Vegard de Viking
danst op het
dak van de wereld
Noorwegen schaamt zich niet meer voor winnaars
E
Olympische Winterspelen
De cijfers
WOENSDAG 9 FEBRUAR11994
De pioniersgeest van de grote poolreizigers beheerst Vegard Ulvang. Hij is
geboren 'on top of the world', in het Noorse dorpje Kirkeness, waar vier
maanden per jaar de duisternis heerst. Zijn strijdlust en overwinningen bij
het skilopen of cross country, de zwaarste aller sporten, maakten hem be
roemd. Zijn avontuurlijke tochten naar het onbekende achter de horizon
promoveerden hem tot held. Het verlies van zijn broer - 'mijn grootste sup
porter en mijn beste vriend' - aan de onherbergzame ijsvlakte kroonde hem
tot martelaar. Vegar Ulvang, het idool van de Noorse jeugd, is een uitzonder
lijk mens. En favoriet voor olympisch goud.
LILLEHAMMER PAUL BERKHOUT
Vegard Ulvang.
In Groenland beleefde hij een uitputtende
ski-tocht door een bevroren woestenij. „Ik
geniet van eenzaamheid.'' Hij verkende Si
berië per kano en werd door muggen opge
geten. „Niets is opwindender dan de na
tuur." Als eerste mens beklom hij de koud
ste berg ter wereld, de Mount McKinley in
Alaska. „Ik ben op zoek naar extremen."
In Mongolië leidde een expeditie langs de
hoogste toppen van Azië hem rechtstreeks
naar de gevangenis. „Ik kan niet zonder
avonturen."
Vegard Ulvang is een modern ontdek
kingsreiziger. Geboren op 10 oktober 1963
aan het denkbeeldig einde van de aardbol,
de Noordkaap. Opgegroeid in de traditie
van Amundsen en Nansen. Zijn eerste
avonturen beleefde hij als jong knaapje in
Kirkeness, een plaats waar slechts mensen
wonen omdat er kopermijnen zijn. „Ik ben
gewend aan urenlange trips op ski's door
een leeg landschap", zo diept hij op uit zijn
herinneringen. „Het ontdekken van onbe
kende delen van de wereld intrigeert me.
Hoe gevaarlijk het soms ook kan zijn, dan
ken ik geen angst. Maar geniet van elke mi
nuut. De natuur is een deel van mijn le-
Oerinstinct
De natuur neemt en de natuur geeft, zo ge
looft Ulvang. De talloze ervaringen, de uit
putting, maakten van hem een gewelde
naar. Met gesprongen lippen, kapotte huid
en wezenloze blik keerde hij steeds weer te
rug in de bewoonde wereld. Het ontwikkel
de zijn oerinstinct om te overleven, in de
eenzaamheid en in de competitie. Zijn
ploeggenoten, die trainend op gletsjers de
zomer doorbrachten, konden zich niet
voorstellen dat dit gezond is. „Maar het
geeft me nieuwe geesteskracht", zegt de Vi
king over zijn reizen. „Ik kan relaxen, verlies
hooguit een paar kilo's lichaamsgewicht.
Het maakt me hongerig naar de winter,
Maar de natuur ontnam hem ook zijn
broer Ketil, een eeuwig schrijnend verlies.
Op de dag in oktober dat de oudste Ulvang
voor altijd verdween, zat Vegard in trai
ningskamp in Italië. Hij haastte zich terug
naar Kirkeness, om daar, in de spaarzame
uren van daglicht, de oneindige sneeuw
massa's te doorploegen. Samen met enkele
honderden vrijwilligers. Van het lichaam,
vermoedelijk gegrepen door een sneeuw
storm, geen spoor. De dagenlange speur
tocht was de zwaarste wedstrijd uit zijn le
ven. Het verwerken van het verdriet een on
mogelijke opgave.
Als nu, enkele maanden later, wordt ge
vraagd naar het leven zonder Ketil, breekt
zijn stem. Toch praat hij er over, in korte
zinnen. „Ik ben er aan gewend dat zijn
dood mij altijd achtervolgt..." Hij wil niet
geloven dat de tragedie een oorzaak kan
zijn voor zijn magere resultaten tot nu toe.
Al kan de krachtmens niet al zijn energie
kwijt. „Mijn broer was mijn grootste sup
porter, mijn beste vriend, mijn vaste trai
ningsmaat. Maar zijn dood mag nu geen in
vloed meer hebben op mijn prestaties. Ik
probeer uit het verdriet juist nieuwe inspi
ratie te putten."
