Oekraïne en de
pijnlijke prijs
van de vrijheid
Bevriezen van de AOW is niet nodig
De scheve schaats van
politiek en Elsevier
Feiten Meningen
WOENSDAG 2 FEBRUAR11994
Kiev. In de ogen van de oppervlakkige waarnemer lijkt de stad even luisterrijk als altijd. Statige gebouwen van rond de eeuwwisseling geven de straten e
In tegenstelling tot Moskou ademt de stad geen verval uit.
een jonge vrouw die dertig dol
lar (zestig gulden) vraagt voor
een roze angora trui, laat zich
schoorvoetend overhalen tot
een gesprek.
„Ik heb een goede opleiding ge
noten, weet u", is het eerste dat
ze zegt. „Ik ben gediplomeerd
bibliothekaresse, maar ik moet
wel spullen verkopen om me
zelf en mijn zoon een bestaans
minimum te bieden." De trui
heeft ze op een inkoopreis in
Turkije gekocht. „Sommigen
gaan naar Turkije, anderen
gaan naar Rusland, omdat de
goederen over de grens goedko
per zijn. Dan nemen we baboe-
sjka 's ('grootmoedertjes') in
dienst om de spullen voor ons
te verkopen. Als we alles eerlijk
aan de staat zouden opgeven,
zouden we over onze bijver
dienste tachtig procent belas
ting moeten betalen. Natuurlijk
sjoemelen we. Maar de maffia
laat zich niet afschepen, die
moet ik een vijfde deel van mijn
omzet afdragen.
Viktoria ziet er moe uit. Ze is
ongedurig. Ze verliest kostbare
tijd door met mij te praten.
„Het leven is geen lolletje, zoals
u ziet. Toen ik voor het eerst op
de markt stond, verborg ik mijn
gezicht als er een bekende voor
bij liep. Maar nu schaam ik me
niet meer."
Wat is er gebeurd met Oekraïne,
ooit een van de meest welva
rende delen van de oude Sov
jetunie? Theoretisch zou het
land tot de rijkste landbouwna-
ties van heel Europa moeten
behoren.
Volgens Oekraïnse nationalisten
is de republiek uitgemolken
door Rusland. Bovendien valt
het Oekraïne, dat sinds 1991
onafhankelijk is, bijzonder
zwaar op eigen benen te staan,
omdat de economie tijdens het
communistische regime onder
dwang geïntegreerd is in het
Sovjet-systeem, dat nu is inge
stort.
Een ander probleem is dat Oek
raïne voor zijn energievoorzie
ning afhankelijk is van Rusland.
Zaterdag werd bekend dat de
kerncentrale in Tsjernobyl een
reactor zal sluiten, omdat Oek
raïne de uit Rusland afkomstige
splijtstof niet langer kan beta
len. Andere reactoren zullen
volgen en de mogelijkheid be
staat zelfs dat ze tegen 1995 al
lemaal moeten sluiten.
„We zijn van plan in Odessa een
nieuwe olieterminal te bouwen,
waar tankers uit het Midden-
Oosten kunnen aanleggen. Dan
beschikken we over een alterna
tieve bron van energie", zegt
Oles Sjevtsjenko, parlementslid
voor de gematigd-nationalisti
sche Oekraïnse Republikeinse
Partij.
Aanpassingsvermogen is nooit
het sterkste punt van de nogal
stugge Oekraïners geweest.
Toen Gorbatsjov perestrojka en
glasnost in de Sovjetunie intro
duceerde, verwierf Oekraïne
zich de bijnaam 'het land van
de dinosaurussen', omdat het
de hervormingen niet wilde ac
cepteren. Nu het communisme
met zijn basiszekerheden is
weggevallen, hebben de Oekraï
ners maar weinig ondernomen
om het kapitalisme te bevorde
ren. Het is hoofdzakelijk de
maffia die van de beperkte eco
nomische vrijheid heeft geprofi
teerd.
Misschien kan de nieuwe rege
ring, die in maart wordt geko
zen, Oekraïne uit het slop halen.
Als de economische crisis aan
houdt, bestaat het gevaar dat dit
Europese land met een bevol
king van 52 miljoen uiteenvalt.
West-Oekraïne is vastberaden
nooit meer onder de heerschap
pij van het Kremlin te vallen.
Maar Oost-Oekraïne en de Krim
hebben een grote Russische be
volking, die met lede ogen ziet
dat het leven over de grens veel
beter is en die niets liever wil
dan een hereniging met Rus
land.
