'Ik voel me thuis in de meertaligheid van Slowakije'
Rumoer rond lesmateriaal
op Australische scholen
Buitenland
Letland vreest herhaling scenario 1939
Eerlijk delen
Privéschool leidt Chinese kinderen op tot wereldburger
ZATERDAG 12 FEBRUAR11994
Baltische republiek voelt zich opnieuw bedreigd door Rusland
rica «adrian bridge
the independent
Net zoals de meeste Letten,
voelt Guntis Ulmanis zich
steeds minder op zijn gemak.
„Vertel me eens", zegt de Letse
president op een quasi-komi-
sche toon. „Wordt er over onze
hoofden heen over ons beslist?
Wordt onze soevereiniteit opge
offerd? Zal het Westen ons in de
steek laten. Dat willen we graag
weten."
Tot voor kort werden dergelijke
opmerkingen afgedaan als een
typisch voorbeeld van de para
noïde angst van Letland voor
haar machtige oosterbuur Rus
land. De Letten vrezen met na
me een herhaling van het Molo-
tov-Ribbentrop pact uit 1939,
waarmee de Baltische staten
aan Stalin werden gegeven.
Maar dit scenario ldinkt nu niet
meer zo onwaarschijnlijk. Vladi
mir Zjirinovski, de ultra-natio
nalist die in de december-ver-
kiezingen in Rusland grote
winst boekte, is voorstander van
de her-annexatie van de Balti
sche staten. Maar na nog geen
drie jaar onafhankelijkheid zijn
president Ulmanis en zijn rege-
over de nieuwe beleidsrichtlij-
nen van Moskou. Op nieuw
jaarsdag kondigde president
Boris Jeltsin aan dat er in 1994
in het teken zal staan van de
'energieke verdediging' van de
25 miljoen etnische Russen in
het 'nabije buitenland'.
Vervolgens hield de Russische
minister Koyzrev (buitenlandse
zaken) Russische ambassadeurs
voor dat Russische troepen in
de voormalige Sovjet-republie
ken moeten blijven of weer
worden gestationeerd om een
'veiligheidsvacuüm' langs de
Russische grens te voorkomen.
Hoewel het ministerie van bui
tenlandse zaken later zei dat de
ze opmerking op het Gemene
best van Onafhankelijke Staten
(GOS) sloeg en dus niet op
de Baltische staten was het
kwaad al geschied.
De regeringen in Tallinn, Vilni
us en Riga protesteerden luid
keels. In Estland zijn nog ruim
3.000 Russische manschappen
gestationeerd en in Letland
10.000. De situatie is gespan
nen. Op 10 januari werden de
Russische troepen in Letland in
paraatheid gebracht nadat een
overheidsfunctionaris in Riga
twee Russische generaals had
laten arresteren in een dispuut
over legerbezittingen.
President Ulmanis werd onmid
dellijk opgebeld door de com
mandant van de Russische
strijdmacht in Letland en ge
sommeerd om de generaals
binnen 30 minuten vrij te laten
of anders zou Rusland bin
nenvallen. Ontslag van de func
tionaris en verontschuldigingen
aan Moskou brachten de ge
moederen weer enigszins tot
bedaren.
„Vertel me eens", zegt de Letse
president Ulmanis op een quasi-
komische toon. „Wordt er over
onze hoofden heen over ons be
slist?". foto fi
Het incident, waarover in Let
land de wildste geruchten en
samenzweringstheoriën de ron
de doen, is een voorbeeld van
wat westerse v
Letse 'tijdbom' i
Russische strijdmacht in Let
land heeft de toestemming var
Rusland om dodelijk geweld te
gebruiken bij de verdediging
van de 'veiligheid, eer en waar
digheid van de Russische man
schappen en hun familie' en
Jeltsin heeft gewaarschuwd voi
een harder optreden als nog
meer incidenten volgen.
Pessimisten in Letland zien
overeenkomsten met 1940, toen
de Sovjet-media zich straffend
uitlieten over 'provocaties van
Letse extremisten'. Korte tijd la
ter viel het Rode Leger het land
binnen.
Optimisten geloven dat het dit
keer niet zover zal komen. Vol
gens hen is het een bemoedi
gend teken dat de Russische
troepen zich al uit buurland Li
touwen hebben teruggetrokken.
De resterende manschappen in
Letland en Estland zullen, als al
les volgens plan verloopt, tegen
het eind van augustus vertrek
ken.
