Gerrit Brokx in
de porseleinkast
ZATERDAG 12 FEBRUARI 1994
Zijn naam is genoemd. Als burgemeester van Den Haag, als
voorzitter van hét CDA en als minister in een volgend kabinet.
Gerrit Brokx, burgemeester van Tilburg, maakt zich op voor een
terugkeer in de landelijke politiek waaruit hij eerder door zijn
eigen partij werd verdreven.
Maar niet iedereen zit op hem te wachten. Want waar Brokx
verschijnt, raken de gemoederen verhit. Zijn bijnamen variëren
van Zonnekoning' tot 'Landveroveraar'. Maar ook: 'De Eenzame'.
Portret van een lastig heerschap.
'Hij is een beetje politiek aan het hyperventileren'
DICK HOFLAND
errit Brokx was een keer naar de
Floriade in Zoetermeer geweest.
Bij terugkeer in Tilburg begon hij
de raadsvergadering met achs en oohs, zó
mooi had hij het gevonden. Zo'n Floriade,
dat móest hij ook hebben. Eén raadslid vond
dat geen goed plan. Die zei: „Nou Gerrit,
maar goed dat je niet naar Disneyworld bent
geweest". Dat vond hij niet leuk.
Het oorspronkelijke stadhuis van Tilburg is
een kasteeltje. Naast dit ooit door Willem II
gebouwde optrekje staat een zwarte kolos.
Op de negende verdieping daarvan heeft
burgemeester Gerrit Brokx een VIP-ruimte
laten inrichten, waarvoor hij het meubilair
opkocht van de wereldtentoonstelling in Se-
villa. Er komen voornamelijk ondernemers
op visite. „Brokx kan ze dan laten zien dat de
stad aan zijn Voeten ligt", zegt Tini Kox, de
felste opposant van de burgemeester.
Kox leidt de fractie van de Socialistische
Partij (SP) en in de ogen van Brokx is hij de
kwade genius door wie al die praatjes over de
burgemeester in de wereld komen. Zoals dat
zwemmen, 's ochtends in zijn eentje als het
gemeentelijk bad gesloten is voor anderen.
Zoals dat zitje in zijn werkkamer van ruim
17.000 gulden. Zoals die speciale stoel in de
dienstauto van ruim 20.000 gulden. Zoals het
gigantische aantal kilometers dat hij in die
auto aflegt. Zoals de tientallen bijbanen
waarvan enkele tegen een riant salaris. Zoals
die acht miljoen voor de muziekzaal die hij
op eigen houtje regelt. Zoals dat meubilair uit
Sevilla, dat-ie in een opwelling kocht. Zoals
zijn dédain voor Tilburg toen hij daar werd
benoemd. Brokx wilde Eindhoven of, nog lie
ver, commissaris van de koningin in Brabant
worden. Zoals de ruzie met achttien burge
meesters van omliggende gemeenten, die hij
constant schoffeert. Zoals zijn scheldpartijen
tegen ambtenaren die slecht werk afleveren.
Zoals dat half miljoen dat hij in het geheim
had toegezegd aan het Europees Centrum
voor Natuurbehoud om die instelling naar
Tilburg te halen.
Wrijving
Kox: „Als je hem over die zaken aanspreekt,
krijg je steevast als antwoord: 'Dat gaat je
geen klote aan'. Of: 'Dat merkje wel als ik het
geregeld heb'. Hij wil alles zelf doen, hele
maal zijn eigen gang gaan, en de rest moet
naar zijn pijpen dansen. De gemeenteraad
staat volledig buitenspel. Brokx plaatst zich
overal boven, als een super manager, als een
president-commissaris. Hij vliegt over de he
le wereld, waar naartoe weten we allemaal
niet, maar het schijnt voor Tilburg te zijn. En
als ik vraag naar zijn bijverdiensten krijg ik
geen poot aan de grond. Een bijstandsmoe
der die honderd gulden bijverdient moet al
les tot in detail verantwoorden, maar Brokx
kan rustig één of twee ton bijverdienen zon
der dat iemand weet hoe het in elkaar zit".
