'Ouders richten altijd schade aan' J Boeken De Kuypers ondoordringbare beeld van een mannenlichaam Herzberg verzameld Feiten en feitjes Nederlandse architectuur in de 20ste eeuw ^DONDERDAG 24 FEBRUAR11994 JMarilyn French schreef integere en beschouwende roman over incest: 'De roos' geven uiting aan de twijfel aan de bruikbaarheid van de taal. waarmee Hoffmannst hal zijn leven lang worstelde. Met een nawoord van de verta lers. Bert Toussaint en Philip van der Eijk. Athenaeum. Polak Van Gennep, 35,00. gebon den 49,90. Marlon Brando. foto archief BOEKEN RECENSIE ERIC BOS Eric de Kuyper, De verbeelding van het mannelijk lichaam Uitg Sun, Nijmegen, 39,50 Alles wat Eric de Kuyper doet, heeft te maken met erotiek. En de Belgische wetenschapper, ex-docent filmtheorie en voor malig adjunctdirecteur van het Nederlands Filmmuseum is op vallend open over zijn obsessie voor mannelijke erotiek. Op het exhibitionistische af. Zijn auto biografische romannetjes vol Belgische tantes en pikante de tails. zijn homo-erotische films vol mooie jongens in rokcos- tuum of gekleed in sokophou ders... niets van De Kuypers bloed, zweet en tranen wordt ons onthouden. Maar zelfs al zijn we dol op het koketteren met homoseksu ele Fixaties. De Kuyper is een matig schrijver. Noch zijn films, noch zijn romans gaan over universele thema's of iets wat de wereld beweegt. Het blijft steken in het anekdotische. Hoogstens wordt de anekdote verpakt in nostalgische herinne ringen. In De Kuypers nieuwste boek. De verbeelding van het manne lijk lichaam, benadert de auteur het mannenlijf in zijn hoeda nigheid van wetenschapper. Het boek gaat over het manne lijk lichaam in film, reclame en fotografie. Dat levert wellicht in teressanter kost over zijn homo- erotische obsessie op dan al die persoonlijke anekdotes en mooi ogende, maar saaie films, zou je verwachten. Maar dat valt nogal tegen. Afgezien van een spannende cover, met acteur William Hol den als macho in een gescheurd overhemd dat weinig te raden laat (uit de film Picnic van Jos hua I.ogan), is het boek gelar deerd met postzegelideine plaatjes, voornamelijk uit films, waarop na enige moeite een aantal bekenden valt waar te nemen. Ligt daar niet Marlon Brando half ontbloot in een fit nessruimte? Zien we daar Burt Lancaster niet met een dubbel loops geval in zijn blote han den? Of is het Sean Connery? De tekst moet opheldering verschaffen: „Waar de vrouw haar lichaam steeds moet op bouwen, of liever waar het li chaam van de vrouw steeds moet worden opgebouwd aan de hand van fragmenten, brok stukken. accenten, en zo uitein delijk toch lichamelijkheid kan uitstralen, daar doet de man een beroep op een totaal, on verdeeld en ongefragmenteerd lichaam. Dan blijkt echter dat dit lichaamsbeeld, hoewel noch mobiel, noch labiel, toch erg fragiel is. Het poneren van deze vanzelfsprekende overmacht brengt meteen ook de noodzaak tot verantwoordingervan mee", schrijft De Kuyper in het hoofd stuk 'Bloot en ontbloot'. Waar gaat dit allemaal over? Kennelijk heeft de auteur een poging gedaan zijn obsessie na drukkelijk te verhullen in quasi- wetenschappelijk taalgchuik. in onbegrijpelijke zinnen en on doordringbare passages. Zoals de doornhaag in het sprookje Doornroosje voorkomt dat de eerste de beste ridder Doorn roosje wakker kan kussen. Maar wie is Doornroosje in dezen? De Kuyper? Zijn ware motieven voor het schrijven over dit on derwerp? Schreef De Kuyper over zijn obsessie en fixatie nou maar eens één echt grandioos boek, één fantastische film. één mooie en leesbare wetenschap pelijke analyse... '0i' Vrouwelijke i46 detective erg bedachtzaam 4 RECENSIE KOOS POST (Mareia