-av#o>
Radiojournaal, 60 jaar beschaafd van toon
Jubileumuitzending
Rtv show
WOENSDAG 2 FEBRUARI 1994
In een speciale jubileumuitzending staat de AVRO
vanmiddag op Radio 1 stil bij het 60 jarig bestaan van het
Radiojournaal. Om 14.00 uur wordt een documentaire
uitgezonden van Han Engelman met historische
opnamen. Om 14.30 uur komen prof. De Gaay Fortman,
ex-premier De Jong en Gijs van der Wiel als oud-directeur
van de Rijksvoorlichtingsdienst aan het woord over de
vermeende haat/liefde verhouding tussen de politiek en
de media.
Andere items in deze jubileumuitzending: Max Snijders,
hoogleraar persgeschiedenis aan de Universiteit van
Groningen en oud-Parool hoofdredacteur Sandberg gaan
in discussie over 60 jaar journalistiek en wat ons nog op
dat gebied te wachten staat.
De AVRO was de eerste omroep met een eigen
buitenlandse correspondentennet. Klaas Jan Hindriks
verbleef lange tijd namens de AVRO in Washington, Coen
Korver in Moskou en Rienko Wilton in Beiroet. Zij zijn
tussen 15.30 uur en 16.00 uur te gast. Oud-medewerkers
Joop van Zijl, Frits Thors en Piet Grotendorst komen naar
de studio om herinneringen op te halen. De
jubileumuitzending wordt besloten met een discussie
over de ontwikkelingen bij de omroep in het algemeen en
over de toekomst van AVRO Radiojournaal in het
bijzonder. Deelnemers aan deze gedachtenwisseling:
Radio 1 -coördinator Piet van Tellingen, AVRO-
programmadirecteur Boudewijn Klap en eindredacteur
Ab Visscher.
Eindredacteur Ab Visscher (links)
en Hans Engelman: „AVRO Ra
diojournaal haalt het 75-jarig be
staan foto'hans van weel
Bij AVRO Radiojournaal houden ze zich al 60 jaar aan de feiten. Zelfs het on
schuldigste spel met de waarheid wordt uit den boze geacht. Binnen de om
roepvereniging werd er even gemakshalve van uit gegaan dat nergens ter
wereld een actualiteitenrubriek een zo lang bestaan was gegund. Maar type
rend genoeg wilde eindredacteur Ab Visscher dat gerucht op z'n waarheids
gehalte getoetst zien, hoe dicht de werkelijkheid zonder twijfel werd bena
derd. Intern bestond er nogal verwarring over. Er gingen stemmen op, als
zou AVRO Radiojournaal zo niet de langst bestaande actualiteitenrubriek
van de wereld dan toch zeker die van Europa zijn. Mooi hoor om jezelf zo
naar buiten te brengen, maar dan moet je wel zeker van je zaak zijn. Stel je
voor dat we ons als AVRO Radiojournaal zo hadden geprofileerd zonder een
en ander te hebben nagegaan. Wat een blamage zou dat niet zijn geweest!
Check, check, double check, daar komt het toch op aan in de journalistiek.
Niet zomaar iets aannemen, ook niet als het over jezelf gaat."
Presentator Dick Klees: „Ik mag graag een speels element toevoegen aan het nieuws en de
actualiteiten.foto kastermans
HILVERSUM GERARD VAN PUTTEN
Vast staat in elk geval dat de eer
ste uitzending van AVRO Ra
diojournaal op 4 februari 1934
de ether in ging. Wie het Guinness Book of
Records raadpleegt, wordt gewaar dat de
actualiteitenrubriek Neerlands oudste ra
dioprogramma is.
Meer dan een kwart eeuw leent Hans En
gelman zijn sonore geluid aan AVRO Ra
diojournaal. De stem uit het verleden zal
nog even in het heden doorklinken, maar
nog dit jaar treedt de 55-jarige Engelman
terug. Met weemoed, dat zeker. De pater
familias wordt hij op de redactie genoemd.
