A. Venema zinspeelt op
grote vervalsingsaffaire
Cultuur Kunst
Tieners hebben lol in spel
'Hoogste tijd' in Leidse schouwburg
Werk August Willemsen
blijft buiten blikveld
Spannende beelden, wazig concept 'Sins Senses'
VRIJDAG 28 JANUAR11994
Memoires overleden schrijver bitter van toon
De onlangs bij uitgeverij Balans verschenen memoires
van Adriaan Venema, de vorig jaar overleden schrijver en
kunsthandelaar, hebben een bittere ondertoon. Maar die
bitterheid is, zoals we gewend zijn van Venema, gekruid
met tal van schimpscheuten en verdachtmakingen. Ve
nema, die landelijk bekend werd met zijn boeken over
schrijvers, schilders en kunsthandelaren die tijdens de
Tweede Wereldoorlog hebben gecollaboreerd, geeft in
'Verleden tijd, memoires' ook de Nederlandse pers ervan
langs. De journalistiek had hem niet moeten aanvallen
maar moeten beschermen, vindt Venema.
..vervalsingsaffaire van onge
kende omvang, die echter nooit
is uitgekomen. Het gaat hierbij
om werken van Peter Alma en
allerhande kunstwerken van
Vilmos Huszar, die via Janssen
aan de man werden gebracht....
De vervalser was geraffineerd;
hij zorgde ervoor dat de stukken
goed gedocumenteerd waren,
met oude brieven en artikelen,
zij het in fotokopie. De maker
van al dat fraais was een Haar
lemse schilder".
Dat deze affaire nooit aan het
licht kwam, wijt Venema aan
„het feit dat er nogal wat han
delaren zijn die net als ik in de
ze werken hebben gehandeld-
niemand durfde naar voren te
treden uit angst dat vertoornde
Enkele jaren geleden werd Ve
nema in Het Parool genoemd
als de man die een groot aantal
vervalste litho's van Appel op de
markt had gebracht. Later, na
een slepende rechtszaak, bleek
dat er anderen achter zaten. Op
pagina 205 in hoofdstuk 8, een
hoofdstuk waarin Venema nog
wat napraat over de Appel-affai
re, schrijft de auteur iets zeer in
teressants. Hij noemt daarin
een zekere Janssen, een man
die jarenlang voor Elsevier over
beeldende kunst heeft geschre
ven en later in Amsterdam een
kunsthandel is begonnen. Deze
Janssen zou volgens Venema
betrokken zijn geweest bij een
Paraplu's in de kunst
lisse In Artopa in Lisse is van 3 februari tot 21 februari werk van
Will van der Kroon-Zwagers te zien. De kunstenares maakt zoge
noemde repluka's, schilderijen onstaan uit hergebruikte para
plu's. Ook is Van der Kroon gespecialiseerd in muzetjes, schilde
rijen ter grootte van een cassettebandje. Artopa aan de Greve-
lingstraat 50 is donderdag en in het weekeinde geopend van
13.30 uur tot 16.30 uur en op donderdagavond van 19.30 uur tot
21.30 uur.
Jazz op zondag
leiden Het Kwintet van saxofonist Frits Kaatee speelt zondag 30
januari in café Cheers in de de Doelsteeg 11. De band brengt
mainstream jazz. Naast Jeannette Cordee treedt Cor Wuysters
op als gastzanger. Het concert begint om 15.30 uur.
Musical Wuthering Heights
voorschoten The British School in Voorschoten brengt van 2
tot 6 februari de musical Wuthering Heights op de eigen school
aan de Jan van Hooflaan 3. Het stuk is gebaseerd op het be
roemde verhaal van Emily Brönte. Bernard J. Taylor bewerkte
het boek en schreef teksten en muziek. Voor meer informatie:
071-616958.
Soundgarden in Vredenburg
utrecht Soundgarden komt op 6 april naar muziekcentrum
Vredenburg in Utrecht. Het is het enige Nederlandse optreden
van de Seattleband tijdens de wereldtournee. Kaarten zijn vanaf
5 februari te krijgen bij de bekende voorverkoopadressen.