Muller. Echo uit het verleden 4 5 Uitgevenj Atlas, 34,90 naar ®MVrouwelijke speurneuzen. t^a.Ze zijn vandaag de dag zeer haar in trek. Vooral bij Ameri kaanse thriller-schrijfsters. «oe fjeieOm er een paar te noemen: raadde privé-detectives Kinsey )0erSMillhorn (bedacht door Sue eggraaGrafton) en Vic Warshawski ?angi(door Sara Paretsky). Verder gerende patholoog anatoom Kay Scarpetta (Patricia Corn- well), de lesbische rechcr- ag cheur Kate Delafield (Ka- ^visijtherine Forrest) en de jour- nsainaliste Irene Kelly (Jan Bur net ^ke). De hoofdinspecteur Ja- a| ^ke Jacowitz springt er in zo- d verre uit. dat zij het geestes- )0. c#dnd is van een mannelijke auteur: Philip Kerr. uM.a™ Uiteraard is deze lijst niet de rf'olledig. Onder anderen Geiimtbreekt de privé-detecti- )ed" ve Sharon McCone, die door de Amerikaanse Pnn^ehrijfster Marcia Muller een tijdje terug in Where 1 geechoes live weer ten tonele versierd gevoerd. Dat verhaal ;dt ris nu ook in de Nederlandse ;r vadertaling verschenen. De greeds eerder genoemde jpicischrijfster Sue Grafton heeft ek kedie Sharon McCone 'de "®eihioeder van de moderne )SSai^rouwelijke detectives' ge- 5 hikrioemd. Een rake typering. Want in deze Sharon Mc- L 27 Cone zoek je vergeefs naar Hyl^e vrolijkheid, de dartel- 21 jieid, de spontaniteit en de 16 lf humor, die sommigen van haar collega's juist zo ver pof rissend en verrassend l 3omaakten. McCone is veel menoedachtzamer. Wat tobbe- ^2'f8 ze'fs- Niet in Iraar werk. >11 to maar in haar privé-leven. 5 Ze jaagt hardnekkig ge- Mjioeg op duistere figuren ®e21^ie een verlaten goudmijn i Denrn een mooi stukje Amerika 00 Jogenaamd nieuw leven villen inblazen, maar. er in 6 OOJeite heel andere plannen 56,ctnee hebben. Plannen, die _id_afesastreuze gevolgen voor 2i^et milieu ter plekke kun- ME-ien hebben. Geen wonder irrR?at mil'cu"achvisten in aflet geweer komen. Ze roe- E 5 tien Sharons hulp in. Die 20.3(jouwt heel wat af. Ze komt ffi ta' van hachelijke situa- 30 ,r ies terecht. Maar daar kan 13 lie gemakkelijker aan ont- J J"ratomen dan aan haar eigen LoadJerleden en heden. Door u lat alles komt ze inderdaad trij bedaagd en wat 'moe- 56034erlijk' over. Maar dat ffffopaakt haar niet minder dert moeiend. Integendeel zelfs. °°k laar persoonlijke proble- al li il^en zorgen voor meer catonnenselijkheid en een soms 6 J'ri^wingende diepgang. BOEKEN RECENSIE HANS WARREN Abel I Herzberg. Verzameld werV deel 1 808 pagina's, gebonden 75.- Verza meld werk deel 2. 472 pagina's, gebon den. 55,-. Quendo. Amsterdam Het oeuvre van Abel J. Herzberg (1893-1989) werd in 1972 be kroond met de P. C. Hooftprijs. Toch heeft zijn proza niet hele maal de faam die het zou ver dienen. Misschien komt daar verandering in nu in twee om vangrijke banden zijn Verza meld werk werd uitgegeven. Herzberg, van Russisch-jood se komaf, besefte al in een heel vroeg stadium hoe gevaarlijk het nazisme was. Misschien omdat hij de dreiging vroegtij dig onderkende, overleefde zijn gezin de oorlog. Hij werd zelf door de Duitsers geïnterneerd, tussen januari 1944 en april 1945 zat hij gevangen in een 'Vorzugslager' te Bergen-Belsen. Zijn ervaringen daar inspireer den hem tot de huiveringwek kende boeken Amor Fati (1946) en Tweestromenland1950). Een deugdelijke verantwoor ding ontbreekt helaas bij dit Verzameld werk. Het is niet eens duidelijk of de reeks met deze twee delen is afgerond danwel er nog wat zal volgen. In elk geval is er méér te verzame len dan er nu verzameld is. Dat zijn juridische publikaties niet zijn opgenomen valt mischien nog te billijken. Maar dat zijn Kroniek der lodenvervolging 1940-1945 ontbreekt is een ge mis. Ook De man in de