De geest laat zich niet dwingen, weet Ul
vang echter. „Een mens is geen compu
ter..." Het litteken op zijn ziel, de beschadi
ging van zijn geest, kunnen hem straks stui
ten in zijn goldrush. Of schenkt het hem de
bezetenheid die noodzakelijk is in deze uit
puttingsslag? „Ik heb veel ervaring, ik ken
mijn lichaam", zegt hij. „Maar ik weet ook
dat er limieten zijn..."
Limieten die hij tracht te doorbreken met
extreme trainingsprogramma's. Gemiddeld
is hij 900 uur per jaar in training om in de
cross country de beste te zijn. „Deze sport
eist een immens uithoudingsvermogen.
Dus de motor moet goed zijn", lacht hij.
„Maar mijn lichaam luistert niet altijd naar
wat ik van hem vraag."
Tot nu toe liet de motor het niet afweten.
Vegard Ulvang, bij de vorige Olympische
Spelen goed voor drie keer goud en een
maal zilver, is een idool in Noorwegen. Er
werd een vliegtuig, Vegard Viking, naar hem
vernoemd. Hij verdient miljoenen kronen
in een sport die nog niet met het grote geld
bekend is. „De populariteit heeft mooie
kanten en minder mooie kanten", zegt hij
in zijn appartement in de stad Oslo, waar
hij zelden te vinden is. „Het ontneemt me
de anonimiteit waar ik zo'n behoefte aan
heb. Het biedt me de mogelijkheid geld te
verdienen met mijn sport." Hij is beroem
der dan de koning. Het volk verlangt naar
zijn successen, tieners lezen het boek over
zijn avontuurlijk leven als de nieuwe bijbel.
„Ik vrees die verwachtingen niet", zegt
hij. „Zo lang ik mijzelf maar niet teleurstel.
De wereld zal niet stoppen met draaien als
Vegard geen goud wint." Maar Noorwegen
zal wel even ophouden met ademhalen. „Ik
zal er alles aan doen om dat te voorko
men", belooft hij zachtmoedig. „Op de vijf
tig kilometer (een helse marathon - red.)
moet ik kunnen zegevieren. En met één
medaille zal ik heel gelukkig zijn."
Jeugd
En dan keert hij weer even terug naar Kirke
ness, naar zijn ouders, naar de vertrouwd
heid van zijn jeugd. In Oslo wordt hij op
straat aangeklampt, komt hij bijna dagelijks
op televisie. Aan de poolzee vindt hij rust.
Zo'n veertig dagen per jaar brengt hij daar
nu nog door, 's zomers als het magnetische
noorderlicht de poolzee laat schitteren.
Voor de donkere ski-tochten in de winter,
met alleen een hoofdlamp als gezelschap,
heeft hij tegenwoordig geen tijd meer. Om
dat de sport hem opslokt. „Maar ik denk
niet dat ik mij ooit voorgoed in mijn ge
boortedorp aan de Russische grens zal ves
tigen."
Want deze Vegard Viking zal nooit defini
tief landen. Hij wil dansen op het dak van
de wereld. Kan nooit de aantrekkingskracht
van de in de stille wildernis verborgen rivier
Kotoi in Siberië weerstaan. Laat zich er zelfs
met een helicopter afzetten. Vegard Ulvang
is altijd op reis. Op zoek naar de ultieme er
varing, naar een onzichtbare limiet. Een
vredelievend mens, bezeten van avontuur.
Een gedreven man die in zijn dagboek
schreef: „Elke thuiskomst is het einde van
een droom en het begin van een nieuwe
droom." Voor Vegard Ulvang, avonturier, is
er geen eindstreep.
Topsport was eens in Noorwegen
volksvijand nummer één. Helden
vloekten met het streven naar gelijk
heid onder mensen. Voor winnaars
was het uitgestrekte land te klein. Tot
een creatieve bankdirecteur zijn eerste
schreden zette in de wondere wereld
van de topsport. En nu? Nu is alles an
ders. In de straten van Oslo, in kroegen
en kantoren, langs de duizenden fjor
den, tot ver voorbij de poolcirkel, heeft
zich een fluwelen revolutie voltrokken.
