Hondepoep wint het van orchidee
Natuur Milieu
Slibdroger mogelijk
revolutionair idee
Dubbele ondergrondse gasopslag voor koude tijden
Reiger handhaaft zich uitstekend
Het is zonneklaar bewezen: hondepoep verdringt in toe
nemende mate orchideeën en tal van andere planten.
Dat was al enige tijd bekend, maar het erge is, dat de ver
ontrustende feiten die twee Wageningse wetenschappers
bij elkaar hebben gescharreld niet door het schild van
onverschilligheid heen breken.
Onderzoekers: 'We zijn ons rotgeschrokken van de cijfers'
WOENSDAG 9 MAART 1994
NATUURLIJK P.vanZalinge
Opvallend is de kleuren
pracht van krokussen. Dus
alom bewondering. Maar
ook verwondering bij die
genen, die zich afvragen
hoe de krokus het klaar
speelt zo vroeg in de tijd,
het is per slot van reke
ning nog winter, zo com
pleet in bloei te zijn. Hel
antwoord op die vraag
vinden we uit hetgeen
zich ondergronds afspeelt.
Aan het ondergrondse
stengeldeel zitten, opge
rold, de bladen. Op de
plaats waar de bladsteel
aan de stengel vastzit, in
de oksel dus, is in de na
zomer en de herfst van
verleden jaar, een knop
tot ontwikkeling geko
men. Het is een zoge
naamde okselknop, maar
wel rnet een bijzondere
taak. Die ondergrondse
okselknop groeit uil tot
een knol, een dochlerknol.
Uit die dochterknol groei
en, loodrecht naar bene
den, de zogenoemde trek-
wortels. Het zijn echt trek
kende wortels, zij trekken
de nieuwgeboren knol
omlaag, zodanig dat die
uiteindelijk op de plaats
van de inmiddels leegge
zogen oude knol komt.
Met andere woorden, de
krokus houdt jaar in jaar
uit zijn zelfde diepe stand
plaats in de grond. Nog
anders gezegd, de dochter
groeit op de moeder.
Het blijft niet bij de vor
ming van een kind boven
op de oude.
Opzij ontstaan uit ande
re knoppen zijknollen. Die
laten, volgroeid zijnde, los
en zetten dan hun leven
zelfstandig naast de oude
krokus voort. Ongeslach
telijke voortplanting dus.
Zo ligt het voor de hand,
dat er van die schitterende
groepen krokussen in het
gazon ontstaan. Ze vor
men op sommige plaatsen
een opvallend veelkleurig
tapijt. Ze luiden op vrolij
ke wijze de lente in.
Niet alleen het onder
grondse, ook het boven
grondse deel van de kro
kus vertoont vernuftige
aanpassingen om de mo
gelijkheid te scheppen in
wintertijd te bloeien. In de
nazomer en de herfst van
het vorig jaar heeft de kro
kus met de vorming van
nieuwe knollen al vóorbrei
dingen gemaakt voor de
bloei in de volgende win
ter. Van het zichtbare re
sultaat mogen we nu ge-
Over het bovengrondse-
,dus het groene deel van
het krokusblad en over de
bloem de volgende keer
bijzonderheden.
Schimmel wapen
tegen schimmels
die houtrot
veroorzaken
DEN HAAG«ANP
Britse en Oostenrijkse deskun
digen gaan in een project van
de Huropese Unie de mogelijk
heid na om met een bodem
schimmel schimmels te bestrij
den die houtrot veroorzaken.
Het onderzoek is van groot eco-
nomisch belang, gezien het
enorme aantal telefoon- en
stroompalen in de wereld dat
jaarlijks wegens doorrotten
moet worden vervangen.
De onderzoekers hebben hun
oog laten vallen op de schim-
mei Trichoderma, aldus de
voorlichtingsdienst van de Brit-
se regering. Die kan natuurlijke
antibiotica afscheiden, welke
dodelijk zijn voor andere
schimmels.
Trichoderma voedt zich al
leen met de suikers in het hout-
sap en laat zo de structuur in
tact die hout zijn sterkte geeft.
Bovendien maakt de schimmel
sommige houtsoorten beter
doordringbaar voor bescher
mende chemicaliën, doordat zij
de poriën tussen de afzonderlij
ke houtcellen opent.
