Nederland
heeft lak aan
de tekorten
van Wim Kok
'Ventje met de snor' hindert carrière Ferdi Schoch
ZATERDAG 19 FEBRUARI 1994
FOTO ARCHIEF
niks extra's opzij te leggen voor de te ver
wachten stijging van de belastingdruk in de
toekomst, als gevolg van de huidige grote te
korten. Of lezers de ware omvang van schuld
en tekort wel of niet kennen, maakt hierbij
geen verschil. De fameuze theorie van Barro
blijkt dus op drijfzand te zijn gebaseerd:
slechts een kwart van de burgers weet bij be
nadering hoe groot de staatsschuld is. min
der dan de helft weet grofweg met hoeveel de
schuld in 1993 is gegroeid. Slechts twaalf pro
cent van de NPA-lezers zegt extra te sparen,
omdat de huidige tekorten in de toekomst
noodzakelijkerwijs tot een hogere belas
tingdruk leiden.
Ouderen anders?
Mensen gaan dood. Critici van Barro wijzen
er fijntjes op dat oudere mensen zich weinig
van het tekort zullen aantrekken, omdat ze
ervan mogen uitgaan dat vooral jongeren in
de toekomst voor de extra belasting opdraai
en. Tegen dit argument heeft Barro inge
bracht dat mensen zich niet aJldeii druk ma
ken over hun eigen consumptiemogelijkhe
den, maar ook om die van hun kinderen.
Door meergeld na te laten aan hun kinderen
wil de generatie die profiteert van een belas
tingverlaging zijn kroost in staat stellen te zij
ner tijd de hogere belastingen te betalen. Ou
dere mensen zullen dus net zo goed extra
sparen als jongeren.
De NPA-enquête maakt het mogelijk na te
gaan of jongeren en mensen met kinderen
zich meer zorgen maken over het tekort van
de overheid dan ouderen en mensen zonder
kinderen, door meer te sparen voor toekom
stige belastingverzwaringen. Het omgekeerde
blijkt juist het geval te zijn. Anders dan dc
theorie voorspelt, sparen ouderen meer dan
jongeren. Opnieuw anders dan Barro beweert
sparen ouderen met kinderen niet meer dan
ouderen zonder kinderen.
Barro of Keynes?
Volgens Keynes kan de overheid een econo
mie uit het slop halen, door de vraag naar
goederen en diensten te vergroten. Hiertoe
kan de overheid de belastingen verlagen.
Barro ontkent dat het zo werkt, omdat gezin
nen de extra koopkracht zullen sparen. De
NPA-enquête uit mei 1993 bood een unieke
mogelijkheid om te kijken wie van beide top
economen er gelijk heeft.
Uit dc antwoorden van onze lezers blijkt
glashelder dat slechts een kleine minderheid
bij zijn spaarbeslissingen rekening houdt met
de omvang en de groei van de staatsschuld.
Keynes heeft gewoon gelijk. Mede hierom be
staat onvoldoend draagvlak in de Nederland
se samenleving voor ingrijpende bezuinigin
gen op de verzorgingsstaat
Lezers geven econoom Keynes gelijk
De schuld van de
Nederlandse staat is
onvoorstelbaar groot
en wordt nog dagelijks
groter. Ingrijpen, dat
wil zeggen bezuinigen
op de uitgaven, lijkt
dus voor de hand te
liggen. Maar uit een
enquête onder lezers
van deze krant blijkt,
dat de Nederlanders
zich van die
staatsschuld niet veel
aantrekken. En
bezuinigen op de
verzorgingsstaat
vinden ze helemaal uit
den boze.
Vandaag is de staatsschuld met zes
tig miljoen gulden gegroeid. Mor
gen, en alle overige dagen van het
jaar. komt er weer zestig miljoen bij. Daar
door zwelt de schuld van de Staat der Neder
landen dit jaar op met in totaal twintig mil
jard gulden, namelijk met 365 keer zestig
miljoen gulden. In het verkiezingsjaar 1994
zal de staatsschuld, als gevolg van jarenlange
tekorten, zijn aangegroeid tot het onvoorstel
bare bedrag van vierhonderd miljard gulden.
Dat is 26.145 gulden per inwoner, van jong
tot oud.
