'tr 'Ik heb nog steeds vertrouwen' Liefde en verzamelen Stotterende mannequins Royaal lonende misdaad Boeken Voedsel voor de ziel Amsterdamse commissaris deporteert alle kinderen DONDERDAG 27 JANUAR11994 fAcio sloot schrijver Zhcing Xianliang 22 jaar op in heropvoedingskampen: ROTTERDAM GUIDO DE BRUIN „Deze bittere werkkampsporen, die je op het gezicht van gewone burgers niet aantrof, onthulden niet alleen ie mands huidige omstandigheden, maar veroordeelden hem onherroepelijk tevens tot een levenslange mistroos tigheid", schrijft Zhang Xianliang in De vrouw in het riet. Zelf bracht de 57-jarige Chinese schrijver maar liefst 22 jaar door in de heropvoedingskampen van Mao Zedong vanwege zijn 'contra-revolutionaire gedichten'. je zelf beleefd hebt te beschrij ven alsof je uit jezelf getreden bent." Zhang maakt, net als Jung Chang met haar bestseller 'Wil de zwanen' en Chen Kaige's film 'A farewell to my concubi ne', deel uit van een groeiende groep Chinese kunstenaars die zich over het recente verleden buigen. „Over de Culturele Re volutie zijn we nog lang niet uit geschreven", zegt Zhang. „We moeten er eerst achter proberen te komen wat er toen precies gebeurd is. Het zal nog decen nia duren voordat dat duidelijk Van bittere werkkampsporen of mistroostigheid is bij Zhang, gast op het Story International Festival in Rotterdam, nauwe lijks sprake. „Sommige schrij vers die ellendige gebeurtenis sen hebben meegemaakt verlie zen het vertrouwen in de mens heid, hun volk en zichzelf. Daar heb ik geen last van, dat komt door mijn karakter." De drie ro mans die tot nog toe in het Ne derlands zijn vertaald beschrij ven alle het Chinese trauma van de campagnes van socialisti sche heropvoeding en zuivering van rechtse elementen, culmi nerend in de Culturele Revolu- De hoofdpersonen in zijn boeken vertonen een ironische afstandelijkheid ten opzichte van hun lot. „Ironie is mijn lite raire stijl", zegt Zhang. „Het heeft te maken met afstand, met behulp van ironie voorkom ik dat ik weer in mijn ervarin gen meegesleept wordt. Maar het is ook een onderdeel van de Chinese cultuur om dingen die Hij vergelijkt de 22 jaar van repressie in China tussen 1957 en 1979 met de ervaring van de Tweede Wereldoorlog voor Eu ropeanen. „Daar verschiji nog steeds boeken en films over. In China zijn de linkse fouten al in 1957 begonnen, dus er zal nog veel over geschreven moeten worden. Daar komt nog bij dat de extreem-linkse perso nen die twintig jaar van ellende hebben veroorzaakt nog steeds hoge posities bekleden. Dat is ook de reden voor de golfbewe- John Cheever: tragische ambivalentie. foto jerry bauer RECENSIE BERT KUIPERS John Cheever, Verscheurde stilte, dagboe ken. Arbeiderspers, Privé-domein nr. 194, 69,90. Wie het proza van de Ameri kaanse schrijver John Cheever (1912-1982) gelezen heeft, diens biografie van Scott Donaldson en het portret Home before dark dat zijn dochter zo liefdevol van hem schetst, raakt voor altijd verknocht aan deze man. De aantrekkingskracht die zijn per soon uitoefent ligt voornamelijk in het gegeven dat zijn oeuvre - veel meer dan bij anderen - de fragmentarische weerspiegeling is van zijn eigen leven. En dus wil je alles weten over dat leven, van de eerste scheet tot aan de laatste zucht. De uitgave van de selectie uit de dagboeken van John Cheever kwam dus als geroepen, juist omdat er in de twee eerdef ge noemde boeken nogal wat ver zwegen wordt. De vertaling van The Journals' is nu ook als Pri- vé-Domeindeel onder de titel Verscheurde stilte beschikbaar. Zeer terecht, want dit boek ver dient als geen ander een plaats in deze prestigieuze reeks. Het behoort wat mij betreft tot het allermooiste wat de serie