Andere middelen die nu wor
den gebruikt om de levensduur
van palen en hekken te verlen
gen, zijn alle schadelijk voor het
milieu. Die stoffen dringen toch
langzaam vanuit de palen door
in de omringende grond en be
groeiing.
De Europese Unie heeft in het
kader van haar Eureka-project
ter bevordering van het weten
schappelijk en technologisch
onderzoek in de gemeenschap
omgerekend krap drie miljoeh
gulden uitgetrokken voor het
schimmelonderzoek.
WAGENINGEN NPA
Hoewel op de talloze inspraak
avonden voor de verkiezingen
veel burgers ach en wee riepen
over de hondepoep-ellende,
bleef het geklaag vaak hangen
onder een sluier van hilariteit.
Was er nou écht niets belangrij-
kers te bedenken dan honde
poep? Nu de politieke buit op 2
maart binnen was, verdwijnt
het probleem in menige ge
meente helemaal naar de ach
tergrond.
Maar sommige besturen be
ginnen wakker te worden. Voor
al daar waar de kak van onze
uitgelaten huisdieren door de
begroting heen gaat geuren. En
dat is meer dan de lokale.pen
ningmeesters kunnen verdra
gen. Er moeten te forse bedra
gen worden neergeteld voor de
bestrijding van dit ongerief. Een
middelgrote gemeente is daar al
gauw een half miljoen gulden
extra aan kwijt.
Ander voorbeeld: de gemeen
te Amersfoort heeft vorige week
een nota uitgebracht, waarin
nalatige burgers flinke boetes in
het voorui tzicht worden gesteld.
Het moet maar eens afgelopen
zijn met de drollenvloed, aldus
de strekking van de nota. Wie
voortaan hel gevoeg van Wodan
of Hannibal niet ter plekke met
'een opruimmiddel' verwijdert,
gaat zonder mankeren op de
bon. En de controle is streng:
zes dagen in de week.
Deze maatregelen zijn de Wa
geningse wetenschappers van
het Instituut voor Bos- en Na
tuuronderzoek, dr. J. de Mole
naar en D. Jonkers, uit het hart
gegrepen. Zij hadden aanvanke
lijk aan het probleem ook niet
uitgebreid onderzoek naar hon
depoep hebben verricht weten
ze beter. ,,We beschouwden ons
onderzoek meer als een raar
uitstapje. Niet iets van hoog we
tenschappelijk niveau", aldus
De Molenaar, die zich de lache
rige reacties van de collega's
nog maar al te goed herinnert.
Dat ze er toch veel energie in
hebben gestoken, had alles te
maken met de frappante
vondsten die ze al gauw deden.
Fosfor
De twee gingen aan de gang
toen een ongeruste beheerder
van een duingebied in Zuid-
Holland hen in zijn zorgen had
betrokken. De man had de ene
plantesoort na de andere zien
verdwijnen. Dat was toch niet
gewoon meer? Het ongeremd
poepen van honden was er de
oorzaak van, dat wist hij wel,
maar wat moest je daar nou aan
doen? Alle beproefde middelen
had hij al aangewend, maar
niets hielp.
Jonkers: ,,Wij zijn ons rot ge
schrokken van de cijfers die ons
onderzoek opleverde." Eind ja
ren tachtig werden in ons land
maar liefst 1,7 miljoen honden
gehouden, 800.000 meer dan
tien jaar daarvoor. Al die bees
ten produceerden 930.000 ton
fosfor en 8.940 ton stikstof,
Sommige gemeenten in dit ge
val Heiloo zorgen ervoor dat
welgemanierde bazen die de fae-
caliën van hun trouwe hond met
zakje en schepje verwijderen, het
totaalprodukt ook in emmers kwijt
kunnen. foto hans van weel
waarvan naar schatting de helft
ter beschikking kwam van de
planten. Hoe de verdeling van
de schadelijke stoffen over Ne
derland precies is, was moeilijk
na te gaan. Wel is zeker dat met
name de schrale natuurgebie
den ernstig worden bedreigd als
aan het verspreiden van honde
poep in de natuur niet snel paal
en perk wordt gesteld.
De studie riep de vraag op of
de buitengebieden zo vrij mo
gen blijven als ze tot nog toe
voor de honden zijn geweest.
