Cultuur Kunst
'De mooiste billen van Amsterdam'
CE
ewondering
SeJU
W
'Anatomische les' in AHM
Warme chaos versus kalmte
'in de schaduw van de zon'
Onnodig trage 'Meid' van Heijermans
BMBI BH
Oud-dirigent De Wolff overleden
DONDERDAG 10 MAART 1994
Acteur Fernando Rey overleden
Barcelona Fernando Rey, Spanje's bekendste toneel- en filmac
teur, is woensdag in Madrid op 76-jarige leeftijd overleden. Rey
leed aan prostaatkanker. Tijdens zijn carrière speelde hij in meer
dan 200 Spaanse en buitenlandse films, met als belangrijkste
'handelsmerk' zijn karakteristieke grijze baard. Bij het interna
tionale publiek werd Rey vooral bekend als de Franse mafioso
uit de film The French Connection van William Friedkin. Hij was
ook een van de favoriete acteurs van de cineast Luis Bunuel.
Festival in Parkfilmhuis
alphen aan den run Een aantal korte films van onafhankelijke
filmmakers wordt vanavond vertoond in het Parkfilmhuis in Al
phen aan den Rijn. Tijdens een filmfestival is onder meer de rol
prent Op Drift te zien van Anneke Mulder, een voormalig in
woonster van Alphen. die aan de Vrije Academie in Den Haag
studeerde. Onafhankelijke filmmakers verpakken een persoon
lijke visie in hun produkt en daarvan worden vanavond diverse
voorbeelden getoond. Ook wordt een column uitgesproken
waarin de kunst van het acteren wordt belicht. Aanvang van het
festival 20.00 uur.
Allard Pierson Museum heeft nu ook een Griekse afdeling
'In de schaduw van de zon' Regie
celle Meuleman Toneelbeeld Hetty van
der Linden. Gezien op 9 maart in de Leid-
se Schouwburg.
Adelheid Roossen kan heel goed
een gespannen, verwarde jonge
vrouw spelen die het onbestem
de gevoel heeft dat ze gedwars
boomd wordt bij haar streven
naar het ideale en absolute. Zo
dra ze het gevoel maar krijgt op
een tweedehands en twee
derangs manier behandeld te
worden, gaan al haar stekels uit
en mobiliseert ze al haar dra
matische middelen, en dat zijn
er nog al wat. Ze trappelt en sta
melt, spreidt haar meterslange
armen en straalt Wanhoop uit.
George Groot is in 'In de scha
duw van de zon' weer haar te
genspeler, zoals hij dat was in
Van top tot teen te trillen'. Hij
vertegenwoordigt de welover
wogen kalmte, de ratio, kortom,
de man.
Waarover praten zij? Over re
laties natuurlijk. De wederzijdse
verhouding wordt uitgespit in
rollenspelletjes die therapeu
tisch aandoen. Hij zou de
schrijvende bovenbuurman zijn
die af en toe langskomt en aller
lei aardige dingen voor haar wil
doen om wat aanspraak te heb
ben en als tegenwicht eens met
zijn handen te werken, maar
misschien spelen ze dat ook wel
en is dit de manier waarop man
en vrouw hun ruzies sublime-
Of zo. Want je kunt veel kan
ten uit met deze voorstelling, en
ook weer heel weinig, hij is vaag
en overduidelijk. De eeuwige
onderwerpen komen aan de or
de: macht, zelfstandigheid te
genover gebondenheid, vast
heid tegenover ontdekkingszin.
Roossen wil op zijn vriendelijke
gecontroleerdheid het recht
veroveren om onredelijk te zijn
en te dwarrelen. Hij raakt er wel
een beetje door uit zijn even
wicht, maar ook weer niet echt,
zoekt misschien toch wat meer
naar authentieke gevoelens.
Aan het eind van de voorstelling
zitten ze samen lief en innig te
doen. Happy ending, en vast
een steun voor veel mensen in
de zaal, want herkenbaar is het
wel."
