Trappen of getrapt worden
Boeken uit de Vlaamse pot
Tolkin schreef nachtmerrie
over de bizarre leedindustrie
Nederlands beste columnist
Boeken
Duizend-en-een-nacht en
het echte Aladdin verhaal
Hella Haasse
gastschrijver
aan Sorbonne
AMSTERDAM ANP
Nederlandse schrijvers kunnen
voortaan ook een gastdocent
schap vervullen in Parijs. Hella
S. Haasse zal de eerste Neder
landse auteur zijn die in het na
jaar naar de Sorbonne in de
Franse hoofdstad wordt uitge
zonden. Ze zal er één a twee
maanden blijven. Vorig jaar
startte het Literair Produktie-
fonds met gastdocentschappen
in de Europese steden Londen.
München en Berlijn.
Die Europese programma's
werden ingesteld uit onvrede
met de bestaande gastdocent
schappen in de VS. Schrijvers
verbleven daar voor negen
maanden aan de University of
Texas in Austin en de University
of Minnesota in Michigan. Die
writer-in-residence-plaatsen
zijn inmiddels opgeheven. Wel
zal er eens in de twee jaar, voor
een periode van vier maanden,
een schrijver worden uitgezon
den naar de University of Mi
chigan in Ann Arbor. Ook over
weegt het Produktiefonds naar
New York te gaan. Er worden
onderhandelingen gevoerd met
de City University of New York
en de Colombia University al
daar. Mogelijk zullen Neder
landse schrijvers daar drie we
ken blijven om een aantal colle
ges te geven. Een vast gastdo
centschap zit er waarschijnlijk
niet in.
Afgelopen jaar waren writer in
residence A.F.Th, van der Heij
den (Berlijn), Margriet de Moor
(München) en J. Bernlef (Lon
den).
JEUGDBOEKEN
ir RECENSIE CASPER MARKESTEIJN
sabeth Marain, Driftbuien Houtekiet,
24,90.
s I vander Heyden, Gedachten komen in
nacht Tekeningen Klaas Verplancke.
le Houtekiet. 24,90
let is net alsof Elisabeth Ma-
lin en Gil vander Heyden even
ij elkaar in de keuken gekeken
ebben. De twee bekende
laamse auteurs laten in hun
ieuwe kinderboeken (voor 10
i lar en ouder) een weduwe met
nén of meer kinderen in hun
erhaal optreden en in beide
evallen is sprake van een nieu
we relatie van moeders kant.
In Driftbuien van Marain
n ekt moeder Maité Stijnen met
aar drie kinderen Jen, Fien en
'oet in bij 'Oompje', zoals moe
der graag \vil dat de kinderen
haar nieuwe vriend noemen.
Oompje is nogal wat ouder dan
Maité, woont in een joekel van
een huis met een enorme tuin,
doet iets onduidelijks in de ar
cheologie en is daartoe soms op
expeditie. Gelukkig is hij erg
aardig.
Probleempjes zijn er natuur
lijk ook. De kinderen vinden bij
voorbeeld dat moeder te weinig
aandacht voor hen heeft nu ze
zich weer volop aan haar werk
kan wijden: het tekenen van
vlinders. Op de nieuwe school
gaat alles ook niet altijd van een
leien dakje, maar echt ernstige
obstructies zijn er eigenlijk niet.
Althans, dat maakt de schrijfster
niet duidelijk. Elisabeth Marain
blijft in alles wat te vluchtig. Dat
is jammer, want een gegeven als
dit biedt meer mogelijkheden.
Bij Gil vander Heyden is het
Wim die in Gedachten komen in
de nacht geen vader meer heeft.
Omdat Wim ziek is geweest en
aan moet sterken, gaat hij met
zijn moeder naar zee. Wim ont
moet daar Nibian, met wie iets
vreemds aan de hand is. Ze is
met haar moeder in het dorp
ondergedoken, omdat haar va
der in Kameroen haar de dag na
haar elfde verjaardag zal komen
halen. Noch Nibian, noch haar
moeder willen terug naar Afrika.
Bovendien krijgt Nibian 's
nachts gedachten die haar va
der haar 'stuurt', maar die Ni
bian alleen bovengronds kun
nen bereiken.