Het vertrek van wat de Letten
als een bezettingsmacht be
schouwen, zal de spanningen
aanzienlijk verminderen. Even
eens hard nodig is een wet
waarin het burgerschap en de
rechten van de honderdduizen
den niet-Letten in het land
wordt geregeld. Toch blijft pre
sident Ulmanis bezorgd.
„Uiteindelijk zal onze veiligheid
niet afhangen van een fysieke
grens, maar van de symbolische
grens tussen de hervormingsge
zinde en reactionaire krachten
in Rusland zelf. Europa zal pas
echt veilig zijn als de democra
tie het in Moskou wint."
vertaling: margreet heslinga
Phnom penh Een Cambodjaans jongetje geeft zijn zwaar gehandicapte broertje een likje ijs op de trappen van een boeddhistische tempel de
hoofdstad Phnom Penh.Cambodjanen van Chinese komaf trokken de afgelopen drie dagen massaal naar tempels om het nieuwe 'Jaar van de
Hond' te vieren. foto reuter richard vogel
Ruim een jaar geleden besloten de regeringsleiders in
Praag en Bratislava dat er een einde moest komen aan
hun 'samenwonen' in de Tsjecho-Slowaakse federatie.
De twee landsdelen, Slowakije en de Tsjechische Repu
bliek, zouden voortaan hun eigen weg gaan. Slowakije
leidt sindsdien een kwijnend bestaan": Handel en indu
strie zitten in het slop. Bovendien zijn er spanningen tus
sen de Slowaken en de in hun land wonende Hongaren,
die zo'n twintig procent van de bevolking uitmaken maar
die in sommige streken de meerderheid vormen. Een
ontmoeting met Hongaren en Slowaken.
SLOWAKIJE
correspondent oost-europa
De dorpswinkel in Hedeny heeft
sinaasappels en waspoeder in
de aanbieding, meldt een hand
geschreven advertentie in de
etalage. In het Hongaars, dat
spreekt vanzelf. In dit dorp aan
de Donau, op het zuidelijkste
randje van Slowakije, praten
zelfs de Slowaakse kinderen
thuis Hongaars, vertelt een on
derwijzeres van de Hongaarse
school. Het hoofd van het post
kantoortje merkt zuur op dat ze
wel Hongaars moest leren, an
ders tel je niet echt mee. Haar
Hongaarse ondergeschikten
dienen overigens Slowaaks met
haar te praten.
Hedény, of Chodin, zoals het
Slowaakse naambordje aan het
begin van het dorp meldt, is
zo'n dorpje dat voor nationalis
ten in Bratislava als steen des
aanstoots geldt. Zonder dat
naambordje bij de dorpsgrens
en zonder het tweetalige uit
hangbord van de winkel met
gemengde waren, zou je je in
het buurland kunnen wanen.
Negentig procent van de dorpe
lingen is Hongaars, spreekt
Hongaars, kijkt Hongaarse tele
visie en droomt Hongaars.
De tien procent Slowaken, vrij-
wel allemaal import van na de
Tweede Wereldoorlog, hebben
zich aangepast. Soms tanden
knarsend, zoals de dame van
het postkantoor, die dertig jaar
Hoofdstad: Bratislava
Aantal inwoners: 5.2 miljoei
Oppervlakte: 49.039 km2
(Nederland 40.844)
Bevolking: Slowaken 85%,
Hongaren 10%
Talen: Slowaaks, Hongaars
geleden uit het arme Noord-
Slowakije naar het rijke zuiden
verhuisde.
„Een harde nationaliste", zo
had de directeur van de school
haar omschreven. Ze is een
mollige, geblondeerde vijftiger
in een strakke skibroek die
graag doet voorkomen dat ze
zwaar onder de Hongaarse plak
zit. „Ik heb nu nog wat te doen,
komt u later terug", roept ze
luid als we vragen of we met
haar kunnen praten. Dan zacht
jes, met een knik in de richting
van de postbode, fluistert ze: „Ik
wil niet dat die ons hoort".
