'tr
'Ik heb nog steeds vertrouwen'
Liefde en verzamelen
Stotterende mannequins
Royaal lonende misdaad
Boeken
Voedsel voor de ziel
Amsterdamse commissaris
deporteert alle kinderen
DONDERDAG 27 JANUAR11994
fAcio sloot schrijver Zhcing Xianliang 22 jaar op in heropvoedingskampen:
ROTTERDAM GUIDO DE BRUIN
„Deze bittere werkkampsporen, die je op het gezicht van
gewone burgers niet aantrof, onthulden niet alleen ie
mands huidige omstandigheden, maar veroordeelden
hem onherroepelijk tevens tot een levenslange mistroos
tigheid", schrijft Zhang Xianliang in De vrouw in het riet.
Zelf bracht de 57-jarige Chinese schrijver maar liefst 22
jaar door in de heropvoedingskampen van Mao Zedong
vanwege zijn 'contra-revolutionaire gedichten'.
je zelf beleefd hebt te beschrij
ven alsof je uit jezelf getreden
bent."
Zhang maakt, net als Jung
Chang met haar bestseller 'Wil
de zwanen' en Chen Kaige's
film 'A farewell to my concubi
ne', deel uit van een groeiende
groep Chinese kunstenaars die
zich over het recente verleden
buigen. „Over de Culturele Re
volutie zijn we nog lang niet uit
geschreven", zegt Zhang. „We
moeten er eerst achter proberen
te komen wat er toen precies
gebeurd is. Het zal nog decen
nia duren voordat dat duidelijk
Van bittere werkkampsporen of
mistroostigheid is bij Zhang,
gast op het Story International
Festival in Rotterdam, nauwe
lijks sprake. „Sommige schrij
vers die ellendige gebeurtenis
sen hebben meegemaakt verlie
zen het vertrouwen in de mens
heid, hun volk en zichzelf. Daar
heb ik geen last van, dat komt
door mijn karakter." De drie ro
mans die tot nog toe in het Ne
derlands zijn vertaald beschrij
ven alle het Chinese trauma van
de campagnes van socialisti
sche heropvoeding en zuivering
van rechtse elementen, culmi
nerend in de Culturele Revolu-
De hoofdpersonen in zijn
boeken vertonen een ironische
afstandelijkheid ten opzichte
van hun lot. „Ironie is mijn lite
raire stijl", zegt Zhang. „Het
heeft te maken met afstand,
met behulp van ironie voorkom
ik dat ik weer in mijn ervarin
gen meegesleept wordt. Maar
het is ook een onderdeel van de
Chinese cultuur om dingen die
Hij vergelijkt de 22 jaar van
repressie in China tussen 1957
en 1979 met de ervaring van de
Tweede Wereldoorlog voor Eu
ropeanen. „Daar verschiji
nog steeds boeken en films
over. In China zijn de linkse
fouten al in 1957 begonnen, dus
er zal nog veel over geschreven
moeten worden. Daar komt nog
bij dat de extreem-linkse perso
nen die twintig jaar van ellende
hebben veroorzaakt nog steeds
hoge posities bekleden. Dat is
ook de reden voor de golfbewe-
John Cheever: tragische ambivalentie.
foto jerry bauer
RECENSIE BERT KUIPERS
John Cheever, Verscheurde stilte, dagboe
ken. Arbeiderspers, Privé-domein nr. 194,
69,90.
Wie het proza van de Ameri
kaanse schrijver John Cheever
(1912-1982) gelezen heeft, diens
biografie van Scott Donaldson
en het portret Home before dark
dat zijn dochter zo liefdevol van
hem schetst, raakt voor altijd
verknocht aan deze man. De
aantrekkingskracht die zijn per
soon uitoefent ligt voornamelijk
in het gegeven dat zijn oeuvre -
veel meer dan bij anderen - de
fragmentarische weerspiegeling
is van zijn eigen leven. En dus
wil je alles weten over dat leven,
van de eerste scheet tot aan de
laatste zucht.
De uitgave van de selectie uit
de dagboeken van John Cheever
kwam dus als geroepen, juist
omdat er in de twee eerdef ge
noemde boeken nogal wat ver
zwegen wordt. De vertaling van
The Journals' is nu ook als Pri-
vé-Domeindeel onder de titel
Verscheurde stilte beschikbaar.
Zeer terecht, want dit boek ver
dient als geen ander een plaats
in deze prestigieuze reeks. Het
behoort wat mij betreft tot het
allermooiste wat de serie voor
liefhebbers van egodocumenten
te bieden heeft.
Toch komen de speurders
naar biografische 'waarheden'
niet helemaal aan hun trekken,
want Cheever beschouwde zijn
dagboeknotities vooral als voor
studies van zijn verhalen. Zo
zijn er bijvoorbeeld talloze frag
menten waarin hij zijn eigen
wederwaardigheden tot fictie
verdicht en hij de harde waar
heid opzettelijk verzwijgt, om
dat die eenvoudig te pijnlijk
was. Het procédé herken je ook
achter zijn verhalen, want daar
in zie je - zij het meer gestileerd
- hoezeer Cheevers werkelijk
heid samenvalt met de fictieve
ruimte die hij schept. De perso
nages die daarin rondlopen zijn
Zhang Xianliang.
gingen in de ontwikkeling r
meer openheid sinds 1979."
Boodschap
Naar eigen zeggen is hij een
de best verkopende schrijvers in
China. Daaruit leidt hij af dat
zijn boodschap invloed heeft.
„Ik krijg veel brieven van lezers
met soortgelijke ervaringen.