Benefietconcert voor Roemenië
valkenburg De stichting Valkenburg-Oost Europa geeft vrijdag
4 februari een benefietconcert voor Roemenië in de nederlands
hervormde kerk in Valkenburg. Fluitiste Maria Bol en organist
Wim Loef brengen onder meer werk van Krebs, Haydn, Bartok
en Toliver. Met de opbrengst wil de stichting een dokterspost in
richten. In de kerk, geopend van 19.00 uur, is tevens een exposi
tie van de Valkenburgse kunstenaars Riet Rosier, Joke van Tol-
Bontenbal en Winfried Molenkamp.
Trio Lorelei in Voorschoten
voorschoten Het Trio Lorelei geeft zondag 30 januari een ba
rok concert in het Ambachts- en Baljuwhuis aan de Voorstraat.
Caroline van Oyen (sopraan), Angela Duncan (fluiten) en Freya
Schuddeboom (clavecimbel) brengen werken van Loeillet-De
Gant, Vivaldi, Monteverdi, Telemann, Croft en Handel. Het con
cert begint om 12.00 uur.
Uitstel terugblik Fellini
den haag De vertoning van het volledige filmoeuvre van de vo
rig jaar overleden Italiaanse regisseur Federico Fellini, die in
april zou plaatsvinden in het Nederlands Filmuseum en het
Haags Filmhuis, wordt uitgesteld tot juli. De beheerder van de
nieuw geconserveerde filmkopieën kan een deel van zijn pakket
presenteren op het Fimfestival van Cannes (12-23 mei). Dit festi
val staat niet toe dat het totale oeuvre vóór de vertoning in
Cannes elders in Europa wordt gepresenteerd.
recensie conny van der zande
Vluchtdroom door De Meeëters, tienerto
neelclub, tekst: Yvonne Henneken; regie
Yvonne Henneken en Manjke van Bem-
mei. gezien, 27/1, de X. Leiden," aldaar
nog te zien. vanavond en morgenavond.
Je zult maar een middelbare
scholier zijn; hele dagen naar
school, en uitkijken dat je niet
de foute kleren draagt. En thuis
valt het vaak ook niet mee.
De een heeft een trut-moeder
van wie ze niet aan de pil mag,
een ander heeft een ongelukki
ge liefde. De tien hoofdperso
nen van Vluchtdroom zijn moe
van al deze problemen en daar
om vluchten ze weg in een we
reld die niet bestaat.
Via een deur, die midden op
het toneel staat, komen ze een
wereld binnen waar ze even
met elkaar kunnen lachen en de
problemen van alledag bespre
ken met lotgenoten.
Er is één vertelster, Sylvia, van
wie we de dagboeknotities te
lioren krijgen via een cassette
klanten hun aankopen onge
daan zouden willen maken."
Uit het vervolg blijkt dat Ve
nema de naam van de Haar
lemse schilder heeft gekend en
dat deze ook bekend is bij So-
theby, waar veilingmeester Van
der Werff deze na weer een du
bieuze aanbieding, te verstaan
gaf dat hij nimmer meer iets ter
veiling hoefde aan te bieden.
Komrij
Tal van bekende figuren uit de
kunstwereld komen aan de
beurt in dit boek. Hans Warren,
Karei Appel, Jan Vrijman, Louis
van Gasteren en Gerrii Komrij,
om er maar een paar te noe
men. Toen in september 1993
bekend werd dat Venema zelf
moord had gepleegd, volgde er
een vloed van necrologieën en
herdenkingsstukken in de Ne
derlandse kranten. En columns,
veel columns. Sommige daar
van waren opvallend haatdra
gend. Vooral die van Gerrit
Komrij in NRC-Handelsblad.
Een column die niet anders is te
karakteriseren dan een schop
tegen Venema's doodskist.
In 'Memoires. Verleden tijd'
gaat Venema in op zijn relatie
met Komrij. Komrij zou, vol
gens Venema, de scriptie heb
ben geschreven waarop Loek
Brons, de eigenaar van de win
kelketen Brons, als kunsthistori
cus was afgestudeerd. Venema
had dit Brons eens voor de voe
ten geworpen, waarop deze ant
woordde: 'Gerrit Komrij mocht
willen dat hij zo mooi over
kunst kon schrijven.' Voorts zou
Komrij zeer gunstig hebben ge
schreven over het werk van
kunstschilder Leo Hofman, de
vader van Komrij 's vriend,
Charles Hofman. Niet terecht,
schrijft Venema. Het werk van
Leo Hofman stelde volgens hem
Venema stdk zijn mening
over een en ander nooit onder
stoelen of banken. De aantijgin
gen en hatelijkheden zullen
Komrij dan ook ongetwijfeld ter
ore zijn gekomen. In dit licht
bezien kan de toon van Komrij's
column in NRC-Handelsblad
misschien worden verklaard.
