezittingen
loopt echter aanzienlijk
moeizamer, en dreigt zelfs
volledig geblokkeerd te
worden, nu de regering
Klaus een wet heeft voor
gesteld die alleen voorziet
in de teruggave van kerk
hoven en gebouwen die op
dit moment een religieus
doel dienen.
PRAAG RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT
Premier Vóclav Klaus staat niet
bekend om zijn fijngevoeligheid
in morele zaken. De kwestie van
het joodse kerkbezit is daarvan
een duidelijk voorbeeld. Al met
al claimt de Tsjechische joodse
gemeenschap 202 begraafplaat
sen en gebouwen als synagogen
en talmoedscholen. Maar vol
gens het laatste regeringsvoor
stel mag de gemeenschap blij
zijn als ze zo'n dertig objecten
daadwerkelijk terug krijgt.
In het wetsvoorstel, dat is op
gesteld door de Burger Demo
cratische Partij van premier
Klaus, komen voor teruggave al
leen de gebouwen in aanmer
king die nu in gebruik van de
gemeenschap zijn of die eigen
dom zijn van de staat. Dat zijn
er maar heel weinig, maar daar
voor is de regering zelf verant
woordelijk.
„In 1991 is besloten om de
gebouwen die staatseigendom
waren, aan de gemeenten over
te doen", zegt Michal Borges
Materna, die zich namens de
joodse gemeenschap met de
restitutiekwestie bezighoudt.
„Wij hebben toen gevraagd ge
bouwen die voor de oorlog ei
gendom waren van de joodse
gemeenschap, van die regeling
uit te sluiten. Dat is geweigerd,
en nu krijgen we te horen dat
we die gebouwen niet terug
kunnen krijgen omdat ze ge
meente-eigendom zijn en het
een onbetrouwbare indruk op
investeerders maakt wanneer
die te horen krijgen dat een
pand waarin ze een bedrijf zijn
begonnen, nu een andere be-
stemming krijgt".
Investeerdersbelangen of his
torische rechtvaardigheid, dat is
de keuze waarvoor premier
Klaus zich geplaatst zag. De be
slissing die hij daarover heeft
genomen, is niet alleen voor de
joden onaanvaardbaar. In een
brief van de Oecumenische Ker
kenraad schrijft een aantal
geestelijken van verschillende
vege
r de r
In de Middeleeuwen deed een
klooster dienst als kerk. school,
ziekenhuis, boerderij, hotel en
schuilplaats in tijden van oor
log. Zo'n veelzijdige functie ver
vult nu ook het bisschoppelijke
kantoor naast de kathedraal van
Kisangani, in het Centraalafri-
kaanse Zaïre.
kant complex van rode bak
steen, gebouwd rond een bin
nenplaats met een afschrikwek
kende ingang die er uitziet alsof
hij uitgerust had moeten zijn
met een valhek. Een stukje ver
derop in de straat staat het al
twee jaar gesloten gebouw van
de Bank van Zaïre en vlakbij be
vinden zich de
opgeheven ge
meentelijke dien-
De Tsjechische joodse gemeenschap eist haar bezittingen terug, waaronder de wereldberoemde en eeuwenoude begraafplaats naast het joods n
rikaanse president Clinton bezocht de begraafplaats begin januari.
geloofsrichtingen, onder wie de
Tsjechische aartsbisschop Mi-
roslav Vlk, dat de teruggave aan
de joodse gemeenschap een
unieke zaak is vanwege het on
recht dat haar is aangedaan.
„Dat laat geen ruimte open
voor politieke manoeuvres", al
dus de brief.
Maar dat argument heeft wei
nig indruk op de premier ge
maakt. Materna: „Klaus is een
zeer harde man, en als hij onder
druk gezet wordt, wordt hij kop
pig". Daarom, meent hij, moet
de joodse gemeenschap ook
uitkijken de zaak te zeer op te
blazen. Klaus kennende, heeft
dat alleen maar een averechts
effect.
De 202 objecten die de joden
claimen, zijn maar een fractie
van de religieuze en sociale ge
bouwen die ze voor de Tweede
Wereldoorlog bezaten. Maar tot
nu toe heeft de kleine gemeen
schap geen kans gezien een vol
ledige inventarisatie te maken.
In de Tsjechische Republiek
leefden voor de oorlog zo'n
120.000 joden, verdeeld in 153
geloofsgemeenten. Nu zijn er in
totaal tien gemeenten en zo'n
2.000 mensen die zich officieel
als lid hebben laten registreren.
