Er gloort weer een
beetje hoop in Burundi
'BVD heeft mij:
leven verwoest'
Feiten &Meningen
Overlegberg
baart weer
een muis
Brinkmans
hondebaan
Bretagne loopt te hoop voor herbouw parlement in Rennes
VRIJDAG 18 FEBRUAR11994
De berg heeft weer een muis gehaard. Het
SER-ontwerpadvies over het economische
beleid voor de komende jaren is een zeld
zaam staaltje van compromispolitiek ge
worden. Waarover iedereen het al langer
eens was, staat er netjes in. En waarover ie
dereen het nog niet eens was, is iedereen
het ook nog steeds oneens. Daarmee is het
een volstrekt overbodig werkstuk waarop
niemand zit te wachten.
Mede onder dreiging van een loonmaat
regel werden vakbeweging en werkgevers
het in de Stichting van de Arbeid al eens
over het scheppen van banen tussen mini
mumloon en de laagste CAO-schalen, een
verkleining van hel verschil tussen bruto
en nettoloon, meer aandacht voor scholing,
en nog wat van die mooie dingen. Die staan
ook allemaal weer netjes in het SER-onl-
werpadvies. Niet verwonderlijk natuurlijk,
maar nieuw is het allemaal niet.
F.n dan de bevriezing van de uitkeringen
en het minimumloon, waarover zo'n ophef
is gemaakt. Is dat dan nieuw? Maakt de vak
beweging daar geen grote ommezwaai?
Welnee. Door de voortgaande vergrijzing en
de toenemende werkloosheid komen er zo
veel uitkeringsontvangers bij dat de sociale
premies omhoog zullen vliegen als wèl
wordt gekoppeld. Dat betekent öf extra inle
veren voor de werkenden öf extra looneisen
om die stijgende premies te betalen. Met als
gevolg hogere arbeidskosten en nog meer
ontslagen. En noch met de ene, noch met
de andere boodschap wil en kan de vakbe
weging bij zijn leden aankomen. Dan blijft
dus alleen bevriezing over. Dat is geen om
mezwaai, maar een kwestie van geen keuze
hebben.
Nu hoeft een bevriezing van de bruto-uit-
keringen nog geen grote koopkrachtgevol
gen te hebben. Met een belasting- of pre
mieverlaging of hier en daar wat extra sub
sidie kun je de zaak netto heel aardig op
peil houden. Maakt de SER daar dan mis
schien een keuze? Nee hoor, ook niet. Dat
moet het kabinet maar doen. Als het resul
taat maar een 'redelijke inkomensverdeling'
is. Wat dal dan ook moge wezen, want dèt
staat nergens in het advies.
Waar een keuze echt niet meer te vermij
den is, gaan werkgevers en vakcentrales
prompt hun eigen weg. Om het eenvoudige
werk weer betaalbaar te maken, willen
werkgevers en vakcentrales vijftien miljard
uittrekken. Zes miljard komt van de bevrie
zing van de uitkeringen. Voor de rest willen
de werkgevers vooral verder hakken in de
sociale zekerheid en kiezen de vakcentrales
voor een energieheffing. Tja, dat wisten we
een halfjaar geleden ook al.
Minister Andriessen van economische za
ken zei een paar jaar geleden dat een van
de meest nuttige functies van de SER is 'dat
je alles nog eens een keer keurig op een rij
tje krijgt als je om een advies vraagt'. Wie
i dön ook wel erg blij met
lerdaad: alles staat keurig
tr hij zal dan een van de
is op dit moment
r nodig dan alles nog
s Andriesse
dit advies. Want i
op een rijtje. Ma
weinigen zijn. Want
toch echt heel wal met
eens op een rijtje zetten:
worden gemaakt. En dat is i
aan dit stuk ontbreekt.
en keuzes
i precies wat
Arme Elco Brinkman. Al weken sjouwt hij
zaaltjes af om boze bejaarden uit te leggen
waarom ze er onder zijn premierschap tien
procent op achteruit gaan, maar deson
danks toch op hem moeten stemmen. Geen
dankbare taak. Waren vroeger bejaarden al
dankbaar dat ze überhaupt wat kregen, de
krasse knarren van tegenwoordig eisen het
volle pond. En geen gram minder.