Het Noorse volk drukt elke kampioen
als een verloren zoon aan het hart. Vijf
tig miljoen dollar is de afgelopen vijf
jaar geïnvesteerd in de sport en zijn at
leten. En bij de Olympische Winterspe
len heeft het gastland slechts één doel:
de beste zijn.
OSLO PAUL BERKHOUT
NPA-VERSLAGGEVER
De bankdirecteur die al lang geen bankdirec
teur meer is, beseft dat beurskoersen stabieler
zijn dan sportprestaties. Maar hij twijfelt niet.
„Met deze organisatie is het onmogelijk dat
op alle fronten wordt gefaald." Zie daar: de
opmars van een zich onderschattend doe-
volkje tot zelfbewust sportvolk. Een reportage
over zakelijkheid en idealisme, over fanatisme
tot in het koningshuis, over het verlangen
naar klatergoud.
Het daglicht krijgt Oslo even niet te pakken.
Tussen de heuvels hangt een grijs laken van
nevel: de droeve hemel stort hagel uit over het
Topidrettsenter. Het Topsport-centrum, een
onopvallend gebouw, verzonken in omge
ploegde aarde en smeltende sneeuw. Het ligt
aan de laatste halte van de metro-lijn, waar
geen einde aan leek te komen. Hier eindigt de
stad, de werkelijkheid. En begint het dromen?
„Ik bouw geen luchtkastelen", zegt Björge
Stensböl. voormalig bankdirecteur in Kongs-
vinger. „Ik bouw een team dat misschien wel
het beste ter wereld is." 'Olympia Toppen', zo
is het ambitieuze project gedoopt volgens een
oord bij de ingang. Het kleurrijke logo, dat op
licht in het grauw, verraadt de opzet. Een au
toweg in het rood blauw van de nationale vlag
leidt naar de vijf olympische ringen. Dat is de
Noorse Snelweg naar het Succes. En Stensböl
(46) geeft vanuit een eenvoudig kantoor de
route aan. Geen luxe hier; elke halve kroon die
wordt bespaard, kan immers elders worden
geïnvesteerd. Wel chaos. Maar onder de tallo
ze losse papieren op zijn bureau, achter de
stapels dossiers, gaat een kleine, strakke orga
nisatie schuil.
„Die organisatie is de sleutel tot het suc
ces", bevestigt Stensböl zonder schroom. „Be
langrijker nog dan het voorradige talent. De
atleten hebben na de Olympische Spelen van
Albertville (waar de Noren ongekend succes
vol waren - red.) deze veronderstelling ge
steund. De ORGANISATIE", en de chef
spreekt het uit met hoofdletters, „heeft hen
immers de beste coaches, de beste faciliteiten
en de beste leiders gegeven."
De Organisatie begon in 1985 met Project
'88, op een moment dat Noorwegen in de in
ternationale sportatlas onvindbaar was ge
worden. En kreeg in 1989 een vervolg met
Olympia Toppen. Toen ook trad Stensböl, tot
dan een bestuurder op de achtergrond, aan
als leidsman. Als topsport-manager. Citius, Al
dus, Fortius - sneller, hoger, sterker - is sinds
dien de leus die de muur van het Topsport
centrum in Oslo tekent. Geen Noor schaamt
zich meer voor deze zucht naar verbetering.
Op het prikbord hangt een medaille-tussen
stand van voorbije jaren. Het staafdiagram -
metje van 1987 oogt breekbaar, dat van 1993
dreigt uit zijn voegen te barsten. De grafieken
kenmerken het denken van Björge Stensböl.
Hij regeert met cijfers, schema's, statistieken.
Gelooft in voortdurende analyses van sterkte
en zwakte, in scholing en cursussen, maar ook
in teamverband en .psychologie. Binnen die
Organisatie beschouwt Stensböl zichzelf als
de strateeg.
Stensböl eiste bij zijn aantreden volm
achten en gebruikte die om koppen te
snellen. Hij ontsloeg zonder par-
don alle bobo's, de klerken die
achter de sportbureaus hun
pensioen trachtten te ha
len. „Ik wilde pure pro- m
fessionals om mij heen
verzamelen. De beste
specialisten", zo ont-
vouwt hij zijn visie. Björge Stansbol: „Ik kijk
„Voordien mochten js achterliggende
bobo's als beloning voor trouwe dienst als of
ficial naar internationale kampioenschap
pen. Zij waren furieus, het was een ge
vecht van verandering versus star
heid." Hij lacht. „Het was span
nend. Maar zij waren kansloos.