„U weet hoe het is", zegt ze la
ter vol vertrouwen tegen onze
tolk en klaagt dat haar man, een
gewezen partijlid, na 1989 zijn
positie in de gemeenteraad aan
een Hongaar is kwijtgeraakt. Ze
zegt dat ze in het gemeentehuis
Hongaars spreekt, omdat je an
ders niet weet hoe je behandeld
wordt. Ze zegt kwaadaardig dat
Hongaren te dom zijn om de
weg naar huis terug te vinden,
Een kleine straatmarkt in het Slowaakse Kosice. Sinds de Tsjechische Republiek en Slowakije ieder hun eigen weg zijn gegaan, leidt Slowakije een
kwijnend bestaan. De handel en industrie zitten danig in het slop. foto onno havermans
anders hadden ze geen Hon
gaarse naambordjes in hun dor
pen willen hebben. De tolk
houdt zich goed, maar haar
bloed kookt. Aan haar Slowaaks
is niet te horen dat zij Hongaar-
De postdirectrice klaagt verder:
er is geen Slowaakse cultuur in
het dorp, nooit komt er eens
Slowaaks toneel. Dat Hongaarse
voorstellingen ook dun zijn ge
zaaid in deze gemeente van
1500 inwoners, zegt ze er niet
bij. Maar het ergste, meent ze, is
dat er geen eigen school voor de
Slowaakse kinderen is. Die 18
kleintjes gaan nu naar een
school drie kilometer verderop.
De directrice staat alleen in
haar klachten, dat wel. Zelfs
haar beste vriendin, een 57-jari-
ge Tsjechische, denkt er anders
over. „Natuurlijk, met oudere
mensen spreek ik Hongaars, die
spreken niets anders. Maar jon
geren praten allemaal Slowaaks
tegen me en in het gemeente
huis is het ook geen enkel pro
bleem. Trouwens, drie van mijn
schoondochters zijn Hongaars",
voegt ze eraan toe. Problemen?
Het zijn de politici in Bratislava
die problemen maken, niet de
gewone i
Toch heeft de dame van de post
op één punt gelijk: het Slowaaks
is een ondergeschoven kindje in
Hedény. Op de Hongaarse
school, de enige in het dorp, is
het hele lesprogramma Hon-
gaarstalig, op enkele uren per
week Slowaakse les na. En die
worden gegeven door Eva Dé-
kany, voor wie Slowaaks ook al
niet de moedertaal is.
Kinderen die na acht jaar van
school afkomen, kunnen zich
redden, maar om te zeggen dat
ze de voornaamste landstaal
van Slowakije vloeiend beheer
sen, zou ook volgens de onder
wijzeres te ver gaan. Daarvoor is
een vervolgopleiding nodig. Een
jaar in het leger wil trouwens
ook wel helpen.
De regering in Bratislava heeft
de oplossing bij de hand. Die
broedt op dit moment over een
voorstel voor 'alternatieve scho
len' in de Hongaarstalige dor
pen en steden. Dat suggereert
een extra keuzemogelijkheid,
maar dat blijkt niet te worden
bedoeld. Schoolhoofd Zoltan
Nagy vertelt dat de plannen nog
niet helemaal duidelijk zijn.
Maar de hoofdzaak is dat de les
sen voortaan in het Slowaaks
worden gegeven en er een uur
tje per week voor Hongaars
wordt ingeruimd.
Het zijn dat soort plannen,
waarover de Hongaren in Slo
wakije zich zorgen maken. Nie
mand ontkent dat de dingen op
dit moment goed geregeld zijn:
Hongaars lager onderwijs, mid
delbaar onderwijs en zelfs een
Hongaarstalige universiteit,
Hongaarse schouwburgen,
kranten en politieke partijen, al
le voorzieningen voor een bloei
ende minderheid zijn aanwezig.
Waar het om gaat, is de angst
dat het allemaal minder zal
worden.
De eerste tekenen daarvan kon
digen zich al aan, aldus Istvan
Pasztor, de burgemeester van
Komarno, een grensstadje aan
de Donau met zo'n dertigdui
zend inwoners, waarvan zeven
tig procent Hongaren. De kwes
tie van het verbod van Hon
gaarse stadsnaambordjes yvas
nog maar het begin. Het plan
van de alternatieve scholen is
ernstiger, net als de plannen
voor een herindeling van Slowa
kije, met het doel provincies te
scheppen waarin de minderhe
den nooit meer dan twintig pro
cent van de bevolking uitma
ken.
Geen toevallig percentage. In
gebieden waar een minderheid
meer dan een vijfde van de be
volking uitmaakt, mag ze haar
taal volgens de wet ook voor
ambtelijke doeleinden gebrui
ken. „Wat Bratislava wil, is dat
ambtenaren altijd Slowaaks
moeten spreken, ook al staat
aan beide zijden van het loket
een Hongaar", verklaart Pas
ztor.
