m
Gloednieuw gezelschap met 'L'Orfeo'
Cultuur Kunst
Werk Leidse
schilder
in Pulchri
Film over Riefenstahl: tante Leni vertelt
Schilderijen vol gaten, kloven en structuren
Meer status
Nederlandse
fotografie
DINSDAG 1 FEBRUARI 1994
19
Auteur 'Apenplaneet' overleden
parus» De Franse schrijver Pierre Boule, bekend van ondermeer
'Brug over de Rivier Kwai' en 'Apenplaneet', is op 81-jarige leef
tijd overleden. Boulle werd in Avignon geboren en werkte vanaf
1936 in Zuidoost-Azië als ingenieur. Tijdens de Japanse bezet
ting werd hij geïnterneerd, maar wist in 1944 te ontsnappen.
Boulle kreeg diverse Franse onderscheidingen. Zijn veruit be
kendste boek is 'Le Pont sur la Rivière Kwai', dat in 1957 door re
gisseur David Lean verfilmd werd en de lotgevallen beschrijft
van geallieerde gevangenen die door de Japanners gedwongen
worden een brug te bouwen. Het uit 1963 stammende boek 'La
Planete des Singes' werd meermalen succesvol verfilmd.
Mary Wilson (ex-Supremes) gewond
barston Mary Wilson, een van de vroegere Supremes, is ge
wond geraakt bij een auto-ongeluk. Haar 14-jarige zoon Rafael
kwam bij het ongeluk om het leven. Wilson verkeert niet in le
vensgevaar. Wilson, die vanaf de oprichting in 1959 tot het uit
eenvallen van het Motown-trio in 1977 deel uitmaakte van de
Supremes, verloor op de snelweg van Los Angeles naar Nevada
de macht over het stuur, waarna de auto over de kop sloeg.
Expositie Jos Collignon in Dever
lisse Jos Collignon, bekend van zijn karikaturen in de Volskrant,
exposeert met spotprenten, animaties en karikaturen in 't Huys
Dever. Collignons tekenstijl is beïnvloed door de Australische te
kenaar Pat Oliphant en de Amerikaan Jeffrey MacNelly. Dit uit
zich door een losser, schetsmatig lijnenspel. De tentoonstelling
'Grote lijnen Details' duurt tot 28 februari en is dagelijks, be
halve maandags, geopend van 14-17 uur
Montevercli 's opera in Leidse schouwburg
Het nieuwe gezelschap Opera Amsterdam toert de ko
mende maanden door het land met 'L'Orfeo', de bekend
ste opera van Claudio Monteverdi (1567-1643) op een li
bretto van Alessandro Striggio. Donderdag 3 februari
staat het gezelschap op het podiumv an de Leidse
schouwburg. Dit jaar is ter gelegenheid van zijn 350e
sterfdag veel aandacht in media en muziekwereld aan
het leven en werk van Monteverdi (1567-1643) besteed.
leiden/amsterdam wim spruit
Het is voor het eerst sinds 1974
dat 'L'Orfeo', Monteverdi's be
langrijkste opera, weer eens in
Nederland wordt uitgevoerd.
Het gloednieuwe gezelschap
Opera Amsterdam beleefde op
zondag 2 januari de landelijke
première in de Stadsschouw
burg Amsterdam. In totaal
wordt deze in het Italiaans ge
zongen opera dertig keer opge
voerd.
'L'Orfeo', door Monteverdi in
1607 gecomponeerd, is geba
seerd op de Griekse mythe over
Orfeus' afdaling in de onderwe
reld om zijn overleden geliefde
Euridice terug te halen.