Tussen Brokx en Kox wordt het nooit wat,
maar het is ook nooit wat geweest. Toen Kox
nog als jurist werkte bij een rechtswinkel
botste hij al regelmatig met Brokx, die in die
tijd als Brabants gedeputeerde veel met bij
standszaken te maken had. Kox herinnert
zich: „Ik probeerde dan bijvoorbeeld voor ie
mand met een uitkering te regelen dat de ka
potte wasmachine na twintig jaar vervangen
kon worden. Ik kreeg daarvoor te maken met
twee mensen, de CDA'er Brokx en een PvdA-
gedeputeerde. Met veel moeite had ik die
PvdA'er dan voor mijn standpunt gewonnen
en dan kwam dat nasale geluidje van Brokx:
'Ik zie 't toch niet zitten'. Dat is eigenlijk
nooit veranderd. In de tijd dat hij staatssecre
taris van volkshuisvesting was lag ik ook al
tijd met hem in de clinch over huursubsidies
en dergelijke. Er kon gewoon nooit iets bij die
man".
Ambities
Brokx, mr. G. Ph. Geboren in Oosterhout
(Brabant) waar hij in 1963 ook de politiek in
stapt. Lid van de gemeenteraad, vier jaar
wethouder en voorzitter van de KVP ter ste
de. Treedt in 1971 toe tot het dagelijks be
stuur van die partij en stapt tien jaar later de
Tweede Kamer binnen. Op 28 december
1977 legt hij de eed af om staatssecretaris
Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening te
worden. Een carrière uit het boekje van een
man met ambities.
Maar dan. De parlementaire enquête
bouwsubsidies Hans Gruyters, nu burge
meester van Lelystad, steelt de show. Gerrit
Brokx wordt verdacht. Harde bewijzen ko
men niet boven tafel, maar voor het CDA is
hij dermate beschadigd dat Bert de Vries,
toen nog fractievoorzitter, hem een brief
schrijft: de leden van de CDA-fractie zeggen
het vertrouwen op in verband met mogelijk
misbruik van woningbouwsubsidies. Met an
dere woorden: wegwezen Gerrit! Hij kan niets
anders dan, op 23 oktober 1986, ontslag ne
men. Later zal hij zijn ervaringen over die pe
riode optekenen in een boek - Naschrift van
een getuige - waarin hij zijn gram haalt. Tini
Kox: „De agressie spat van het papier. Blijk
baar gebruikt hij Tilburg om zijn verloren il
lusies te verdrijven".
En dan te bedenken dat ze hem in Tilburg
helemaal niet wilden. Op geen enkel lijstje
van niet één vertrouwenscommissie stond de
naam Brokx. Voor premier Ruud Lubbers
was dat geen enkel probleem. Hij vond Til
burg een mooie plek voor Brokx, en dus werd
Op 23 oktober 1986 nam Gerrit Brokx ontslag als staatssecretaris Volkshuisvesting en Ruimtelij
ke Ordening. Hij verloor het vertrouwen in verband met mogelijk misbruik van woningbouwsub
sidies. Op de foto boven: Brokx in de gastenloge van de Tweede Kamer waar hij het debat over
zijn aftreden volgde. Foto rechts: Brokx tijdens een Commissievergadering over zijn beleid. Foto
onder: Brokx en de pers na het laatste verhoor door de parlementaire enquêtecommissie bouw
subsidies. FOTO'S ARCHIEF
het Tilburg. Burgemeester W. Dijkstra van
Udenhout, destijds wethouder in Tilburg,
weet dat die entree moeilijk lag. „Temeer
omdat Brokx zelf iets anders had gewild.