Ingewijden en de Amerikaanse
inlichtendienst de CIA geloven
dat een eventuele opdeling ge
paard zal gaan met een nog
grootschaligerbloedvergieten
dan in het voormalige Joegosla
vië. Aangezien Oekraïne nog
steeds over kernwapens be
schikt, is dit een onthutsend
vooruitzicht, niet alleen voor de
republiek zelf, maar ook voor de
rest van de wereld.
De verkiezingen op de Krim, die afgelopen zondag de
Russische nationalist Joeri Mesjkov aan de macht
brachten, beloven weinig goeds voor Oekraïne. De
voormalige Sovjetstaat, met de omvang en het inwo
nertal van Frankrijk, is feitelijk bankroet. In maart
spreken de inwoners van de Krim zich per referendum
uit over de toekomst: blijven ze bij Oekraïne of zoekt
het schiereiland aansluiting bij Rusland. Na de Kau-
kasus en Joegoslavië lijkt ook Oekraïne het slachtoffer
te worden van de entische versnippering in het oosten
van Europa.
goedkope importprodukten te
verkopen in een wanhopige po
ging om de eindjes aan elkaar te
knopen. De produktie van de
landbouw en industrie is inge
zakt, de inflatie bedraagt 80
procent per maand (vergeleken
met 16 procent in Rusland) en
de koers van de tijdelijke Oek
raïnse munt, de coupon, be
draagt een de onmogelijke som
van 35.000 coupons voor één
dollar (twee gulden).
Aangezien slechts een op de
twaalf inwoners van Kiev toe
gang heeft tot dollars (vergele
ken met ongeveer de helft van
de Moskovieten) en aangezien
het gemiddelde maandsalaris in
Kiev 400.000 coupons (elf dol
lar) bedraagt (vergeleken met
150.000 roebel, oftewel honderd
dollar, in Moskou), moeten de
Oekraïners hun toevlucht ne
men tot straathandel als ze niet
willen verhongeren. De mees
ten ervaren dit als een diepe
vernedering.
„Waar wilt u het over hebben?
Over ons fantastische leven?",
vraagt een oude vrouw met een
paar mannenlaarzen in de aan
bieding op een markt waar het
aantal verkopers het aantal ko
pers ver overtreft. Ze weigert
een interview. Maar Viktoria,
Russische hervormers wijzen
gewoonlijk naar Oekraïne als af
schrikwekkend voorbeeld van
wat het land te wachten staat
als het weigert de bittere pil van
economische hervormingen te
slikken. De Russische markt
wordt dan misschien geteisterd
door bijzonder pijnlijke groei
stuipen, maar Oekraïne bevindt
zich in zo'n benarde positie dat
sommige burgers vrezen dat de
staat zelf uiteen zal vallen.
In de ogen van de oppervlakki
ge waarnemer lijkt Kiev even
luisterrijk als altijd. Voorname
gebouwen staan temidden van
ruime, besneeuwde parken en
in tegenstelling tot Moskou
ademt de stad geen verval uit.
Toch is Oekraïne een econo
misch rampgebied. Rondwan
delend over de grote, drukke
markt bij het sportstadium van
Kiev zal een toerist zich mis
schien afvragen wat het pro
bleem eigenlijk is. Maar deze
bazaar is een symptoom van de
Oekraïnse ellende.
Iedere zondag komen ze
AOW-ersen natuurkundigen,
pianisten en kinderartsen om
tweedehands goederen en
Moed kan CDA drie maanden voor verkiezingen niet ontzegd worden
Janmaat en zijn partij vertolken de angst die veel mensen hebben voor alles wat
nieuw en anders is. foto archief
HAARLEM SJAAK SMAKMAN
Moed kan het CDA in elk geval
niet worden ontzegd. Drie
maanden voor de verkiezingen
meldden de christen-democra
ten vorige week dat alle uitke
ringen, dus ook de AOW, in de
komende periode moeten wor
den bevroren. Dat kost de 65-
plussers met alleen AOW naar
schattingeen kleine tien pro
cent van hun besteedbaar inko
men. Met het geld dat dat ople
vert, wil het CDA extra banen
scheppen. Banensolidariteit bo
ven inkomenssolidariteit,
noemde CDA-voorzitter Van
Velzen dat.
Nieuwe banen zijn hard nodig,
daar is iedereen het over eens.