Het spreekwoord 'Van de do
den niets dan goeds' betekent
dat de nabestaanden geen nare
dingen zullen zeggen over de
overledene. Die traditie is hier
al lang losgelaten. Maar je kunt
die uitdrukking ook wat anders
opvatten. Namelijk dat er van
de doden niets dan goeds komt.
Dat kun je van Venema niet
Adriaan Venema: „Komrij schreef scriptie Loek Brons.'
zeggen. Vanuit zijn graf heeft hij
weer toegeslagen. Het roddel
circuit van de Amsterdamse
grachtengordel heeft weer ge
spreksstof genoeg.
ARCHIEFFOTO KIPPA
Adriaan Venema, Verleden
tijd, memoires. Uitgeverij Ba
lans, Amsterdam. 1994.
paperback 39,50; gebon
den uitgave 55,--.
leiden Is er normaal gesproken op een door
deweekse dag in de Leidse schouwburg be
drijvigheid als voorbereiding op de voorstel
ling van die avond, gisteren herkende zelfs
directeur Wallis de Vries zijn theater niet te
rug. Regisseur Frans Weisz 'schoot' er de eer
ste opnamen voor de film 'Hoogste Tijd' naar
het boek van Harry Mulisch en dat ging ge
paard met een behoorlijke 'verbouwing'. Zo
werd de loge op de eerste verdieping omge
bouwd tot een balcon anno 1900 en kwam op
het podium een grote glitterende trap uit de
revue te staan. De film vertelt het verhaal van
de oude revue-artiest Ulli Bouwmeester (Rijk
de Gooyer) die terugblikt op het verleden.
Werkelijkheid en theaterwereld wisselen el
kaar af, waardoor de werkelijkheid niet altijd
de waarheid blijkt te zijn en de schijn van het
theater soms de werkelijkheid wordt. De sce
nes die in de Leidse schouwburg werden op
genomen gaan over de vroege herinneringen
van Ulli: zijn bezoek aan het theater met tante
Charlotte (Will van Kralingen) in 1904 en zijn
contacten met Verkade (1919). Het is de be
doeling om de film in september in de thea
ters te brengen. Foto: Will van Kralingen als
tante Charlotte met de jonge Ulli en diens
zusje Berta (op latere leeftijd gespeeld door
Kitty Courbois). foto jan holvast
recensie susanne lammers
Burcht Literair: B.N. Teensma
in gesprek met August Willem
sen. 27/1. Sociëteit de Burcht,
Leiden.
Er zijn magere en dikke schrij
vers in Brazilië. August Willem
sen vertaalde de mageren, de
calvinisten, de kalen. Met één
uitzondering Joao Guimaraes
Rosa. Die valt onder de schrij
vers vol bombast en retoriek.
Pas na lang zeuren van zijn uit
gever en een lange gewennings
periode zag hij de schoonheid
van deze 'mooischrijver'. Zijn
opvattingen ovet vertalen nei
gen ook naar het kale. zuivere
weergeven. Dat sluit bepaalde
vrijheden echter niet uit.
Vooral bij het vertalen van
poëzie. In het keurslijf dat de
dichter zich oplegt door rijm en
metrum dient de vertaler zich
ook te wurmen. Ook al leidt dit
soms tot een bewerking. Wil
lemsen stelt dat zolang toon en
strekking van het gedicht ge
handhaafd blijven, een rijmen
de vertaling te verkiezen valt.
Dit onder meer met een beroep
op door hem geconsulteerde
dichters. Met deze opvatting
was Teensma het zo heftig on
eens, dat Willemsen het nodig
vond nog eens zijn standpunt te
verdedigen. Het had een mooie
discussie kunnen worden.