Maar gedeelde smart is halve smart. Wat
een geluk dat de wat opkrabbelende PvdA,
die na alle gekluns rond de WAO bij de dis
cussie over de AOW een perfecte slalom
heeft ingestudeerd, zich vorige week achter
het WD-plan stelde om het belastingvoor
deel voor kostwinners, de voetoverheveling,
volgend jaar af te schaffen.
Gaat dat door, dan worden via allerlei so-
ciale-zekerheidsmechaniekjes uiteindelijk
ook de AOW-uitkeringen lager. En zo dacht
Brinkman de behendig skiënde Kok nog net
voor de finish een stok tussen de benen te
kunnen gooien. Ga dit maar eens uitleggen
aan je kiezers 'in buurten met veel uitke
ringsgerechtigden', zei Elco. Hij bedoelde
waarschijnlijk: in het bejaardenhuis. Maar
ach, dat is tenslotte ook een buurt met veel
uitkeringsgerechtigden.
Helaas had Elco het voorstel niet goed ge
lezen: de WD plus medestanders willen de
voetoverheveling geleidelijk afschaffen, al
leen voor iedereen die vanaf volgend jaar
volwassen wordt. Wie de achttien dan al is
gepasseerd, blijft buiten schot. En bij de
meeste AOW'ers is dat wel het geval.
PvdA'er Wöltgens was er als de kippen bij
om te oogsten. Hij wilde dat Brinkman de
zaak recht zou zetten. Twee vliegen in één
klap: eerherstel voor de PvdA plus extra na
druk op het feit dat het CDA de AOW'ers
wèl onvoorwaardelijk pakt.
Brinkman antwoordde met de befaamde
jij-bak. „Wöltgens is begonnen met ons te
verwijten dat wij werkgelegenheid willen
stimuleren over de ruggen van de AOW'ers.
Ook dat is niet echt fair."
Niet echt fair? Misschien kan hij dan ook
nog eens gaan praten met zijn eigen partij
voorzitter. Ook al zo'n niet-faire man. Want
het was Van Velzen die de bevriezing van
de AOW verdedigde met een oproep tot
'banensolidariteit boven inkomenssolidari-
teit'. Precies wat Wöltgens zei dus, alleen
voorzien van een strikje en een lintje.
Het lijsttrekkerschap, Brinkman zei het
zelf al op het verkiezingscongres, is een
hondebaan.
SJAAK SMAKMAN
THE TM)EPENÏ)E\T
Tutsi-vluchtelingen in een opvangkamp in centraal-Burundi.
FOTO REUTER STEPHEN DUPONT
Net wanneer je denkt dat er geen hoop meer is voor Afrika, stapt iemand
naar voren die het continent wil redden. Zijn naam is Jean Baptiste Nte-
turuye, een oude man die op de heuvel Musenyi in de Burundese pro
vincie Songa woont.
In het huis van Nteturuye wonen 38
mensen. Op zich niet vreemd in deze
moeilijke tijden. De etnische strijd
heeft zijn sporen nagelaten. Alleen al
in de regio Songa werden vorige week
24 iTiensen gedood en brandden 150
huizen af. De daklozen trekken bij fa
milie in totdat ze het veilig genoeg
achten weer terug te gaan. De huisge
noten van Nteturuye zelf een Tutsi
zijn stuk voor stuk Hutu's. En dat is
opmerkelijk, want beide stammen lig
gen behoorlijk met elkaar overhoop.
Maar eerst wat cijfers. In de laatste
week van oktober werden hier tussen
de 100.000 en 200.000 mensen afge
slacht. Er zijn 5,7 miljoen Burunde-
zen. Van hen is bijna een miljoen
mensen zijn huis kwijtgeraakt en af
hankelijk geworden van voedselhulp.
In cijfers overschaduwt de omvang
van de strijd in Burundi die in Bosnië,
Angola en Somalië.
Nteturuye is van top tot teen een aris
tocraat. Hij draagt een oud vaalwit
jacquet, een Franse baret en glanzen
de zwarte schoenen. In koloniale tij
den Burundi was tot 1962 een Bel
gische kolonie was hij onder-stam
hoofd.
Zijn gasten zijn vrouwen en kinderen
in vuile kleren en zonder schoenen.
Volgens een van de vrouwen zijn zij
aangevallen door een groep Tutsi's.
Ze is met de kinderen het bos in ge
vlucht en heeft zich verborgen gehou
den totdat Nteturuye haar een schuil
plaats bood.