Dat is een van de duidelijke
kanten aan de voorstelling. De
symboliek is dat ook: hij schrijft
over de overeenkomst tussen
Napoleon en Hider, samen ver
zinnen ze een sprookje over een
vrouw dat een kind in een kooi
heeft. De vage kant ervan is dat
je nooit precies weet wat ze nou
willen met al dat gekeutel. Wie
weet is er morgen weer een dag
en gaat die er precies hetzelfde
aan toe. Misschien ook niet, en
eerlijk gezegd: het zal me een
zorg zijn. Roossen boeit me wel
met haar spel, ook al vervalt ze
in maniertjes. Groot is een ver
dienstelijk aangever, maar de
twee mensen die ze neerzetten
raakten me geen moment door
dat de improviserenderwijs sa-
mengesprokkelde tekst me het
ene oor in en het andere uit
ging. 'In de schaduw van de
zon' mist kern en richting.
De mens op zijn mooist. Hoe dat ideale lichaam er uit
ziet, toont het Amsterdamse Allard Pierson Museum met
'Marmer in beeld'; Griekse beelden uit de periode 600 -
100 voor Christus. Met de tentoonstelling viert het muse
um de opening van de nieuwe Griekse afdeling.
hein
chil-
De kouroi: symbool
foto fc,GPO
amsterdam rob bouber
Museumdirecteur prof. dr. H.
Brijder is in zijn nopjes met de
uitbreiding van 400 vierkante
meten ,,We hebben er drie grote
zalen en verschillende werk
ruimten bij gekregen. Gereno
veerd en wel. Met marmer en
glas in lood is de oorspronkelij
ke stijl van de jaren twintig ge
handhaafd."
De directeur peuterde voor
deze tentoonstelling beelden uit
het British Museum los en haal
de een uiterst kostbaar beeld
van Hellas naar Holland. Zoarri-
veerde een 2500 jaar oude korè
uit de eregalerij van het Atheen-
se Akropolis-museum. Daar
kwamen de Griekse ambassa
deur in Nederland, Alexander
Vayenas, en de pas overleden
minister van cultuur Melina
Mercouri hoogstpersoonlijk
voor in het geweer.
Brijder. „De korè is een meis
jesbeeld, oorspronkelijk gewijd
ïiewunand zeilstra
jn Herman Heijeima.ns, door
n het Visser 't Hooft-lyceum
Het verhaal van 'De Meid' is
snel verteld. Herman Heijer
mans toont in zijn stuk een
'meid' die te veel weet van haar
'mevrouw'. Die kennis buit zij
ten volle uit. Met chantage
neemt zij wraak op het sociale
onrecht dat haar is aangedaan
in een samenleving met 'mei
den' aan de slechte kant en met
'mevrouwen' aan de goede kant
van het bestaan.
Ook op toneel is dit verhaal
eigenlijk snel verteld. De voor
stelling mag dan ook bij wijze
var> spreken hooguit één uur
duren. Op het Visser 't
Hooft-Lyceum heeft men er
echter ruim het dubbele voor
nodig. Waarom heeft regisseur
Gerrit Groeneboer zijn spelers
èn zijn publiek dit aangedaan?
Waarom heeft hij niet rigoureus
in het omslachtige taalgebruik
van Herman Heijermans ge
schrapt, en waarom is het spel-
tempo niet danig opgeschroefd?
De ondertitel van het stuk luidt:
komedie van haat. Dat laatste
komt over, dat eerste had beslist
meer aandacht mogen krijgen -
al die ernst in dit benauwende
sfeertje werkt nog eens extra
vertragend.
Het doorzettingsvermogen
van de spelers dwingt in zekere
zin bewondering af. Ze probe
ren zo serieus mogelijk uit hun
rol te halen wat er in zit. Kathe-
lijne longma speelt een stevige
'meid' die kordaat en soms zelfs
geestig genoegdoening eist voor
het haar aangedane onrecht. Jo
anne van den Bom heeft de rol
van mevrouw. Aanvankelijk aar
zelt ze te veel, maar ze herstelt
zich heel goed en groeit in haar
rol naarmate het geduld van
'mevrouw' op raakt.