Dat cijfer zegt volgens Mater
na weinig over het werkelijke
aantal joden, want veel mensen
hebben hun afkomst in het ver
leden verborgen. Onder het
communisme ontbrak iedere
religieuze tolerantie en de ge
meenschap is na de Tweede
Wereldoorlog alleen maar ver
der 'gekrompen. Zo'n 24.000
Tsjechische joden overleefden
de Holocaust. De machtsover
name van de communisten in
1948 en de inval van de Russen
in 1968 waren voor velen van
hen aanleiding hun vaderland
voorgoed achter zich te laten.
De Tsjechische joden willen
niet alles terug wat ze ooit heeft
bezeten. Maar ze willen wel vol
doende terug om een financieel
gezonde gemeenschap op te
zetten, met de scholen, bejaar
dentehuizen en andere voorzie
ningen die daarbij horen. Het
ligt dan ook niet in de bedoeling
om alle geclaimde gebouwen
weer een religieuze functie te
geven. De gemeenschap heeft
geld nodig, en dat betekent dat
sommige gebouwen commer
cieel geëxploiteerd zullen wor
den.
En daar. erkent Materna, ligt
waarschijnlijk ook het grote
probleem. De joodse gemeen
schap is niet de enige die bezit
opeist. Dat doet de rooms-ka-
tholieke kerk ook, en wel op
grote schaal. Weliswaar heeft
die haar kerkgebouwen al te
ruggekregen, maar ze eist ook
nog de zeer uitgestrekte land
goederen op die de kerk voor de
oorlog bezat.
Klaus heeft dat afgewezen en
dat heeft hem in conflict ge
bracht met een van zijn coalitie
partners, de Christendemocrati
sche Partij. Materna vermoedt
dat de premier bang is dat Ro
me straks met dubbele kracht
op de deur klopt als de joden
wel bezittingen terugkrijgen die
geen direct religieus doel die-
Onbegrijpelijk is dat de rege-
ring-Klaus ook nog eens weigert
het joodse museum in Praag
aan de gemeenschap terug te
iafloop v
geve
Dat
/aardevolste collecties
aan joodse religieuze voorwer
pen in Oost-Europa, is aan het
begin van deze eeuw door de
joodse gemeenschap zelf opge
richt. In de Tweede Wereldoor
log werd het door de Duitsers in
beslaggenomen.
Maar de collectie bleef be
staan en werd zelfs fors uitge
breid dankzij het wrange besluit
op te richten
Endlösung
zou tonen welk verwerpelijk
volk' de joden waren geweest.
Daardoor blijven voorwerpen
uit geplunderde synagogen in
heel Tsjecho-Slowakije be
waard. „De collectie is nu zeer
verwaarloosd", zegt Materna,
terug te geven, moet volgens de
regering eerst de museumwet
worden veranderd".
Sommige critici hebben de
regering Klaus inmiddels van
anti-semitisme beschuldigd.
Maar zover wil Materna niet
gaan. „Het is geen antisemitis
me, het is gewoon een politieke
fout", zegt hij, „Maar er moet
natuurlijk wel een oplossing ko
men". Hij glimlacht: „Ach, we
wachten al haast vijftig jaar op
rechtvaardigheid, we kunnen
nog wel een jaar wachten".
Het postkantoor
is al maanden
dicht en de tele
foon werkt niet.
Veel winkels in het centrum van
de stad zijn dichtgespijkerd en
de beroemde veerboot over de
Zaïre-rivier heeft al drie maan
den niet aangelegd. I let bis
schoppelijk kantoor is de enige
instelling in Kisangani die nog
functioneert. Toen de Zaïrese
staat de controle over het land
kwijtraakte, vulde de rooms-ka-
tholieke kerk de gaten.
Het bisschoppelijk kantoor doet
dienst als bank, postkantoor,
school en ziekenhuis. Middenin
de kippenren op de binnen
plaats staat een satellietschotel
en een radiomast concurreert
met de vierkante grijze torens
van de kathedraal, liet complex
zorgt voor communicatie met
de buitenwereld.
Op de binnenplaats zijn verder
een volledig ingerichte werk
plaats en een oïieopslagplaats te
vinden. Omdat het transport
over de rivier vermindert en de
wegen naar de hoofdstad onbe
gaanbaar zijn, komen de voor
raden met een vertraging tot
vier maanden uit Uganda en
Kenya. Het kantoor draagt ver
der de zorg voor de voedsel
voorziening aan tientallen dor
pen en parochies in de omge
ving.
Toen de stad in 1991 en 1992
door het muitende plaatselijke
garnizoen werd geplunderd,
bleven alle winkeliers en hande
laren met lege handen achter.
