Figuurstudies in
prentenkabinet
Tekening Rembrandt te koop
Foto-expositie schetst weinig verrassende beelden Iran
Cultuur Kunst
Zes echte 'Rembrandts' minder
CHTERGROND
NECENAS
VRIJDAG 11 FEBRUAR11994
CHEF ANNEMIEK RUYGROK. C
Schilder- en golfcursus in Noordwijk
NOORDwuKOp Golf Centrum Noordwijk wordt zaterdag 26 fe
bruari een schildercursus gegeven. Yvonne Burga, die in Sassen-
heim de opleiding tekenen en aquarelleren volgde, zal de cursus
verzorgen. Na de schildercursus is er de mogelijkheid om onder
leiding van een gol(professional de eerste stappen van de
golfsport te leren. Voor deelnemers die de sport al kennen,
wordt een toernooi georganiseerd. Inschrijven kan bij Golfcen
trum Noordwijk.
Concert Bonnie Raitt in Utrecht
utrecht De Califomische zangeres Bonnie Raitt geeft op 31 mei
een eenmalig concert in muziekcentrum Vredenburg in Utrecht.
Richard Thompson en zijn band zullen als speciale gast tijdens
dit concert optreden. De kaartverkoop begint aanstaande zater
dag bij de bekende voorverkoopadressen. Het concert op 31 mei
begint om 20.15 uur en een kaartje kost 45 gulden.
Galerie Zone exposeert in Antwerpen
van 19 ti
tentoonstelling Casa-Europea. De tentoonstelling geeft een
beeld van de vrije vormgeving in Europa. Zeven Europese lan
den zijn uitgenodigd om zich te presenteren. Galerie Zone zal
onder meer meubels, klokken, lampen, luidsprekers en kerami
sche objecten tentoonstellen. Casa-Europea is te bekijken in hal
3 van het Bouwcentrum te Antwerpen. De tentoonstelling is
open op maandag, woensdag en vrijdag van 14.00 tot 18.00 uur,
dinsdag en donderdag van 14.00 tot 22.00 uur en in het weekend
van 10.00 tot 18.00 uur.
Kaarten voor Appeltheater Den Haag
den haag Voor de voorstelling 'De eenzame weg' op zaterdag 26
maart in het Appeltheater in Den Haag zijn kaartjes verkrijgbaar
op het Uitbureau van K&O in Leiden. 'De eenzame weg' van
schrijver Arthur Schnitzler speelt zich af in het Wenen van rond
de eeuwwisseling en wordt uitgevoerd door toneelgroep De Ap
pel. Voorafgaande aan de voorstelling is het mogelijk om vanaf
18.30 uur in het Appelcafé te eten, waarvoor ook bij K&O gere
serveerd kan worden. Tot uiterlijk 1 maart zijn de kaarten te
koop bij K&O aan de Oude Vest.
Expositie cursisten Kunstschool
lisse Cursisten van de afdeling experimenteel aquarel van de
Nieuwe Kunstschool exposeren tot en met 26 maart in Lifestyle
aan de Heereweg in Lisse. De thema's 'tulpen', 'geuren' en 'tuin
beelden' zijn door de cursisten in eigen stijl uitgewerkt. Pieter
Berkhout, beeldend kunstenaar en coördinator van de Nieuwe
Kunstschool heeft gisteren de expositie geopend. Openingstij
den: ma 13018 uur, di t/m vr 9-12.30 en 13.30-18 uur, do ook 19-
21 uur, za 9-17 uur.
Violist Louis Kaufman (88) overleden
los angeles De Amerikaanse violist Louis Kaufman, die concert
meester was in de soundtrack van Gone with the Wind en als
eerste Vivaldi's Vier Jaargetijden op de plaat zette, is woensdag
op 88-jarige leeftijd overleden. Behalve van Gone with te Wind
was Kaufman eerste violist in nog meer dan 400 andere film
soundtracks. Ook maakte hij meer dan 125 langspeelplaten.
Sopraan Jarmila Novotna overleden
new york De uit Tsjechië afkomstige sopraan Jarmila Novotna
is woensdag op 86-jarige leeftijd in New York overleden. Novot
na vierde in de jaren veertig en vijftig grote successen bij de New
Yorkse Metropolitan Opera. Op 17-jarige leeftijd debuteerde ze
als operazangeres in Praag. Haar Amerikaansae debuut maakte
ze in 1939 in San Francisco in 'Madame Butterfly'. Tijdens haar
Newyorkse jaren, die tot 1956 duurden, zong ze 193 voorstellin
gen in het Italiaans, Frans en Duits. Ook was ze regelmatig in de
Europese operatheaters, waaronder de Weense Staatsopera.