De vragen van Teensma leken
nu en dan wat erg voor de hand
te liggen, maar bleken soms
kernvragen. Vraag: waarom nu
juist deze auteurs vertaald en
niet gene? Antwoord: ik vertaal
de, eerst voor mijn eigen genoe
gen, mijn persoonlijke voorkeu
ren. Maar dan blijkt J.G. Rosa
hem min of meer opgedrongen
- en met hem op de loop ge
gaan.
Deze avond in De Burcht
draaide om vertalen. Willem
sens eigen oeuvre bleef een
beetje buiten het blikveld. Ter
wijl dat toch heel boeiend is. Uit
zijn Braziliaanse Brieven rijst
een kankerneus op; niks is goed
of het deugt niet. Toch verovert
August Willemsen je met zijn
beeld van Brazilië en zijn per
soonlijkheid. Dit voorbijgaan
aan zijn eigen werk had veel te
maken met zijn gesprekspart
ner, een vakgenoot. Maar misc
chien was het ook te wijten aan
zijn boek over zijn herstelperio
de van drank en een gebroken
heup. De Val. Dit verslag van
een dronkaard is zo persoonlijk
en ontluisterend, dat naast de
inhoud de stilistische aspecten
volledig wegvallen. Zijn proza is
formeel mager, maar emotio
neel dik. En het publiek was te
beschaafd om zich te verlekke
ren aan het privéleven van die
aardige August Willemsen.
Hoofden zonder gedachten en
sinistere kindertekeningen
binnen
gezeten
In een van Annie M.G. Schmidts
verhaaltjes gaat een prins op
zoek naar een geschikte prinses.
Een nare tante bemoeit zich er
mee door zich op de gedachten
van de kandidates te richten. El
ke lelijke gedachte wordt voor
haar ogen omgetoverd in een
horzel, en wanhopig van de vele
horzels verwerpt zij iedere kan
didate. Op het laatst is er alleen
een absoluut horzelloze - en
dus ook gedachtenloze - prinses
Dit verhaal kwam naar boven
bij het zien van de door Barend
van Hoek geschilderde hoofden.
Het zijn hoofden waar geen en
kele gedachte aan af te lezen is.
Het accent ligt telkens op de
schilderkundige benadering van
een hoofd. Van Hoek onder
streept dat door onbestemde
ruimtes te schilderen die vol
staan met portretten of voor
werpen. We kijken dus naar
schilderijtjes in een schilderij.
Als er een 'levend' figuur te zien
is, wordt deze zo omringd door
portretten of voorwerpen dat hij
daar een verlengstuk van lijkt te
worden. De hele werkelijkheid
wordt ondergebracht in een
schilderkundige aanpak.
Dit geldt ook als er wèl een
verhaal is: op één schilderij kijkt
een menigte recht
bij een wijdbeei
vrouw in een kooi. Dit 'eroti
sche' gegeven valt weg onder de
benadering van de vrouw. Zij is
niet meer dan een schilderkun
dige vlek, zonder gezicht. En
langzamerhand wordt duidelijk
waarom de mensen gedachten
loos overkomen; ze zitten ge
vangen in de verf, ze zijn ver
stopt achter penseelstreken.
De tekeningen van Elly Stol
wijk lijken door een kinderhand
te zijn gemaakt. In alle tekenin
gen zie je dezelfde krabbeltjes;
voetzolen, een bootje, een
doodshoofd, embryo, tafel en
zovoort. Allemaal op de meest
eenvoudige manier getekend.
Wat er niet kinderlijk aan is, is
de wanhopige uitstraling. De
werken roepen het gevoel op
van iemand die rondtolt in een
wereld waarop ze geen vat kan
krijgen. Er is wel een poging tol
enige samenhang. De figuurtjes
worden vaak onderling verbon
den met draden, of ze worden
naast elkaar geplaatst als in een
rebus. In één tekening zijn ze in
lege kamers geplaatst, één voor
werp per vertrek. In de onderste
helft van de tekening zien we
het spiegelbeeld hiervan, maar
op een lugubere manier. Trap of
bootje hebben plaats gemaakt
voor embryotjes, doodshoofdjes
en geslachtsdelen. Leven en
dood krioelen op een sinistere
manier door elkaar. De dood
lijkt het te winnen. Het is kin
derlijk en zeer onbehagelijk te
gelijk. Mooi is het niet, maar het
werkt wel.