Om zowel letterlijk als figuur
lijk aan haar vader te ontko
men, graaft Nibian een onder
gronds hol op een terrein waar
een golfbaan moet komen. Zo
iets kan natuurlijk niet goed
gaan. Door het werk van bulldo
zers stort de ingang van Nibians
schuilplaats in. Met hulp van de
ook al wat geheimzinnige ex-
gedetineerde Dodo weet Wim
Nibian op het nippertje te red
den en heeft er een vriendin
voor het leven bij. Aangezien
moeder intussen een nieuwe
vriend heeft opgedaan, vallen er
na de herstelperiode aan zee
twee brieven op één dag in de
bus: Eén voor moeder, één voor
Wim.
Vooral door al die geheimzin
nige toestanden met de vader
van Nibian, is Gedachten komen
in de nacht een intrigerend
boek, waarin de nieuwe relatie
van Wims moeder niet nodig
was geweest voor een boeiend
verhaal. Gil vander Heyden had
de ruimte die dan over was ge
bleven beter kunnen gebruiken
om Wim en Nibian verder uit te
diepen.
Frank Gale heeft besloten zijn
leven te beteren. Hij zal zijn
buitenechtelijke relatie beëindi
gen, zijn vrouw alles opbiechten
en haar dan de keus te laten of
ze, met een schone lei met hem
- en hun dochtertje - verder wil
gaan. Zorgvuldig regisseert hij
de laatste lunch met zijn
maitresse en het tijdstip waarop
zijn vrouw zijn biechtbrief zal
lezen. Maar de bekeerde huis
vader komt na de lunch vast te
zitten in het verkeer. Vanuit de
auto belt hij naar het vliegveld,
waar vrouw en kind reeds ge
reed staan om het vliegtuig naar
Acapulco te nemen. Daar, in
een vakantiepark in Mexico zou
hij haar de brief laten lezen, en
in een ontspannen sfeer zou al
les dan weer goed komen...
Maar zijn vrouw blijkt al bij het
inpakken der koffers de brief te
hebben gevonden en snauwt
Frank nu per autotelefoon hele
maal niet vergevingsgezind af.
Toch neemt zij het vliegtuig, dat
Frank dus mist. Het vliegtuig
stort neer - alle inzittenden
slaan te pletter cn verbranden.
En Frank wordt het onderwerp
van een pikzwarte geschiedenis.
Als de toch al gefrustreerde
Frank wordt geconfronteerd
met de dood van zijn vrouw en
kind, terwijl hij juist zijn hele
bestaan afhankelijk had ge
maakt van hun vergiffenis, gaat
het helemaal mis. In het media
spektakel dat meteen rond de
ramp losbarst had Frank als De
Man Die De Rampvlucht Miste
een treurige held kunnen wor
den. Maar, overmand door
angst, verdriet en vooral schuld
gevoelens wordt hij iets heel an
ders. Stil en onhandelbaar en
gekweld door de vrees dat zijn
mislukte poging zijn huwelijk te
redden uitkomt, wordt hij het
zwartgallig middelpunt van een
afgrijselijk wrange vertoning.
Michael Tolldn tekent met
scherpe pen de kleffe p.r.-deken
van hypocrisie die eerst door de
vliegmaatschappij, later door
journalisten over de nabestaan
den van de ramp wordt uitge
gooid. Bedrijfspsychologen,
rouwconsulenten met hun vier-
fasen-receptuur, een assorti
ment geestelijken en wat de
leed-industrie ook maar te bie
den heeft - het is er allemaal in
de hotels waar de nabestaanden
zolang in collectieve treur-qua-
rantaine worden gehouden.
Tolkin maakte eerder naam
met de roman en gelijknamige
film The Player, waarin het on
derwerp juist wel zijn omgeving
weet te sturen. Maar in Onder
de Doden gunt de schrijver zijn
hoofdpersoon geen moment
respijt: in een reeks bizarre ge
beurtenissen zet die zichzelf
wanhopig en hopeloos te kak
ken - letterlijk zelfs - en de pers
en de nabestaandenpaaiers van
de luchtvaartmaatschappij ko
men stapje voor stapje achter
zijn privé-drama. Onder deze
overbelichting begeven Franks
zenuwen het finaal. Hij is ver
lamd van angst - precies zoals
in die nachtmerrie waarin je
wilt wegrennen, maar geen cen
timeter vooruit komt.