Orfeus is zielsgelukkig, hij
gaat bijna trouwen. Terwijl hij
zijn geluk bezingt, komt er een
onheilstijding: zijn aanstaande
vrouw, Euridice, is door een ad
der gebeten en overleden. Hij
wil haar dood niet accepteren
en daalt af naar de onderwereld
om haar terug te halen. Orfeus
weet de goden van de onderwe
reld met zijn gezang te vermur
wen en mag Euridice mee te
rugnemen. Echter onder één
voorwaarde: hij mag niet naar
haar omkijken, voordat zij uit
de onderwereld vertrokken zijn.
Orfeus gaat weg, met Euridice
achter zich aan. Deze beproe
ving lijkt Orfeus echter te zwaar.
Hij twijfelt en kan zich niet be
dwingen. Orfeus kijkt om en
ziet nog net een glimp van de in
de onderwereld terugvallende
Euridice, die hij nu definitief
heeft verloren. Terug op aarde
is Orfeus gebroken van verdriet.
Dan verschijnt Apollo, die hem
opneemt in de hemel om zijn
verdriet te vergeten.
Barokorkest
Bij Opera Amsterdam worden
de hoofdrollen vertolkt door
Marcel Reijans (Orfeo) en Hieke
Meppelink (Euridice). Meppe-
link had dezelfde rol eerder,
maar dan in de opera-versie
van Von Gluck ('Orfeo ed Euri
dice'). Dirigent van het barokor
kest 'The Academy of the Be-
gynhof uit Amsterdam is Rode-
riek Shaw. Hij dirigeerde dezelf
de opera dit seizoen bij de Long
Beach Opera in de VS. Regis
seur/artistiek leider is Jeroen
Lopes Cardozo die in Frankrijk
onder meer 'Cosi fan tutte' van
Mozart regisseerde en in Neder
land Offenbachs 'La Belle Hélè-
ne'. Lopes Cardozo zal ook de
Marcel Reijans als Orfeo en Hieke Meppelink als de ongelukkige Euridice.
komende produkties van Opera
Amsterdam regisseren.
Opera Amsterdam is dit jaar
opgericht en stelt zich ten doel
toegankelijk opera-repertoire
uit alle stijlperiodes te brengen
in een eigentijds regie-concept.
Daarbij wordt gewerkt met een
keur van Nederlandse zangers.
Opera Amsterdam ziet zichzelf
als de enige reisopera die 'wer
kelijk het hele land bedient en
beantwoordt aan de met name
ook buiten de Randstad nog
steeds groeiende vraag naar
kwalitatief hoogstaande opera-
produkties'. Na 'L'Orfeo' staan
voor het seizoen 1994-'95 de
opera's 'Don Giovanni' van Mo
zart en 'La Bohème' van Puccini
op het programma.
foto inez grim
'L'Orfeo' van Opera Amsterdam
is te zien in: Leiden (Schouw
burg, 3/2); Gouda (Schouwburg,
7/2); Utrecht (Schouwburg,
14/2); Den Haag (Schouwburg,
15 en 16/2) en Rotterdam
(Schouwburg, 24/2).
Bertolucci
wil vervolg
maken op
'Novecento'
De Italiaanse cineast Ber
nardo Bertolucci keert terug
naar de bron met zijn nieu
we film. Deze wordt het
derde deel van Novecento,
het grote epos over de eer
ste helft van deze eeuw in
twee delen dat hij bijna
twintig jaar geleden draaide
inNoord-Italië.
„Het is nog maar een
idee. Ik heb nog geen sce
nario geschreven, noch
over de acteurs nagedacht,
maar ik ga het derde deel
van Novecento maken. De
personages leven nog in mij
en ik hoop in het hart van
de toeschouwers", aldus de
regisseur.
„Ik zou graag vertellen
over de jaren vijftig en zes-
tig, de desillusie na de pe
riode na de bevrijding, om
aan te komen bij het eind
van onze eeuw", voegde hij
eraan toe.