Waarom heeft hij al deze mensen in
huis genomen? „Omdat het mijn
vrienden zijn", zegt hij. Is het niet ge
vaarlijk? „Ja ik ben bang. Ik heb een
dreigbrief gekregen omdat ik hen be
scherm."
De relatie tussen de twee volken is
niet gemakkelijk te begrijpen. De ge
schiedenis leert dat de Hutu-boeren
de enorm steile heuvels het eerst be
werkten, maar 400 jaar geleden onder
de voet werden gelopen door de Tut
si's, schapenfokkers die uit het noor
den kwamen en die hen degradeer
den tot een soort feodale onderge
schiktheid. Beide groepen werden ge
regeerd door een koning uit een ko
ninklijke kaste, de Ganwa, die de
scheiding in stand hield. De Belgische
kolonisten lieten alles onveranderd en
gaven het land bij de onafhankelijk
heid aan de koning terug.
De koning werd tijdens een staats
greep in 1967 afgezet maar de door
de Tutsi's beheerste een-partijstaat
die daarvoor in de plaats kwam, liet
de hiërarchie intact. Hoewel minder
dan vijftien procent van de bevolking
Tutsi is, zijn zij het hoogst opgeleid,
hebben zij de beste banen en vormen
zij het leger. De Hutu's bleven boeren.
Het is niet hetzelfde als apartheid, en
het is geen stammenscheiding. De
twee groepen spreken dezelfde taal
en hebben dezelfde cultuur. Zij wo
nen in dezelfde heuvels, hebben de
zelfde namen en gemengde huwelij
ken zijn gewoon geworden. De ste
reotypen zijn vervaagd, maar de haat
De slachting van oktober begon met
de verkiezing van de eerste Hutu-pre-
sident. Deze Melchior Ndadaye on
dernam snel actie. Hij probeerde
meer Hutu's in de regering te krijgen,
gaf land dat de Hutu's was afgeno
men terug, haalde Hutu-bannelingen
terug en, het gevaarlijkste van alles,
probeerde het leger etnisch in even
wicht te brengen.
Een groep Tutsi-officieren kwam hier
tegen in opstand. Zij pleegden een
staatgreep en doodden de president
en andere Hutu-leiders. Maar de be
tovering was verbroken. De Hutu's,
die jarenlang min of meer hadden ge
accepteerd dat zij werden behandeld
als tweederangs burgers", kwamen in
opstand. De Tutsi's sloegen
dikwijls met steun van het leger
meedogenloos terug.
Een lange week lang keerde buurman
zich tegen buurman en benden, ge
wapend met kapmessen, speren en
geslepen bamboe, trokken moordend
en plunderend rond. Niemand werd
gespaard. Vrouwen, kinderen en zelfs
baby's werden op brute wijze afge
slacht.
praten er niet graag over.
Zij vallen stil als het onderwerp wordt
aangesneden of verhalen over de gru
welijkheden met de doodsangst nog
in hun ogen.
Op een heuvel in het noorden van het
land sprak ik met beide zijden. Een
Hutu-verpleegster die net was terug
gekeerd uit ballingschap legt de
schuld bij de politici, evenals het Tut-
si-gezin dat uit zijn huis was verdre
ven. Een vechtlustige soldaat die zijn
mede-Tutsi's bewaakte, lacht wat als
ik hem vraag waarom de slachtpartij
heeft plaatsgevonden. Een Italiaanse
missionaris gaat tegen het leger te
keer en zegt dat er geen vrede zal ko
men voordat de soldaten hun wapens
hebben ingeleverd.
Noch de slachtoffers, noch de soldaat
of de priester konden verklaren waar
om op zo'n grote schaal was ge
moord, of hoe de twee groepen zo
lang zo nauw hebben kunnen samen
leven met zoveel haat onder de op
pervlakte. Zij lijken de onvermijdelijk
heid ervan en de waarschijnlijkheid
dat de Hutu's en de Tutsi's heel lang
niet meer zullen kunnen samenleven,
te accepteren. Tegen die gelatenheid
zorgt Nteturuye er voor dat er voor
Burundi nog een klein beetje hoop is.
SONGA RICHARD DOWDEN
VERTALING: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
Ingenieur uitgemaakt voor communist
fcLME!
instc
Itrad
Mi
Gi
J.T. Wilman: leven onmogelijk gemaakt
door blunders van de BVD.OTO NPA
JAAP ROZEMA
Op een schadevergoeding is hij
niet uit, maar hij is blij 'dat ein
delijk is komen bovendrijven
wat iedereen jarenlang in het
duister heeft willen houden'.