Onder de Doden is een boek
waar je pijn in je buik van krijgt;
niet van het lachen, al doe je dat
ook wel bij het lezen van de pa
rodieën op de leed-begelei
dingsindustrie. maar van de
wijze waarop Michael Tolkin
beheerst een akelig herkenbare
nachtmerrie op papier zet.
Heerlijk naar om te lezen!
- (ummer en de harde werkelijkheid van militaire dienst:
Gedichten op
lantaarnpalen
DOETINCHEM NPA
De dichter Simon Vinkenoog is
op 18 maart één van de promi
nente gasten bij de onthulling
van het poëzieproject in Doe-
tinchem. Met nog zeventien
Nederlandse dichters is hij bin
nenkort 'voor eeuwig' met een
gedicht (of een gedeelte ervan)
vertegenwoordigd op de sokkels
van achttien lantaarpalen in de
binnenstad.
Doetinchem heeft zich in
middels verzekerd van de poëti
sche bijdragen van achttien
dichters, variërend van de po
pulaire religieuze dichteres Nel
Benschop tot Vijftiger Gerrit
Kouwenaar. Ze kregen allemaal
het dringende verzoek om bin
nen de beschikbare ruimte op
de door Theo van Koot ontwor
pen paal te blijven. Een groot
aantal van hen bleek daar niet
gevoelig voor en nam de dich
terlijke vrijheid om al te lijvige
verzen in te sturen. Ijzergieterij
Vulcanus, die de sokkels en de
plaatjes waarop de gedichten
komen in produktie heeft, zoekt
nog naar een oplossing voor dit
probleem. Het gaat overigens
om bestaande gedichten, met
uitzondering van de bijdrage
van Jan Kal. Zijn pennevrucht is
speciaal voor deze gelegenheid
gemaakt.
De straks vereeuwigde dich
ters zijn: H.H. ter Balkt, Nel
Benschop, Carla Bogaards,
Hans Bouma, Fleur Bourgonje,
Remco Campert, Jan G. Elburg,
Liselore Gerritsen, Jan Kal, Ger
rit Kouwenaar, Hanny Michae-
lis. Diana Ozon, Jean Pierre Ra-
wie, Kees Stip, Simon Vinken
oog, Elly de Waard, Rogi Wieg
en Willem Wilmink.
politiek totdat hij bevriend raakt
met Steven Sithole, een verbit
terde jonge Zuidafrikaan. Bert
Bakker, 257 pagina's, 39,90.
- Edith Wharton, Ethan Fra
me. Novelle over de arme boer
Ethan Frome die met zijn zieke
lijke \touw Zeena letterlijk en fi
guurlijk in een isolement leeft.
De komst van Zeena's bekoor
lijke nicht Mattie maakt duide
lijk dat Ethan gevangen zit in
normen en waarden en niet de
moed heeft zich los te breken.
Prometheus, 119 pagina's,
24,90.
- Rita Mae Brown, Venusnijd.
Roman over galeriehoudster
Mary Frazier Armstrong die te
horen krijgt dat ze kanker heeft
en nog maar enkele uren te le
ven heeft. Ze schrijft vriend en
vijand een brief waarin ze er
rond voor uitkomt hoe ze oven
hen denkt en dat ze lesbisch is.
Die brieven zijn al onderweg als
de patiënt te horen krijgt dat ze
geen kanker heeft maar slechts
een milde vorm van bronchitis.
Bert Bakker, 313 pagina's,
39,90.
- Bas Heijne, Vlees en bloed.
Negen verhalen over verwach
ting en verlies, hartstocht en
onthechting. Prometheus. 154
pagina's, 24,90.
- Kees van Beijnum. Hier zijn
leeuwen. Debuutroman over
Hans Kolk, een eenzelvige oude
man die in een psychiatrische
inrichting verblijft. In de jaren
twintig trok hij naar Afrika. Als
lid van een medische expeditie
redt hij de Afrikaan Nkongo en
samen reizen ze naar New York.