Het zal de eerste Italiaan
se film van Bertolucci zijn
na tien jaar waarin hij in
het buitenland draaide: in
China De laatste Keizer, in
Afrika The sheltering sky en
laatstelijk in Nepal The fittle
Buddha.
den haag/leiden
In Pulchri Studio in Den Haag
wordt van 26 februari tot 20
maart een overzichtstentoon
stelling gehouden van het werk
van de in Leiden geboren schil
der Willem Hendrik van der
Nat. De expositie heeft de titel
'Een schilder van ras' meege
kregen.
Van der Nat (1864-1929) is al
een aantal malen geëerd met
een tentoonstelling in het Ste
delijk Museum De Lakenhal.
Uit onderzoek is gebleken dat
de kunstenaar ook nauwe ban
den met Den Haag heeft gehad.
In de periode van 1881 tot 1885
stond hij ingeschreven bij de
Haagse Academie voor Beel
dende Kunst en vervolgens is
Van der Nat bijna zijn hele ac
tieve leven lid geweest van Pul
chri. Zijn werk hing er destijds
ook regelmatig. Nu, 65 jaar na
zijn dood, komt het er voor het
eerst terug.
Ter gelegenheid is een mono
grafie verschenen, geschreven
door de kunsthistoricus Willem
L. Baars. Burgemeester Goe-
koop van Leiden opent de ten
toonstelling de tentoonstelling.
Filmfree is het belangrijkste initiatief van het Rot
terdamse Filmfestival van de afgelopen jaren.
Films die om een of andere reden door bepaalde
regeringen verboden worden, krijgen hier een
vertoningsplaats. Kunst en politiek gaan niet al
leen samen, maar kunnen ook botsen. Interessant
is het om in dat verband eens te kijken wat de
Duitser Ray Müller in zijn onder de Engelse titel
vertoonde film The Wonderful, Horrible Life Of
Leni Riefenstahl te vertellen heeft over de regis
seur die haar uitzonderlijke talent in dienst stelde
van een politiek systeem.
Riefenstahl wordt geïntroduceerd als de be
roemdste vrouwelijke filmregisseur ter wereld en
mag vervolgens 180 minuten lang, tot vervelens
toe, haar korte stormachtige carrière vertellen.
Müller laat Riefenstahl niet alleen kritiekloos aan
het woord, hij doet dat, wat nog veel erger is, ook
fantasieloos. We zien Tante Leni op een berg wat
vertellen, gevolgd door een fragment van een
bergfilm waarin ze speelde, ondersteund met
obligaat commentaar. Tante Leni staat in Neu
renberg, gevolgd door een fragmentje Triumph
des Willens met obligaat commentaar. Tante Leni
staat in het Olympisch Stadion, gevolgd door
fragmenten uit Olympiade met obligaat i
Riefenstahl wordt nog steeds bewonderd en ge
roemd om Triumph des Willens (1935) en Olym
piade (1938). Na de Tweede Wereldoorlog heeft
zij keer op keer nieuwe versies van haar leven en
werk bij elkaar gelogen en mag dat voor de came
ra van Müller ongehinderd opnieuw doen.
In de oorlog maakte Riefenstahl een film naar de
opera Tiefland. Zij had voor bepaalde scènes zi
geuners nodig en die werden haar uit het concen
tratiekamp geleverd. Müller laat het schriftelijke
bewijs zien, maar confronteert Riefenstahl daar
niet mee. Dat is jammer, want de 180 minuten
die Müller nu volmaakt maken ons geen snars
wijzer over Riefenstahl of de wisselwerking tussen
kunstenaar en totalitair regime. En Riefenstahl is
interessant genoeg. Müller mag haar beelden van
de Afrikaanse Nubastam gebruiken, waar ze als
zestigjarige acht maanden verbleef, maar waar ze
zelf nooit een film van maakte. En we zien haar
als negentigjarige diepzeeduiken en opnames
maken van een haai en pijlstaartroggen. Deze
vervaarlijke dieren kiezen wijselijk het hazepad
als ze oog in oog komen met de ijdele, fanatieke
The Wonderful, Horrible Life Of Leni Riefen
stahl wordt binnenkort in drie delen op televisie
uitgezonden.