De sportbonden hadden op
verzoek van het Noors
Olympisch Comité al hun
macht uit handen gege-
Na de revolutie aan de
top, bewerkte Stensböl
sport na sport. Onlangs
gaf, als laatste, de atle-
tiekbond zich over. Zijn
kruistocht begon met de
voetballers, inmiddels
succesvoller dan ons
Oranje. „Dat was heel
moeilijk, een zeer tradi
tionele groep met weinig
discipline. Wij zijn er met
een koevoet binnen gedron
gen." Omdat Olympia Top
pen inmiddels geld en aan
zien bezat in Noorwegen, ging
de voetbalbond overstag. Pro
fessor Egil Olsen, afkomstig van
de sportuniversiteit, werd bonds
coach. Een succesvol roeicoach
zijn assistent.
Sportmysteries
Dergelijke vreemde constructies
vormen een van de bijzondere
krachten achter het
Noorse succes.
Stens
böl: „Ik doorzie de top. Ik kijk naar het voet
balteam en zie dat het iets mist. Net
wat de roeiers wel hebben. Dus pas ik de
coach in bij de voetballers... Elkaar sterker
maken, dat is de achterliggende gedachte."
Met die gedachte bundelden wijze Noorse
mannen laachten die lang voor elkaar verbor
gen bleven. Bonden werden bondgenoten,
wetenschappers ingewijden in sportmysteries,
bedrijven sponsors.
Koning Harald werd ondertussen het sym
bool van de liefde van het Noorse volk voor
topsport. Het land telt naar verhouding
veel actieve sporters: 1,7 miljoen van de
4,2 miljoen inwoners zijn aangesloten bij
een sportvereniging. De koning ging nog
een stap verder en toonde zijn trouw aan
de top-atleten. „Onze koning deed zelfs
voorstellen hoe wij fcommige dingen zou
den kunnen verbeteren", zegt Stensböl,
bewonderend over zo veel betrokken
heid.
De koning en zijn vlag, het is een drijfveer
voor Olympia Toppen om Noorwegen tot
super-natie te laten kronen op de eigen
Olympische Winterspelen. De bankdirecteur
en zijn vazallen hebben echter redenen te
over wat hen tot dit kostbare, energie-verslin
dende, over-ambitieuze project beweegt.
Stensböl: „Steeds als in Lillehammer onze
vlag wordt gehesen, krijgt elke Noor een goed
gevoel! Als klein land willen wij iets groots la
ten zien. Want onze sportprestaties geven de
Noorse economie internationale ingangen...
Maar de werkelijke reden is dat ieder mens
zich doelen stelt en deze doelen wil verwezen
lijken! Ons doel was in 1985 dat Noorwegen
sportief weer moest meetellen. Dat doel groei
de uit tot de gedachte dat Noorwegen
het beste land op zijn eigen Spelen
moest worden. Op de wijze die
bij onze volksaard past..."
naar het voetbalteam en zie dat het iets mist. Net datgene wat de r<
gedachte."
i
F
in®
7.395.000.000 NOORSE KRO
NEN vormen het budget van de
17e Winterspelen. Ofwel 2 mil
jard Hollandse guldens. De
overheid heeft zich voor het vol
ledige bedrag garant gesteld.
Een kwart, 500 miljoen, is uitge C
geven aan het bouwen van lo v
caties. Duurste locatie is het ul c
tra-moderne televisie-centrum, d
IBC, in Storhave. Kosten: 125 t<
miljoen. d
DE INKOMSTEN BEDRAGEN s
ruim 600 miljoen gulden. Het c
meeste, 350 miljoen, brengt de
verkoop van tv-rechten op. Het
Amerikaanse televisiestation A
CBS betaalde 295.000.000 US e
dollars, waarvan Lillehammer E
200 miljoen gulden opstrijkt, s:
CBS brengt 120 uur op de Ame- v
rikaanse beeldbuis van Lille- v
hammer. De omroep rekent op s
meer dan 182 miljoen kijkers. d
DRIE GROEPEN SPONSO- g
REN brengen zo'n 158 miljoen
gulden in het laatje. Ruim 38 n
miljoen (is 15 procent) is af- k
komstig uit de TOP III - de elite
groep sponsors van het IOC.
Bijna 100 miljoen van eigen b
sponsors, het Team Birkebei- d
ner. Officiële leveranciers beta- s
len 22 miljoen.