Toch wordt het spel van de
gehele groep helaas nog al
gekenmerkt door een soort
houterigheid. Het lijkt alsof de
spelers niet echt goed weten,
wat ze met het stuk en met hun
eigen rol aan moeten. Heijer
mans is kennelijk toch taaier
dan was ingeschat door regis
seur Gerrit Groeneboer. Wat
hem bij de enscenering van 'De
Meid' voor ogen heeft gestaan,
wordt uiteindelijk onvoldoende
duidelijk gemaakt. Dat valt te
gen, juist bij het Visser 't Hooft
-Lyceum, waar schooltoneel
een belangrijke plaats inneemt
en dientengevolge een goede
reputatie geniet.
In deze rubriek komen al of
niet bekende
streekgenoten aan het
woord die, hetzij direct,
hetzij zijdelings met kunst
en cultuur te maken
hebben. Ze praten over een
kunstvoorwerp, een
kunstuiting waaraan ze
bijzondere waarde
hechten. Vandaag spreekt
de Leidse hoogleraar Frits
van Oostrom,
gespecialiseerd in de
Nederlandse literatuur en
cultuur in de
Middeleeuwen, zijn
bewondering uit voor de
eerste druk van Gerard
Reves boek De Avonden.
„Elke keer als ik het zie,
denk ik weer aan die
speurtocht."
1 Ik hou in do eerste
f I I plaats van dit boek
I U| omdat het een
Vli prachtige tekst is.
Het verscheen in
I 1947. Hij noemde zich toen nog
B Simon van het Reve. Het is
B grappig om te bedenken dat die
61 eerste oplage van 900
exemplaren pas na jaren was
I uitverkocht. De Avonden geeft
!een vrij cynisch beeld van de.
zoais een recensent schreef,
ontluistering van de illusieloze
jeugd van na de oorlog. Het
boek beschrijft tien dagen
waarin niks gebeurt.
1 Hoofdpersoon Frits van Egters
A ouwehoert wat met vrienden
^1 over andermans gebreken,
y haaruitval en schilfers,
j Reve schreef het toen ik nog
j niet eens geboren was. Ik ben
van 1953. Het was een
1 beklemmende periode, net zo
1 grauw en somber als deze
zj uitgave eruit ziet. Die
armetierigheid in het boek ken
ik niet. Ik had het heel plezierig
thuis. Maar wel herken ik iets in
N het gevoel van eenzaamheid dat
het boek beschrijft en zoals
adolescenten het kennen. Het is
er niet echt een van wanhoop:
rriTffe iftiJ1
TfïT IIIMB
HFiVit snik sfitoHÜ
fa m
i
k
het is juist de vertrouwdheid en
geborgenheid van thuis, maar
ook de ergernissen. Dat herkent
iedereen die met iemand
anders samenleeft.
De identificatie berust niet
alleen op het feit dat de
hoofdpersoon mijn voornaam
draagt. Het zijn de sentimenten
die heel herkenbaar zijn. 1 let is
ook de humor. Het is niet alleen
een somber boek. De laatste
bladzijde is toch heel
ontroerend als Frits tegen zijn
speelgoedkonijn zegt: ik leef, ik
besta.
Het bijzondere aan De Avonden
is ook hoe ik er aan gekomen
ben. Ik kocht het in 1971 bij
Sweris aan de Prinsessekade
voor 6,50 gulden. Ik geloof dat
het daar Boeckhalle heette. Het
was een huis van drie etages
volgestouwd met boeken. Voor
een bezoek aan de firma Sweris
kon je rustig een middagje
uittrekken. In de kasten zat wel
orde maar in theorie kon een
boek overal staan. Ik kwam er
ook nooit als ik een bepaald
boek zocht. Het was de sport en
het avontuur om alle kasten op
alle etages uit te kammen.
Elke keer als ik dit boek zie,
denk ik weer aan die
speurtocht. Die manier van
intens een bibliotheek
opbouwen, heb ik niet meer. Ik
ren nu de boekhandel binnen,
weet precies wat ik wil hebben,
kijk wat om me heen, betaal en
weg ben ik weer. De Avonden is
voor mij een beetje nostalgie.
