m Gloednieuw gezelschap met 'L'Orfeo' Cultuur Kunst Werk Leidse schilder in Pulchri Film over Riefenstahl: tante Leni vertelt Schilderijen vol gaten, kloven en structuren Meer status Nederlandse fotografie DINSDAG 1 FEBRUARI 1994 19 Auteur 'Apenplaneet' overleden parus» De Franse schrijver Pierre Boule, bekend van ondermeer 'Brug over de Rivier Kwai' en 'Apenplaneet', is op 81-jarige leef tijd overleden. Boulle werd in Avignon geboren en werkte vanaf 1936 in Zuidoost-Azië als ingenieur. Tijdens de Japanse bezet ting werd hij geïnterneerd, maar wist in 1944 te ontsnappen. Boulle kreeg diverse Franse onderscheidingen. Zijn veruit be kendste boek is 'Le Pont sur la Rivière Kwai', dat in 1957 door re gisseur David Lean verfilmd werd en de lotgevallen beschrijft van geallieerde gevangenen die door de Japanners gedwongen worden een brug te bouwen. Het uit 1963 stammende boek 'La Planete des Singes' werd meermalen succesvol verfilmd. Mary Wilson (ex-Supremes) gewond barston Mary Wilson, een van de vroegere Supremes, is ge wond geraakt bij een auto-ongeluk. Haar 14-jarige zoon Rafael kwam bij het ongeluk om het leven. Wilson verkeert niet in le vensgevaar. Wilson, die vanaf de oprichting in 1959 tot het uit eenvallen van het Motown-trio in 1977 deel uitmaakte van de Supremes, verloor op de snelweg van Los Angeles naar Nevada de macht over het stuur, waarna de auto over de kop sloeg. Expositie Jos Collignon in Dever lisse Jos Collignon, bekend van zijn karikaturen in de Volskrant, exposeert met spotprenten, animaties en karikaturen in 't Huys Dever. Collignons tekenstijl is beïnvloed door de Australische te kenaar Pat Oliphant en de Amerikaan Jeffrey MacNelly. Dit uit zich door een losser, schetsmatig lijnenspel. De tentoonstelling 'Grote lijnen Details' duurt tot 28 februari en is dagelijks, be halve maandags, geopend van 14-17 uur Montevercli 's opera in Leidse schouwburg Het nieuwe gezelschap Opera Amsterdam toert de ko mende maanden door het land met 'L'Orfeo', de bekend ste opera van Claudio Monteverdi (1567-1643) op een li bretto van Alessandro Striggio. Donderdag 3 februari staat het gezelschap op het podiumv an de Leidse schouwburg. Dit jaar is ter gelegenheid van zijn 350e sterfdag veel aandacht in media en muziekwereld aan het leven en werk van Monteverdi (1567-1643) besteed. leiden/amsterdam wim spruit Het is voor het eerst sinds 1974 dat 'L'Orfeo', Monteverdi's be langrijkste opera, weer eens in Nederland wordt uitgevoerd. Het gloednieuwe gezelschap Opera Amsterdam beleefde op zondag 2 januari de landelijke première in de Stadsschouw burg Amsterdam. In totaal wordt deze in het Italiaans ge zongen opera dertig keer opge voerd. 'L'Orfeo', door Monteverdi in 1607 gecomponeerd, is geba seerd op de Griekse mythe over Orfeus' afdaling in de onderwe reld om zijn overleden geliefde Euridice terug te halen. Orfeus is zielsgelukkig, hij gaat bijna trouwen. Terwijl hij zijn geluk bezingt, komt er een onheilstijding: zijn aanstaande vrouw, Euridice, is door een ad der gebeten en overleden. Hij wil haar dood niet accepteren en daalt af naar de onderwereld om haar terug te halen. Orfeus weet de goden van de onderwe reld met zijn gezang te vermur wen en mag Euridice mee te rugnemen. Echter onder één voorwaarde: hij mag niet naar haar omkijken, voordat zij uit de onderwereld vertrokken zijn. Orfeus gaat weg, met Euridice achter zich aan. Deze beproe ving lijkt Orfeus echter te zwaar. Hij twijfelt en kan zich niet be dwingen. Orfeus kijkt om en ziet nog net een glimp van de in de onderwereld terugvallende Euridice, die hij nu definitief heeft verloren. Terug op aarde is Orfeus gebroken van verdriet. Dan verschijnt Apollo, die hem opneemt in de hemel om zijn verdriet te vergeten. Barokorkest Bij Opera Amsterdam worden de hoofdrollen vertolkt door Marcel Reijans (Orfeo) en