Voor de onderzoekers is er maar
één antwoord mogelijk: nee. Zij
wijzen op de ruige vegetaties,
die nu langs veel bospaden al
lerlei zeldzame planten zoals de
orchideeën en klokjessoorten
hebben verdrongen. „Wat we
steeds vaker zien zijn triviale
soorten als kweek, vossestaart,
akkerdistel, ridderzuring en
brandnetel", aldus De Mole-
'Zwartpoepers'
Maar wat zij constateren, valt
de boswandelaar annex honde
liefhebber niet op. Erger nog: hij
wil er helemaal niet mee wor
den lastiggevallen. De rent
meesters van natuurgebieden
weten er alles van. Als zij wat
durven te zeggen over verkeerd
gedrag van honden, kunnen ze
niet zelden rekenen op een gro
te mond van de eigenaars. Die
hebben öf niets te maken met
de veranderingen in bos- en
heidegebieden öf wensen geen
sikkepitje van hun vrijheid in te
leveren onder het motto 'dat zij
de eigenlijke bezitters van Nêer-
lands natuurterreinen zijn'. Nog
afgezien van het feit dat deze
claim juridisch volstrekt onjuist
is, stipt Jonkers fijntjes aan dat
bezit nog steeds geen vrijbrief is
om maar aan te rotzooien.
Wat hoopt het duo met het
onderzoek te bereiken? Die
vraag is niet zo gek, gelet op de
merkwaardige ontwikkelingen
na het verschijnen van hun rap
port. Na een weekje interesse
van de media was de belang
stelling over. „Het was ineens
doodstil", herinnert De Mole
naar zich. „Geen gemeentebe
stuurder meldde zich om eens
met ons te praten."
Toch kan uitgerekend hij het
zich niet permitteren om het
probleem op de lange baan te
schuiven. Zal ook niet gebeu
ren, denkt collega-onderzoeker
Jonkers. Hij ziet het moment
snel naderen, waarop de hon-
depoep-misère opschuift naar
een hoge plaats op de agenda's
van talloze colleges van B en W.
„Ze móeten wel. In steden als
Rotterdam en Amsterdam is de
situatie nu al vreselijk, de rest
volgt op termijn."
Maar de indruk bestaat toch,
dat het aantal honden landelijk
gezien stabiliseert en dat daar
door het kakprobleem niet
doorgroeit tot onvoorstelbare
proporties? De twee onderzoe
kers staan daar sceptisch tegen
over. Er zijn immers geen cijfers
voorhanden die deze algemene
indruk hard kunnen maken.
Volgens Jonkers ziet de werke
lijkheid er eerder anders uit.
„Het aantal 'zwartpoepers' mag
bepaald niet worden onder
schat, zeker niet als de gemeen
telijke heffing per hond boven
de tweehonderd gulden uit
komt, zoals al in veel gemeen
ten het geval is", meent hij.
Schep met zakje
Kortom, het kan zo niet langer.
De Molenaar en Jonkers beplei
ten een indringende voorlich
tingscampagne die de hondebe-
zitters ervan moet overtuigen,
dat zij hun gedrag moeten ver
anderen. „Nog steeds is het
schepje met het zakje, waarin
het baasje de faecaliën van zijn
lieverdje stopt, niet ingebur
gerd", zegt De Molenaar, „wie
het volgens de regels wil doen,
kijkt eerst schuw naar alle kan
ten uit vrees door lachebekken
te worden betrapt.
De conclusie van de onder
zoekers is duidelijk: willen we
nog een tijdje leuk in dit land
kunnen leven en van de natuur
kunnen genieten, dan zullen
hondebezitters het schepje met
toebehoren voortaan bij de
hand moeten hebben zodra ze
met hun viervoeters de deur uit
gaan.
Reinigingsbedrijf Goulooze BV
in Kampen heeft een nieuwe
manier gevonden voor efficiën
te verwerking van giftig slib. Het
heeft een verplaatsbare 'slibont
wateringsinstallatie' ontworpen,
die verontreinigd slib omzet in
poeder en schoon water. Het
apparaat is in eerste instantie
bedoeld voor verwerking van
industrieel slib, maar kan ook
van qnschatbare waarde blijken
bij het bestrijden van het mest
probleem in Nederlapd, bij het
reinigen van onderwaterbo
dems dan wel met olie vervuilde
grond onder garages en benzi
nestations zuiveren.