Dat uren zoeken naar een boek.
het driftig uitkammen
van boekhandels op
zoek naar vondsten,
daar heb ik nu de tijd
niet meer voor. Wat
die vorm van geluk
betreft ben ik er sinds
1971 niet op
vooruitgegaan.
aan de godin Athena. Het beeld
werd opgegraven in 1880. Het
dateert uit circa 520 voor Chris
tus en moet in de grond zijn ge
stopt vlak voor de Perzen in 480
v. Chr. Griekenland binnenvie
len en Athene verwoestten. Er
heeft een tiental van deze beel
den op de Akropolis gestaan.
Het beeld dat wij te leen heb
ben is zeldzaam mooi bewaard
gebleven, inclusief hoofd en
voeten. Het is zeer bijzonder dat
we het hebben gekregen. Het is
verzekerd voor 20 miljoen gul
den."
„Het tweede topstuk is de
kouros uit het British Museum,
de 'Strangford Apollo' uit om
streeks 500 v. Christus. De zesde
burggraaf van Strangford had
het eerst in zijn bezit. Lange tijd
dacht men dat het beeld Apollo
voorstelde maar het wordt ten
onrechte zo genoemd. Het is
geen god maar een geïdeali
seerde jongensfiguur. Het per
soneel van ons museum heeft
hem al gehuldigd met het pre-
wikkeling
het de Gt
Het gaat bij deze tentoonstel
ling 'Marmer in beeld' niet om
beelden als Zeus met bliksem
schicht, Poseidon met drietand,
of Dyonisos met wijnschaal. Het
gaat om kouros-beelden. Korè -
Grieks voor meisje - en kouros -
Grieks voor jongen - zijn naar
Amsterdam gehaald om de ont
/an de uitbeelding
enselijke figuur te la-
Brijder: „De meeste
•aliseren zich niet dat
eken zijn die uitdach
ten hoe de mens kon worden
uitgebeeld. De 'kouroi' symboli
seren de schoonheid van de
eeuwige jeugd. We weten nooit
wie is afgebeeld: het is 'n jon
gen. 'n meisje."
De Griekse beeldhouwkunst
kende niet alleen het thema
'Goden in mensengedaanten':
de mens wijdde ook ideaalbeel
den van zichzelf aan de goden.
Monumentale sculptuur met
dat thema ontstond omstreeks
650 voor Christus. Veel Griekse
beelden zijn bekend dank zij la
tere Romeinse kopieën. Brijder:
„In de vijfde eeuw voor Christus
werden belangrijke beelden in
brons gegoten. Die zijn ooit,
voor de krijg, omgesmolten.
Daar zijn t
den van gemaakt. De Romeinen
maakten van die bronzen beel
den rond de eerste eeuw na
Christus soms wel 50 kopieën.
Niet in gips maar in marmer.
Rijke Romeinen vonden het
leuk om zo'n beeld in de tuin te
hebben."
i het eind v
i de
stelling staat een groot Romeins
Fortuna-beeld van omstreeks 30
na Chr. Op de tors van deze van
oorsprong Griekse godin van de
voorspoed is een Romeins
hoofd geplaatst. Opdrachtge
vers benutten in die tijd Griekse
beelden om er naar willekeur
portretten van echtgenoot of
dochters op te zetten. Daarmee
zijn we aangekomen bij het rea
lisme. Niet de god wordt ver
heerlijkt. niet een universele
jeugdige mens wordt geïdeali
seerd maar een aanwijsbaar in
dividu krijgt een ideale uitdruk
king en wordt daarmee naar ho
gere regionen gestuwd.
'Marmer in beeld' in het
Allard Pierson Museum, Oude
Turfmarkt 127, Amsterdam.