Aan rente over de staatsschuld is minister
van financiën Kok dit jaar meer dan 28 mil
jard gulden kwijt. Al dat geld is niet langer
beschikbaar voor nuttiger uitgaven, of om de
belastingen te verlagen. Tot 1997 lopen de
rentelasten als gevolg van de steeds verder
uitdijende staatsschuld met nog eens zeven
miljard gulden op. Die tot 35 miljard gulden
stijgende rentebetalingen zijn net een koe
koeksjong: ze drukken andere overheidsuit
gaven over de rand van het begrotingsnest.
Gezien de exploderende rentelasten moet
de groei van de staatsschuld worden afge
remd. Dat kan door het tekort de komende
jaren te halveren, van twintig tot tien miljard
gulden. Voor een snelle daling van het tekort
pleit nog een tweede argument: er moet een
einde komen aan het grote potverteren in
Den Haag.
Staatsvermogen verjubeld
Op zichzelf genomen hoeft een grote staats
schuld geen probleem te zijn. Ook onderne
mingen lenen vaak geld voor de financiering
van hun investeringsprojecten. Veel gezinnen
steken zich diep in de schuld voor de aan
koop van een eigen huis. Omdat in al deze
gevallen tegenover de aangegane schulden
bezittingen staan, maakt niemand zich over
zulke private leningfinanciering erg druk. Bij
betalingsonmacht kan de bank het onderlig
gende bezit verkopen.
Net zoals bij bedrijven en particulieren
dient ook de schuld van de Staal te worden
beoordeeld in het licht van het daar tegen
over staande staatsbezit. Wanneer de over
heid leent voor produktieve investeringen,
zoals wegen en rendabele staatsdeelnemin
gen, is er weinig aan de hand. Zulke investe
ringen verdienen zichzelf terug. Den Haag
leent echter al jaren miljarden om subsidies,
salarissen en sociale uitkeringen te kunnen
betalen. Maakt de overheid schulden voor de
financiering van zulke uitgaven, waar tegen
over geen staatsbezit wordt opgebouwd, dan
Onder Wim Kok kachelde het staatsvermogen rr
tast dit de vermogenspositie van de Staat
aan.
In 1981 waren de staatsbezittingen nog 107
miljard meer waard dan de staatsschuld.
Slechts tien jaar later was de staatsschuld 59
miljard groter dan de waarde van het staats
bezit. Anders gezegd, in tien jaar tijd hebben
Haagse politici voor 166 miljard gulden op
het staatsvermogen ingeteerd. Met Onno Ru-
ding aan het roer hebben het eerste en het
tweede kabinet-Lubbers bijna honderd mil
jard staatsvermogen verjubeld. Onder Wim
Kok kachelde het staatsvermogen met nog
eens ruim zestig miljard gulden achteruit.
Slapeloze nachten?
Ligt de Nederlandse staatsburger wakker van
het schuldprobleem dat minister Kok soms
slapeloze nachten bezorgt? Tot nu toe was
daarover weinig bekend. In mei 1993 konden
lezers van de NPA-bladen, waaronder deze
krant, echter hun mening geven in een uniek
onderzoek. In totaal 15.507 lezers hebben
een secuur ingevulde pagina met vragen naar
hun krant teruggestuurd. U kon onder ande
re aangeven hoe groot de staatsschuld per
eind 1992 volgens u was. Het juiste.antwoord
luidt: 375 miljard gulden.
Goed gerekend zijn alle antwoorden tussen
250 en 450 miljard gulden. Ondanks deze rui
me limieten gaf slechts een kwart van de le
zers een 'juist' antwoord. Meer dan drievijfde
deel van hen dacht dat de staatsschuld eind
1992 minder dan 250 miljard gulden be
droeg. Een duidelijke meerderheid van de
burgers blijkt de financiële problemen van
het kabinet ernstig te onderschatten.
NPA-lezers is ook gevraagd met hoeveel de
staatsschuld in 1993 zou toenemen. Het juis
te antwoord: met 20 miljard gulden het fi
nancieringstekort). Goed gerekend zijn alle
antwoorden tussen 10 en 30 miljard gulden.