Ook aandacht voor Leids genootschap Ars Aemula Naturae
Sommige van de tekengenootschappen, waaraan de ten
toonstelling Figuurstudies 1700-1850 in het Rijkspren
tenkabinet aandacht besteedt, bestaan nog steeds. Neem
bijvoorbeeld het Leidse schilder- en tekengenootschap
Ars Aemula Naturae of de Haagse Pulchri Studio. De ex
positie is gewijd aan de 18e en 19e eeuw, toen deze ge
nootschappen nog een plaats waren waar kunstenaars
bijeenkwamen om te oefenen. Resultaten daarvan in de
vorm van figuurstudies zijn op de tentoonstelling tot en
met 1 mei te zien.
amsterdam
Figuurstudies in het Rijksmuseum: twee musici (1860) door David Bles (1821-1899).
De grotere steden kenden elk
een of meer tekengenootschap
pen. Conservator Robert Jan te
Rijdt heeft dan ook stad en land
afgereisd om een zo breed mo
gelijk beeld te kunnen geven.
Hij ging niet alleen te rade bij
andere musea, zoals Boymans-
Van Beuningen en het Fries
Museum, maar dook ook in ge
meente-archieven. Het resultaat
is een expositie van een kleine
150 tekeningen in verschillende
materialen, zoals potlood, krijt
en met penseel van kunstenaars
als Jacob van Strij, Johan Daniël
Koelman, Wouter van Troost
wijk, Matthijs Maris en Jan
Weissenbruch.
In de 17e eeuw werden fi
guurstudies nog gebruikt als
proefschetsen voor figuren die
op schilderijen moesten komen.
Een eeuw later is het veel meer
louter oefening geworden. Bij
de tekengenootschappen verza
melden zich zo'n twintig kun
stenaars en een van hen ging
model staan. Later, in de 19e
eeuw, koos men voor meer vari
atie. Modellen werden voor een
gulden per avond ingehuurd. Er
onstaan tekeningen van dienst
meisjes. vissers, mannen met
scharensliep, boeren met krui
wagens.
Op de tentoonstelling zijn
vooral geklede modellen te zien.
De naaktstudies uit die periode
zijn volgens Te Rijdt minder in
teressant, omdat ze te acade
misch zijn. De naakten werden
vooral in poses uit de klassieke
oudheid weergegeven. Op de
expositie wordt duidelijk ge
maakt hoe de tekengenoot
schappen elk hun eigen stijl
ontwikkelden en voorkeur voor
bepaalde materialen toonden,
vaak omdat de voorkeur van de
beste kunstenaar van het gezel
schap werd gevolgd.
Al eerder was in het Rijksmu
seum een expositie over figuur
studies te zien. Dat was in 1981
toen de 17e eeuw centraal
stond.
Figuurstudies 1700-1850 in
het Rijksprentenkabinet, Hob-
bemastraat 21, Amsterdam
duurt tot 1 mei. Openingstij
den: di t/m za 10-17 uur, zo
13-17 uur.
recensie alice van schuppen
Foto's uit Iran van Michiel de Ruiter
Robbert Bodegraven Te zien t/m
maart, maandag t/m zaterdag 10.00 t
22.00 uur, zondag 12 00 tot 22 00 ui
Fotogalerie De Kleine Klup, Nieuwe Rijn
Michiel de Ruiter en Robbert
Bodegraven reisden in juni vo
rig jaar naar Iran. Zij fotögra
feerden in Teheran en in twee
dorpjes, ongeveer 300 kilometer
ten zuiden van de hoofdstad.
De twee fotografen willen met
hun foto's een genuanceerder
beeld van het leven in Iran naar
buiten brengen. Volgens De
Ruiter en Bodegraven zijn de
clichés die in het Westen over
het land bestaan, slechts ge
deeltelijk te bevestigen. Zij za
gen namelijk ook een Iran
waarin het godsdienstfanatisme
gekritiseerd wordt en waar
mensen de islamitische wetten
negeren of zelfs provoceren.
Ongeveer twintig zwart-wit
foto's hangen in Fotogalerie De
Kleine Klup. De foto's laten
voornamelijk straatbeelden
zien. Er spreekt armoede uit. De
uitdrukkingen op de gezichten
van de mensen zijn tekenend.