Komarno was begin januari
gastheer van een conferentie
van Hongaarse burgemeesters
uit heel Slowakije. Vooraf ging
de Slowaakse pers daar hevig
tegen tekeer: de Hongaren zou
den van plan zijn de a
uit te roepen, de bijeenkomst
was regelrecht gericht tegen de
Slowaakse staat. De oproeppoli-
tie rukte op om anti-Slowaakse
rellen in de hand te houden.
Voor niets. De burgemeesters
protesteerden weliswaar tegen
de plannen voor bestuurlijke
herindeling en de veranderin
gen in het onderwijs. Maar ze
onderstreepten tevens dat hun
dorpen en steden bij Slowakije
hoorden en zouden blijven ho-
Er bestaat Hongaars extremis
me, zoals er Slowaaks extremis
me bestaat. Op een garagedeur
in Komarno is een leuze voor
aansluiting bij Hongarije ge
kalkt, de enige in de omtrek
overigens. En op de bijeen
komst in Komarno had de Hon
gaars-nationalistische parle
mentariër Miklós Durray wel
degelijk een voorstel tot auto
nomie willen indienen. Alleen
maakte dat geen kans.
Helaas, aldus Pasztor, wordt
juist die radikale stroming sterk
door Hongarije ondersteund.
Als je kranten in Boedapest
leest, lijkt Durray haast de enige
vertegenwoordiger van de
Hongaren. Maar de burgemees
ter is ervan overtuigd dat dat
niet de werkelijke verhoudingen
weergeeft. De uitkomst van de
bijeenkomst in Komarno is er
het bewijs van.
„Ik zou helemaal niet bij
Hongarije willen horen. Het is
juist de meertaligheid van Slo
wakije waar ik me thuis voel",
aldus Zsuzsanna Fülöpp. direc
teur marketing bij een scheeps
werf in Komarno. Ze heeft, net
als bijna iedereen in de streek,
familie in Hongarije. „Die heb
ben me wel eens gevraagd of ik
niet'wilde verhuizen. Maar ik
ben gewend in een land met
veel volkeren te leven, dat puur
Hongaarse zou me enorm be-
sydney peter spielmann
Werd Australië ontdekt
en ontgonnen door dap
pere pioniers, of veroverd
en bezet door brute in
dringers? Deze vraag
houdt schrijvers van les
materiaal in de Australi
sche staat Queensland
bezig.
In een toelichting bij
het officiële lesmateriaal
voor wat bij ons groep a
acht van de lagere school
is, kregen de leerkrachten
het advies de kolonisatie
door Groot-Brittannië een
'invasie' te noemen, omdat
'ontginning' niet duidt op ver
drijving van de oorspronkelijke
bewoners van Australië
(aborigines) van hun grond.
Onderwijzers die zich niet op
hun gemak voelden bij het
woord invasie, mochten ook
spreken van een 'niet-inheemse
bezetting'. De termen 'ontgin-
de komst van de Britten wel of geen in-
Deze aborigines menen van wel. foto
anp cor mulder
ners'. 'pioniers' en 'ontdekkers'
werden uit het vaderlandse ge-
schiedenislexicon geschrapt,
omdat die impliceren dat het
continent onbewoond was bij
het begin van de Britse koloni
satie van Australië in 1788.
Staatspremier Wayne Goss
verordende echter dat de nieu
we begrippen weer uit de ge
schiedenis werden ge
schrapt. Hij zei dat er
'een wereld van verschil'
bestaat tussen de komst
van de Britten en wat de
meeste mensen onder
verstaan,
an de premier
:en lawine van
n aborigines,
i de minister
aboriginal - zaken
„Hiermee wordt Australi
sche kinderen de waar
heid over de Australische
geschiedenis onthou
den", aldus de aborigi
nal-onderwijzer en -acti
vist-Percy Knight. Zesendertig
medewerkers van de Universi
teit van Queensland schreven
Goss onlangs een brief waar
mee ze tegen de omissies pro
testeerden. Volgens de universi
teitsmedewerkers wordt in de
traditionele geschiedenis geen
recht gedaan aan het verzet van
de aborigines tegen de kolonis-
dujiangyan dan biers
Het is pauze op de Particuliere
Lagere School Guang Ya. Een
handjevol Chinese leerlingen
staat rond hun leraar Engels om
een van hun favoriete zinnetjes
te oefenen. „Live long and pros
per", roepen ze vrolijk, in een
perfecte weergave van de Vul-
kaangroet uit de Amerikaanse
SF-serie Star Trek.