Dan nog is slechts veertig procent van de
antwoorden 'juist'. Eveneens veertig van elke
honderd NPA-lezers antwoordde dat het te
kort beneden de tien miljard gulden lag. Op
nieuw blijkt dat de benarde positie van de
schatkist ernstig wordt onderschat.
De uitslag van de NPA-enquête kan voor
een deel verklaren waarom CDA en PvdA in
de opiniepeilingen zwaar op verlies staan.
Veel kiezers zijn het niet eens met de door
beide regeringspartijen verdedigde bezuini
gingen. Zij begrijpen niet dat ook deze partij
en moeten snoeien in de verzorgingsstaat,
om iets te doen aan de rampzalige omvang
van de uitstaande staatsschuld en het huidi
ge financieringstekort.
Omwenteling
Politici luisteren vaak naar het advies van
economen. Is dat advies gebaseerd op een
nog eens ruim zestig miljard gulden achteruit.
Constant Ferdinand Arnold Schoch.
FAMILIEFOTO
VERVOLG VAN VORIGE PAGINA»
Uit het Haarlemse bevolkingsregister blijkt
dat Constant Ferdinand Arnold Schoch zich
op 10 maart 1932 in Haarlem heeft laten in
schrijven. Hij wordt uitgeschreven op 14 juli
1933, enkele maanden dus na zijn arresta
tie. Schoch is op 12 januari 1959 in Amster
dam gestorven en op 16 januari in Bloe-
mendaal begraven. Toevallig werd ongeveer
een week voor Schochs dood een onder
zoek ingesteld naar ene Dr. Braschwitz. die
van meineed in het Rijksdagbrandproces
werd verdacht. Deze Braschwitz was even
als Zirpins in 1933 betrokken bij het onder
zoek naar Rijksdagsbrand. Schoch is er een
treffend bewijs van dat Braschwitz en
Zirpins belangrijke sporen hebben wegge
maakt.
In Den Helder woont nog een nicht van
'oom Ferdi' Schoch. Deze nicht Nora
noemt haar oom „een enorm boeiende
man. Over de arrestatie heeft hij in de fami
lie nooit iets verteld, ook niet aan mijn va
der, want dan had ik het ongetwijfeld ge
hoord."'
In het boek The Schoch Genealogy staat
over Constant Ferdinand Arnold Schoch dat
hij op 7 augustus 1937 is getrouwd met El-
friede (Friedel) Neuser. die op 10 april 1910
werd geboren in het Duitse Siegen. Kenne
lijk heeft hij de verloving met Elisabeth
Werner dus verbroken. De familie van
Schoch heeft nog nooit gehoord van deze
vrouw.
'Ferdi' werkte lange tijd voor landbouw
ondernemingen in Holland en Duitsland en
studeerde aan de land- en tuinbouwschool
in Dahlem, nabij Berlijn. In 1936 nam zijn
loopbaan een opvallende wending. Hij ging
werken bij Movietone Company Tobis-
Sascha Klangfilm AG in Wenen en bracht
het tot hoofd van de Afdeling Buitenland.
Over zijn ervaringen in Wenen heeft hij zijn
broer Carl in 1946 een uitvoerige brief ge
schreven.
„Indien dat kleine ventje met de snor niet
was gekomen", schrijft Schoch over Hitier.
„zou je broer een grote man in de conti
nentale film-business geworden zijn." Toen
„de man met de snor en zijn trawanten"
naar Oostenrijk kwamen, vlogen alle „afde
lingsleiders. alle procqratiehouders en di
recteuren die joden waren eruit." Maar
Schoch mocht blijven. „Daar ik gold als een
van de oude garde die in de firma verbleef,
was het samenwerken met de nieuwe hee-
ren in het begin niet onaangenaam, omdat
ik bij alle problemen welke automatisch
door de omwenteling bestonden, erbij werd
gehaald. Met de employees en de arbeiders
stond ik op goede voet omdat ze wisten dat
ik hun interessen steeds waarnam en dc
nieuwe heeren aan het verstand trachtte te
brengen dat hun nieuwe orde niet met de
Pruisische vuist op tafel erin gebracht kon
worden."