Het verweerde gezicht van een
oude vrouw, de grijns van drie
oude mannetjes, de moedeloze
blik in de ogen van een man
aan de keukentafel en de som
bere blik van de vrouwen met
zwarte omslagdoek, die het
hoofd gebogen houden.
De foto's die in Teheran ge
maakt zijn, zijn makkelijk te on
derscheiden van de foto's van
de twee dorpen. Vrouwen in
zwarte kledij, diep weggedoken
in hun omslagdoek karakterise
ren het stadsbeeld. De vrouwen
in de dorpen dragen daarente
gen lichte en gedecoreerde kle
ding en dragen hun omslagdoek
wat verder naar achteren. Op
vallend is, dat op bijna de helft
van de foto's afbeeldingen van
Khomeiny te zien zijn. Voorna
melijk op de foto's die gemaakt
zijn in Teheran, maar ook op fo
to's uit de dorpen.
Twee sterk uitvergrote foto's
naast elkaar geven duidelijk de
tegenstelling weer tussen stad
en dorp. Op de ene is een grote
grauwe muur te zien, met daar
op foto's van Khomeiny. Een
vrouw, gehuld in een zwarte
omslagdoek, loopt met gebogen
hoofd voorbij. Ze lijkt gebukt te
gaan onder de afbeelding op de
muur. Op de andere foto staan
drie oude mannen die glimla
chend in de camera kijken.
Hoewel de straat op de achter
grond nagenoeg leeg is, geeft de
foto een veel opgewekter beeld.
De fotografen zijn erin ge
slaagd een sprekend beeld van
schetsen. On
danks de vaak geposeerde foto's
krijgt de toeschouwer een rea
listische indruk van het alle
daagse leven in Iran. De foto's
i prachtig portret
mensen in hun omgeving,
ir zijn niet echt verrassend.
Ze bevestigen het beeld dat be
kend is van televisie. Dat men
sen het godsdienstfanatisme
bekritiseren en de islamitische
wetten negeren of zelfs provo
ceren, is niet uit de foto's af te
leiden.
washington
Het aantal echte 'Rembrandts'-
wordt steeds kleiner. Tot vorige
week bezat de National Gallery
of Art in Washington nog 17
werken van de schilder, nu zijn
het er nog maar elf. D„e curato
ren van het vooraanstaande
museum hebben besloten dat
zes van de aan Rembrandt van
Rijn toegeschreven doeken in
hun collectie niet of in elk geval
niet alleen door hem gemaakt
zijn.
Drie van de zes werken zijn
volgens curator Arthur
Wheelock zeker niet door Rem
brandt gemaakt, maar door
leerlingen uit diens werkplaats.
De drie andere zijn waarschijn
lijk wel door Rembrandt begon
nen, maar door anderen afge
maakt. Ook in Nederland en in
musea in andere landen zijn de
laatste jaren al tientallen wer-
De drie doeken in Washing
ton die zeker niet van Rem
brandts hand zijn, zijn een zelf
portret uit 1650 (dat nu dus
'Portret van Rembrandt' zal
worden genoemd), 'Vrouw die
een anjer vasthoudt' (uit 1656)
en 'Jozef, die door Potifars
vrouw wordt beschuldigd' (uit
1655). De drie die ten dele door
Rembrandt zijn gemaakt zijn de
'Oude vrouw met boek' (1637),
'De Apostel Paulus' (1657) en
'De Turk' (1635), die door de
National Gallery is herdoopt in
'Man in Oosters kostuum'.
Volgens Arthur Wheelock is
dat laatste doek waarschijnlijk
Op Europese kunstbeurs in Maastricht
Een tekening van Rembrandt
met vier studies van mannen-
hoofden is één van de topstuk
ken van The European Fine Art
Fair (TEFAF) in Maastricht. De
Parijse kunsthandelaar Bob Ha-
boldt biedt de Rembrandt aan
voor een bedrag van meer dan
één miljoen gulden.
Ruim 160 antiquairs, kunst
handelaren en galeriehouders
presenteren van 12 t/m 20
maart hun topstukken in het
Maastrichtse MECC. Zo zijn er
werken van Jan Steen, Ruisdael,
Rubens en Jacob Jordaens,
maar ook van Mondriaan.
TEFAF heeft zelf een tentoon
stelling samengesteld met zestig
topstukken uit de Hermitage in
St. Petersburg. Een groot deel
van die kunststukken komt voor
het eerst buiten Rusland. De di
recteur van de Hermitage, dr.
Piotrovski, zal de kunstbeurs in
Maastricht openen.