Maar het college heeft toen heel snel de keu
ze gemaakt: 'Oké, het is een man met ge
bruiksaanwijzing, maar we moeten met el
kaar verder dus laten we ons best doen en
niet meer moeilijk doen'. Dat ging goed. We
vormden een hechte groep. En als Gerrit mij
eens een grote bek gaf, gaf ik hem een grote
bek terug. Dat werkte uitstekend".
Als eerste burger van de gemeente Uden
hout heeft Dijkstra nu constant aanvaringen
met Brokx, die het liefst een aantal gemeen
ten wil inlijven om er één groot Tilburg van
te maken. „Ik heb er geen problemen mee
dat Brokx iets wil bereiken. Ik ben het ook
met hem eens dat de grote stad de motor is
voor de regio. Mèar het geeft geen enkele pas
dat hij in het openbaar collega's te kakken
zet. En dat doet hij iedere keer weer, volgens
mij alleen omdat hij de strijd heeft verloren.
Ik weet hoe hij is: doordrammen, iedereen
moet mij volgen en wie dat niet doet is lastig.
Daar prik ik doorheen, ik accepteer dat. De
persoon kan me niet schelen zolang je nor
maal met elkaar zakelijk kunt blijven functio
neren. Maar dét wordt nu wel lastig. Hij is
een beetje politiek aan het hyperventileren".
Tini Kox: „Brokx heeft onderhand met ie
dereen ruzie. Wat wil hij? Zich onmogelijk
maken, zodat hij wel weg móet? Het lijkt wel
een open sollicitatie". Brokx kan in april wor
den herverkozen als burgemeester in Tilburg,
maar hij heeft de afgelopen weken diverse in
terviews gegeven voor radio en televisie, die
het vermoeden bevestigen dat zijn ambities
anders liggen. Hij presenteert zich in die ge
sprekken als een totaal andere man. Geen
groffe kritiek, maar lovende woorden voor
met name CDA's nieuwe leider Elco Brink
man. Dat is wel erg doorzichtig. „Nou en of',
zegt Anita de Haas, chef stadsredactie van
Het Nieuwsblad, de Tilburgse krant die zon
der deze burgemeester de pagina's een stuk
moeilijker zou kunnen vullen. „Brokx heeft
iets gespletens", vindt zij. „Een dag voordat
hij op televisie in een interview de staatsman
ging uithangen en Brinkman voor zich pro
beerde te winnen, zat hij in Tilburg in een
paneldiscussie. Nou, daar schoffeerde hij ie
dereen. Als een olifant in de porseleinkast.
Het is zo duidelijk als wat: Brokx wil minister
worden, hij wil zijn revanche. Nee, voorzitter
van het CDA wil-ie niet worden. Voor die
post heeft hij zelf al andere kandidaten ge
noemd en dat maakt duidelijk dat hij er zelf
niets in ziet".
Populairder
Een recent onderzoek onder de Tilburgse be
volking over de populariteit van Brokx viel
voor zijn kritikasters opvallend hoog uit: 6,7.
Kort na zijn komst naar Tilburg haalde hij
nog een dikke onvoldoende. Overigens scoort
zijn collega Dijkstra onder de inwoners van
Udenhout een royale zeven, en is bijvoor
beeld burgemeester J. Meijs van Berkel-En-
schot zeer populair (7,8) in zijn gemeente.
De installatie (op 17
mei 1988) van Gerrit
Brokx als burgemees
ter van Tilburg.
FOTO ARCHIEF
Niettemin is de waardering voor Brokx in
de zes jaar van zijn bewind flink toegenomen
en zelfs volgens zijn felste critici komt dat
door de inspanningen die Brokx wel degelijk
voor Tilburg heeft gedaan. „Iedereen weet
dat Tilburg bestaat, waar het ligt en dat het
iets voorstelt", zeggen alle betrokkenen.