Nijgh Van Ditmar, 249 pagi
na's, 34,90.
rBOEKEN
RECENSIE ROB VOOREN
oos van Zomeren, Zomeren Winter, met
ikeningen van Peter Vos De Arbeiders
pers, 24,90 per boek.
edere krant met enig zelfres-
lect heeft een welbespraakte
olumnist in dienst, die in ge
ratte en beknopte woorden het
eed van de wereld, de overtre-
ling in de sport of de lulligheid
an de man bespreekt. Co-
umns zijn bij voorkeur erudiet,
[eestig en vooral kort. Zij vatten
n zeer kort bestek alle tragiek
:n waanzin samen, die men el-
Iers in de krant uitvoeriger en
aaier tegenkomt.
Natuurlijk is de columnist zei
len een onderknuppel van een
ournalist. Geest, verfijning, ver-
riogen tot relativering en
cherpte van pen zijn geen ei-
en die men een eenvoudige
irantenman of -vrouw stelt,
lok de literaire schrijver is zei
len geschikt, gewend als hij is
ian lange verhalen en romans,
och ken ik zo twee uitzonde-
ingen, Remco Campert, die
eutige stukjes in de Volkskrant
loet, en Koos van Zomeren, de
>este Nederlandse columnist
ran altijd.
Van Zomeren schrijft in NRC
landelsblad, links onderaan op
Ie voorpagina, nu al ruim een
aar dagelijks een perfecte co
urtin. Over zichzelf, over vogels
n andere dieren, over natuur
in milieu, over literatuur, over
Ie liefde, over bekenden en on-
lekenden, over dood en over le-
'en. Zijn inspiratie is grenze-
oos.
Zelfs uit onmacht ontstaan de
irachtigste stukjes, zoals in
Maëstro!', waarin Mozart inspi-
eert tot déze gedreven passage:
r a
BOEKEN
RECENSIE LETTY STAM
Het verhaal van Aladdin en de wonder
lamp. Vertaling Richard van Leeuwen
Uitgeverij Bulaaq/Kritak, 22,50 De
vertellingen van duizend-en-een-nacht,
deel 1 /2 Vertaling Richard van Leeuwen
met illustraties van Jean-Paul Franssens.
Uitgeverij Bulaaq, deel 1 en 2 gebonden
95.=, paperback per deel 39,90
Aladdin-kauwgom, Aladdin-
stickers, Aladdin-multomap-
pen: in de hausse aan produk-
ten rondom de zo populaire
tekenfilm verscheen nu ook
het boek Het verhaal van Alad
din en de wonderlamp bij Bu
laaq/Kritak. Daaruit blijkt dat
er weinig Arabisch aan Aladdin
is. Zo woont hij in China. En
volgens vertaler Richard van
Leeuwen is het een sprookje
om te denken dat Aladdin uit
de originele Duizend-en-een-
nacht stamt. Naar alle waar
schijnlijkheid is de jongen een
Europees verzinsel, bedacht
door de oriëntalist Antoine
Galland.
Hij was de man die begin
achttiende eeuw de sprookjes
in het Frans vertaalde en zo
het boek in Europa introdu
ceerde. De verhalen sloegen zo
enorm aan dat 'letterpiraten',
zoals Van Leeuwen ze in zijn
nawoord noemt, het boek in
rap tempo vertaalden. En zo
vrij waren naar eigen inzicht
de sprookjes te bewerken of
.Y. Kummer kreeg in 1968 bekendheid als indrukwek-
ende vertaler van de onvergetelijke roman Reis naar het
inde van de nacht van Louis-Ferdinand Céline
1894-1961). In 1971 verzorgde, nu E. Kummer, de uitga-
e Van de ene dood naar de andere, waarin een keuze uit
iéline's niet mis te verstane antisemitische pamfletten
irerd opgenomen met een even ondubbelzinnig oordeel
an de vertaler. Em. Kummer debuteerde in 1990 met de
oman Afscheid in Meudon. De titel verwijst naar de
laats waar Céline zijn laatste jaren sleet. Het boek sug-
preert een afscheid van Céline, met wie Kunjmer zich,
sker wat zijn militairistisch verleden betreft, vereenzel-
igde. Maar hij komt niet los van de Fransman.