Hieke Meppelink (Euridice). Meppe- link had dezelfde rol eerder, maar dan in de opera-versie van Von Gluck ('Orfeo ed Euri dice'). Dirigent van het barokor kest 'The Academy of the Be- gynhof uit Amsterdam is Rode- riek Shaw. Hij dirigeerde dezelf de opera dit seizoen bij de Long Beach Opera in de VS. Regis seur/artistiek leider is Jeroen Lopes Cardozo die in Frankrijk onder meer 'Cosi fan tutte' van Mozart regisseerde en in Neder land Offenbachs 'La Belle Hélè- ne'. Lopes Cardozo zal ook de Marcel Reijans als Orfeo en Hieke Meppelink als de ongelukkige Euridice. komende produkties van Opera Amsterdam regisseren. Opera Amsterdam is dit jaar opgericht en stelt zich ten doel toegankelijk opera-repertoire uit alle stijlperiodes te brengen in een eigentijds regie-concept. Daarbij wordt gewerkt met een keur van Nederlandse zangers. Opera Amsterdam ziet zichzelf als de enige reisopera die 'wer kelijk het hele land bedient en beantwoordt aan de met name ook buiten de Randstad nog steeds groeiende vraag naar kwalitatief hoogstaande opera- produkties'. Na 'L'Orfeo' staan voor het seizoen 1994-'95 de opera's 'Don Giovanni' van Mo zart en 'La Bohème' van Puccini op het programma. foto inez grim 'L'Orfeo' van Opera Amsterdam is te zien in: Leiden (Schouw burg, 3/2); Gouda (Schouwburg, 7/2); Utrecht (Schouwburg, 14/2); Den Haag (Schouwburg, 15 en 16/2) en Rotterdam (Schouwburg, 24/2). Bertolucci wil vervolg maken op 'Novecento' De Italiaanse cineast Ber nardo Bertolucci keert terug naar de bron met zijn nieu we film. Deze wordt het derde deel van Novecento, het grote epos over de eer ste helft van deze eeuw in twee delen dat hij bijna twintig jaar geleden draaide inNoord-Italië. „Het is nog maar een idee. Ik heb nog geen sce nario geschreven, noch over de acteurs nagedacht, maar ik ga het derde deel van Novecento maken. De personages leven nog in mij en ik hoop in het hart van de toeschouwers", aldus de regisseur. „Ik zou graag vertellen over de jaren vijftig en zes- tig, de desillusie na de pe riode na de bevrijding, om aan te komen bij het eind van onze eeuw", voegde hij eraan toe. Het zal de eerste Italiaan se film van Bertolucci zijn na tien jaar waarin hij in het buitenland draaide: in China De laatste Keizer, in Afrika The sheltering sky en laatstelijk in Nepal The fittle Buddha. den haag/leiden In Pulchri Studio in Den Haag wordt van 26 februari tot 20 maart een overzichtstentoon stelling gehouden van het werk van de in Leiden geboren schil der Willem Hendrik van der Nat. De expositie heeft de titel 'Een schilder van ras' meege kregen. Van der Nat (1864-1929) is al een aantal malen geëerd met een tentoonstelling in het Ste delijk Museum De Lakenhal. Uit onderzoek is gebleken dat de kunstenaar ook nauwe ban den met Den Haag heeft gehad. In de periode van 1881 tot 1885 stond hij ingeschreven bij de Haagse Academie voor Beel dende Kunst en vervolgens is Van der Nat bijna zijn hele ac tieve leven lid geweest van Pul chri. Zijn werk hing er destijds ook regelmatig. Nu, 65 jaar na zijn dood, komt het er voor het eerst terug. Ter gelegenheid is een mono grafie verschenen, geschreven door de kunsthistoricus Willem L. Baars. Burgemeester Goe- koop van Leiden opent de ten toonstelling de tentoonstelling. Filmfree is het belangrijkste initiatief van het Rot terdamse Filmfestival van de afgelopen jaren. Films die om een of andere reden door bepaalde regeringen verboden worden, krijgen hier een vertoningsplaats. Kunst en politiek gaan niet al leen samen, maar kunnen ook botsen. Interessant is het om in dat verband eens te kijken wat de Duitser Ray Müller in zijn onder de Engelse titel vertoonde film The Wonderful, Horrible Life Of Leni Riefenstahl te vertellen heeft over de regis seur die haar uitzonderlijke talent in dienst stelde van een politiek systeem. Riefenstahl