Boymans vindt
vier beelden
in de kelder
bandje en dat is jammer. Had
ze die teksten gewoon zelf ge
speeld tijdens het stuk, dan was
het een vlotter geheel gewor
den. Nu viel het spel steeds stil
als de tape gedraaid moest wor
den.
Een ander minpunt is dat er
zo weinig gebeurt in het stuk.
Even lijkt het spannend te wor
den als de deur dicht blijft en
niemand meer terug naar de
werkelijkheid kan, maar dat
loopt met een sisser af. Wat
overblijft zijn de babbelende
tieners, maar daar komt na een
tijdje ook niets nieuws meer uit.
Deze zwakke kanten worden
overigens meer dan goedge
maakt door het komische spel
van de acteurs. Ze zijn beweeg
lijk, en hebben zichtbaar lol in
het spelen. Ook bij klasgenoot
jes die in het publiek zaten,
hadden ze hoorbaar succes.
En dan moet het de volgende
In de kelder van het Museum
Boymans-van Beuningen in
Rotterdam zijn onlangs vier ver
loren gewaande beelden gevon
den. Het betreft twee middel
eeuwse- en twee achttiende-
eeuvvse beeldhouwwerken, die
in een ruimte tussen de stook-
kelder en de bibliotheek, achter
een kast en een houten wandje
stonden.
Het gaat om een beschilderde
houten Christuskop uit 1525 uit
Florence, een marmeren tim
paan (driehoekig voor- of ach
terstuk op een bouwwerk) uit
de 12de of 13de eeuw met een
religieuze voorstelling en twee
stenen bustes uit de 18de eeuw.
Vooral het Christusbeeld is een
belangrijk kunstwerk. De beel
den zijn in 1921 in het bezit van
het museum gekomen. Zij zijn
de jaren twintig ook op foto
g, al
het
één
keer, toch leuk zijn
school te gaan.
Aanleiding voor de zoektocht
was de Manifestatie Beelden in
Nederland, die morgen officieel
wordt geopend met de tentoon
stelling Brons Hout Steen in
Boymans-van Beuningen.
Nadat was besloten om de
vermiste beelden in de catalo
gus op te nemen onder vermel
ding „Verblijfplaats onbekend"
besloot hoofdconservator
Jeroen Giltaij toch nog maar
eens in de kelder te gaan kijken.
Pas na twintig minuten worden
de eerste woorden gesproken.
Voor die tijd hebben de man en
de vrouw elkaar zwijgend met
verschillende bewegingspatro
nen benaderd. Als de man be
gint te praten, wordt iets van de
gespannen verhouding tussen
deze twee onder woorden ge
bracht. Hij beschouwt zich on
der meer als een kunstenaar die
zich door haar van zijn creatie
ve werk voelt weerhouden.
In de daarop volgende scène
is de vrouw een soort tamboer-
-majoor die de man als haar
paard behandelt. Het is de
vraag, of het hier om dezelfde
man en vrouw gaat. Waar
schijnlijk wel. De getoonde
beelden zouden in dat geval as
pecten van hun relatie tonen.
Het verloop van de overige scè
nes pleit evenzeer daarvoor,
want het lijkt op een aaneen
schakeling van momenten van
aantrekken en afstoten in wisse
lende machtsituaties.
Audrey Helwes heeft de mi-
me-opleiding gevolgd, Die van
Duin is acteur die al jarenlang
met regelmaat in het LAK te
zien is geweest. Tussen hun bei
der disciplines in zweeft de
voorstelling 'Sins Senses' die
zij samen hebben gemaakt.
Het improviserende karakter
'Sins en Senses', een voorstelling van Audrey Helwes en Die van Duin met een eigenaardige theatrale spanning.
ervan is vaak nog goed zicht
baar. Wat ze echter samen heb
ben bedacht, dient ook aan der
den te worden overgebracht
Dat is vaal een zwak punt bij
een dergelijk improvisatiepro- het combineren van associatie-
dukt. Zo zijn er van die ideetjes ve beelden, het daaraan ten
die enigszins in het luchtledige grondslag liggende concept had
blijven hangen. beter uit de verf kunnen komen.
(Jok al drijft hun optreden op Niettemin zijn e. voldoende
beelden met een eigenaardige
theatrale spanning. Daardoor
slaat bij deze nog geen uur du
rende voorstelling de verveling
beslist niet toe.