Zijn relatie met de actualiteitenrubriek is
meer dan een beroepsmatige. Dat wordt
ook duidelijk als hij verhaalt over een me
dewerker van Radio Bremen die jaren gele
den telefonisch het recht voor z'n omroep
opeiste het oudste nieuwsmagazine in huis
te hebben. De man werd, AVRO eigen, be
heerst gecorrigeerd. Engelman: „Toen wij
lieten weten dat AVRO Radiojournaal voor
't eerst op 4 februari 1934 werd uitgezon
den, klapte het kaartenhuis dat Radio
Bremen zo zorgvuldig had opgebouwd in
elkaar."
Ouderwets, maar tegelijkertijd modem.
Degelijk. En vooral betrouwbaar. Dat is het
AVRO Radiojournaal. Voor de volledigheid:
na de Tweede Wereldoorlog heette het
programma AVRO's Radiojournaal. Maar
begin jaren tachtig gaf de toenmalige pro
grammaleider Fons van Westerloo hoogst
persoonlijk het nieuwsmagazine de oor
spronkelijke naam terug. „Waarschijnlijk",
gist Visscher, „omdat hij het zonder 's beter
vond bekken."
AVRO Radiojournaal mag dan een ietwat
conservatieve reputatie genieten, de ru
briek heeft volgens Ab Visscher wel degelijk
een constructieve bijdrage geleverd aan de
vernieuwing van de radio. „De verkeersin
formatie is hier uitgevonden", zegt hij, om
maar een voorbeeld te noemen. „En AVRO
Radiojournaal heeft altijd aandacht be
steed aan de Financiële en economische
berichtgeving. Nu pas is dat bij alle rubrie
ken een geaccepteerde vorm van nieuws
voorziening."
„Om het gek uit te drukken", zegt Hans
Engelman, „heetten wij vroeger de gentle-
mensrubriek. Omdat wij altijd de beurs
koersen brachten. Nu was er destijds een
collega, die vond het maar niks om die
beurskoersen op te lepelen. Die meende
dat de luisteraars daar niet op zaten te
wachten. Dus die man riep op een gegeven
moment in de uitzending: 'dames en he
ren, als u geïnteresseerd bent in de beurs
koersen, belt u dan de AVRO'. Heeft-ie 's
nachts tot drie uur aan de telefoon geze
ten. Zelfs uit het buitenland werd gebeld."
Engelman raakt op dreef, nu. AVRO Radio
journaal mag dan oud van jaren zijn, 'zijn'
rubriek liep dikwijls voorop en dat mag
best gezegd worden, dunkt hem. „AVRO
Radiojournaal was de eerste actualiteiten
rubriek die met ochtenduitzéndingen
kwam. Wij hebben de parlementaire ver
slaggeving gestructureerd. Wij volgden als
eersten de kamerdebatten. En als eerste
ging AVRO Radiojournaal ook met be
windslieden mee naar het buitenland.
Vroeger was Luns als minister van buiten
landse zaken een nogal reislustig type. Link
van Bruggen werd dan gewoon opgeno
men in de officiële delegatie. Daardoor
hoefde hij niet ergens in de woestijn in-
Saudi Arabië te staan, maar fnocht Link in
een zijvertrek van het paleis van koning
Khaled plaatsnemen. En na afloop van het
bezoek kreeg hij als ieder ander delegatie
lid van koning Khaled een gouden horloge
cadeau."
Maar er was meer. Hetty Lubberding was
als enige Nederlandse omroepjoumalist in
Kuwayt ter plaatse om melding te maken
van de inval van Irakese legereenheden. En
Wessel van Dijk deed vanuit Teheran
maandenlang verslag van de islamitische
revolutie.
Oudgediende Hans Engelman weet ook te
vertellen dat Dries van Agt in z'n tijd als
premier zich deze gedenkwaardige opmer
king veroorloofde: „Als je door omstandig
heden niet in de gelegenheid bent het ka
binetsberaad bij te wonen, kun je zondag
altijd nog naaf AVRO Radiojournaal luiste
ren. Dan hoor je wat je gemist hebt."