De tekening van Rembrandt
is waarschijnlijk in 1635/36 ge
maakt. Vermoedelijk was zij
niet zozeer bedoeld als voorstu
die voor een bepaald werk,
maar veel meer om later nog
eens te gebruiken. De tekening
heeft ooit toebehoord aan de
erfgenamen van de Haarlemse
bankier Franz Koenigs. In 1957
werd zij bij Sotheby's in Londen
geveild.
Volgens een woordvoerster
van de Parijse kunsthandelaar
behoort de tekening niet tot de
collectie die Franz Koenigs
(1881-1941) kort voor het uit
breken van de Tweede Wereld
oorlog aan de Rotterdarfïse ha
venbaron mr. D.G van Beunin
gen verkocht. Die collectie werd
Deze tekening van Rembrandt - vie
Fine Art Fair in Maastricht, die van
in de oorlog aan de Duitsers
verkocht en later door het Rode
Leger meegenomen. Pas vorig
jaar werd officieel bevestigd dat
de Koenigscollectie zich in het
Poesjkinmuseum in Moskou
bevindt. Inmiddels tracht de
Rijksdienst Beeldende Kunst de
collectie weer naar Nederland
te krijgen.
De internationale kunstbeurs,
die vorig jaar rond de 40.000 be
zoekers trok, is onderverdeeld
in zeven categorieën,
>y
r studies van mannenhoofden - is e
12 t/m 20 maart wordt gehouden.
der tekeningen, antiek, 20e
eeuwse kunst, boeken/ma
nuscripten/landkaarten en ju
welen.
Niet in de verkoop, maar wel
interessant is een peervormige
diamant van twintig karaat, die
Donald Trump voor Maria
Maples liet maken voor hun hu
welijksfeest in december 1993
in New York. Het sieraad werd
in één week gemaakt en heeft
een waarde van 2,5 miljoen dol
lar.
afgemaakt door Rembrandts
leerling Govert Flinck. De on
derste helft is volgens Wheelock
door Rembrandt geschilderd, de
bovenste door iemand anders,
„maar wel een zeer getalenteer
de artiest". Wheelock zei er niet
aan te twijfelen dat Rembrandt
een deel van dit werk gemaakt
heeft. De 'Oude vrouw
boek' is volgens de curator hei
gemeenschappelijke werk var
Rembrandt en mogelijk Ferdi
nand Bol.
Nederland niet
op Berlinale
Met de vertoning van Little
Buddha begon gisteravond in
Berlijn de 44ste editie van de
Berliner Filmfestspiele, de eer
ste van de drie grote Europese
festivals op de filmkalender. De
keuze om met Bertolucci's film
te openen mag opmerkelijk ge
noemd worden: Little Buddha is
immers al bijna overal in Euro
pa te zien. Maar het selectiebe
leid van Berlijn is altijd al on
doorgrondelijk geweest, politie
ke criteria zijn vaak belangrijker
dan filmische.
Vanaf vandaag komen in Ber
lijn de echte internationale en
wereldpremières aan bod. De
opmerkelijkste films buiten
competitie zijn 'Tichie Stranicy'
van Aleksander Sokoerov, 'Re
mains of the Day' van James
Ivory en 'Shadowlands' van Ri
chard Attenborough.
In tegenstelling tot vorig jaar,
toen Frans Weisz met 'Op afbe
taling' acte de présence gaf, is
Nederland in vrijwel alle onder
delen afwezig. Alleen de korte
film One Way Ticket to Oblivion
van Colette Bothof is toegelaten
tot de Panoramasectie.
door: Jan Rijsdam
Politiek moet beslissen over Lakenhal
Tijdens TEFAF vindt in het
congrescentrum van het MECC
een vakbeurs plaats over het be
heer en behoud van kunstvoor
werpen. de beurs, getiteld Art
Collecting Protecting, duurt
van 15 tot en met 18 maart. Er
zijn ook lezingen over het res
taureren, conserveren en docu
menteren van kunst. De Neder
landse Museumvereniging, en
het Centraal Laboratorium wer
ken mee aan de beurs.
Kunst
midden
in Leiden.
G-A-L-E-R-l-E
In plaats van een kans voor
open doel te benutten en de
kunst (uitbreiding Lakenhal) tot
een verkiezings-item te maken,
besloot Koek namelijk tot een
reeks omtrekkende
bewegingen, onderdelen van
het verhaal te ontkennen, af te
zwakken, en, wat politici altijd
doen om hun zwakheden te
verbergen, het stuk als
emotioneel te bestempelen
(met andere woorden: niet
100% betrouwbaar). Meest
wonderlijk was wel dat de
wethouder, in een poging de
feiten over de slechte
werkomstandigheden in het
museum te ontkrachten,
verklaarde dat in het stadhuis
wel meer werkruimtes zijn die
de toets van de
Arbeidsomstandighedenwet
niet kunnen doorstaan.
