Walvisbaai van groot
belang voor Namibië
Russen voelen zich minder op hun gemak in Kazachstan
Buitenland
Nationalistische gevoelens
bedreigen herbouw 'Liceu'
'De krokodilletranen
van Montserrat Cabellé"
DINSDAG 1 MAART 1994
Einde aan 84 jaar Zuidafrikaans bew ind voor enclave
Zuid-Afrika heeft om middernacht afscheid genomen
van zijn laatste restje koloniaal verleden door de enclave
Walvisbaai na 84 jaar overheersing over te dragen aan
Namibië. De Zuidafrikaanse vlag is aan de vooravond
van de vierde verjaardag van de onafhankelijkheid van
het voormalige Zuid-West-Afrika vervangen door het Na-
mibische dundoek.
walvisbaai afpdaarentegen ontbrak, evenals
Nelson Mandela. Beiden heb
ben het te druk met campagne
voeren voor de Zuidafrikaanse
verkiezingen. Als vervangers
stuurden ze respectievelijk mi
nister van justitie Kobie Co
Bij de plechtigheid was de Na
mibische president Sam Nujo-
ma, die zelf in Walvisbaai op
groeide. aanwezig zijn. evenals
zijn Zimbabwaanse en Tanza-
niaanse collega's Robert Muga
be en Ali Mwinyi. De Zuidafri
kaanse president F.W. de Klerk
de
het
ANC. Tabo Mbeki.
Pretoria nam de vijftig vier
kante kilometer grote enclave
van Walvisbaai met twaalf bij
behorende eilandjes in bezit in
1910. Het argument was dat het
gebied deel uitmaakte van de
koloniale nalatenschap van de
Britten, die deze enige diepzee
haven aan de 1.130 kilometer
lange Namibische kust hadden
geannexeerd, toen de rest van
Namibië in 1884 een Duitse ko
lonie werd. Bij de vorming van
de Unie van Zuid-Afrika werd
Walvisbaai bij Zuid-Afrika ge
voegd.
Na de Duitse nederlaag in de
Tweede Wereldoorlog breidde
Zuid-Afrika zijn macht over heel
Namibië uit. Toen dit gebied in
maart 1990 onafhankelijk werd
weigerde de regering-De Klerk
aanvankelijk Walvisbaai terug te
geven. Het ANC maakte zich
echter sterk voor de teruggave
en tijdens het meer-partijen-
overleg over de toekomst van
Zuid-Afrika besloot de regering
zich. tot woede van ultra rechts
in Zuid-Afrika, bij die eis neer te
leggen.
Bij de overdracht is Namibië
ook in het bezit gesteld van de
militaire- en luchtmachtbases
die Zuid-Afrika in de enclave
bezit. Het haven- en elektrici
teitsbedrijf hebben echter van
Windhoek compensatie ge
vraagd. De enclave gaat waar-
De overdracht van Walvisbaai is in Namibië met groot enthousiasme gevierd. President Nujoma kreeg een
bijzonder warm welkom. foto spa
schijnlijk een grote toekomst te- van te maken, teneinde de vis- de enclave als doorvoerhaven
gemoet: Namibië heeft aange- serij te stimuleren. Er zijn olie- fungeren voor de Namibische
kondigd er een vrijhandelszone reserves geconstateerd. Ook zal export.
„Nu zijn er misschien nog geen
problemen, maar die zullen er
beslist komen. De Kazachen
deugen niet. Ik ga weg", zegt
een Russische ingenieur in de
straten van de fraaie Kazach-
staanse hoofdstad Alma Ata,
terwijl hij met een snelle bewe
ging zijn vinger langs zijn hals
haalt. Maar volgens veel Kaza
chen en buitenlandse diploma
ten is de angst van de Russen
ongegrond.
In dit verband wordt steevast
gewezen op het feit dat de Ka-
zachstaanse regering ettelijke
Russische ministers telt. Ook de
vele tientallen buitenlandse be
drijven die bij de nieuwe Ka-
zachstaanse regering wedijve
ren om een deel van de poten
tieel reusachtige minerale rijk
dom van het land, geloven niet
dat Kazachstan ten prooi dreigt
te vallen aan een etnisch con
flict.