voor liefhebbers van egodocumenten te bieden heeft. Toch komen de speurders naar biografische 'waarheden' niet helemaal aan hun trekken, want Cheever beschouwde zijn dagboeknotities vooral als voor studies van zijn verhalen. Zo zijn er bijvoorbeeld talloze frag menten waarin hij zijn eigen wederwaardigheden tot fictie verdicht en hij de harde waar heid opzettelijk verzwijgt, om dat die eenvoudig te pijnlijk was. Het procédé herken je ook achter zijn verhalen, want daar in zie je - zij het meer gestileerd - hoezeer Cheevers werkelijk heid samenvalt met de fictieve ruimte die hij schept. De perso nages die daarin rondlopen zijn Zhang Xianliang. gingen in de ontwikkeling r meer openheid sinds 1979." Boodschap Naar eigen zeggen is hij een de best verkopende schrijvers in China. Daaruit leidt hij af dat zijn boodschap invloed heeft. „Ik krijg veel brieven van lezers met soortgelijke ervaringen. Fictie en non-fictie over mafia-gruwelen allemaal Cheevertjes, klonen met de dezelfde makkes en ei genaardigheden van hun schep per. Met die uitzondering dat bij hen in veel gevallen de 'pijn lijke waarheid' wèl aan het dag licht treedt. Het verdichten van het eigen leven in een dagboek lijkt op het eerste gezicht vreemd, maar bij Cheever is dat een logisch gevolg van zijn geestesgesteld heid. Hij was op een bijzonder tragische manier ambivalent. In zijn borst streden een aantal ge voelens om voorrang. Enerzijds was hij de aimable man uit een klein Amerikaanse stadje dat bewoond wordt door de gegoe de klasse, anderzijds een door gewinterde bohemien; nu eens de 'family man' vol liefde voor zijn kinderen, dan weer de ver leider die zich afgewezen voelt door zijn vrouw. Mateloos een zaam in elke hoedanigheid, en meer dan dertig jaar uiterst brandbaar, want hij zoop als een ketter (Wodka bij het onbijt en een stiekeme fles achter een boom in zijn tuin). En of dat al lemaal niet genoeg was, maakte hij zich ook nog eens voortdu rend zorgen om zijn seksuele geaardheid. Deze onoverbrugbare tegen delen voedden weliswaar zijn li teraire werk, maar maakten zijn dagelijkse leven bijna tot een hel. Wat Cheever ook deed - hij kwam van de drank af en aan vaardde uiteindelijk zijn biseksualiteit - toch bleef hij lij den aan zijn leven. Dat leven was zijn persoonlijke probleem en dat probleem probeerde hij te bezweren door het in woor den te vatten. Hij maakte er een verhaal van en vervolgens pu bliceerde hij dat verhaal. Dat zelfde deed hij in zijn dagboek. Daarin bouwde hij elke ochtend „de brug van taal, metafoor, anekdote en fantasie" om de in consistenties van zijn leven met elkaar te verbinden. Verscheur de stilte is daarom i een literair egodocument, n voedsel voor de mensenziel. Vrijwel gelijktijdig kwamen er twee boeken over de mafia uit. Weliswaar sterk uitèenlopend (fictie en non fictie), maar toch in eikaars verlengde. Orn het dichtst bij huis te beginnen, de fictie werd verzorgd door de Leiderdorpse ex-politieman Jèn van Straten. Ooit directeur vah de Centrale Recherche Informa tiedienst. Daarna nog enkele ja ren bij Interpol. Als vutter be gon hij met het schrijven van lekker leesbare, maar vooral in formatieve thrillers over onder meer over de drugshandel en de IRA. De titel van zijn vierde boek De mafia lijst is veelzeggend. Het verhaal begint met de~ont- voering van de dochter van een rijke Wassenaarse zakenman als zij met vakantie in Italië is. CRI- hoofdinspecteur Mare Faber lost - net als in eerder boeken van Van Straten - die proble men op. Best leuk om te lezen. Maar dieper grijpt weer de in formatie. Uiteraard ditmaal over de mafia. De oorsprong (uitzichtloze armoe in Zuid-Ita- lië), de opbouw, de hechtheid en de