En het was toch zo eenvoudig
voor de wethouder om de
kwestie juist naar zich toe te
trekken. Te zeggen: zie hier, het
zoveelste bewijs dat het
stedelijk museum ernstig wordt
belemmerd in haar
functioneren. Het wordt tijd dat
de politiek een positief besluit
neemt over de
hoogstnoodzakelijke nieuwe
vleugel!
Als de zaak op scherp wordt
gezet blijkt de PvdA-wethouder
echter te bang om haar partij,
die de uitbreiding van de
Lakenhal als enige grote partij
niet hoog op de agenda heeft
staan, voor de voeten te lopen.
Een krachtige bijval voor de
museumdirecteur bleef dus uit.
Koek loopt, als het er op aan
komt, keurig in de pas van haar
partij die De Lakenhal tot
sluitpost van het gemeentelijk
beleid heeft gemaakt. De vraag
is dan ook gerechtvaardigd of,
na de verkiezingen, de
portefeuille kunst en cultuur
Cultuurwethouder Koek werd
afgelopen week in
verlegenheid gebracht door
publikaties over museum De
Lakenhal. Het nijpende
ruimtegebrek, slechte
werkomstandigheden, de
schrale financiële situatie en
het personeelsgebrek werden
onomwonden aan de kaak
gesteld in een nota van
museumdirecteur Bolten. De
inventarisatie van de janboel
kwam juist op het moment dat
de wethouder, een maand voor
de raadsverkiezingen, aan
haar zegetocht was begonnen.
Na de presentatie van het plan
Stadsgehoorzaal en het fiat
voor de restauratie van de
voorgevel van het museum
kwamen de verhalen over de
beroerde omstandigheden
waarin De Lakenhal verkeert
Koek wel heel slecht uit
Althans, dat was de wending
die de wethouder er zelf aan
nog wel langer in goede handen
is bij deze bestuurder en deze
partij.
Een andere vraag die voortvloeit
uit de notitie Bolten is de plaats
die de oude kunst inneemt in
het museum. Zoals het er nu
uitziet komt de gewenste
nieuwbouw ten goede aan
uitbreiding van de historische
afdeling, wisselende exposities,
publieks- en personeelsruimtes.
Herschikking binnen de
bestaande museummuren zal
met name de modeme kunst
soelaas bieden. Om meer oude
kunst te kunnen tonen moeten
de schilderijen nog een beetje
dichter bij elkaar komen te
hangen of schotten in de
schilderijenzalen worden
geplaatst. Zoveel is wel
duidelijk.
Een sluimerend conflict tussen
de afdelingen oude en moderne
kunst ligt hiermee voor het eerst
duidelijk op tafel. De
conservator oude kunst wijst op
d^ uitkomsten van een
onderzoek waaruit blijkt dat
zowel Nederlandse als
buitenlandse bezoekers de oude
kunst en stijlkamers het meest
waarderen. De presentatie van
moderne kunst, van na 1950,
wordt door het merendeel van
de bezoekers zelfs niet nodig
geacht. De collectie 16de
kunst, de fraaiste van
land, dat is de kurk waa» het
op drijft. De
conservator meent dat die kant
i het
de
toekomstplannen tekort wordt
gedaan en pleit daarom voor
meer ruimte ten behoeve van
de oude kunst.
Museumdirecteur Bolten is
voorstander van een Lakenhal
waarin bezoekers een
doorgaande lijn kunnen
aanschouwen. Met de moderne
kunst plaatst het museum zich,
in haar ogen, ook in het heden
en draagt het bij aan de
ontwikkeling van het artistieke
leven in Leiden.
Uit het eerder genoemde
onderzoek blijkt dat de
modeme kunst in het museum
alleen zal worden begrepen als
de gewenste 'tijdas' langs een
zeer duidelijke, chronologische
lijn wordt ontwikkeld. Het is
aan de directeur Lakenhal de
verschillende presentaties zo
goed mogelijk met elkaar in
verband en balans te brengen.
Maar eerst behoort de politiek
de vraag te beantwoorden of
men de komende jaren in zo'n
stedelijk museum wil
investeren. Duidelijk is wel dat
men er dan niet met een paar
miljoen vanaf komt.