ZEER SUCCESVOL IS de ver b
koop van olympische souvenirs. r'
Olympische munten leveren k
naar verwachting 30 miljoen z
gulden winst op. Met de 12 zil- 0
veren en 4 gouden munten is v
inmiddels een omzet van 55 e
miljoen gehaald. Aan de fraaie a
kleding en de verzamelpins is b
inmiddels 450 miljoen gulden v
omgezet in de enige olympische d
winkel. d
HET T-SHIRT WAAROP de
1000 dagen voor de Winterspe
len worden afgeteld levert tij- e
dens openbare verkopen ge- P
middeld 550 gulden op. Hoog- b
ste bod kwam op het T-shiri 8
'Een Jaar voor de Spelen': 8500 0
gulden. Het T-shirt op de ope- a
ningsdag op 12 februari wordt
geschat op een waarde van
40.000 gulden! Totale opbrengst a
wordt op een a miljoen geschat, d
250 MILJOEN IS geïïnvesteerd n
in de infrastructuur. De Noorse
Spoorwegen maakt zich op voor v
1 miljoen trips. Op piekuren n
verlaat elke 10 minuten een
olympische trein Oslo. Elke dag
worden tussen de hoofdstad en—
Lillehammer zo'n 20.000 passa|
giers vervoerd.
NOORWEGEN BEZIT 7000 I
autobussen, 1700 van deze zijn®
ingehuurd voor de Spelen. 2.2
miljoen reizigers maken naar
verwachting van de bussen ge
bruik. Er zijn 500 express-bus
sen die langs alle grote steden
rijden, shuttle-bussen frared
naar verwachting 460.000 be
zoekers op bij parkeerplaatsen.
300 sneeuwschuivers houden
de wegen sneeuwvrij.
DE SPELEN KUNNEN reke
nen op de grootste deelname
ooit: ongeveer 80 landen leve
ren meer dan 2000 atleten. 115
gouden, zilveren en bronzen
medailles worden uitgereikt in
12 verschillende takken van
sport.
TOT EN MET 1992 deden bij I
16 Winterspelen 12.751 atleten I
mee. Onder hen 146 Nederlan- I
ders, van wie de meesten in
1984 in Lake Placid: 29. Zij won
nen 46 medailles, de succesvol
ste Spelen hadden voor Neder
land plaats in 1972 in Saporro (9
medailles, waarvan 4 gouden).
IN TOTAAL 32.000 GASTEN
maken dèel uit van de olympi
sche familie: 3000 sporters en
begeleiders, 7000 media-verte
genwoordigers, 7700 mensen
van bedrijven en sponsoren,
6000 vrijwilligers, 2000 agenten,
1300 chauffeurs, 700 man-
/vrouw technisch personeel,
1900 caterers en 1500 artiesten
voor culturele programma's.
9700 VRIJWILLIGERS, onbe
taald, komen in actie, gesteund
door 2100 soldaten. 6400 recru-
ten hebben cursussen gekregen.
6000 komen uit de regio, voor
2600 vrijwilligers worden in
scholen slaapplaatsen gemaakt.
39 procent'is vrouw. Gemiddel
de leeftijd is 31 jaar bij de vrou
wen en 37 jaar bij de mannen.
2270 POLITIEAGENTEN Wor
den ingezet om de veiligheid te
bewaken, geholpen door 500
soldaten en 1500 vrijwilligers.
DE GEMIDDELDE TEMPE
RATUUR in Lillehammer is
naar verwachting min 6 graden
Celsius, met weinig wind en
enige bewolking. Volgens statis-
tieken is dat het gemiddelde C
weertype van de afgelopen 100 n
jaar. Het koudst was het in ft - l\
bruari 1947: -17 graden. Hét E
aangenaamst in 1990: +1.5 gra-
den. Er is 10 procent kans dat
de temperatuur boven 0 graden g
zal liggen. Slechts 2 procent
kans bestaat er op -20 graden. 8 1
meteorologen en 5 assistenten
houden tijdens de Spelen het K
weer in de gaten. Het weerbe- e
richt is 24 uur per dag actueel v
beschikbaar voor skiërs en hun
begeleiders. L
NOORWEGEN TELT 4,2 MIL- J
JOEN inwoners, en heeft daar
mee de kleinste bevolkings
dichtheid van Europa. De olym
pische regio (3 stadjes, 2 kleine
gemeenten) telt in totaal 83.000
bewoners. Lillehammer (23.000
inwoners) is het olympisch hart.