Brokx heeft er een goed bestuurde stad van
gemaakt, met financiën die op orde zijn. Ook
al komt die eer evengoed toe aan een aantal
ambtenaren die vóór Brokx' komst dat sys
teem al aan het ontwikkelen waren. Daar
naast heeft Brokx gezorgd voor een grote
economische ontwikkeling van de stad, en
r Gerrit Brokx tegen het decor van wat Tilburg stedebouwkundig markeert: rechts het kasteeltje dat koning Willem II liet bouwen, links de moderne nieuwbouw.
FOTO PERSBURO VAN EUNDHOVEN
daardoor de regio. De burgemeester heeft
overal contacten;, lijntjes noemt hij dat. Hij
ritselt en regelt dat het een lust is. Hij is ook
geregeld op stap. In het stadhuis spreekt men
als vanzelf over de business-reizen van de
burgemeester. Zo vloog hij afgelopen week
naar Japan in een poging een fabriek van Fuji
naar Tilburg te halen. Vergaderingen met de
gemeenteraad zijn voor hem tussendoortjes.
Burgemeester Dijkstra van Udenhout: „Ik
vind dat je hem moet beoordelen op wat hij
voor Tilburg bereikt en niet op die autostoel
en dat zwemmen. Dat vind ik flauwekul.
Brokx is een man met daadkracht, met lef en
een gigantische inzet voor zijn stad. Hij be
reikte veel en hij heeft het er blijkbaar voor
over dat het ten koste gaat van zijn menselij
ke contacten. Die heeft hij niet".
Zelf windt Brokx daar in zijn interviews
geen doekjes om: „Ik móet hard zijn. Hard.
Want deze functies hebben nu eenmaal een
zekere eenzaamheid. Dat zoetsappige hoeft
voor mij niet zo. Ik ben ook niet de leukste op
verjaardagspartijtjes". Hij heeft wel een
vriendin, de journaliste Marjolein Uitzinger,
met wie hij af en toe naar de bioscoop of het
theater gaat. Bij officiële gelegenheden is ze
er nooit bij. Wethouders, raadsleden, partij
genoten of andere burgemeesters zijn nog
nooit bij Brokx thuis gesignaleerd. Het ge
rucht gaat dat hij sinds kort wel eens een
praatje maakt met de gemeentesecretaris.
'Geen bezwaar'
„Ach wat maakt dat nou uit", zegt CDA-ka-
merlid Matemann, die het tijdens de bouw-
enquête voor Brokx opnam. „Ik heb altijd
uitstekend met 'm overweg gekund. Natuur
lijk, ik denk ook wel eens: jongen, Gerrit, wat
doe je nóu weer?! Als je ziet hoe hij nu met
die randgemeenten omgaat, dat kan natuur
lijk niet. Maar het hoort bij hem en je kunt
hem daar ook net zo hard op aanvallen, dat is
juist zo prettig. Gerrit is een doordouwer, een
dynamisch en zeer bekwaam bestuurder.
Van mij mag-ie zo terugkomen als minister".
Ook de CDA'er Wim Deetman ziet geen
problemen voor een eventuele terugkeer, al
is Brokx destijds door het CDA de laan uitge
stuurd. De huidige kamervoorzitter zat als
minister van onderwijs met Brokx in het eer
ste kabinet Lubbers. Hij zegt: „Ik had nauwe
lijks contact met Brokx; ik ken hem niet.
Maar waarom zou iemand niet terug mogen
komen? Het was destijds een politiek pro
bleem, dat kan, maar dat betekent toch niet
dat je voor de rest van je leven in een partij
bent afgeschreven? Formeel gezien is er geen
enkele belemmering. Maar niettemin wijst de
praktijk uit dat in Den Haag heel sterk geldt:
weg is weg. Kijk maar eens naar Hans Wiegel,
toch niet de eerste de beste".
Bert de Vries, nu minister van sociale za
ken, wil zich onder geen beding uitlaten over
verleden noch toekomst van Brokx. Wel ver
scheen hij onlangs in Tilburg bij de opening
van een tentoonstelling. Brokx had hem per
soonlijk uitgenodigd.