Mk I
I
I
I door: Job Frusch
[CHTERGROND
Dè dirigent bestaat niet
Maar hoe nu verder? Wellicht
een kans voor de vaste gast-
dirigent? Neemt de tweede
dirigent zijn taken over? Of
moet er een nieuwe chef
dirigent komen? Maar wat is in
godsnaam het verschil tussen
een vaste dirigent, een vaste
gast-dirigent, een tweede
dirigent en een gewone gast-
dirigent. En je hebt toch ook
nog een assistent-dirigent?
Trouwens, een inzeper, wat is
dat eigenlijk. Ook een maestro?
Dè dirigent bestaat niet. Je hebt
ze in alle maten en standen.
Allereerst de vaste dirigent.
Vroeger was een dirigent
tientallen jaren - soms zelfs
voor het leven - aan een orkest
verbonden. Hij deed bijna alle
concerten, jaar in jaar uit, en
bepaalde het artistieke beleid
van het orkest. Vandaar de
benaming vaste dirigent. Hij
was een soort orkestvader, niet
zelden een orkestdictator. In
onze moderne tijd een
onmogelijk type.
Hij heeft het veld moeten
ruimen. Tegenwoordig heeft de
vaste dirigent -of chef-dirigent,
of eerste dirigent - een vast
contract voor meerdere
seizoenen. Hij dirigeert een
groot gedeelte van de
(belangrijke) concerten, maar is
verder vrij om te doen en laten
wat hij wil. Met dien verstande
dat hij eerst zijn verplichtingen
moet nakomen bij het orkest,
waaraan hij vast verbonden is.
Vaak zal hij om zijn muzikale
horizon te verbreden, zijn
marktwaarde te verhogen en
zijn beurs te spekken, elders als
gastdirigent optreden. Grote
dirigenten kunnen vaste
dirigent van twee of zelfs drie
orkesten zijn. De vaste dirigent
bepaalt mede het artistieke
beleid van het orkest. Zijn
macht verschilt van geval tot
Een vaste dirigent ontslagen,
omdat hij elders te vaak als
gastdirigent optrad. Het
overkwam vorige week Arpad
Joo, de vaste dirigent van het
Brabants Orkest. Joo
onderbrak zelfs een repetitie
van het orkest om elders aan
zijn verplichtingen als
gastdirigent te voldoen. Voor
het orkest in Eindhoven
aanleiding de verbintenis te
verbreken.
geval, afhankelijk van de
aanwezigheid van een artistiek
directeur en de inbreng van de
orkestcommissie. De vaste
dirigent zorgt voor de artistieke
continuïteit. Hij is de artistiek
eindverantwoordelijke, al moet
hij formeel verantwoording
afleggen aan directie en
orkestcommissie. Hij draagt
zorg voor het muzikale niveau
van het orkest: voor de
orkestklank en de -discipline.
Vaak heeft hij een belangrijke
vinger in de pap als het gaat om
repertoire, solisten, nieuwe
orkestleden en gastdirigenten.
De vaste dirigent is in dat geval
ook de muzikaal leider van het
orkest.
Met de komst van de vaste
dirigent nieuwe stijl heeft ook
het tweeslachtig fenomeen van
de vaste gastdirigent zijn
opwachting gemaakt op het
dirigentenverhoog: niet echt
vast, niet echt gast, maar een
per seizoen - of meerdere
seizoenen - regelmatig
terugkerend dirigent. Ook hij
heeft een contract voor een of
meerdere jaren. Zijn
verschijnen moet voorkomen
dat het orkest bij afwezigheid
van de vaste dirigent te vaak
met nieuwe gezichten wordt
geconfronteerd (wat niet
bevorderlijk is voor de
kwaliteit). Een variant op de
vaste gastdirigent is de tweedt
dirigent, een soort
plaatsvervanger van de eerste,
die op gezette tijden voor het
orkest stpat.