Het aantal etnische botsingen
sinds 1986 is op de vingers van
een hand te tellen. Op een van
de goed bevoorrade markten
van Alma Ata betreuren hande
lende boerinnen het feit dat
veel Russen willen vertrekken.
„We willen dat ze blijven", zegt
een vrouw. „We hebben een
Kazachs motto dat luidt: als ie
mand een steen naar je gooit,
geef hem dan voedsel terug."
De ongerustheid van etnische
Russen wordt mede gevoed
door het lot van de Russen die
hals over kop de benen moes
ten nemen uit de Baltische sta
ten. de Kaukasus en het nabije
Tadzjikistan. Tragisch genoeg
zou hun angst wel eens een
zichzelf vervullende profetie
kunnen worden.
Door het hoge Kazachse ge
boortecijfer, de immigratie van
Kazachen en de emigratie van
etnische Duitsers, Grieken en
Russen zullen de Kazachen
spoedig de absolute meerder
heid vormen van de meer dan
honderd verschillende volkeren
in het land. Volgens de Russi
sche ambassade vertrekken
jaarlijks 300.000 Russen (de Ka-
zachstaanse regering houdt het
op 70.000 per jaar). Momenteel
vormen de Kazachen 42 pro
cent van de 17 miljoen koppen
tellende bevolking, tegenover
de Russen 38 procent.
Als gevolg van jarenlange Russische en Sovjet-overheersing is de bevoklking van de meeste voormalige Sovjet-republieken z
zijn willen de oorspronkelijke inwoners weer een leidende rol spelen. De Russen voelen zich daardoor bedreigd.
De kwestie begint zelfs de ban
den met Moskou te vertroebe
len. De Russische minister Ko-
zyrev (buitenlandse zaken)
heeft de Kazachstaanse leiders
onlangs tijdens een bezoek aan
Alma Ata het bloed onder de
nagels vandaan gehaald toen hij
sprak over de noodzaak om de
belangen van etnische Russen
'zelfs in bevriende landen' te
beschermen. De Kazachstaanse
president Nazarbajev haalde op
zijn beurt uit door te zeggen dat
dergelijke opmerkingen hem
deden denken aan Hitiers aan
bod om de Duitsers in Sudeten-
land te beschermen.
Zo kras had Nazarbajev zich
nog nooit uitgelaten. De popu
laire en internationaal geres-
KAZACHSTAN
Hoofdstad: Alma Ata
Aantal inwoners: 17 miljoen
Oppervlakte: 2.717.300 km2
(Nederland 40.844)
Bevolkingsdichtheid: 6,3
(Nederland 368)
Talen: Kazachs, Russisch
pecteerde ex-communistische
leider spant zich juist bijzonder
in om de samenwerking tussen
de staten van de voormalige
Sovjetunie te bevorderen, mede
vanuit de wetenschap dat een
open conflict zijn eigen land
van de kaart zou kunnen vegen.
Maar Rusland is steeds moeilij
ker tevreden te stellen. Het do
mineert de Kazachstaanse han
del. Een geschil over betalingen
leidde tijdens de afgelopen
herfst tot ernstige olietekorten.
Diplomaten zeggen dat Moskou
het Alma Ata eveneens moeilijk
maakt bij de besprekingen over
de kernwapens die zich op Ka-
zachstaans grondgebied bevin
den. En Rusland weigert voor
alsnog een beslissing te nemen
over de sleutel tot de economi
sche toekomst van Kazachstan,
een oliepijplijn die gedeeltelijk
over Russisch grondgebied
moet lopen.
Eind vorig jaar stelde Rusland
steeds hardere eisen om de mo
netaire eenheid rond de roebel
in stand te houden. Zo moest
Kazachstan ruim 1 miljard dol
lar ophoesten. Omdat Alma Ata
dit niet kon, zag de regering
zich gedwongen om op 15 no
vember een eigen munteenheid
te introduceren. Internationale
financiële instituten hadden al
langer aangedrongen op een
monetaire scheiding van Rus
land.