vasthoudendheid van de meedogeploze organisatie wor den breed uitgemeten. Wie op de zogenaamde mafia lijst staat kan volgens Van Straten elke hoop laten varen. Dat gruwelijke, dat schijnbaar onafwendbare vond ik nog ster ker terug in De mafia dynastie van John H. Davis. Hij schreef al eerder over de mafia. In con nectie met de moord op presi dent Kennedy. Nu gaat zijn meer dan 400 pagina's tellende boek over 'opkomst en onder gang van het misdaadimperium van de familie Gambino'. Onge twijfeld voor velen een uiterst onthutsend verhaal over wèl lo nende misdaad. Zo royaal lo nend zelfs, dat de veelal van Ita liaanse oorsprong zijnde gang sters elkaar het licht in de ogen niet gunnen. Zij ontketenen een onderlinge bloedige oorlog van ongekende wreedheid. John H. Davis legt uit hoe en waarom het rottende en stinkende ma- fia-gezwel zo lang nagenoeg on gestoord heeft kunnen voort woekeren in de Amerikaanse samenleving. Onder meer door dat J. Edgar Hoover - de big boss van de FBI - decennia lang willens en wetens de andere kant opkeek. En dan te beden ken dat die mafia er zelfs een aparte Moord BV op na hield, die duizenden dodelijke orders genadeloos heeft uitgevoerd. Davis' boek laat zich niet zo glad lezen als de eerder ge noemde thriller van Jan van Straten. Je moet je bijvoorbeeld telkens weer door een berg van (allemaal Italiaanse) namen heenploegen. Maar wie wil we ten wat de mafia is en hoe zij in elkaar steekt - helaas tot op de dag van vandaag - kan bij John Davis uitstekend terecht. t Maar in China vindt natuurlijk ook ontkenning plaats van de gebeurtenissen die ik beschrijf. Sommigen schrijven stukken in de krant waarin staat dat wat Zhang Xianliang beschrijft nooit gebeurd is, dat die tragedie zich nooit heeft afgespeeld." Zhang benadrukt dat vooral de jonge generatie die de Cultu rele Revolutie niet heeft meege maakt met de harde feiten ge confronteerd moet worden. „Met mijn boeken hoop ik te bereiken dat de tragedie van de afgelopen decennia zich niet nogmaals kan voltrekken." Hij is er zeker van dat hij zijn bood schap in toenemende openheid zal kunnen uitdragen want ook China stevent onvermijdelijk af op een democratisch model. „De verandering in China vol trekt zich niet omdat het ex- treem-linkse gedachtengoed failliet is, maar omdat de ex treem-linkse economie failliet is. Als de economie ten onder gaat, volgt de ideologie van zelf." Riekt die analyse niet naar Marx en Engels? „Hegel", ver betert Zhang lachend. „Het be staan beinvloedt het bewust zijn. Er is niemand in China die niets van die ideologie heeft meegenomen, ook ik heb die in Van X.L. Zhang zijn in het Nederlands verkrijgbaar Eet huisje Amerika en Doodgaan went bij Het Wereldvenster en De vrouw in het riet bij De Geus. Tin en Job in de onderwereld. tekening jan jutte JEUGDBOEKEN RECENSIE CASPER MARKESTEUN Guus Kuijer, Tin Toeval In de onderwereld Tekeningen van Jan Jutte Uitgeverij Querido, 22,90 Roberto Piumini. Matthijs en z'n opa. Ver taling Anthonie Kee Tekeningen van An- nemie Heymans. Uitgeverij Querido, 19,90. Tin Toeval van Guus Kuijer en Matthijs en z'n opa van de Italiaanse schrijver Ro berto Piumini: twee boeken voor acht jaar en ouder. Twee boeken waarin een grootouder met een kleinkind een grote rol spelen. Twee boeken die het le zen meer dan waard zijn. Maar ook twee boeken die hemels breed van elkaar verschillen. Guus Kuijers Tin Toeval in de onderwereld is het derde boek waarin Tin met haar vriendje Job en haar 'oma' Mathilde (stekeblind en zelfgekozen) de hoofdrol vervult. Ook in dit nieuwste boek vlecht hij zijn al tijd humoristische spot op mens en maatschappij op aan gename manier door alles heen. Plaats van handeling