Die nieuwe gezichten zijn de
vrije jongens, die per concert
of kleine concertcyclus -
worden ingehuurd. Ze laten ei
frisse wind door het orkest
zorgen dat de orkestleden
scherp blijven. Ze kunnen bij
een ander orkest vast zijn of
vaste gast. Waarmee ook is
aangegeven dat aan de
dirigenten-hiërarchie bij een
orkest geen kwaliteitsoordelen
kunnen worden gekoppeld. Met
andere woorden: een vaste
dirigent bij een orkest is niet per
definitie beter dan een vaste
gastdirigent of een gewone
gastdirigent. Een belangrijke
kwaliteits-indicatie is natuurlijk
wel bij welk orkest een dirigent
een bepaalde functie vervult. De
status van het orkest bepaalt de
status van de dirigent. In het
geval van een hele grote
maestro natuurlijk ook
andersom.
Rest nog de assistent-dirigent,
meestal een aankomend talent
dat in de leer gaat bij een echte
maestro en voor hem hand- en
spandiensten - lees:
voorbereidende
werkzaamheden,
groepsrepetities, minder
belangrijke concerten - verricht.
Zijn verantwoordelijkheid gaat
verder dan die van de
zogenaamde inzeper. die de
ondankbare taak heeft de
musici bij de eerste repetities te
scheren en er voor te zorgen dat
de noten zitten.
Zodat de maestro aan dit soort
klusjes zijn handen niet hoeft
•vuil te maken.
beeldende kunst
recensie roos van put
Materie en geest, beelden van Anne Hofte, materieschil
derijen, aquarellen, gouaches en pastels van Theo van
Odyck. Te zien t/m 20/3. Vrij., za. en zo. 12.00-18.00 uur
en op afspraak. Galerie Liga Nieuw Beelden, President
Steijnstraat 14, Leiden.
Onder de titel 'Materie en geest' exposeren
twee uit Haarlem afkomstige kunstenaars
in galerie Liga Nieuw Beelden. Het accent
van deze galerie ligt voornamelijk op die
kunstenaars die in en rond de groepen Vrij
Beelden, Creatie en Liga Nieuw Beelden
hebben gewerkt. Binnen deze stromingen
herontdekken de galeriehouders werk van -
voor velen- onbekende kunstenaars.
Theo van Odyck (geboren 1908) is daar
een voorbeeld van. Hij is een echte materie-
schilder. Deze vorm van schilderen werd in
de jaren vijftig internationaal beoefend. Het
oppervlak van het schilderij bestond niet
meer alleen uit bijvoorbeeld olieverf, maar
andere materialen zoals teer, asfalt, hout,
zand en touw bepaalden het schilderij. De
traditionele grenzen van de verschillende
kunstdisciplines werden doorbroken. Een
schilderij was niet meer een puur plat vlak,
door de toegepaste materialen kreeg het
oppervlak ook gaten, kloven en structuren.
Van Odyck heeft tot nu toe aan vier exposi
ties deelgenomen, de eerste was in 1950 en
de laatste in 1990. Hij heeft zelf nooit echt
naar buiten willen treden.
Van Odyck is een bewonderaar van de
Spaanse materieschilder Antonio Tapie's,
die dikke lagen verf vermengde met onder
meer gips, lijm en zand. De persoon Van
Odyck die in alle rust teruggetrokken leefde
in zijn atelier zie je terug in zijn materie
schilderijen uit de periode '57-'59. De wer
ken dragen een volkomen rust in zich, de
vlakken, veelal uitgevoerd in rustige kleuren
-bruinrood, bruin, brons, oranje en een en
kele keer blauw en wit- verhouden zich per
fect tot elkaar. Het materiaal dat hij ge
bruikt is polystyreen. De -voorstellingsloze-
materieschilderijen roepen associaties op,
zoals met bijvoorbeeld overblijfselen van
oude ruïnemuren en archeologische strata
(lagen in de bodem).