Vanaf vandaag tot en met 19
juni. Dinsdag tot en met vrij
dag van 10.00 tot 17.00 uur;
weekeinde: van 13.00 tot 17.00
De dief Joris Fonteyn stelde ongewild zijn lichaam beschikbaar aan de wetenschap. foto pi
amsterdam gpd
Het Amsterdams Historisch Museum (AHM) en
het Rijksmuseum bereikten vorig jaar mei over
eenstemming over de beëindiging van het
bruikleen van Rembrandts 'Anatomische les van
Dr. Deyman'. Het overbrengen van het schilderij
naar het AHM werd tot dit jaar uitgesteld omdat
het eerst moest worden schoongemaakt en geres
taureerd. Rembrandts weergave van de les ont
leedkunde op het lichaam van de dief Joris Fon
teyn is nu het hoogtepunt op de expositie 'Wel
kom Rembrandt'. Zijn magistrale meesterschap
wordt nog eens benadrukt omdat het AHM tege
lijk zes anatomische lessen van anderen toont.
Rembrandt maakte het werk in 1656 op een doek
van ongeveer 2,75 meter hoog en drie meter
breed. Bij een brand in het Anatomisch Theater
in de Waag op de Nieuwmarkt in 1723 werd het
ernstig beschadigd en teruggebracht tot het-hui
dige formaat van 100 bij 134 centimeter. Dat ver
klaart het ontbreken van het hoofd van de 'prae-
lector anatomiae'. voorlezer in de anatomie, dr.
lahan i toyman 1610-1666), van wie nu alleen de
handen zichtbaar zijn.
Vooral het op een laken na naakte lichaam in
het midden trekt natuurlijk de aandacht. De tot
kleermaker opgeleide Joris Fonteyn, bijgenaamd
'Zwarte Jan', was al vaak gestraft voor roofover
vallen en messentrekkerij voor hij tenslotte op 28
januari 1656 door 'den coorde' (de strop) in Am
sterdam het leven liet. Rembrandt paste een ge
niale handgreep toe die het lichaam op verkorte
wijze weergeeft. Blikvanger zijn zo eerst de voet
zolen van de dode en niet zijn opengesneden
buikholte of gelichte schedeldak. De glanzend
oranje hersenkwabben zijn wel degelijk een
beetje griezelig, maar Rembrandt wist toch vooral
het wetenschappelijke belang van deze anatomi
sche les voelbaar te maken.
De expositie vertelt ook de geschiedenis van
het schilderij. Het verhuisde in de 19e eeuw naar
een Engelse eigenaar en werd in 1882 op initiatief
van prof. Jan Six teruggekocht voor de stad Am
sterdam. Al in de vorig eeuw werd het in
bruikleen gegeven aan het nieuwe Rijksmuseum.
In het AHM krijgt het schilderij na de expositie
'Welkom Rembrandt' een plaats in een van de 20
zalen waar de permanente tentoonstelling over
de geschiedenis van de hoofdstad te zien is.
De tentoonstelling Welkom Rembrandt' in
het Amsterdams Historisch Museum (Kalver-
straat 92, Amsterdam) duurt tot en met 17 april.
De openingstijden zijn van maandag tot en met
\rijd.ig van 10.00 HM 17.00 uur en np /ali rdag
en zondag van 11.00 tot 17.00 uur.
fotoloek zuyderdoin
Herman de Wolff, voormalig dirigent van de leidse Christelijke Oratoriumvereniging Ex Animo is
dinsdag op 91-jarige leeftijd overleden. De Wolff heeft het amateur-zangkoor vijftig jaar lang ge
leid. De opvoering van de Matthaüs Passion werd onder zijn leiding een jaarlijks terugkerende tra
ditie van F.x Animo.
De Wolff vierde op 25 oktober 1977 zijn gouden jubileum bij het Leidse zangkoor. Kort daarna
nam hij afscheid. Hij was ook gedurende een halve eeuw organist aan de Rotterdamse Nassau-
kerk. Een hoogtepunt in zijn muzikale loopbaan beschouwde hij zelf de uitvoering van de door
hem geschreven oratorium 'Met god en Oranje' dat in 1936 in de Leidse Pieterskerk werd uitge
voerd. De Wolff schreef dit oratorium ter gelegenheid van de Willem de Zwijger-herdenking.