Canard
Ging het dan allemaal voorspoedig in die
zestig jaar bij AVRO Radiojournaal? Werd
elk bericht even zorgvuldig op betrouw
baarheid gewogen? Toch niet. Er heeft wel
ook wel eens een canard gekwaakt. Bij
voorbeeld op de redactie van AVRO Tele
tekst,'dienstonderdeel van het Radiojour
naal. Visscher: „Ik kan me dat bericht nog
wel herinneren over Powell, hoofd chefs
van staven van de Amerikaanse strijd
krachten. Ik weet niet wat of wie de bron
was, maar in elk geval viel op Teletekst te
lezen dat Colin Powell ergens in Enschede
zou rondwandelen. De man verbleef el
ders, dus ik weet niet hoe gauw we dat be
richt eraf hebben gehaald.
De status van AVRO Radiojournaal liet zich
altijd afmeten aan het medewerkersbe
stand. Tal van prominenten gaven in de
loop van 60 jaar hun beste krachten aan
het programma. Zo maar een willekeurige
greep van namen: Marga van Arnhem,
Henk van Hoorn (nu hoofd informatieve
programma's bij NOS Radio), Joop van Zijl,
Coen Korver, Klaas Jan Hindriks, Johan van
Minnen, Hans Prakke, Klaas Samplonius,
Heinze Bakker. En in een vroeger stadium
Albert Milhado, bekend van de gesproken
brief uit Londen en Herman Felderhof, be
kend van het jaarlijkse défilé op Paleis
Soestdijk.
Bij het Radiojournaal heeft menige om
roepjoumalist trouwens het vak geleerd.
Met ingehouden trots meldt de 39-jarige
Ab Visscher dat de rubriek door de jaren
heen een kweekvijver voor Hilversum is
geweest. Al heeft dat ook zo z'n nadelen.
„Ga maar na", zegt Visscher, sinds vier jaar
eindredacteur. „In 1989 begon de com
merciële omroep. Prompt vloeide een
kwart van het personeel af."
Maar al wie opstapte, niet mr. G.B.J. Hilter-
mann. Een instituut, zo wordt op de redac
tie geroepen. Een monument. Wie groeide
niet op met De Toestand in de WereldAb
Visscher in elk geval wel: „Stoofpeertjes,
aardappelen, sudderlapje met Hiltermann
op de achtergrond. Eten en vooral zwijgen,
zo was het vroeger toch."
Radio maken betekent de klok in de gaten
houden. Alle items moeten tot op de se
conde kloppen. Dat luistert nauw. Te veel
zendtijd voor het ene onderwerp betekent
onherroepelijk dat een ander thema min
der recht wordt gedaan. Op geheel eigen
wijze heeft Hiltermann de dreiging van een
aanval op z'n spreektijd ooit als volgt afge
slagen: „Iedereen kent mij, u hoeft mij niet
aan te kondigen."
En Hiltermann sprak onverdroten verder.
En zo lang het nog kan, bespreekt de bijna
tachtiger nog steeds wekelijks de toestand
in de wereld. „Het commentaar blijft ook
na het afscheid van Hiltermann", belooft
Visscher, „want dat hoort op de zondag
middag bij het Radiojournaal."
Vroeger had Hiltermann aan een paar tref
woorden genoeg om zijn commentaar op
de seconde af in te spreken. Nu, op jaren
geraakt, leest GBJ zijn tekst van papier. De
commentator is gewend er in de omroep-
cel gekleed als heer uit te zien, soms houdt
hij zijn hoed op. Maar anderzijds pleegt
Hiltermann er ook zijn gemak van te ne
men. Het commentaar mag niet al te
bekneld uit z'n mond komen, vandaar ver
moedelijk dat hij zijn broekriem geregeld
losgooit en zelfs de pantalon ontkrioopt.