Guang Ya is een unieke school
in communistisch China. De
240 leerlingen van de school
zijn de eerste Chinezen die on
derwijs volgen dat buiten het
officiële staatsschoolssysteem
valt.
De school die in 1992 is opge
richt in de buitenwijken van
Dujiangyan, een stad in het
zuidwesten van de provincie
Sichuan, huisvest voornamelijk
kinderen van nieuwe rijke za
kenmensen uit heel China. De
ouders hopen dat hun kinderen,
die onder andere les krijgen in
computergebruik, paardrijden
en Engels, in de toekomst kun
nen gaan studeren op een gere
nommeerde buitenlandse uni
versiteit.
De Chinese autoriteiten, die te
kampen hebben met een groot
tekort op de onderwijsbegro
ting, hebben in de afgelopen ja
ren enkele honderden privé-
scholen, variërend van peuter
klasjes tot universiteiten, de
deuren laten openen. De rege
ring heeft te weinig geld om
goed basisonderwijs voor de
kinderen te verzorgen. De parti
culiere scholen vullen het gat op
en bereiden de leerlingen voor
op de moderne samenleving.
„In het verleden kwam politiek
in het onderwijs op de eerste
plaats", zegt Qing Guanya, de
38-jarige oprichter van de
school, die carrière maakte als
filmregisseur Zijn doel is 'we
reldburgers' te vormen met een
sterk gevoel voor persoonlijk
initiatief. Terwijl de kinderen op
de staatsscholen patriottische
films over Mao Zedong en an
dere communistische helden
krijgen voorgeschoteld, kijken
de kinderen van Guang Ya ook
naar Sesamstraat. Ze krijgen
Engelse les van vier jonge Ame
rikanen.
Guan Ya heeft een zusterhand
opgezet met de Ojai Valley
School in California en de
Kinderen van de n
recht op privé-scholen.
school wil elke zomer verschil
lende leerlingen naar Ojai stu
ren. De school zoekt een mid
denweg tussen het officiële on
derwijsprogramma en 'een
soort Amerikaans onderwijssys-
rijke Chinese zakenmensen kunnen nu ook te-
foto archief
lijk als de leerlingen van Guang
Ya bijeenkomen bij twee vlag-
gestokken waaraan de Chinese
vlag en de schoolvlag wapperen.
Nadat ze trouw hebben gezwo-
i hun vaderland, beloven
teem dat er op is gericht kinde- de kinderen 'eerlijk, vlijtig, dap-
zelfvertrouwen e
geven", aldus Michael Connor,
de directeur van de Ojai Valley
School.
Dat wordt elke morgen duide-
per en toegewijd aan de i
sele liefde' te zijn.
Als startkapitaal had Qing 3 mil
joen yuan (ruim 650.000 gul
den) gekregen van rijke vrien
den van zijn vader. Daarmee
zijn onder andere piano's en
Toshiba kleurentelevisies be
kostigd. Maar de school moet
uitbreiden om winstgevend te
kunnen worden. De ouders van
de kinderen betalen jaarlijks
28.000 yuan (ruim 6.000 gulden)
schoolgeld, ongeveer veertien
•keer het gemiddelde jaarinko
men van een stadsbewoner. Het
is dan ook niet verwonderlijk
dat commentatoren in de offi
ciële Chinese kranten zich af
vragen of een dergelijke 'aristo
cratische school' wel thuishoort
in het communistische China.
Qing verzet zich tegen het idee
dat zijn school aristocratisch is
en zegt dat Guang Ya discipline
en gevoel voor gelijkheid bij
brengt en egocentrisme pro
beert uit te bannen. Mét zestien
leerlingen op een slaapkamer
leiden de kinderen een minder
comfortabel leven dan de mees
te Chinese scholieren, meent
Qing. Hij benadrukt dat hij niets
doet dat in strijd is met de Chi
nese politiek. „Aanvaard de mo
dernisering. Aanvaard de we
reld. Aanvaard de toekomst. Dit
is de onderwijspolitiek van
DengXiaoping."