wordt geïntroduceerd als de be roemdste vrouwelijke filmregisseur ter wereld en mag vervolgens 180 minuten lang, tot vervelens toe, haar korte stormachtige carrière vertellen. Müller laat Riefenstahl niet alleen kritiekloos aan het woord, hij doet dat, wat nog veel erger is, ook fantasieloos. We zien Tante Leni op een berg wat vertellen, gevolgd door een fragment van een bergfilm waarin ze speelde, ondersteund met obligaat commentaar. Tante Leni staat in Neu renberg, gevolgd door een fragmentje Triumph des Willens met obligaat commentaar. Tante Leni staat in het Olympisch Stadion, gevolgd door fragmenten uit Olympiade met obligaat i Riefenstahl wordt nog steeds bewonderd en ge roemd om Triumph des Willens (1935) en Olym piade (1938). Na de Tweede Wereldoorlog heeft zij keer op keer nieuwe versies van haar leven en werk bij elkaar gelogen en mag dat voor de came ra van Müller ongehinderd opnieuw doen. In de oorlog maakte Riefenstahl een film naar de opera Tiefland. Zij had voor bepaalde scènes zi geuners nodig en die werden haar uit het concen tratiekamp geleverd. Müller laat het schriftelijke bewijs zien, maar confronteert Riefenstahl daar niet mee. Dat is jammer, want de 180 minuten die Müller nu volmaakt maken ons geen snars wijzer over Riefenstahl of de wisselwerking tussen kunstenaar en totalitair regime. En Riefenstahl is interessant genoeg. Müller mag haar beelden van de Afrikaanse Nubastam gebruiken, waar ze als zestigjarige acht maanden verbleef, maar waar ze zelf nooit een film van maakte. En we zien haar als negentigjarige diepzeeduiken en opnames maken van een haai en pijlstaartroggen. Deze vervaarlijke dieren kiezen wijselijk het hazepad als ze oog in oog komen met de ijdele, fanatieke The Wonderful, Horrible Life Of Leni Riefen stahl wordt binnenkort in drie delen op televisie uitgezonden. Mk I I I I door: Job Frusch [CHTERGROND Dè dirigent bestaat niet Maar hoe nu verder? Wellicht een kans voor de vaste gast- dirigent? Neemt de tweede dirigent zijn taken over? Of moet er een nieuwe chef dirigent komen? Maar wat is in godsnaam het verschil tussen een vaste dirigent, een vaste gast-dirigent, een tweede dirigent en een gewone gast- dirigent. En je hebt toch ook nog een assistent-dirigent? Trouwens, een inzeper, wat is dat eigenlijk. Ook een maestro? Dè dirigent bestaat niet. Je hebt ze in alle maten en standen. Allereerst de vaste dirigent. Vroeger was een dirigent tientallen jaren - soms zelfs voor het leven - aan een orkest verbonden. Hij deed bijna alle concerten, jaar in jaar uit, en bepaalde het artistieke beleid van het orkest. Vandaar de benaming vaste dirigent. Hij was een soort orkestvader, niet zelden een orkestdictator. In onze moderne tijd een onmogelijk type. Hij heeft het veld moeten ruimen. Tegenwoordig heeft de vaste dirigent -of chef-dirigent, of eerste dirigent - een vast contract voor meerdere seizoenen. Hij dirigeert een groot gedeelte van de (belangrijke) concerten, maar is verder vrij om te doen en laten wat hij wil. Met dien verstande dat hij eerst zijn verplichtingen moet nakomen bij het orkest, waaraan hij vast verbonden is. Vaak zal hij om zijn muzikale horizon te verbreden, zijn marktwaarde te verhogen en zijn beurs te spekken, elders als gastdirigent optreden. Grote dirigenten kunnen vaste dirigent van twee of zelfs drie orkesten zijn. De vaste dirigent bepaalt mede het artistieke beleid van het orkest. Zijn macht verschilt van geval tot Een vaste dirigent ontslagen, omdat hij elders te vaak als gastdirigent optrad. Het overkwam vorige week Arpad Joo, de vaste dirigent van het Brabants Orkest. Joo onderbrak zelfs een repetitie van het orkest om elders aan zijn verplichtingen als gastdirigent te voldoen. Voor het orkest in Eindhoven aanleiding de verbintenis te verbreken. geval, afhankelijk van de aanwezigheid van een