spiegel met verspreide beschouwingen* vond geen - hopelijk nóg geen - plaats in de verzamelbundels. Deel 1 bevat de romans, de ver halen en het toneel van Herz berg, terwijl het tweede deel ge- vuld is met autobiografisch werk. Herzberg dankt zijn vooraan staande plaats in onze letteren aan de ego-documenten die in deel 2 van het Verzameld werk te vinden zijn. Vooral Amor fati en Tweestromenland zijn boe ken die iedereen zou moeten le zen. ook al worden er verschrik kelijke dingen in beschreven. Het laatstgenoemde werk bevat het journaal dat hij vanaf 11 au gustus 1944 tot en met 26 april 1945 in Bergen-Belsen bijhield ..Wat hier gebeurt, is het gruwe lijkste in de wereldgeschiede nis", schrijft hij ergens En de God waar hij zich toe richt doet niets om het lijden te verlichten. „Zon, zon. Goed, geef ons ten minste een beetje zon. Het is het minste. Antwoord: regen, regen", moet hij bitter vaststel len. 'Tweestromenland' is een van de aangrijpendste boeken over de oorlog die ik ken. Herzberg heeft het document voor publi- katie nauwelijks bewerkt, routen en tegenstrijdigheden liet hij staan. 1 let is bijna onbegrijpelijk dat hij onder zulke omstandig heden zo goed. zo gedetailleerd, zo lucide zijn dagboek bij heeft kunnen houden. Het verhaal wordt bepaald door honger en dood, door wreedheden en ge ruchten. Hij geeft de hoop niet op, dat blijkt bijvoorbeeld als hij zijn 41e verjaardag viert en hij een krant onder ogen krijgt: „Het is een genot om te lezen hoe dapper de Duitsers sneuve len." Een grote vreugde in het vreugdeloze kamphestaan brengt altijd het luchtalarm: „Een enkele keer zien we in de verte Hannover of een andere plaats in brand staan. Op zulke dagen zijn we bijna tevreden." Hermine de Graaf. Vijf broden en drie vissen Verhalen over mensen bij wie een steekje los lijkt. Meulenhoff, 34,50. Luuk Gruwez, Het bal van opa Bing. Verhalen, portretten, herinneringen waarin 'een bon te stoet van figuren' langstrekt. De Arbeiderspers, 29,90. Isaac Bashevis Singer. De ko ning van de akkers. Roman over de beginjaren van de Pool se natie. De Arbeiderspers, 39,90. Loes Flendrie, Wederom par don. Detective Kobie Pardon gaat achter de boeven aan. Thriller. Furie, 25,00. Halil Gür. Wakker het vuur niet aan Gedichten van de Turkse immigrant-schrijver die bekend werd met Gekke Musta fa en andere verhalen. De Geus, 23.50. Hugo van Hofmannsthal, De roos en de schrijftafel. Proza gedichten en schetsen van de Oostenrijkse schrijver 1874- 1929) die vooral bekend is ge worden als schrijver van sprookjes, toneelstukken en li bretti. De gefingeerde brieven in Willem van Toom. Het ver haal van een middag Roman over een Engelse journalist die een kleine villa ten zuiden van Florence erft. Querido, 29.90. Cahier d'amour. De mooiste liefdesbrieven van ruim twintig beroepsschrijvers, w.o. Benno Barnard. Marion Bloem, Connie Palmen en Joost Zwagerman. Dedalus - Nijgh Van Ditmar, 2430. Hector Bianciotti, Wat de nacht vertelt. Autobiografische roman waarin Bianciotti (geb. 1930) terugkeert naar Argenti nië, het land van zijn dromen, herinneringen en geboorte. Are na, 1 19,50 Amost Lustig. De reis van Ka- tharina Horowitz. Roman van de Tsjechische schrijver die in 1944 in Theresienstadt beland de. vervolgens in Auschwitz en Buchenwald. Hij ontsnapte in 1945 uit een dodentransport, woonde tot 1968 in Tsjechoslo wakije en nu in de VS. waar hij hoogleraar literatuur en film is. De roman gaat over een jonge danseres die onverwacht de hoofdrolspeelster wordt in een spookachtig gebeuren. Wereld bibliotheek, 29,50. Drago jancar. Noorderlicht Roman van Sloveens auteur (1949) over een man die in een vreemde stad vreemde dingen meemaakt. Wereldbibliotheek, 37,50. BOEKEN RECENSIE WIM DE WAGT Joseph Buch, Een eeuw Nederlandse architectuur 1880-1990 NAi Uitgevers. Rotterdam, 75.