De installatie werd onlangs
ten doop gehouden op het
Kamper industrieterrein. Een
wereldprimeur, want nog ner
gens in de wereld bestaat een
mechanisch procédé voor het
onschadelijk maken van giftig
slib.
De ontwikkeling en bouw van
de eerste mobiele slibontwate
ringsinstallatie ter wereld heeft
twee miljoen gulden gekost en
er is vier jaren aan gewerkt. In
die periode werd een laborato
riummodel van het apparaat
met ongeveer vijftig soorten
verontreinigd slib gevoed. En in
alle gevallen bleek het goedje te
scheiden in een makkelijk te
verwerken poeder en voor meer
dan 99,5 procent schoon water.
In tegenstelling tot de tot nu
toe gebruikte chemische reini
gingsprocessen kan het nieuwe
apparaat zonder aanpassingen
alle slibsoorten aan, variërend
van varkensmest tot slibsoorten
die zijn verontreinigd met olie,
PAK's of zware metalen. Bij ge
bruik van chemische procédés
moet eerst worden vastgesteld
welke stoffen precies in het slib
aanwezig zijn en met welke mix
van chemicaliën men deze te lijf
moet gaan.
Voordelen
Chemici die werken met het
traditionele procédé geloven
hun ogen niet, vertelt directeur
Herman Goulooze. „Ik sprak er
laatst eentje die de laboratori
umrapporten had bekeken en
die kon het maar niet geloven.
Hij miste een afvalstroom. Maar
toch is het zo. We hebben uitge
breide proeven gedaan, onder
meer in samenwerking met het
Zuiveringsschap West-Overijs
sel".
Ook in de praktijk is het be
wijs al geleverd. Een prototype
van het apparaat heeft ander
half jaar geleden goede diensten
bewezen in de omgeving van
Zwolle, waar zo'n 15.000 ton
onderwaterbodem werd ge-
reinigd.
De voordelen van de mobiele
slibontwateringsinstallatie zijn
evident. Het apparaat, gemon
teerd op een trailer van 16,5
meter lang en 3,5 meter breed,
kan binnen een uur na aan
komst op de plaats van bestem
ming operationeel zijn. Omdat
het z'n werk kan doen op de
plaats waar het slib ligt, worden
torenhoge transportkosten be
spaard. Het 'afvalwater' dat bij
het proces vrij komt kan zonder
meer worden geloosd op het
oppervlaktewater, wat ook zeer
kostenbeparend werkt. Het eni
ge dat overblijft en verder ver
werkt moet worden is een
hoopje poeder, dat in omvang
tachtig tot negentig procent ge
ringer is dan de hoeveelheid slib
aan het begin van het proces.
Om lokale en provinciale au
toriteiten te overtuigen van de
werking van de machine wil
Goulooze binnenkort een de
monstratie organiseren. „Kam
pen zit met het probleem van
giftig slib in haar plezierhavens.
Ik denk erover om uit een van
die havens de gemeente mag
zeggen welke een kuub of
dertig verontreinigd slib te ha
len om dat onder toezicht van
bestuurders en deskundigen te
verwerken', aldus de heer Gou
looze.
Slibeiland
Bij de demonstratie zal zeker
het bestuur van de provincie
Flevoland worden uitgenodigd.
Want volgens Goulooze kan de
slibontwateringsinstallatie de
bouw van een slibeiland in het
Ketelmeer, waarvoor de plan
nen vorige maand zijn gepre
senteerd, overbodig maken.
„Er moeten er dan alleen
meer van worden gebouwd. En
groter, want de huidige heeft
een capaciteit van 200.000 ton
per jaar, terwijl in de plannen
voor dat eiland wordt gespro
ken ovèr 20 miljoen ton". Ten
tijde van de presentatie van de
plannen heeft Flevolands
milieugedeputeerde verklaard
dat uitvinding van een goed
procédé voor verwerking van
slib kan leiden tot heroverwe
gen van de plannen voor het
slibeiland.