Maar het bisschoppelijk com
plex bleef onaangetast. De bui
tenlandse priesters en broeders
werden met rust gelaten.
Het wegvallen van het centraal
gezag heeft in het verdeelde en
immense Zaïre niet voor een
ramp gezorgd. Dinsdagavond
stond ik op de trap van de lelij
ke, van grijs cement gebouwde
kathedraal naar de zonsonder
gang te kijken. Bleek en kleur
loos stak zij uit boven de grote
bocht in de rivier. Binnen was
het koor aan het repeteren. De
met hoge stemmen gezongen
psalmen, begeleid door een
De staat
bestaat in
rituelen
boomstammen gehouwen ka
no's heen weer en weer punter
den om mensen over te zetten.
Aan de voet van de trap zag ik
het komen en gaan van mensen
op een kleine markt op de ri
vieroever, waar gedroogde vis,
groenten, mais, rijst en kleding
werden verkocht. Niet alleen
heeft het ontbreken van een re
gering niet vooreen ramp ge
zorgd, een van de grootste
krachten van de Afrikanen
wordt er door aangemoedigd:
de kracht om te overleven.
Ik had gedacht dat Zaïre mis
schien uit elkaar aan het vallen
was, dat de grenzen zouden
vervagen en dat het land een
verzameling autonome machts-
centra zou worden
die hun basis had
den in de bisschop
pelijk diocesen, de
mijnen, handelscen-
chier
de stamverbanden.
Maai hoewel
structuur is ingestort en het ge
zag vervaagd, bestaat de staat
nog steeds in de rituelen en
daardoor wellicht in de hoofden
de i
egen
De
geld. De eerste twee weigerde ik
beleefd en ze lieten me door. D
derde nam mijn paspoort en
wilde het niet teruggeven voor
dat hij was betaald. Dit per
soonlijke belasting innen is on
vermijdelijk, vooral als men
weet dat de man maar een paai
gulden per maand verdient.
Maar het toont aan dat de func
tionarissen nog steeds hun wer
doen. hun uniformen dragen,
formulieren invullen en stem
pels plaatsen. En de Zaïre/en
accepteren hen.
Het andere incident dat me er
van overtuigde dat Zaïre
bestaat was de buitenge
gebeurtenis waar ik eerder op
de dag in de stad van getuige
was. Om precies half 8 's och
tends blies een verkeersagent
op zijn fluit en vroeg met een
arm strak omhoog gestoken om
aandacht. Het verkeer kwam tot
stilstand en ook de voetgangers
bleven staan voor de dagelijkse
ritueel van het hijsen van de
vlag en spelen van het volkslied.
Een overblijfsel uit de tijd waar
in president Mobutu Sese Seko
- nog
i Zaï
naai
bewustzijn wilde bijbrengen. Ie
dere dag begint met het groeten
van de vlag, het nationale volks
lied en een half uur zingen en
toespraken door partijhazen.
Cynici zeggen dal deze reremo-
nie blijft bestaan omdat het de
politie van een middel voorziet
om geld te verdienen door het
beboeten van mensen die niet
stoppen. Maar het feit dat een
staat die niet meer functioneert
dagelijks wordt toegejuicht be
tekent dat hij niet heeft opge
houden te bestaan.
VERTALING: LUUTJE
MULTAN GREG MYRE
Wat Farzana Bhatti is overko
men is niet ongebruikelijk in
Pakistan. F.en man die vergeefs
naar haar gunsten had gedon
gen, ontstak in woede toen Far
zana met een ander bleek te
gaan trouwen, 's Nachts sloop
hij het erf van de familie op en
gooide het slapende meisje
zwavelzuur in het gezicht. Zij is
nu blind en mismaakt.
„Het voelde alsof iemand vuur
op me gooide", zegt Bhatti, ter
wijl zij voorzichtig de sluier op
tilt en een maanlandschap van
littekens laat zien dat vroeger
haar gezicht was. Een foto van
voor de aanslag toont een stra
lende jonge vtouw met eên
gladde huid en donkerbruine
ogen.
Actievoerders voor de mensen
rechten zeggen dat de afgelo
pen jaren honderden van der
gelijke zuur-aanvallen zijn ge
pleegd op jonge vrouwen in
Pakistan, een land waar vrou
wen veelvuldig worden aange
rand maar de daders bijna al
tijd vrijuit gaan. De meeste
vrouwen in Pakistan krijgen
nauwelijks onderwijs. Slechts
enkelen begrijpen hoe de
rechtspraak werkt en de mees
ten dienen geen aanklacht in
als zij worden aangerand of
aangevallen. Ook als zij dat wel
doen, worden de daders zelden
veroordeeld. In de enkele ge
vallen dat het tot een veroorde
ling komt wordt hooguit twee,
drie jaar gevangenisstraf uitge
sproken.