Want als één ding de AOW be
dreigt, dan is het wel dat in de
toekomst steeds minder wer
kenden moeten opdraaien voor
het levensonderhoud van een
groeiend aantal ouderen. Als
vanaf 2010 de babyboom-gene
ratie 65 wordt, gaat het hard. In
2030 zullen er 3,6 miljoen 65-
plussers zijn, twee keer zoveel
als nu. Dit jaar kost de AOW
naar schatting 33 miljard gul
den en daar komt de komende
jaren elk jaar twee miljard bij.
Hoe meer mensen er werken,
des te groter is het draagvlak
voor de uitkeringen. Als er niet
meer mensen aan de slag gaan,
staan er in 2030 tegenover hon
derd werkenden 140 mensen
met een uitkering. Nu is die ver
houding nog honderd tegen
ruim tachtig en dèt wordt al als
een groot probleem gezien.
De vraag is vervolgens hoe je
meer werk moet scheppen en
wie daarvoor offers moeten
brengen. I let CDA kiest voor
een marktbenadering: maak ar
beid goedkoper, dan neemt de
vraag ernaar toe. De loon(kos-
ten)matiging in de jaren tachtig
heeft honderdduizenden banen
opgeleverd, zo riep oud-minis
ter De Koning van sociale zaken
het afgelopen weekeinde in her
innering, en dat kunstje moeten
we de komende jaren zien te
herhalen.
Op de directe salarishoogte in
het bedrijfsleven heeft de poli
tiek weinig invloed: dat is een
zaak van werkgevers en werkne
mers. Op de inkomens van de
ambtenaren, trendvolgers en de
meeste uitkeringsontvangers
echter des te meer. Als die op de
nullijn worden gezet, kunnen
belastingen en sociale premies
omlaag. Dat verlaagt de ar
beidskosten voor de werkgever
en maakt loonmatiging gemak
kelijker omdat werknemers van
hun bruto-salaris meer netto
overhouden. Het hele mecha
nisme laat zich samenvatten als
het overhevelen (of beter: laten
zitten) van geld bij het bedrijfs
leven ten koste van de inko
mens in de collectieve sector.
Het bedrijfsleven maakt dan
ren en neemt meer mensen
Minder waard
In de jaren tachtig is dat volop
gebeurd, vooral bij de uitkerin
gen. Het minimumloon en het
daaraan gekoppelde sociale mi
nimum werden jaar op jaar
minder verhoogd dan de lonen
in het bedrijfsleven, bevroren of
zelfs verlaagd. Onder de eerste
twee kabinetten-Lubbers wer
den de bijstand en de AOW on
geveer vijftien procent minder
waard.
Met de PvdA in de regering
werd aanvankelijk de koppeling
tussen lonen en uitkeringen
hersteld, maar die hield maar
een jaar stand. Sindsdien wordt
van jaar tot jaar bekeken of de
verhoudingactieven-inactieven
dat wel toelaat. Dit jaar niet: de
uitkeringen worden bevroren.
En, zo schat het CDA, dat zal de
komende vier jaar niet anders
zijn, dus laten we dat alvast
maar in het verkiezingspro
gramma zetten. Bij de PvdA is
het in feite niet anders: die wil
de zaak van jaar tot jaar bekij
ken. Maai' gezien de vooruit
zichten zit het er dik in dat ook
de sociaal-democraten de uit
keringen vier jaar lang (moeten)
bevriezen.
Met het hardop zeggen dat ook
de AOW'ers 'banensolidariteit'
moeten betonen, heeft het CDA
de kwestie eigenlijk voor de eer
ste keer echt hard op tafel ge
legd: moet je voor de AOW geen
uitzondering maken? Heeft niet
de huidige generatie ouderen
met zuinigheid en vlijt de huidi
ge welvaartsstaat opgebouwd?
En hebben ze dus geen recht op
een welvaartsvaste AOW?
Het dilemma voor het CDA is,
zegt woordvoerder Wester, dat
ontzien van de AOW betekent
dat je andere uitkeringen extra
moet korten om toch aan je be
zuinigingsbedrag te komen. „En
een bijstandsmoeder heeft heel
wat meer moeite om rond te
komen dan een bejaard echt
paar", denkt hij. Die stelling
wordt ondersteund door een re
cent onderzoek van FNV en
KonsumentenKontakt naar
huishoudens op en rond het
minimum: gezinnen met kinde
ren zitten in grote financiële
problemen, de meeste bejaar
den zien daarentegen wèl kans
om uit te komen.