artistiek directeur en de inbreng van de orkestcommissie. De vaste dirigent zorgt voor de artistieke continuïteit. Hij is de artistiek eindverantwoordelijke, al moet hij formeel verantwoording afleggen aan directie en orkestcommissie. Hij draagt zorg voor het muzikale niveau van het orkest: voor de orkestklank en de -discipline. Vaak heeft hij een belangrijke vinger in de pap als het gaat om repertoire, solisten, nieuwe orkestleden en gastdirigenten. De vaste dirigent is in dat geval ook de muzikaal leider van het orkest. Met de komst van de vaste dirigent nieuwe stijl heeft ook het tweeslachtig fenomeen van de vaste gastdirigent zijn opwachting gemaakt op het dirigentenverhoog: niet echt vast, niet echt gast, maar een per seizoen - of meerdere seizoenen - regelmatig terugkerend dirigent. Ook hij heeft een contract voor een of meerdere jaren. Zijn verschijnen moet voorkomen dat het orkest bij afwezigheid van de vaste dirigent te vaak met nieuwe gezichten wordt geconfronteerd (wat niet bevorderlijk is voor de kwaliteit). Een variant op de vaste gastdirigent is de tweedt dirigent, een soort plaatsvervanger van de eerste, die op gezette tijden voor het orkest stpat. Die nieuwe gezichten zijn de vrije jongens, die per concert of kleine concertcyclus - worden ingehuurd. Ze laten ei frisse wind door het orkest zorgen dat de orkestleden scherp blijven. Ze kunnen bij een ander orkest vast zijn of vaste gast. Waarmee ook is aangegeven dat aan de dirigenten-hiërarchie bij een orkest geen kwaliteitsoordelen kunnen worden gekoppeld. Met andere woorden: een vaste dirigent bij een orkest is niet per definitie beter dan een vaste gastdirigent of een gewone gastdirigent. Een belangrijke kwaliteits-indicatie is natuurlijk wel bij welk orkest een dirigent een bepaalde functie vervult. De status van het orkest bepaalt de status van de dirigent. In het geval van een hele grote maestro natuurlijk ook andersom. Rest nog de assistent-dirigent, meestal een aankomend talent dat in de leer gaat bij een echte maestro en voor hem hand- en spandiensten - lees: voorbereidende werkzaamheden, groepsrepetities, minder belangrijke concerten - verricht. Zijn verantwoordelijkheid gaat verder dan die van de zogenaamde inzeper. die de ondankbare taak heeft de musici bij de eerste repetities te scheren en er voor te zorgen dat de noten zitten. Zodat de maestro aan dit soort klusjes zijn handen niet hoeft •vuil te maken. beeldende kunst recensie roos van put Materie en geest, beelden van Anne Hofte, materieschil derijen, aquarellen, gouaches en pastels van Theo van Odyck. Te zien t/m 20/3. Vrij., za. en zo. 12.00-18.00 uur en op afspraak. Galerie Liga Nieuw Beelden, President Steijnstraat 14, Leiden. Onder de titel 'Materie en geest' exposeren twee uit Haarlem afkomstige kunstenaars in galerie Liga Nieuw Beelden. Het accent van deze galerie ligt voornamelijk op die kunstenaars die in en rond de groepen Vrij Beelden, Creatie en Liga Nieuw Beelden hebben gewerkt. Binnen deze stromingen herontdekken de galeriehouders werk van - voor velen- onbekende kunstenaars. Theo van Odyck (geboren 1908) is daar een voorbeeld van. Hij is een echte materie- schilder. Deze vorm van schilderen werd in de jaren vijftig internationaal beoefend. Het oppervlak van het schilderij bestond niet meer alleen uit bijvoorbeeld olieverf, maar andere materialen zoals teer, asfalt, hout, zand en touw bepaalden het schilderij. De traditionele grenzen van de verschillende kunstdisciplines werden doorbroken. Een schilderij was niet meer een puur plat vlak, door de toegepaste materialen kreeg het oppervlak ook gaten, kloven en structuren. Van Odyck heeft tot nu toe aan vier exposi ties deelgenomen, de eerste was in 1950 en de laatste in 1990. Hij heeft zelf nooit echt naar buiten willen treden. Van Odyck is een bewonderaar van