Premier Benazir Bhutto en een
handjevol actievoerders voor
vrouwenrechten hebben zich
in algemene termen over het
misbruik van vrouwen uitgela
ten. Maar hun woorden halen
weinig uit in een conservatief
moslim-land als Pakistan. De
Onafhankelijke Mensenrech
tencommissie van Pakistan zei
dat geweld tegen vrouwen in
1993 'nog altijd de meest voor
komende misdaad' was en 'ui-
Bhutto heeft van vrouwen-acti
visten het verwijt gekregen dat
zij tijdens haar eerste ambtspe
riode van 1988-90 weinig heeft
gedaan om de rechtspositie van
vrouwen te verbeteren. Sinds
zij vorig jaar als premier terug
keerde, heeft zij beloofd vrou
wen te benoemen in het hoog
gerechtshof, 15 procent vrou
wen aan te nemen bij de politie
en speciale rechtbanken in het
leven te roepen voor het be
rechten van misdaden tegen
Kortgeleden opende Bhutto
een geheel door vrouwen 'be
mand' politiebureau in Rawal
pindi, met de belofte meer van
dergelijke bureaus in de grote
steden op te richten. Of Bhutto
het echter zal aandurven de re
gels van de Koran, bron van de
rechtspraak en de achtergestel
de rechtspositie van vrouwen,
ter discussie te stellen is de
vraag. Tot nu toe heeft zij het
niet gewaagd de religieuze lei
ders in het land tegen zich in
het harnas te jagen.
Volgens de islamitische wet
moet een vrouw vier mannelij
ke getuigen opvoeren om ie
mand wegens verkrachting te
kunnen laten veroordelen. Om
dat zoiets zelden mogelijk is.
wordt het slachtoffer vaak zelf
veroordeeld wegens seks bui
ten het huwelijk, een zwaar
misdrijf voor de islamitische
wet.
De aanvallen met zwavelzuur
verlopen volgens een algemeen
patroon: Een jonge man maakt
een jonge vtouw het hof en
doet haar of haar familie een
huwelijksaanzoek. Wordt hij af
gewezen, dan volgt hij de
vrouw om haar bij een geschik
te gelegenheid zuur in het ge
zicht te gooien. Het zuur vreet
de huid aan en maakt het
slachtoffer v aak blind. „Het is
gebruikelijk dat de aanvaller
iets zegt in de trant van: Eens
kijken wie er nu nog met je wil
trouwen", zegt dr. Abrar Khan,
plastisch chirurg in Muitan die
in drie jaar tijd zo'n 50 slachtof
fers van zuur-aanvallen heeft
behandeld.
De 21-jarige Bhatti werd op een
warme zomeravond in 1992,
toen zij en haar familie buiten
lagen te slapen, met zuur over
goten enkele uren nadat
haar verloving bekend was ge
maakt. Bhatti's familie is arm
i het meisje verdiende de kost
als
r kan r
meer werken. Haar verloofde is
verdwenen, haar leven is kapot:
„Ik zit. ik slaap. Ik zit. ik slaap.
En ik huil de hele dag door",
zegt zij. Slechts in een opzicht
is haar geval uniek: Haar aan
valler, Mohammed Salim, heeft
terechtgestaan en is tot de on
gehoorde gevangenisstraf van
27 jaar veroordeeld.
Zuur-aanvallen worden uitzon
In Pakistan worden jonge vrouwen regelmatig het slachtoffer va
maar hebben weinig invloed in het conservatieve moslim-land.
aanvallen met zoutzuur door afgewezen
derlijk veel gepleegd in en rond
Muitan, een stoffige, rommeli
ge stad met twee miljoen inwo
ners in het midden van het
land. „De aanvallen worden te
voren beraamd en vaak op
klaarlichte dag uitgevoerd",
zegt dr. Khan. „Het zuur werkt
onmiddellijk". Zijn behande
ling beslaat vele operaties,
waaronder pijnlijke huidtrans-
planties. En nog is het resultaat
allesbehalve bevredigend. „We zijn altijd psychische littekens
kunnen ze presentabel maken, Sommigen willen zelfmoord
maar we kunnen ze niet nor- plegen",
maal maken", zegt Khan. „Er