is de hoofdstad waar de onderwereld een nieuwe drug aan de man brengt: 'Superkook'. Van het wonderdrankje groeien kinde ren razendsnel en dat heeft vol gens professor Braaftafel het voordeel dat de kindertijd veel korter duurt. Dat is nuttig, want 'kinderen kosten alleen maar geld'. Via een trap en een glijbaan in een tentje in een opgebroken straat belanden Tin en Job let terlijk in de onderwereld, waar de enge Jansen in het witte pak ('Gewoon Jansen met één s. Als ik spreek houdt iedereen zijn mond') de baas is. Tin en Job moeten als veel andere kinde ren de 'Superkook' gaan dealen en lijken verloren. Maar oma Mathilde met haar eigen kapitein Laars schieten te hulp. Dat is hard nodig, want het middel heeft al slachtoffers gemaakt en de hoofdstedelijke politie lijdt ook aan verstands verbijstering: commissaris Zoet hout wil de stad laten afgraven en alle kinderen naar heropvoe dingskampen sturen. Gelukkig kunnen oma en de kapitein alle bejaarden mobiliseren, die ver volgens de politie tegenhouden. En Tin en Job vangen supercri mineel Jansen, die dezelfde per soon blijkt als professor Braafta fel. Oma Mathilde wordt de nieuwe hoofdcommissaris. Matthijs en z'n opa is het te genovergestelde van de nieuwe Tin Toeval. Matthijs staat aan het sterfbed van zijn opa, als die Matthijs voorstelt een wande ling te gaan maken, zoals ze zo vaak deden. Niemand van de familie merkt dat de twee ver dwijnen. Tijdens de lange wan deling wordt opa kleiner en kleiner, totdat hij zo klein wordt dat hij onzichtbaar is. 'Ik zie je niet, opa.' 'Dat komt doordat ik nog weer kleiner ben geworden. Ik ben hier.' Opa zit in Matthijs' vuist en zegt dat hij naar peper ruikt en dat Matthijs goed moet snuiven. Zo komt opa als stem bij Matthijs binnen. 'En hoe voel je je. opa?' 'Uitstekend. Matthijs. Het is heel prettig om in een kind te leven.' Dan gaan ze terug naar huis waar opa in bed inmiddels is overleden. Matthijs begrijpt als geen ander wat zijn vader be doelt als hij zegt: 'Ja, kijk ...Ie mand van wie we houden, blijft altijd bij ons. Ons hele leven lang. begrijp je wel?' Piumini heeft geen loodzwaar, melodra matisch verhaal over de dood gemaakt. En hoewel het vol zit met symboliek en wijsheden, is het mede door de tekeningen van Annemie Heymans een sprankelend boek, waarin de opa en zijn kleinzoon op voet van gelijkwaardigheid met el kaar praten. John Gotti - opvolger van Paul Castellano als leider van de Gambino- misdaadfamilie - leefde lang als een vorst en werd door velen ook als zodanig benaderd. Pas in '92 slaagde de Amerikaanse justitie er in hem veroordeeld te krijgen. foto uit het besproken boek RECENSIE SOPHIE VERBURGH Susan Sontag, De Vulkaanminnaar. Uitge verij Anthos, 49,50. De vulkaanminnaar, Susan Sontags nieuwste roman, is een fraai voorbeeld van historisch onderlegde fictie. Het boek ver haalt over het romantische hu welijk van Sir Hamilton, Brits ambassadeur te Napels, en zijn tweede vrouw. Over de latere romance tussen deze Lady Ha milton en lx)rd Nelson, de be roemde Britse admiraal. En ten slotte over de verhouding tus sen lord Hamilton en zijn verza meling want vooral dat thema kleurt dit boek op een bijzonde- Sontag noemt het 'typisch mannelijk'; dingen en mensen kun je verzamelen als je je heer en meester voelt, het heeft iets arrogants en oppervlakkigs. Ook al gaat het met liefde voor het verzamelde gepaard, het is geen gelijkwaardige liefde maar heerszuchtige passie. Zoals ver liefden elkaar verzamelen, zo is een verzamelaar de bezitterige minnaar van voorwerpen. Lief de en verzamelen, het komt op hetzelfde neer en Sontag schrijft er heerlijk over. Het is duidelijk dat de auteur wat ouder en bedaarder is