Hoewel de nieuwe munt zich
nog moet stabiliseren, geloven
de vele buitenlandse financiële
adviseurs in Kazachstan dat het
terughoudende fiscale beleid
van de regering een monetaire
chaos zal voorkomen. ..Wij ge
loven dat Kazachstan krediet
waardig wordt", aldus een voor
aanstaand westers financieel
analist in Almaty. Kazachstan
heeft meer dan genoeg brood
om zichzelf te voeden, mim vol
doende steenkool om zijn ener
giecentrales te stoken en een
rooskleurige toekomst met
waardevolle metalen en een
even grote olie- en gasvoorraad
als de Arabische Golfstaten.
Op de bankbiljetten van de
nieuwe munteenheid, de tende,
staan portretten van historisch
belangrijke Kazachen. De enige
die in een tsaristisch uniform
staat afgebeeld, is een afstam
meling van Genghis Khan. „De
Kazachen proberen een mono-
etnische cultuur op te bouwen.
Veel Russen zullen vertrekken.
Misschien niet direct voor zich
zelf, maar vooral voor hun kin
deren", voorspelt een corres
pondent van een plaatselijke
Russische krant.
In etnisch Russische gebieden
langs de grens worden momen
teel honderdduizenden handte
keningen verzameld voor een
dubbel staatsburgerschap en
zelfs een confederatie met
'Moeder Rusland'. Maar een
clausule in de nieuwe grondwet
van Kazachstan geeft alleen in
het buitenland woonachtige Ka
zachen het recht op dubbel
staatsburgerschap. Etnische
Russen beklagen zich verder
over de degradatie van het Rus
sisch naar een „taal voor inter
etnische communicatie". Door
de Sovjet-onderdrukking
spreekt nog niet de helft van de
etnische Kazachen de officiële
landstaal, het Kazachs.
De regering erkent dat er een
beleid van 'Kazachisatie' be
staat. maar dat dient alleen voor
de opbouw van een nieuwe na
tie. niet om de Russen hun
rechten te ontnemen. „Hoewel
de Russen ons hebben wegge
duwd. richten we onze blik nog
steeds op Rusland", aldus de
presidentiële woordvoerder Sci-
fcazy Mataev. „Ik ben ervan
overtuigd dat een goede ver
standhouding met Rusland no
dig is om de vrede te bewaren.
Als de Russen massaal vertrek
ken, komen onze fabrieken tot
stilstand. Wc moeten ervoor
zorgen dat de Russen hier een
beter leven hebben dan in Rus
land."
vertaling: margreet heslinga
Pu Jie, broer
laatste keizer
China, dood
Pu Jie de jongere broer
van The Isist Emperor, de
laatste keizer van China, is
gisteren op 87-jarige leef
tijd aan kanker overleden.
Een Chinese regerings
functionaris deelde mee
dat Pu lie is overleden aan
prostaatkanker en andere
ziekten.
Pu Jie bracht samen met
zijn broer Pu Yi zijn kinder
jaren door achter de muren
van Pckings "Verboden
Stad'. iai Yi in 1911 tijdens
een revolutie op zevenjarige
leeftijd als keizer afgezet
Daarmee kwam een einde
aan de Qing-dynastie. De
twee broers leidden ook
daama een beschermd en
relatief rijk leven binnen de
muren van het voormalige
keizerlijke paleis. De Itali
aanse cineast Bernard Bei
tolucci doet hier verslag van
in zijn onderscheiden film
The Last Emperor.
De Japanse bezetters
plaatsten Pu Yi in 1934 op
de troon van Mantsjoerije.
een marionettenstaat in
noordoosi-China. Pu lie
kreeg een opleiding in Ja
pan en werd zijn broers
hoogste adviseur. De Ja
panners arrangeerden een
huwelijk tussen Pu Jie en
een nicht van de Japanse
keizer Hirohito. Zij veran
derden vervolgens de regels
voor opvolging, zodat Pu lie
de kinderloze Pu Yi zou
kunnen opvolgen.