Schoch deed naar eigen zeggen de dolste
buitenlandse transacties, verkocht zelfs
filmlicenties aan Palestina. Maar op een ge
geven ogenblik protesteerde de filmmaat
schappij UFA „bij de manke film-dictator
Gubbeles" (Goebbels, red.) en werd de hele
afdeling naar Berlijn overgeplaatst. Schoch
moest in Wenen filmpremières organiseren
en vertoningen regelen van buitgemaakte
Engelse en Amerikaanse films. Door zijn
kritische houding werd hij in de herfst van
1943 gearresteerd en overgeleverd aan de
Gestapo. Zijn arrestatie sloeg bij de mede
werkers van de filmmaatschappij in als een
bom.
Pijniging
Schoch beschrijft het in zijn brief aldus:
„Schoch opgepakt, dat bestaat toch niet, de
man die het vertrouwen geniet van de direc
tie. een van onze oude garde, ongelooflijk! Al
heel gauw wist iedereen dat 0e directie mij
als voorbeeld wilde stellen en in dc eerste da
gen ontstond er een groot medelijden met
mij en Friedel. Maar dit verebde snel. want
onder het Duitse regime zijn de menschen
zoo slecht van karakter geworden en is ieder
een een beunhaas. Beter niets te zeggen en
niet over het geval Schoch te spreken anders
krijgen we er misschien zelf last mee. Zoo
was toen de stemming en de arme Friedel
werd aan haar lot overgelaten en al die goede
vrienden en kennissen die in het begin hun
hulp hadden verzekerd, waren niet meer te
zien. Ik wil je stemming niet bederven door
je alles te vertellen hoe het mij en Friedel ge
gaan is al die maanden. Die drie dagen pijni
ging in het Gestapohuis zal ik nooit vergeten,
een wonder dat ik al mijn tanden nog heb.
een wonder dat Friedel dat alles heeft kun
nen doorstaan en een wonder dat ze die
energie had. En een wonder dat ik niet onder
de valbijl kwam."
In 1944 komt Ferdi vrij en wordt hij weer in
dienst genomen bij de Wecnse filmmaat
schappij. Zijn vrouw Friedel is in Wenen een
autoriteit op het gebied van renpaarden. Als
de Russen de stad binnenvallen, weet Ferdi
samen met zijn vrouw en een aantal renpaar
den te ontkomen, „midden tusschen het gra-
naatvuuren de bommen."
Waarom heeft Schoch nooit met iemand
over zijn arrestatie in verband met de Rijks
dagbrand gerept? Vond hij het voorval te on
belangrijk? Dat lijkt niet erg waarschijnlijk,
temeer daar het proces veel weerklank vond
in de media.
Fischler kan niet beoordelen of Schoch iets
met de brandstichting te maken heeft gehad.
„Maar het is natuurlijk vreemd dat Schoch
als buitenlander zo'n hoge positie had bij een
filmmaatschappij waarover Goebbels de
scepter zwaaide. Dan moet je toch op goede
voet hebben gestaan met de autoriteiten.
Kijk. ik heb in de archieven geen sporen ge
vonden die bewijzen dal Van der Lubbe dc
brand heeft gesticht. Wel veel sporen die lei
den naar andere daders Waarschijnlijk zijn
ook destijds zeer vooraanstaande Nationalis
ten en aanhangers van Wilhelm II bij het na
zi-complot betrokken geweest. Ook zij wil
den de Rijksdag, het Duitsé parlement, in
1933 omverwerpen. Rüchling. de vriend van
Schoch, kwam uit een industrielenfamilic die
zeer veel aanzien genoot."
Hornemann, de portier van portaal V van
het Rijksdaggebouw, heeft al in 1933 tegen de
politie en voor het gerecht gezegd dat in dc
vroege namiddag op de dag van dc brand
drie mensen uit portaal V zijn gekomen. Het
had naar benzine geroken. Een van de drie
had met een buitenlands accent schertsend
gezegd: 'Binnen twintig minuten kan de
Rijksdag in de lucht vliegen'. I r is nooit on
derzocht wie die drie mannen waren. Het is
niet uitgesloten dat Schoch een van die drie
mannen is geweest."
ondeugdelijke theo
rie, dan komen er
verkeerde beslissin
gen uit de bus. De
uitkomsten van de
NPA-enquête geven
de doodsteek aan
een wereldberoemde
economische theo
rie, die in 1974
nieuw leven werd in
geblazen door de
Amerikaanse
econoom Robert
Barro. Zijn theorie
was onder andere in
spiratiebron voor de
vroegere Amerikaan
se president Ronald
Reagan.