Een koppeling van de AOW aan
de lonen kost al snel veel geld:
het gaat hier immers om de
helft van het aantal uitkerings
ontvangers en om verreweg de
grootste post in de sociale ze
kerheid. Als de lonen in het be
drijfsleven de komende jaren
met één procent stijgen en de
AOW houdt daarmee gelijke
tred, dan kost dat de komende
kabinetsperiode een dikke 3,5
miljard gulden. Dat geld extra
besparen op bijvoorbeeld de
bijstand - die toch al wordt be
vroren - lijkt niet erg rechtvaar
dig.
Kale AOW
Maar met een bevriezing van de
AOW nadert voor veel bejaar
den een financieel zorgelijke le
vensavond. In tegenstelling tot
wat veel mensen denken, heb
ben van de huidige bejaarden
maar weinigen een behoorlijk
aanvullend pensioen opge
bouwd. In 1990 moest meer dan
een op de drie bejaarden het
doen van een kale AOW en
moesten nog eens twee van de
tien het doen met minder dan
300 gulden netto aanvullend
pensioen per maand.
In de toekomst wordt dat wel
iets beter, maar niet echt veel.
Hoewel de pensioenbreuk sinds
enige tijd goeddeels is gerepa
reerd, krijgt een aanzienlijk deel
van de huidige werknemers
daar straks toch nog mee te ma
ken. Verder krijgt bijna nie
mand uiteindelijk een volledig
pensioen. In theorie kan ie
mand in veertig jaar een pen
sioen opbouwen van zeventig
procent van het laatstverdiende
loon, maar in de praktijk haalt
bijna niemand dat. Volgens de
Pensioenkamer kan ook met de
reparatie van de pensioenbreuk
maar tussen de dertig en veertig
procent van de huidige deelne
mers aan de pensioenfondsen
uiteindelijk aan die zeventig
procent komen. In de praktijk
zal dat percentage lager zijn.
Daarmee blijft de AOW de
hoeksteen van de oudedags
voorziening. Een hoeksteen die
overigens ook de werkgevers
niet graag zien aangetast. En
dat niet om een sociale, maar
om een financiële reden. De
werkgeversorganisatie NCW liet
vorig jaar in de nota 'Pensioen
in beweging' weten dat 'de
overheid - en niemand anders -
verantwoordelijk is voor het in
standhouden van een goede
AOW'. De achterliggende ge
dachte is dat pensioenpremies
arbeidskosten zijn en dat werk
nemers veel over hebben voor
een financieel zorgeloze oude
dag. Verlaging van de AOW be
tekent dat de aanvullende pen
sioenen hoger moeten worden
om toch aan die 70 procent te
komen, en dat betekent hogere
pensioenpremies en dus weer
juist hogere arbeidskosten.
Premie heffen
Als bevriezing niet wenselijk is,
wat dan wel? Werkgevers en
werknemers studeren momen
teel op een al vaak genoemde
variant: het heffen van AOW-
premie op de pensioenen. Dat
zou ongeveer zes miljard gul
den per jaar opleveren, die kan
worden gebruikt voor verlaging
van de AOW-premie met een
kleine drie procent. Goed voor
de werkgelegenheid, zo heeft
het Centraal Planbureau al be
rekend: op termijn levert dat
50.000 banen op.
Het nadeel is echter dat vooral
de bejaarden met een kale AOW
of een heel klein pensioentje
door die premiebetaling onder
het sociaal minimum zakken -
met als gevolg een door veel ou
deren ongetwijfeld als vernede
rend ervaren gang naar de soci
ale dienst voor aanvullende bij
stand. De vakcentrales hebben
daarom al geëist dat de AOW
netto gekoppeld blijft aan het
minimumloon.
Gebeurt dat, dan blijft van de
bezuiniging niet veel over: in
feite alleen de AOW-premie die
wordt geheven over de aanvul
lende pensioenen en andere in
komsten (zoals uit eigen vermo
gen). Het heffen van AOW-pre
mie over het bovenminimaJe
pensioen-inkomen zou overi
gens nog altijd bijna drie mil
jard gulden per jaar opleveren.
Dat is weliswaar een stuk min
der, maar heeft als grote voor
deel dat de lasten meer terecht
komen op de sterkere schou
ders. En het zou ook een bevrie
zing van de AOW (voorlopig)
overbodig maken.
ROTTERDAM PIM FORTUYN
MEDEWERKER
Afgelopen week publiceerde het
weekblad Elsevier de letterlijke
weergave van zijn gesprek met
drs. Hans Janmaat, leider van
de Centrumdemocraten. Ik tui
melde van verbazing bijkans
van mijn stoel, Janmaat heeft
inderdaad die lelijke en onsma
kelijke dingen gezegd over mi
nister Hirsch Ballin en staatsse
cretaris Gabor, zoals hij het pa
tent blijkt te hebben op de angst
voor alles wat nieuw en anders
is.