Het Sovjet-leger nam bei
de broers gevangen toen Ja
pan zich in 1945 moest
overgeven. Een jaar na de
machtsgreep van de Chine
se communisten in 1949
werden zij aan China over
gedragen. Pu Jie bracht tien
jaar door in een heropvoe
dingskamp en kwam in
I960 vrij.
De toenmalige premier
Tsjoe En-lai gaf Pu Jie toe
stemming historisch onder
zoek te doen naar de ge
schiedenis \an de Man
chu's. die China van 1641
tot 1911 rrgcrulcn. Pu lit
een kleine, brildragende
man. ontmoette af en toe
verslaggevers die met hem
over zijn aristocratische
verleden spraken, en ver
klaarde zich daarbij consis
tent tevreden met zijn nieu
we leven.
In een interview in 1981
zei hij dat hij vroeger 'een
druppel smerig water' was.
„Nu ben ik opgegaan in de
oceaan van een miljard
mensen. Vroeger bekom
merde ik mij alleen om mij
zelf en de restoratie van de
Qing-dynastic. Thans is het
mijn doel mijn volk zoveel
mogelijk te dienen."
Pu Yi overleed in 1967
aan kanker. I*u Jie's Japanse
bruid stierf in I9H7. Pu In-
was lid van de permanente
commissie van het Chinese
Volkscongres.
mm
Pu Jie.
foto plulip
barcelona ruud de wit
correspondent
De toekomst van het'Gran
Teatre del Liceu van Barcelona
blijft in Spanje en vooral in
Catalonië het gesprek van de
dag, ook enkele weken na de fa
tale brand. Beschuldigende vin
gers wijzen naar de theater-di
rectie. die het met de brandbe
veiliging niet zo nauw zou heb
ben genomen. Ook is er een
strijd ontbrand onder de 400 ei
genaars van de operatempel of
het Liceu als privé-theater moet
terugkeren, of dat de eigen
domsrechten moeten worden
overgedaan aan de lokale, re
gionale of nationale overheden.
Binnen de lokale en regionale
politiek en onder architecten is
er ook ernstige onenigheid ont
staan over de toekomst van het
147 jaar oude operagebouw. Be
stuurders van andere Spaanse
regio's hebben bovendien
vraagtekens gezet bij de aan
kondiging van cultuurminister
Alborch, dat de centrale over
heid zal bijdragen aan de her
bouw het het Liceu.
Pujol heeft onlangs bij de rege
ring in Madrid aangedrongen
op grotere autonomie voor Ca
talonië en op het recht om 15
procent van de inkomstenbelas
ting van de Catalanen binnen
de regio te houden. „Laat hem
opera herbouwen van die 15
procent", verklaren veel niet-
Catalanen. De regeringsleider
van Castilla y Leon vroeg zich
openlijk af waarom de regering
spreekt over hulp voor Barcelo
na terwijl de kathedraal van
Burgos en het Romeinse aqua
duct in Segovia worden ver
waarloosd.
Verder zijn er tegenstellingen
aan het licht gekomen onder de
omwonenden van het verwoes
te Liceu. Al enige jaren circule
ren er vergevorderde plannen
om de omliggende panden op
te kopen teneinde het operage- -
bouw uit te kunnen breiden.
Weliswaar heeft de president
van Catalonië. Jordi Pujol, laten
weten dat de onteigeningen nu
juist met spoed moeten worden
uitgevoerd om de herbouw van
de operatempel mogelijk te ma
ken, maar lang niet alle belang
hebbenden zijn het daar mee
eens.
Duidelijk is inmiddels wel, dat
het Liceu niet binnen twee jaar
uit zijn as zal verrijzen. De ge
schiedenis zal wat dat betreft
dus geen herhaling laten zien,
want toen het Liceu op 9 april
1861 voor de eerste keer geheel
afbrandde, gingen de deuren al
een jaar later weer open. Zelfs
met de sloop van de muren, die
bij de recentelijke brand over
eind zijn gebleven, is nog geen
begin gemaakt. Een onder
zoeksrechter heeft dat verboden
vanwege het onderzoek naar de
oorzaak van de brand.