Het idee voor de revolutionai
re machine is volgens Goulooze
afkomstig uit de zetmeelindus-
trie. 'Bij toeval kwam ik bij een
klant van ons bedrijf een ma
chine tegen waarmee zetmeel
wordt gedroogd', vertelt Her
man Goulooze. 'Wij waren op
dat moment al een tijdje aan
het zoeken naar een nieuwe
methode voor verwerking van
slib. Want in de chemische aan
pak zagen we niet zoveel meer.
Meer chemie levert alleen maar
meer afval op.
Toen we die zetmeeldroger
zagen ging bij ons een lichtje
branden. Met een kleine proef
installatie hebben we wat tests
gedaan. Dat ging redelijk en dus
hebben we een laboratorium
model gebouwd en dat net zo
lang getest en gewijzigd totdat
het heel goed werkte. Flet lever
de een machine op dit niet veel
meer met de zetmeeldroger ge
meen heeft, maar het principe
is gelijk.'
De machine zuigt onder 60
procent onderdruk slib door
een speciale filterlaag. Het af
valwater wordt nog eens door
een microfilter gevoerd om alle
zwevende deeltjes er uit te ha
len. Schadelijke stoffen binden
zich aan het resterende poeder.
Nieuwe BV
De slibontwateringsinstallatie
wordt geëxploiteerd door een
nieuwe BV, die door Goulooze
in Kampen en partner Midden-
Betuwe in Opheusden is opge
richt. Dit bedrijf, VSO (Vacuüm
Slib-Ontwatering), zal de ma
chine vooral inzetten bij groen -
tewascentrales, olieproducen
ten en andere industrieën die
slib produceren. Daarmee is 25
procent van de capaciteit benut.
De rest van de tijd kan het ap
paraat worden gebruikt voor het
verwerken van mest, reinigen
van onderwaterbodems en der
gelijke.
Herman Goulooze verwacht
dat VSO het druk zal krijgen. „Ik
heb m'n ogen uitgekeken, zo
veel slib is er nog te reinigen in
Nederland. Een ook vanuit het
buitenland is er veel belangstel
ling getoond, met name vanuit
Duitsland", aldus Goulooze.
Zijn bedrijf heeft het belang
rijkste onderdeel van de slibont
wateringsinstallatie laten paten
teren om te gelegener tijd de
ontwikkelkosten te kunnen te
rugverdienen.
Tot dusver was Goulooze BV
voornamelijk actief op het ge
bied van kolkenzuigen, rioolrei
niging en straatvegen. Het be
drijf, in 1975 opgericht en sinds
1977 in Kampen gevestigd,
heeft twintig werknemers in
dienst en een jaaromzet van cir
ca, drie miljoen gulden.
Sommige vogelsoorten in
twijfeld deze in de buurt
plannen toch niet herziet.
is land gaat het niet voor de wind, werd ons onlangs meegedeeld. Andere handhaven zich juist uitstekend. Tot die laatste categorie hoort onge-
Volendam gefotografeerde reiger, ook al ziet het dier eruit als een geërgerde AOW'er die zojuist heeft vernomen dat het CDA zijn bevriezings-
foto hans van weel
De Gasunie en de Nederlandse Aaard-
oliemaatschappij (NAM) hebben plan
nen ontwikkeld voor ondergrondse op
slag van aardgas bij Langelo in Drenthe
en Grijpskerk in Groningen. Bepaald ver
guld zijn de inwoners van beide plaatsen
niet. Langelo heeft de plannen al afge
blazen en in Grijpskerk dreigt hetzelfde,
met de inspraak nog in volle gang.
Na de ontdekking, in 1959, van het
Groningse aardgasveld bij Slochteren is
Nederland massaal overgeschakeld op
aardgas. Het aandeel van aardgas in de
energievoorziening bedraagt 50 procent,
35 procent komt uit olie, kolen zorgen
voor 11 en kernenergie voor slechts 4
procent. De vraag naar aardgas verschilt
van dag tot dag. Die vraag is sterk afhan
kelijk van de buitentemperatuur.
Op erg koude winterdag 22 januari
1992 zette de Gasunie het record van 465
miljoen kubieke meter af. De Gasunie
heeft de verantwoording voor inkoop,
verdeling en verkoop van aardgas. Deze
onderneming heeft de verplichting om
altijd aan de hoge vraag op een uiterst
koude dag, de zogeheten piekvraag, te
kunnen voldoen.