de Spaanse materieschilder Antonio Tapie's, die dikke lagen verf vermengde met onder meer gips, lijm en zand. De persoon Van Odyck die in alle rust teruggetrokken leefde in zijn atelier zie je terug in zijn materie schilderijen uit de periode '57-'59. De wer ken dragen een volkomen rust in zich, de vlakken, veelal uitgevoerd in rustige kleuren -bruinrood, bruin, brons, oranje en een en kele keer blauw en wit- verhouden zich per fect tot elkaar. Het materiaal dat hij ge bruikt is polystyreen. De -voorstellingsloze- materieschilderijen roepen associaties op, zoals met bijvoorbeeld overblijfselen van oude ruïnemuren en archeologische strata (lagen in de bodem). Anne Hofte is bekend van onder andere het nieuwe St. Bavo-beeld bovenin een van de oude transeptgevels van de bekende kerk in Haarlem. Hofte is een beeldhouw ster pur sang. Zij volgt de vorm van de steen, laat het materiaal in de eigen waarde en de steen bepaalt als het ware welke vorm de beeldhouwer er uit kan halen. Vanuit de 'taille direct' (directe werkwijze, het hakken in verschillende steensoorten) ontstaat het beeld. In haar religieuze en profane werk komt zij even sterk naar voren. Zij maakt zowel semi-figuratieve als abstracte beel den. Op de expositie is bijvoorbeeld een werk te zien in het harde materiaal Franse Kalksteen. In de ruwe steen is een gezicht waarneembaar, verder is de steen intact ge laten. Hofte plaatst dit werk op een sokkel van zwart graniet. Het contrast van de ruwe steen, waarin de groeven van de beitel nog zichtbaar zijn, in combinatie met het glad de graniet is prachtig. Een ander opvallend beeld is een torso van het materiaal spek steen. Als je speksteen bewerkt met een marmerrasp en speciaal scheurpapier ont staat een spiegelglad glanzend oppervlak. Hofte laat nu juist de speksteen zoals deze is, ruw. Zij brengt summier de lijnen en rondingen van het mannelijke (gespierde) bovenlichaam aan en de eigenschappen van de steen zelf completeren het geheel. Kenmerkend voor het werk van Hofte is dat dit compact, ingetogen, gesloten en tegelij kertijd zeer expressief is. amsterdam npa De overdracht van de fotogra fiecollectie van de Rijksdienst Beeldende Kunst (RBK) aan het Rijksmuseum en Stedelijk Mu seum in Amsterdam betekent in internationaal opzicht een sta tusverhoging van de Nederland se fotografie. Rijksmuseum-di recteur Henk van Os stelde dit vorige week tijdens de ceremo niële overdracht van ruim 70.000 foto's, albums, boeken en fotografische voorwerpen aan de musea door RBK-direc- teur Robert de Haas. De RBK-verzameling werd in de loop der jaren opgebouwd door aankopen en particuliere schenkingen. De basis werd ge vormd door de omvangrijke collecties van de Amsterdamse advocaat Bert Hartkamp en^de fotograaf Willem Diepraam en nalatenschappen van onder meer Willem Witsen. De familie van Eduard Isaac Asser, de be langrijkste pionier van de Ne derlandse fotografie in de 19e eeuw, verrijkte de RBK-collectie afgelopen najaar nog met de schenking van vier albums uit de periode 1845-1857. De verzameling is gesplitst in een 19e-eeuws en 20ste-eeuws gedeelte, waarbij het Rijksmu seum en Van Gogh Museum de 19e eeuw onder hun hoede krij-. gen. In 1996 organiseren beide musea een tentoonstelling van hoogtepunten, bijzondere vondsten en recente aan winsten uit de geïntegreerde collectie. Bij deze expositie ver schijnt een rijk geïllustreerde gids. Het Stedelijk Museum krijgt de foto's uit de 20ste eeuw in permanente bruikleen maar heeft nog geen vastomlijnde ex positieplannen. Zelfportret van Eduard Isaac Asser uit 1885, zoutdruk, goudgetoond. Het is een van de belangrijke aan- winstenuit de collectie van de Rijksdienst, die nu in haden van het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum in Amsterdam is. foto anp

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 19