- Het vergt de nodige bravoure om de Nederlandse architectuur van de 20ste eeuw te willen beschrij ven. Ooit produceerde de Italiaan Fanelli hèt handboek voor de Nederlandse moderne bouw kunst uit de eerste veertig jaar van deze eeuw. Ditmaal is het een Amerikaan - Joseph Buch - die, met steun van het Nederlands Architectuurinsti tuut. een alomvattend overzicht heeft samenge steld. dat tot aan 1990 reikt. Blijkbaar wil loseph Buch zijn Nederlandse col lega's vo'o'r zijn. Immers, het duurt nog even voordat de eeuw is voltooid. Maar uitgerekend de afgelopen jaren is van interessante stedebouw- kundige en beleidsmatige ontwikkelingen sprake, die wel eens verstrekkende gevolgen kunnen heb ben voor het bouwen. Door nu al met zijn boek te komen, laat Buch een experimentele nieuwbouw wijk als Kattenbroek bij Amersfoort, onbespro ken. De auteur heeft zijn overzicht op traditionele wijze opgebouwd uit een netwerk van namen en stromingen. Via Cuypers en Berlage belanden we bij de Amsterdamse School. De Stijl, de Nieuwe Zakelijkheid en de Delftse School. Na WO II ver volgt de Amerikaan zijn uiteenzetting via de route Wederopbouw, coryfeëen als Van den Broek. Ba- kema. Hertzberger en Van Eyck, de Stadsvernieu wing uit de zeventigerjaren en tenslotte heden daagse items zoals High Tech. het Deconstructi visme van Koolhaas en het Postmodernisme van Coenen. Wat de Amerikaan in feite gedaan heeft, is het systematisch combineren van onderzoeksgege vens. interpretaties en meningen die anderen in de loop der jaren hebben aangedragen, in een veelheid aan boeken en artikelen. Dat is pragma tisch, maar tot nieuwe, prikkelende visies leidt deze aanpak niet. Uiteraard is het de grote ver dienste van Buch dat hij alle feiten en feitjes op een rijtje heeft gezet. Geschiedschrijving moet echter meer zijn dan dat alleen. Het is ook een groot gemis dat verbanden met de beeldende kunst, de opkomst van de verzorgingsstaat of de ruimtelijke ordening, om een paar essentialia te noemen, niet of nauwelijks uit de verf komen. Om toch niet helemaal de verdenking op zich te laden van een handige encyclopedist, lardeert Buch zijn beschrijvingen met curieuze spitsvon digheden. Opmerkelijk is zijn verbinding tussen de opkomst van de zwart-wit fotografie en de ge lijktijdige ontwikkeling van de monochrome, scherp omlijnde nieuw-zakelijke architectuur in de eerste helft van deze eeuw. Aanmatigend ech ter is de vergelijking van Friedhoffs Aula op de Haarlemse Noorderbegraafplaats (1936) met het werk van Aldo Rossi. Afstand van de historicus tot zijn onderwerp kan verhelderend zijn. maar ook ontaarden in ge zichtsbedrog. De Amersfocrtse nieuwbouwwijk Kattenbroek ontbreekt helaas in Buchs architectuuroverzicht van deze eeuw. 1g|n Onze vader, haar nieuwste roman, behandelt Marilyn French (64) het thema incest. Hen hot item tegenwoor dig, ook in Amerika, maar ze gaat er integer mee om. Af standelijk bijna. Akelige fysieke details worden groten deels vermeden, zwart-witte standpunten eveneens. Veeleer is de roman, op French-wijze, van frequente ter- j tijdes voorzien, een Filosofische beschouwing van het fe- r homeen. tMSTERDAM TINEKE STRAATMAN De incestvader in kwestie is de Iteenrijke regeringsadviseur Stephen Upton: hij heeft zich ndertijd aan allevier zijn doch- Doijers vergrepen, aan een van hen lelfs vanaf haar tweede. Het oelJerhaal begint wanneer hij als ndjude man door een beroerte |etroffen in coma in het zieken- juis ligt. De dochters, die elk uit