Verder staat de eigendoms
kwestie vooralsnog een spoedi
ge herbouw van het theater in
de weg. Het Liceu werd 147 jaar
geleden gesticht door 400 Cata
laanse kapitaalkrachtige fami
lies en instellingen en die zijn
nog steeds in het bezit van de
grondrechten, de gebouwen en
de verzekeringspolissen. Deze
families hadden daarvoor recht
op een eigen loge of op vaste
zitplaatsen op de bovenste bal
kons en konden gebruik maken
van de vergaderruimten en het
restaurant van het theater.
Weliswaar werden de opera-
'De akoestiek is nog precies hetzelfde' meent Montserrat Cabellé n
uitgebrande Liceu.
voorstellingen in het Liceu al
enige jaren door de overheid
zwaar gesubsidieerd, maar het
was toch het enige privé-theater
van naam in heel Spanje. Direct
na de brand lieten veel eige
naars weten geen zin te hebben
diep in eigen zak te tasten om
het Liceu een nieuwe kans te
geven. Deze eigenaren zijn
voorstander van een vrijwillige
overdracht van hun rechten en
plichten aan de overheden.
Maar een aantal van hen reali
seert zich ondertussen dat zij
daarmee tevens afstand doen
van hun exclusieve zitplaats.
Of ze uiteindelijk veel keus heb
ben, vaJt nog te bezien. De her
bouw van het Liceu in zijn
oorspronkelijke staat of als mo
dem operagebouw wordt mi
nimaal geschat op 7.000 mil
joen peseta, bijna 90 miljoen
gulden, terwijl het gebouw ver
zekerd was voor slechts een
derde van dit bedrag.
barcelona phil davison
the independent
De discussies over de herbouw
van het vermaarde operage
bouw van Barcelona hebben
ook een tragi komische zijde.
Die wordt in zijn geheel 'ver
zorgd' door de operasterren
zelf. De twee diva's Montserrat
Cabellé en Victoria de los An
gelos strijden sinds de brand
om het hardst om in de schijn
werpers van de pers te komen.
Ze willen niet met elkaar spre
ken en mijden elkaar als de
pest, terwijl fotografen achter
ze aan strompellen door de ru
ïnes. Caballé debuteerde veer
tig jaar geleden in het Liceu,
maar had er na een ruzie met
de artistiek directeur in geen
jaren gezongen.
Met een boeket bloemen in
haar handen geklemd en be
geleid door een cellist, gaf (Ca
ballé een schitterende vertol
king van het Catalaanse Cant
dek Cfcells (Lied van de Vo
gels). De aanwezigen waren
het er over eens dat het pu
bliek de zaal ervoor zou heb
ben afgebroken, als die er nog
had gestaan. Ondanks hel ont
breken van een dak. 'heeft het
nog steeds de akoestiek van
Liceu', aldus Caballé.
Beneden verklaarde Caballe's
grote rivaal, Victoria de los An
gelos, behaaglijk in een boni
jas en met een hoed op. dat ze
geroerd is door de aanblik van
de ruïnes, maar niet door de
aanwezigheid van Caballe.
..i )at lufcfnin me niei D
moet erom lachen. Dit hier",
zegt ze, terwijl ze naar de ruï
nes wrijst. „brengt me tot tra
nen. Zo gauw iemand sterft,
komen de aasgieren erop af.
Nu zien we de aasgieren al bo
ven de mines van het I Jceu
cirkelen."
Niet iedereen dacht hetzelfde
over de nieuw ontdekte gevoe
lens van Caballé voor het U-
ceu. ..Kijk naar abtflé,mei
haar krokodilletranen. terwrijl
ze in Andorra woont vanwege
de belastingen. En zij heeft het
lef ons te vragen te dokken
voor een nieuw theater", zo ci
teerde het dagblad EI Mundo
een voorbijganger.