ge worden, niet meer de behoefte heeft om in al haar schrijfsels het haar op haar tanden te to- mooie geschiedenis te vertellen. Zonder dat ze erop aan lijkt te sturen, rolt er echter uiteindelijk een stel heel bijzondere vrou wenportretten uit, terwijl de mannen, ondanks hun maat schappelijke leiding, een beetje zielig zijn. Ze halen het niet bij de creatieve, gepassioneerde lady Hamilton, ook al is zij van zeer lage komaf of de verstandi ge koningin van Napels. Maar dat is bijzaak, de geschiedenis dringt geen man- of vrouw standpunt op. Wel heel apart is het tijd- standpunt dat Sontag in het boek inneemt. Hoewel de lezer door de historische figuren naar hun tijd wordt meegenomen - leest wat ze zeggen en denken en voelen - blijft de alwetende vertelster in onze tijd, met alle aardige interpretaties van dien. Maar ook met alle gevaar voor anachronisme: Sontag laat Ha milton, die de bijnaam de Cava- liere draagt, het ergens hebben over de evolutie van vissen. Maar Charles Darwin, de 'uitvinder' van de evolutietheo rie, moest toen nog geboren worden (in 1809, om precies te zijn). Het zij haar vergeven. En wel vanwege de schoonheid van het meeste wat ze schrijft. Zo kan ik nog uren nagenieten van de woorden die de eenarmige Lord Nelson schrijft over een omhel zing met Lady Hamilton: „Ze viel in mijn arm..." En de obser vatie naar aanleiding van het gedrag van de Cavaliere. die ter wijl zijn vrouw al een verhou ding met vriend Nelson heeft, het stel vergezelt op een sight seeing tour. „De Cavaliere had de neiging om waar hij ook was de rol van gids of mentor te spe len. Op een begrafenis zou hij een mede-rouwende op een le zing over de geschiedenis van grafmonumenten hebben ver gast. Wat een handig middel te gen angst of verdriet kan ie mands eigen eruditie zijn." De vulkaanminnaar i kan aanbevelen. Carlo Gambino was eens de baas van de grootste en machtigste Cosa Nostra-familie. Hier wordt hij in 1970 weggevoerd na zijn arrestatie we gens een overval op een geldwagen. De roof bracht 6 miljoen op. De aanklacht werd ingetrokken. Gambino stierf op 74- jarige leeftijd in 1976 een natuurlijke dood. foto >jit het besproken boek RECENSIE WILFRED SIMONS Bert Hiddema, Stotteren meer dan een dag uit het leven van een stotteraar Uitg Luitingh-Sijthoff, 24,90. Verrassend aardig. Dat is de verhalenbundel Stotteren van Bert Hiddema. Op het eerste ge zicht lijkt een boekje over stot teren dat geschreven is door een stotterende psycholoog een zalfje voor de ziel. Meer een therapietje voor de leden van de eigen parochie dan een interes sant boek voor buitenstaanders. Maar dat is niet zo, integen deel zelfs. Hiddema biedt scher pe, rancuneuze en heroische verhalen die rechtstreeks uit zijn ervaring met het stotteren zijn voortgekomen. Ongetwij feld is hij in zijn leven duizend keer teleurgesteld en afgezeken door zijn handicap, 's Nachts in bed, zo stel ik mij voor, nam hij natuurlijk op iedereen wraak. Stotteraars als pophelden, vrij heidsstrijders die de vreselijkste martelingen overleven, stotte rende mannequins die aan de top belanden, leerlingen die op miraculeuze wijze ontsnappen aan het voorlezen van een stuk je Engels. Mooie literatuur, want geboren uit woede en wanhoop. Zwakker zijn de zogeheten intermezzi' in de bundel. Hierin probeert Hiddema op es sayistische manier de essentie van het stotteren K' besluipen. Hij geeft inzicht in het wonder van het niet stotteren. Het feit dat uw tong zich krult naar al uw wensen, is in feite een won der. dat blijkt hier wel uit. Maar de essentie van het stotteren weet ook hij voor de niet-stotte- raar niet naderbij te brengen.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 13