Volgens gegevens van de Gasunie en
de NAM kan nu nog aan die piekvraag
voldaan worden, maar de vraag is of dal
zo blijft in de toekomst. De druk in de
aardgasvelden neemt af en daarmee
komt de mogelijkheid voldoende te pro
duceren in het gedrang.
Bij ondergrondse opslag wordt in de
zomer, wanneer de vraag kleiner is, gas
uit andere velden in het opslagveld ge
pompt. Door het veld geheel te vullen
stijgt de druk weer tot het oorsponkelijke
niveau. En dat vergroot de produktieca-
paciteit in de winter.
Twintig jaar geleden, tijdens de ener
giecrisis, stelde de overheid de aardgas-
politiek bij. De regering wilde het Gro
ninger veld zo veel mogelijk sparen door
waar dit mogelijk is gas te winnen uit
kleine velden in de Nederlandse bodem
en onder het Nederlandse deel van het
Continentale plat.
In totaal is ruim 600 miljard kubieke
meter aardgas gevonden in het kader
van het 'kleine velden-beleid'. Daarvan
heeft de Gasunie 119 velden in produktie
genomen, die in 1992 zorgden voor de
helft van de aardgaswinning.
Hoog-calorisch
Dit beleid heeft ervoor gezorgd dat de
gasvoorraad nog bijna even groot is als
bij het begin vande winning in 1963. In
het begin van de jaren zeventig was vrij
wel al het in Nederland gewonnen gas
afkomstig uit het Groninger veld. De
aardgasmarkt en de toestellen waren
dan ook afgestemd op de hoge kwaliteit
van dit gas. De kwaliteit van het gas uit
de kleine velden verschilt voor een deel
sterk van het Groningse gas.
De energie-inhoud van kleine velden-
gas is hoog: het heet dan ook hoog-calo
risch gas. Dit gas is niet zonder meer te
gebruiken in huishoudens. Daarom heb
ben Gasunie en NAM een apart leiding
net aangelegd voor distributie van dit
gas naar verbruikers die hier speciaal
voor zijn toegerust. Dat zijn de grote in
dustrieën en elektriciteitscentrales. Dit
leidingsnet staat los van het transportnet
voor aardgas naar huishoudens.
Opslag
Over enige jaren verwacht de Gasunie
een tekort aan produktiemogelijkheden
bij erg koud weer. Daarom wil deze on
derneming dus gas ondergronds opslaan
in twee bestaande gasvelden. Eén bij
Langelo voor Groninger kwaliteit voor
huishoudelijk gebruik in het aardgasveld
Norg. Hoog-calorisch gas moet in het
Grijpskerk-veld bij Kommerzijl.
De voorziening voor opslag van hoog-
calorisch aardgas zal uiteindelijk in staat
moeten zijn om 808 tot 120 miljoen ku
bieke meter gas per dag te leveren. Voor
de hele winter gaat het om drie tot vijf
miljard kubieke meter. Het Grijpskerk-
veld is gekozen aan de hand van een
aantal eisen. Zo mag het veld bij voor
keur niet in de ecologische hoofdstruc
tuur liggen en landschappelijk geen bij
zondere waarde bezitten.
Eisen
Aan die eis voldoet het Grijpskerk-veld.
Het gasveld bij Langelo daarentegen ligt
in de ecologische hoofdstructuur. Dat is
de reden waarom Drenthe opslag in het
Norg-veld heeft afgewezen. Andere eisen
waren: niet buitengaats, dicht bij het
transportnet van hoog-calorisch gas en
afwezigheid van zuur in het gas.
Aan deze eisen kwamen in beginsel
dertien velden tegemoet. De beste zijn
Eleveld en Grijpskerk. Opslag bij Eleveld
vereist echter het slaan van meer putten
en daarmee een aanzienlijk groter ruim
tebeslag. Daarom is gekozen voor Kom
merzijl. De installatie neemt daar veertig
hectare in beslag om goed verlicht te
worden.
De opslag veroorzaakt lawaai. Uitein
delijk zijn het deze kwesties van geluid
en licht die een belangrijke rol spelen bij
de opslagplannen. Het gaat dus niet om
de vraag of de opslag hoe dan ook ge
wenst is, maar om de technische uitvoe
ring van de plannen.
Herman Gouloze bij de mobiele slibontwateringsinstallatie, foto npa