IDEN NICO KEUNING
Je
lok bij lezing van Kummers
veede roman, Helden zijn
wart, doen bepaalde beschrij
ngen sterk denken aan Céline,
breekt er in vele passages een
gen, rustiger en beschouwen-
er geluid door. Dat melancho-
sche deuntje klinkt op uit be-
:hrijvingen over de jeugd van
«n Lasalle bij zijn oom en tan-
in Nederland en uit de soms
leemoedige bekentenissen van
fcgheid en eenzaamheid in het
ger in Marokko en Indo-Chi-
Aanvankelijk moet Lasalle als
h ranse jongen zijn weg vinden
i het saaie vooroorlogse Ne-
i erland. Door zijn vereenzelvi-
ng met de helden uit zijn boe-
in (Tarzan, d'Artagnan) vecht
asalle zich vooruit schippe-
:nd tussen voor- en tegenstan-
ers, vrienden en vijanden. Hij
ert de taal van de straat, de
5 ethoden om ontzag af te
ivingen. Maar voordat hij klaar
voor zijn reis naar het helden-
om, moet hij afscheid nemen
in wat hem het dierbaarste is:
iet zijn oom in de grote leren
0 uteuil boeken lezen, "'t Is
1 loeilijk uit te leggen hoe dat in
r kaar zit, maar laat ik 't er op
i ouden dat voor mij de werke-
ie kheid zijn overzichtelijkheid
door en, wie weet, misschien
okwel zijn diepte."
io
Lasalle stapt in het leger en
elandt in '194...' in Marokko,
luitenant Graziani maakt de
terkelijkheid weer een stuk
overzichtelijker met zijn inde
ling van mensen in wekelingen,
impotente flikkers, en kerels
met kloten. Lasalle beschouwt
zichzelf als een tussengenre.
Het toppunt van mannenge-
drag komt tot uitdrukking in
rugby. Lasalle moet het spel le
ren, het spel dat als metafoor
dient voor zijn diensttijd. Trap
pen of getrapt worden. Kummer
beschrijft die wereld zoals-ie is:
plat, hard en grof.
André Verrer is geen held
maar toch voelt Lasalle zich tot
hem aangetrokken. Beiden
staan opgesteld in het rugby-
team voor een belangrijke wed
strijd, die dank zij hen wordt
verloren. André deserteert en
Lasalle wordt veroordeeld tot
Indo-China, het doel van zijn
reis naar het heldendom. Terug
naar zijn geboortegrond, naar
de oevers van de Mekong.
Daar komt hij tot het inzicht
dat heldendom geen diepte
heeft en dat avonturen niets
voor hem zijn. Dat had Kum
mer ons in de gesprekken van
Lasalle met Graziani, André en
Bonavonture en in de vele
flash-backs naar zijn jeugd bij
oom en tante al dqjdelijk ge
maakt. De schoonheid van mu
ziek en literatüur heeft meer
diepte dan heldendom. De
plaats die Kummer in de litera
tuur vertegenwoordigt is net als
die van Lasalle in het leger: een
tussengenre.
Em. Kummer, Helden zijn
zwart. Nijgh Van Ditmar,
29,90.
De Leidse auteur Kummer klinkt in zijn nieuwe roman eigener, rustiger en beschouwender.
FOTO LOEK ZUYDERDUIN
net uit
"Bij die muziek schuif je dan
achter je schrijfmachine. Je
draait er een vel papier in,
steekt een sigaar op, kijkt een
tijdje naar buiten, tikt een zin
en nog een zin, maar nooit he
lemaal de goede. Je haakt je ene
duim achter je broeksband,
wrijft met de andere over je lip
pen, blaast een schilfer as van
het toetsenbord en kijkt op
nieuw naar buiten. God, wat
een regen. Een volgend vel pa
pier, een ander woord, een
nieuwe zin. Muziek allang ver
geten, daar hoor je ondertussen
niéts meer van. Of toch? Helpt
het toch? Klinkt er toch iets van
Scarlatti in dit stukje door? Het
leerboek Duits onder je hoofd
kussen, dat hielp toch ook?"