Anne Hofte is bekend van onder andere
het nieuwe St. Bavo-beeld bovenin een van
de oude transeptgevels van de bekende
kerk in Haarlem. Hofte is een beeldhouw
ster pur sang. Zij volgt de vorm van de
steen, laat het materiaal in de eigen waarde
en de steen bepaalt als het ware welke vorm
de beeldhouwer er uit kan halen. Vanuit de
'taille direct' (directe werkwijze, het hakken
in verschillende steensoorten) ontstaat het
beeld. In haar religieuze en profane werk
komt zij even sterk naar voren. Zij maakt
zowel semi-figuratieve als abstracte beel
den. Op de expositie is bijvoorbeeld een
werk te zien in het harde materiaal Franse
Kalksteen. In de ruwe steen is een gezicht
waarneembaar, verder is de steen intact ge
laten. Hofte plaatst dit werk op een sokkel
van zwart graniet. Het contrast van de ruwe
steen, waarin de groeven van de beitel nog
zichtbaar zijn, in combinatie met het glad
de graniet is prachtig. Een ander opvallend
beeld is een torso van het materiaal spek
steen. Als je speksteen bewerkt met een
marmerrasp en speciaal scheurpapier ont
staat een spiegelglad glanzend oppervlak.
Hofte laat nu juist de speksteen zoals deze
is, ruw. Zij brengt summier de lijnen en
rondingen van het mannelijke (gespierde)
bovenlichaam aan en de eigenschappen
van de steen zelf completeren het geheel.
Kenmerkend voor het werk van Hofte is dat
dit compact, ingetogen, gesloten en tegelij
kertijd zeer expressief is.
amsterdam npa
De overdracht van de fotogra
fiecollectie van de Rijksdienst
Beeldende Kunst (RBK) aan het
Rijksmuseum en Stedelijk Mu
seum in Amsterdam betekent in
internationaal opzicht een sta
tusverhoging van de Nederland
se fotografie. Rijksmuseum-di
recteur Henk van Os stelde dit
vorige week tijdens de ceremo
niële overdracht van ruim
70.000 foto's, albums, boeken
en fotografische voorwerpen
aan de musea door RBK-direc-
teur Robert de Haas.
De RBK-verzameling werd in
de loop der jaren opgebouwd
door aankopen en particuliere
schenkingen. De basis werd ge
vormd door de omvangrijke
collecties van de Amsterdamse
advocaat Bert Hartkamp en^de
fotograaf Willem Diepraam en
nalatenschappen van onder
meer Willem Witsen. De familie
van Eduard Isaac Asser, de be
langrijkste pionier van de Ne
derlandse fotografie in de 19e
eeuw, verrijkte de RBK-collectie
afgelopen najaar nog met de
schenking van vier albums uit
de periode 1845-1857.
De verzameling is gesplitst in
een 19e-eeuws en 20ste-eeuws
gedeelte, waarbij het Rijksmu
seum en Van Gogh Museum de
19e eeuw onder hun hoede krij-.
gen. In 1996 organiseren beide
musea een tentoonstelling van
hoogtepunten, bijzondere
vondsten en recente aan
winsten uit de geïntegreerde
collectie. Bij deze expositie ver
schijnt een rijk geïllustreerde
gids. Het Stedelijk Museum
krijgt de foto's uit de 20ste eeuw
in permanente bruikleen maar
heeft nog geen vastomlijnde ex
positieplannen.
Zelfportret van Eduard Isaac Asser uit 1885, zoutdruk, goudgetoond. Het is een van de belangrijke aan-
winstenuit de collectie van de Rijksdienst, die nu in haden van het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum in
Amsterdam is. foto anp