IJdelheid
Sinds 1 januari 1993 presenteert de 46-jari-
ge Dick Klees AVRO Radiojournaal. Hij
deed microfoonervaring op bij Radio Vero
nica, was nadien eindredacteur bij de We
reldomroep en bij het NOS-programma
Met het Oog op Morgen. Maar de micro
foon bleef Klees roepen, zoals hij het zelf
uitdrukt. „Ik denk dat mensen die bij de
radio werken ook graag gehoord willen
worden. Ik althans wel. Natuurlijk heeft dat
te maken met een belangrijke portie ijdel-
heid."
Journalistieke aanleg en een goede micro-
foonstem gaan niet altijd samen, zegt hij
ook, maar zonder onbescheiden te willen
doen meent Klees te kunnen zeggen dat hij
zowel met het een als met het ander is uit
gerust. Hij mag graag het serieuze karakter
van de uitzending doorbreken met een
olijke, in elk geval als zodanig bedoelde op
merking. Zo wil hij de weerman, als het
hem uitkomt, wel eens aankondigen met
de vraag: „En blijft het een goedkoop
stookseizoen?"
AVRO Radiojournaal, 60 jaar beschaafd
van toon. Stemmen die niet des AVRO's
zijn, mensen die niet dat specifieke ge
boetseerde geluid van de omroep kunnen
uitdragen, komen niet voor de microfoon.
Zegt eindredacteur Ab Visscher. „In de
persoon van Dick Klees hebben we een
presentator in huis gehaald die een speels
element aan de soms saaie berichtgeving
weet toe te voegen. Maar Dick weet waar
hij het over heeft, hij dreunt niet alleen
maar teksten op, hij is te allen tijde in staat
in te spelen op wat z'n gesprekspartner
zegt. Dick weet waarover hij het heëft. En
Dick heeft een keurige stem. Dat moet bij
de AVRO."
Even terug naar zondag. Het was vroeg dag
voor coördinator Wolter Blom. Die morgen
zat hij al om 9 uur achter zijn bureau om
als eindredacteur van de dag de zondaguit
zending voor te bereiden. Zijn bed heeft hij
niet lang gezien; 's nachts om twee uur
verliet hij het pand aan de Hilversumse
Schuttersweg, alwaar het Radiojournaal
anderhalfjaar geleden onderdak vond, na
dat de AVRO een deel van het studiocom
plex aan de 's Gravenlandseweg had ver
huurd aan Cinevideo. Om half twee was
Blom nog aan het monteren. En samen
met bureauredacteur Roelf van Til pleegde
hij ook telefoontjes naar Suriname om een
tweegesprek te organiseren tussen vice-
president Ajodhia en de president van de
Centrale Bank van Suriname. De gedachte
om de heren te bellen was woensdag ge
rijpt tijdens de vergadering van de zondag
ploeg (Blom: „We rouleren, in totaal wer
ken bij AVRO Radiojournaal 29 mensen.");
een en ander in verband met het bezoek
van Lachmon aan Nederland.
Van Til: „Voor een gulden had de Suri
naamse regering een brug gekocht, die als
overkapping van de Bergse Maas had ge
diend. Maar de deviezen ontbraken om
Smit Tak te betalen voor het transport. Nu
wisten we dat het Lachmons harteWens
was om die brug naar Suriname te krijgen.
We zijn een beetje gaan vissen bij de am
bassade en kregen het gevoel dat er wat in
de lucht hing. Uiteindelijk was een tele
foontje naar vice-president Ajodhia gepoeg
voor de ene helft van het verhaal en een
belletje naar de president van de Centrale
Bank voor de andere helft. We hebben de
twee met elkaar laten communiceren en
de zaak kwam rond. Zie je het voor je dat
Kok en Duisenberg dergelijke kwesties in
een radioprogramma gaan bespreken?"
Dlusies
Op grond van bijna 40 jaar omroep-erva-
ring („Ik was ook lange tijd freelancer")
formuleert Hans Engelman de volgende
uitspraak: „Niet dat we hier in een droom-
fabriek zitten, maar radio maken betekent 2
illusies scheppen.