Deze week is er een einde geko
men aan de jarenlange lijdens
weg van de 73-jarige werktuig
kundige ingenieur J. T. Wilman.
De hoogste chef van de Binnen
landse Veiligheidsdienst (BVD),
minister Van Thijn
(binnenlandse zaken) heeft zich
donderdag in de Kamer bereid
verklaard Wilman te rehabilite
ren.
Bijna veertig jaar lang heeft de
BVD Wilman het leven onmo
gelijk gemaakt, omdat hij com
munistische propaganda zou
hebben bedreven. „Een onver
geeflijke blunder", aldus de Ka
mer.
Wilman beklaagt zich erover dat
hij zijn zaak al vele malen bij al
lerlei politici aanhangig heeft
gemaakt, maar dat die noojf j?ts
voor hem hebben gedaan. Daar
zouden ook huidige Tweede Ka
merleden bij zijn. Namen
noemt hij niet. „Er is een stille
vrees voor de stille kracht van
de BVD", zegt Wilman.
Het drama begint vlak na de
Tweede Wereldoorlog. Wilman
wordt assistent op een metallo-
grafisch laboratorium. Hij wordt
uitgeleend aan de Rotterdamse
Droogdok Maatschappij (RDM)
die problemen heeft met de
staalverwerking voor de bouw
van pantserkruisers. Daar komt
hij in conflict met de bewaking
van hetscheepsbouwconcern,
een incident dat zijn verdere le
vensloop bepaalt.
Een rapporteur van de BVD die
bij RDM is gedetacheerd, merkt
de ruzie op en zorgt ervoor dat
Wilman te boek komt te staan
als 'lastig'. Hij zou leden werven
voor de communistische vak
centrale EVC, zijn ouders zou
den geabonneerd zijn op de
Waarheid en Nederland zou
volgens Wilman moeten wor
den als Rusland. Geruchten die
op niets zijn gebaseerd, zo be
vestigt PvdA-kamerlid P. Stoffe-
len.
Maar dan is het al veel te laat.
Wilman is door de niet terechte
beschuldigingen veertig jaar
lang bijna nergens aan de bak
gekomen. Bij elke functie waar
naar hij solliciteert, wordt hij
vanwege zijn vermeende com
munistische sympathieën afge
wezen. Personeelsfunctionaris- rei
sen worden regelmatig door del
BVD over Wilman getipt, blijkt I m
uithetBVD-rapport.
Aan het einde van de jaren vijf- DE
tig, als de Koude Oorlog over
zijn hoogtepunt heen is, rijst bij
de 'commissie voor de verzoek-
schriften'van de Eerste Kamer
enige twijfel over de juistheid k
van de BVD-dossiers over Wil- 1
man. PvdA-senator Cammel-
beek trekt zich zijn lot aan en
zorgt er persoonlijk voor dat
Wilman in 1962 in dienst komt p
bij het Reactor Centrum Neder
land (RCN). Di
Na daar zeven jaar te hebben j c<
gewerkt, merkt Wilman dat hij o
buiten bepaalde besprekingen n
wordt gehouden. Als hij zich
daarover beklaagt, wordt hij
ontslagen. Volgens Stoffelen si
blijkt later uit het Wilman-dos- P
sier dat de BVD hem aan het l—
einde van de jaren zestig nog
steeds in de gaten heeft gehou-
den. In het rapport staat dat
Wilman zich bij de RCN gere- C
geld in communistische en an-
ti-militaristische zin heeft uitge
laten. jn
Nog even overweegt het kabi- L
net-Den Uyl om Wilman een
eenmans-regeringsopdracht te b
geven, maar gesprekken met £-
ministerTrip (wetenschapsbe-
leid) lopen op niets uit. Daarna
komt Wilman niet meer aan de
slag. Procedures tegen de staat 1
om een schadevergoeding te
krijgen, worden door de rechter
afgewezen.
Wilman hoopt dat de afloop vanL
zijn zaak een morele steun zal
zijn voor anderen die door de
BVD zijn achtervolgd. „Een
aantal mensen is door deze ac-
ties op een verschrikkelijke ma-
nier in de problemen gekomen, r
Het is niet niks om zo buiten de
maatschappij te worden gesto- 1
ten."