Janmaat wil Nederland terug
brengen tot het formaat van de
burgelijke huiskamer in de ja
ren vijftig, toen het leven, vooral
op het land, nog goed en uiterst
overzichtelijk was. Een heilloze
opgave in een wereld van snelle
veranderingen, van zeer gea
vanceerde technologie en com
municatie en van het bij elkaar
op de lip zitten.
Of we het nu leuk vinden of
niet, we zijn op weg Europea
nen te worden en het wereld
burgerschap ligt in het ver
schiet. Dat maakt sommige
mensen angstig, heel angstig,
met name die mensen die wat
minder kansen hebben en voor
wie het wereldburgerschap een
ware nachtmerrie is. Janmaat
en zijn partij vertolken die ang
sten.
Op zichzelf is daar niets op te
gen. Waar alles op tegen is, is
dat zij voor deze onvermijdelij
ke veranderingen steeds zonde
bokken weten aan te wijzen die
eerdter het slachtoffer van deze
veranderingen zijn dan de aan
stichters. De aanstichters zijn
mensen zoals ik. Blank, goed
opgeleid, snel en met grote in
teresse voor alles wat nieuw en
internationaal is. Maar wij mo
gen blijven van Janmaat en die
anderen, Turken, Marokkanen,
asielzoekers en andere gedwon
gen reizigers, die moeten er uit.
Janmaat verwoordt dat helder,
zo helder dat ze het zelfs in de
kroeg begrijpen. De politiek ver
woordt dat allemaal wat om-
floerster, maar ook daar is de
liefde voor de rondreizende be
volking aanzienlijk bekoeld. Zi
geuners hebben het hier altijd
moeilijk gehad en die driehon
derd Vietnamezen, van wie de
meesten zich hier met hard
werken een bestaan opbouwen,
die flikkeren we er onder leiding
van die emotioneel gemankeer
de mannetjesputter Kosto, de
staatssecretaris van justitie, ge
woon uit.
Mijn verbazing betreft echter
het feit dat Janmaat er helemaal
niet zo.happig op was om zijn
uitspraken over Hirsch Ballin en
Gabor te doen. De journalisten
van Elsevier trokken vooral de
uitspraak over Hirsch Ballin als
het ware uit zijn mond, door
hem er op te wijzen dat zoiets
zou sporen met zijn verkie
zingsprogramma. Mannetje
Janmaat liet dat niet op zich zit
ten en was toen wel bereid uit
te pakken.
De hele sfeer van het interview
was rellerig, een sfeer waarin
gemakkelijk onbezonnen din
gen gebeuren. Een onvolwassen
vertoning van Janmaat, maar
ook van de Elsevier-journalis-
ten. Justitie gaat nu Janmaat
voor deze uitspraken vervolgen,
maar aanzetten tot uitlokking
van een misdrijf is ook straf
baar. De journalisten van Else
vier maken zich minstens
schuldig aan uidokking, dus als
Janmaat zonodig voor de rech
ter moet worden gesleept, dan
ook de journalisten van Elsevier.
Dan laat de rechtsstaat zien dat
het hem menens is met het
grondbeginsel van die rechts
staat: gelijke monniken gelijke
kappen.
Over de reactie van de politiek,
en met name de WD-er Bolke-
stein, op al dit tumult, kunnen
we kort zijn. Kamerbreed wordt
verklaard dat Janmaat zich bui
ten de politieke discussie plaatst
met deze uitspraken. Dat is een
grote vergissing en duidt op een
even grote minachting voor het
volk van Nederland. Het zijn
niet de politici, maar het is het
Nederlandse volk dat bepaalt
waar het politieke debat over
gaat. Zo simpel ligt dat.
Laten we overigens maar eens
ophouden met het doodzwijgen
van Janmaat en zijn partij en
het vervolgen door Justitie. Be
ter is het de politieke discussie
met hen aan te gaan en dan
vooral over de oorzaken van ra
cisme en vreemdelingenhaat in
ons land. Dan laten we zien te
leven in een volwassen demo
cratie, die ook met abjecte op
vattingen weet om te gaan. Ik
doe dat in het bestek van een
column, een politicus moet dat
in een debat van enkele maan
den toch ook wel lukken. Een
fluitje van een cent, dames en
heren politici, zeker in een geë
mancipeerde samenleving.