Roelf van Til bewees dat zondag nog maar c
eens. Daags tevoren sprak hij de Leidse be-
stuurskundige Hoetjes. Het interview
duurde welgeteld 17 minuten, maar de
band werd ingekort tot 6 minuten.
„Hoetjes herhaalde zich nogal eens. Het
nogal chaotisch verlopen gesprek hebben g
wij zodanig gemonteerd dat er een ge- zi
stroomlijnd interview is ontstaan. Zonder g>
dat er ook maar iets aan de essentie van Zl
het gesprek verloren is gegaan. Laten we [j
zeggen dat we Hoetjes een faceliftje heb-
ben gegeven, zodat bij de luisteraars de in- v\
druk is gewekt dat hij de gave van het w
woord heeft."
Het belang dat de AVRO aan het Radio-
journaal hecht is groot. Ook in geld uitge- n
drukt. Ettelijke miljoenen trekt de Algeme
ne er jaarlijks voor uit. Het precieze bedrag D'
wil eindredacteur Visscher niet noemen.
„Als zendercoördinator van Radio 1 wilde
Piet van Tellingen dat ook zo graag weten, v(
maar bestuur en directie hebben gezegd: re
dit zijn AVRO-cijfers." N
AVRO Radiojournaal, hoe lang nog? Als het
aan Visscher en zijn ploeg ligt, haalt de ru-
briek ook de 75 jaar nog wel. Zeker, tot een n;
bepaalde vorm van samenwerking met col- c<
lega's van andere omroepen zijn ze best m
bereid. Uiteindelijk voelen deze dames en dl
heren van de AVRO zich bij de NCRV best
thuis. Maar eens AVRO altijd AVRO, dat g)
wel. Toen de medewerkers van het Radio- Ni
journaal destijds hun intrek namen in het
pand aan de Schuttersweg, heetten NCR- Dl
V'ers hen van harte welkom met de woor-
den: hier zullen jullie je wel snel NCRV'er
voelen."
Het is er niet van gekomen. De NCRV'ers p
zetten vlaggetjes van hun omroep op de
bureaus van de AVRO'ers. Maar die aarzel
den niet om AVRO-baniertjes ernaast te
posteren. En dë ruimte werd volgeplakt
met AVRO-stickers óm elk misverstand uit
de weg te ruimen. g,
Baas in eigen huis, ook al is dat eigendom in
van een andere omroep. Met de intentie )c
tot samenwerking, wat iets anders is dan
samengaan. Ab Visscher zet zich namens
de AVRO aftegen het plan-Van Tellingen k
om een piekurenredactie op Radio 1 te for- dj
meren met omroepjournalisten van alle be
gezindten. Na zestig jaar Radiojournaal n
laat de eindredacteur de feiten er niet om
liegen. „De NOS vraagt: wil je geld inleve
ren, dan maken wij voor 28,5 miljoen gul- jij
den een actualiteitenprogramma op de U
piekuren. En dan mogen wij het zeker op m
de daluren uitzoeken. AVRO, KRO, TROS
en EO, kortweg AKTE, zijn mordicus tegen r(
dit plan. Ik zie die piekurenredactie er dan jf
ook niet komen. En terecht! Een onderzoek
heeft als resultaat opgeleverd dat 92 pro- )a
cent van de luisteraars tevreden is met Ra-
dio 1. Moetje dan tot ingrijpende verande- n
ringen overgaan omdat 8 procent niet he- tv
lemaal tevreden is? Van Tellingen, de zen- 'a
dercoördinator van Radio 1 heeft gezegd
dat de radio niet meer serieus wordt geno- Je
men. Wie dat zegt neemt de luisteraars
niet serieus. Wij willen best samenwerken, n
Met de NCRV en met de KRO, in AKN-ver-
band, zoals bij de televisie, dat is onze eer-
ste optie. Met drie mensen kun je beter iets
afspreken dan met negen. Werken in de n,
gezamenlijkheid prima, deden we vroeger ie
ook al. Maar dan wel onder het label Ra- U
diojoumaal, anders ben je bezig de identi- le
teit van je omroep te verkwanselen."
'h