Minister Van Thijn gaat met de
fractievoorzitters van de grote 'i
partijen bekijken hoe het ver- i
woeste leven van Wilman nog
enigszins kan worden opge
fleurd. Gezien zijn financiële
positie zou een schadevergoe
ding zeer welkom zijn, maar
daar rekent de ingenieur niet
op. „Dat zou een precedent
scheppen. Ik geloof niet dat de
regering daar zin in heeft."
Bij duizenden zijn Bretonnen. maar ook anderen, de af
gelopen week als voor een pelgrimstocht naar hun
hoofdstad Rennes getogen om er de trieste puinhopen
te aanschouwen van het eens zo trotse parlement van
Bretagne. Dat symbool van de eeuwig durende weer
stand tegen de centrale regering in Parijs is begin deze
maand in vlammen opgegaan na keiharde botsingen
tussen demonstrerende vissers en oproerpolitie.
„Het parlement wordt herbouwd", heeft minister Tou-
bon (cultuur) meteen geroepen. Maar met welk geld?
En op welke termijn?
De schade aan het gebouw wordt geraamd op honder
den miljoenen francs. Met de daadwerkelijke restaura
tie kan pas over twee jaar worden begonnen, zeggen
deskundigen. Dat is de tijd die nodig is om het parle
ment te laten drogen.
De regio Bretagne heeft meteen tien miljoen francs
(ruim drie miljoen gulden) uitgetrokken voor dringende
werkzaamheden. De regionale krant Ouest-France, het
dagblad met de grootste oplage van heel Frankrijk,
heeft intussen een speciaal nummer uitgebracht over
het parlement. De helft van de opbrengst gaat naar een
potje waaruit in elk geval een deel van het herstel kan
worden betaald.
Ook de bereidwilligheid van de inwoners van Rennes
om zelf fors in de buidel te tasten, is groot. In heel
Bretagne heerst een zekere schaamte.dat het juist de ei
gen vissers zijn die de brand hebben veroorzaakt.
Het parlement in Rennes, gebouwd in de periode 1618
tot 1655, was de hoogste juridische instantie van de in
totaal 2.300 gerechten. Bretagne mocht dan sinds 1532
officieel deel uitmaken van Frankrijk, het behield zijn
Het afgebrande parlementsgebouw in Rennes.
autonomie, zijn bestaande rechten, privileges en tradi
ties. Zonder de toestemming van de Staten van
Bretagne mocht geen belasting worden geheven, geen
Breton kon buiten zijn provincie worden berecht, laat
FOTO REUTER VALERY HACHE
staan worden verplicht tot militaire dienst buiten
Bretagne.
Dat heeft geduurd tot de Franse Revolutie, toen voc
het parlementsgebouw in Rennes het eerste bloed
vloeide. Aanvankelijk was Bretagne vóór de Revolutie,
ook al hadden de Franse koningen de Bretonnen altijd
goed behandeld, beter dan de meeste andere regio's in
Frankrijk. Maar een militaire dienstplicht en vooral de
steeds anti-klerikalere boventoon gingen de door en
door katholieke Bretonnen te ver.
Bretagne werd met de Vendée, de zuidelijke buurpro
vincie, de bakermat van de opstand van de koningsge
zinde Chouans, die bloedig werd onderdrukt. De privi
leges verdwenen, Bretagne werd opgedeeld in departe
menten, kwam nog een paar keer in opstand tegen Na
poleon, maar verloor het van het Parijse centralisme.
Tussen dat alles stond het ongenaakbare parlement
van Bretagne als een echt symbool van goede tijden.
Het heeft de brand van 1720 overleefd, maar niet de
vissers van 1994. Het hele dakgemaakt door
scheêpstimmerlieden als de omgekeerde kiel van een
schip is ingestort. De 'Grote Kamer' waar indertijd
de 100 tot 120 parlementsleden vergaderden, heeft gro
te schade opgelopen. Veel van de wandkleden met af
beeldingen van de geschiedenis van Bretagne, heeft de
brandweer echter kunnen redden.
De brand kan nog een ander staartje krijgen, omdat het
parlement onder andere het gerechtshof herbergde.
Juist dat hof had een aantal heel gevoelige affaires in
onderzoek naar corruptie en omkoping van en door
politici. Het is niet bekend of dossiers die daarop be
trekking hebben, de brand hebben overleefd.
RENNES JAN VAN ETTEN