(Uit: Wintei
Ik zou, om deze superieure
columnist recht te doen, alleen
maar willen citeren uit de bun
dels Zomer en Winter, waarin
zijn onweerstaanbare schrijfsels
zijn verzameld. Maar daar is dit
stukje weer niet geschikt, te kort
en te ontoereikend voor. Wat is
Koos van Zomeren een gelukkig
mens om iedere dag, zo sum
mier en toch zo voltooid, zo
sierlijk en zo geestig, zo gevoelig
en zo samengebald, zo meedo
genloos raak onder woorden te
kunnen brengen wat ons be
zielt. De roos raken met het
scherpste wapen dat er is, een
minimum aan taal. Op zulke
meesterschutters moeten we
zuinig zijn. En om zijn bood
schappen niet te vergeten: één
stukje voor het slapen gaan is al
genoeg. Daar heb je geen
hoofdkussen voor nodig.
aan te vullen. Ze beweerden
wel dat hun verhalen op oor
spronkelijke manuscripten zijn
gebaseerd, maar latere litera
tuurvorsers konden daar wei
nig bewijs voor vinden.
Voor Van Leeuwen was Het
verhaal van Aladdin en de
wonderlamp een tussen
doortje. Hij is nog tot de eeuw
wisseling zoet met de vertaling
van Duizend-en-een-nacht uit
het Arabisch. Het is voor het
eerst dat dit gebeurt, want tot
nog toe verschenen er in het
Nederlands boeken gebaseerd
op Duitse, Engelse en Franse
teksten. Deel één en twee van
de serie van veertien zijn al uit.
Aladdins verhaal was nog niet
aan de beurt maar de uitgever
besloot een graantje mee te
pikken van de tekenfilrtiversie.
Deze eerste produkten van
Van Leeuwens titanenklus zijn
heel aangenaam leesvoer. In
het begin is het wennen aan
het langzame verteltempo van
deze eeuwenoude sprookjes,
maar al snel trekken de boeken
je een betoverende wereld in.
Allerlei geesten, machtige vor
sten, wonderbaarlijke gebeur
tenissen en 'gewone' mensen
met allerlei onhebbelijke ka
raktertrekjes trekken aan het
geestesoog voorbij. Ook is het
wennen dat de vrouw die
nacht na nacht haar leven weet
te rekken met een vertelling bij
De sprookjesachtige tekeningen die schrijver, dichter, schilder en li
brettist Jean-Paul Franssens bij de wonderbaarlijke verhalen uit Dui
zend-en-een-nacht maakte. illustratie uit het besproken boek
Van Leeuwen geen Sheheraza-
de maar Sjahrazaad heet.
En het is even slikken bij de
ze ongekuiste versie. Duizend-
en-een-nacht is nog maar net
begonnen of een vrouw gaat
letterlijk op haar rug liggen en
sommeert twee mannen de
liefde met haar te bedrijven.
Dames komen er so wie so niet
goed af in de boeken. Ze zijn
volgens de mannen de bron
van alle kwaad vanwege hun
overspeligheid. Dat hebben
hun echtgenoten toch echt aan
zich zelf te danken' want hoe
vaak ik de strofe 'en hij bevre
digde zijn lusten' niet ben te
gengekomen. Geen wonder
dat hun vrouwen het plezier
buiten het echtelijk bed zoch-
- Sonja Pos, Daglicht. Autobio
grafisch boek over het dagelijks
leven van een joods meisje van
zes tijdens de fweede wereld
oorlog. Pos (geb. 1936) wekt
daarbij haar joodse familieleden
tot leven, en beschrijft het ver
scheurde bestaan van de overle
venden. Contact, 222 pagina's,
29,90.
- Graa Boomsma, Clio's ka
mer. Historische spionagero
man over een man, Bram de
Winter, die in 1939 zijn leven
begint te reconstrueren. Prome
theus, 221 pagina's, 29,90.
- Guido van Heuldonk, De
vooravond. Roman over een
succesvol zakenman, een head
hunter, die een bijna dood erva
ring heeft. Hij maakt vervolgens
de balans op van zijn jachtige
leven. De Arbeiderspers, 219
pagina's, 34,90.
- Nadine Gordimer, Een we
reld van vreemden. Roman
waarin de jonge Engelsman
Toby Hood vertegenwoordigt
de uitgeverij van zijn familie in
het Johannesburg in de jaren
vijftig. Hij houdt zich verre van