Barro stelde dat
een stimulerend be
grotingsbeleid geen
enkel effect op de
economie zal heb
ben. In het begin van
de negentiende
eeuw had de Engelse
econoom David Ri-
cardo al hetzelfde
beweerd. „Wanneer
de overheid tegen
vijf procent rente 20
miljoen leent om een oorlog te financieren,
moet zij daarna elk jaar een miljoen extra aan
rente betalen. De overheid kan net zo goed
direct 20 miljoen aan belastingen heffen. Dat
scheelt in de toekomst jaarlijks een miljoen
aan rentelasten. Lenen of belasting heffen is
voor de overheid dus lood om oud ijzer. De
lasten worden alleen anders gespreid in de
tijd. Ricardo: „Ook voor de burgers maakt het
geen verschil of ze jaar in. jaar uit een mil
joen extra belasting moeten betalen voor de
rente op de gestegen overheidsschuld, of dat
zij in één keer 20 miljoen voor de oorlogsin
spanning aan de fiscus afstaan. Het aangaan
van overheidsschuld en belastingfinanciering
zijn dus gelijkwaardig."
Anderhalve eeuw later werkte Barro dit als
volgt uit. Stel dat de overheid een belasting
verlaging geeft, volledig gefinancierd door
verhoging van de staatsschuld. De overheids
uitgaven blijven gelijk. Volgens de Keyne
siaanse theorie leidt de belastingverlaging tot
een hoger besteedbaar inkomen van gezin
nen, waardoor de consumptie en dus de af
zet van bedrijven zullen toenemen. Meer af
zet betekent meer banen. Zo kan de overheid
de werkloosheid bestrijden, door het tekort
op te rekken.
Volgens Barro is dit een misverstand. Hij
stelde dat gezinnen na een belastingverlaging
Met Onno Ruding aan het roer hebben het
eerste en het tweede kabinet-Lubbers bijna
honderd miljard staatsvermogen verjubeld.
FOTO ARCHIEF
niet extra gaan con
sumeren. Daartegen
over staan immers
hogere belastingen
in de toekomst.
Vroeger of later heeft
de overheid extra be
lastinggeld nodig om
de rente over de
nieuwe staatsschuld
te kunnen voldoen,
en deze te zijner tijd
weer af te lossen.
Barro beweert dat
gezinnen rekening
zullen houden met
de toekomstige be
lastingverhoging.
Daarom zullen ze
hun extra besteedba
re inkomen (als ge
volg van* de belas
tingverlaging) opzij
leggen. Dus zal de af
zet van het bedrijfs
leven niet stijgen. In
plaats daarvan pot
ten gezinnen de be
lastingmeevaller op.
Om toekomstige be
lastingaanslagen te
kunnen betalen.
Op het eerste oog
lijkt dit misschien een waanzinnige theorie.
Toch zijn over de inzichten van Barro sinds
1974 honderden artikelen verschenen in ge
renommeerde internationale tijdschriften.
Voor- en tegenstanders sloegen elkaar met
argumenten om dc oren. Zo'n ruzie tussen
wetenschappers wordt beslecht door onder
zoek naar de feiten.
NPA-enquete uniek
Hoewel inmiddels een bibliotheek over dit
onderwerp is volgeschreven, hebben econo
men gek genoeg nog nooit rechtstreeks aan
de mensen zelf gevraagd of zij bij hun spaar-
gedrag wel of geen rekening houden met
hoogte en groei van het overheidstekort. Bar
ro beweert van wel. Hebben burgers geen
idee hoe groot de schuld is. of laat hel hen
koud. dan gaat Barro natuurlijk onderuit. Hij
veronderstelt immers dat mensen zich be
wust zijn van de omvang van het tekort de
groei van de schuld), en van de consequen
ties daarvan: hogere belastingen of extra be
zuinigingen in de toekomst.
De NPA-enquête bood een unieke kans om
er achter te komen in hoeverre u bij uw
spaargedrag al dan niet rekening houdt met
de staatsschuld en de groei daarvan. Liefst
negen van elke tien van onze lezers verklaren