len andere verbintenis afkom- itig zijn en elkaar dus nauwe- |jks kennen, komen bijeen om lem in zijn nadagen bij te laan. Daarvoor hebben ze verschil- ende motieven, waaronder prg om de erfenis. Vijandschap :n zusternijd zijn aanvankelijk *ïoef. Allengs echter groeien de rouwen naar elkaar toe, ook al imdat het besef daagt dat ze iee tuk voor stuk door hun vader sen|jn misbruikt. Wanneer hij 'rn huiskomt om verder verpleegd in t worden confronteren ze hem s,r9iet zijn wandaden, waarop hij 3e.net van haat brandende ogen nai^erft. De kinderen op hun beurt aten de man echter niet. £g'f „Het zit raar in elkaar", weet lench. „Ouders houden niet iat loodzakelijkerwijs van hun kin eren, dat weten we. Er zijn er gggPnoeg die hun verantwoorde- jar jkheid ontkennen, hun kinde- !nzi{»n in de steek laten, zich gru welijk gedragen. Maar kinderen kunnen door hun totale afhan kelijkheid niet anders dan van hun ouders houden. Altijd. Na tuurlijk zijn er mensen die hun ouders haten. Maar in die af keer zit toch een liefdescompo nent. Juist de intensiteit van de haat houdt rechtstreeks ver band met de liefdesgevoelens, hoe bitter en verzuurd die ge voelens inmiddels ook zijn." Vanuit hetzelfde oog voor de grijze tussengebieden van de kind-ouder liefde heeft French de vier dochters niet geschetst als voorgoed vernietigde vrou wen. Er is schade, maar ze zijn er toch in geslaagd om een ze ker evenwicht in hun leven te brengen. Ook voor deze stel- lingname baseert French zich op wetenschappelijke bevindin gen, terwijl ze daarnaast, zoals eigenlijk bij elk standpunt dat ze inneemt, te rade is gegaan bij haar directe omgeving. Boosdoener Dat incest beschadigend is, geeft de auteur zonder meer toe. „Maar welke ouder bescha digt niet? Ook ik heb mijn kin deren beschadigd." Wat haar echter opviel, zowel in haar ge sprekken met vriendinnen als in de achtergrondliteratuur, is dat incestdochters vaak veel gebe- tener zijn op hun moeder dan op hun vader, terwijl hij toch de boosdoener is. „Ook dat zit in gewikkeld in elkaar. Voor mij is evident dat de meeste moeders een vermoeden hebben, als ze het al niet gewoon weten." „Wat ik echter niet begrijp is waarom de lange-termijn ver wijten zich bij uitstek op die moeders richten. Mijn vermoe den is dat dat rechtstreeks te maken heeft met hun zwakkere maatschappelijke positie, het is zoveel gemakkelijker om de zwakkere partij de schuld te ge ven. Als je je echter in die vrou wen verplaatst is het, hoe laak baar ook, niet helemaal onver klaarbaar dat ze hun dochters 'offeren'. Ze vrezen het opbre ken van het gezin, de scheiding, de financiële consequenties. Veel vrouwen kunnen niet zon der de financiële steun van hun echtgenoot, zo zijn de dingen nu eenmaal geregeld in onze maatschappij. Daar zijn ze niet zelf schuldig aan." „Tegelijkertijd vraag ik me af hoe het komt dat incestdochters hun moeder niet meteen vertel len wat er is gebeurd. Toen ik tien was ben ik net niet echt aangerand door een jongen uit de buurt, terwijl er niet veel la ter een oom was die zich nogal handtastelijk gedroeg met vriendinnetjes van me. Beide incidenten heb ik meteen aan mijn moeder verteld, die vervol gens onmiddellijk maatregelen trof. Maar ik kon dat doen om dat ik mijn moeder vertrouwde, ze was volkomen veilig voor me. Dus, denk ik dan. als die meis jes het niet aan hun moeder vertellen is dat omdat ze al we ten, of vermoeden, dat hun moeder niet aan hun kant zal staan." Marilyn French, Onze vader. Vertaling Jeanette Bos. Meu lenhoff, 49,50. Marilyn French: „In haat zit toch een liefdescomponent". foto annette vluc/npa

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 13