Fictie en non-fictie over mafia-gruwelen
allemaal Cheevertjes, klonen
met de dezelfde makkes en ei
genaardigheden van hun schep
per. Met die uitzondering dat
bij hen in veel gevallen de 'pijn
lijke waarheid' wèl aan het dag
licht treedt.
Het verdichten van het eigen
leven in een dagboek lijkt op
het eerste gezicht vreemd, maar
bij Cheever is dat een logisch
gevolg van zijn geestesgesteld
heid. Hij was op een bijzonder
tragische manier ambivalent. In
zijn borst streden een aantal ge
voelens om voorrang. Enerzijds
was hij de aimable man uit een
klein Amerikaanse stadje dat
bewoond wordt door de gegoe
de klasse, anderzijds een door
gewinterde bohemien; nu eens
de 'family man' vol liefde voor
zijn kinderen, dan weer de ver
leider die zich afgewezen voelt
door zijn vrouw. Mateloos een
zaam in elke hoedanigheid, en
meer dan dertig jaar uiterst
brandbaar, want hij zoop als
een ketter (Wodka bij het onbijt
en een stiekeme fles achter een
boom in zijn tuin). En of dat al
lemaal niet genoeg was, maakte
hij zich ook nog eens voortdu
rend zorgen om zijn seksuele
geaardheid.
Deze onoverbrugbare tegen
delen voedden weliswaar zijn li
teraire werk, maar maakten zijn
dagelijkse leven bijna tot een
hel. Wat Cheever ook deed - hij
kwam van de drank af en aan
vaardde uiteindelijk zijn
biseksualiteit - toch bleef hij lij
den aan zijn leven. Dat leven
was zijn persoonlijke probleem
en dat probleem probeerde hij
te bezweren door het in woor
den te vatten. Hij maakte er een
verhaal van en vervolgens pu
bliceerde hij dat verhaal. Dat
zelfde deed hij in zijn dagboek.
Daarin bouwde hij elke ochtend
„de brug van taal, metafoor,
anekdote en fantasie" om de in
consistenties van zijn leven met
elkaar te verbinden. Verscheur
de stilte is daarom i
een literair egodocument, n
voedsel voor de mensenziel.
Vrijwel gelijktijdig kwamen er
twee boeken over de mafia uit.
Weliswaar sterk uitèenlopend
(fictie en non fictie), maar toch
in eikaars verlengde. Orn het
dichtst bij huis te beginnen, de
fictie werd verzorgd door de
Leiderdorpse ex-politieman Jèn
van Straten. Ooit directeur vah
de Centrale Recherche Informa
tiedienst. Daarna nog enkele ja
ren bij Interpol. Als vutter be
gon hij met het schrijven van
lekker leesbare, maar vooral in
formatieve thrillers over onder
meer over de drugshandel en de
IRA.
De titel van zijn vierde boek
De mafia lijst is veelzeggend.
Het verhaal begint met de~ont-
voering van de dochter van een
rijke Wassenaarse zakenman als
zij met vakantie in Italië is. CRI-
hoofdinspecteur Mare Faber
lost - net als in eerder boeken
van Van Straten - die proble
men op. Best leuk om te lezen.
Maar dieper grijpt weer de in
formatie. Uiteraard ditmaal
over de mafia. De oorsprong
(uitzichtloze armoe in Zuid-Ita-
lië), de opbouw, de hechtheid
en de vasthoudendheid van de
meedogeploze organisatie wor
den breed uitgemeten. Wie op
de zogenaamde mafia lijst staat
kan volgens Van Straten elke
hoop laten varen.
Dat gruwelijke, dat schijnbaar
onafwendbare vond ik nog ster
ker terug in De mafia dynastie
van John H. Davis. Hij schreef al
eerder over de mafia. In con
nectie met de moord op presi
dent Kennedy. Nu gaat zijn
meer dan 400 pagina's tellende
boek over 'opkomst en onder
gang van het misdaadimperium
van de familie Gambino'. Onge
twijfeld voor velen een uiterst
onthutsend verhaal over wèl lo
nende misdaad. Zo royaal lo
nend zelfs, dat de veelal van Ita
liaanse oorsprong zijnde gang
sters elkaar het licht in de ogen
niet gunnen. Zij ontketenen een
onderlinge bloedige oorlog van
ongekende wreedheid. John H.
Davis legt uit hoe en waarom
het rottende en stinkende ma-
fia-gezwel zo lang nagenoeg on
gestoord heeft kunnen voort
woekeren in de Amerikaanse
samenleving. Onder meer door
dat J. Edgar Hoover - de big
boss van de FBI - decennia lang
willens en wetens de andere
kant opkeek. En dan te beden
ken dat die mafia er zelfs een
aparte Moord BV op na hield,
die duizenden dodelijke orders
genadeloos heeft uitgevoerd.
Davis' boek laat zich niet zo
glad lezen als de eerder ge
noemde thriller van Jan van
Straten. Je moet je bijvoorbeeld
telkens weer door een berg van
(allemaal Italiaanse) namen
heenploegen. Maar wie wil we
ten wat de mafia is en hoe zij in
elkaar steekt - helaas tot op de
dag van vandaag - kan bij John
Davis uitstekend terecht.
t
Maar in China vindt natuurlijk
ook ontkenning plaats van de
gebeurtenissen die ik beschrijf.
Sommigen schrijven stukken in
de krant waarin staat dat wat
Zhang Xianliang beschrijft nooit
gebeurd is, dat die tragedie zich
nooit heeft afgespeeld."
Zhang benadrukt dat vooral
de jonge generatie die de Cultu
rele Revolutie niet heeft meege
maakt met de harde feiten ge
confronteerd moet worden.
„Met mijn boeken hoop ik te
bereiken dat de tragedie van de
afgelopen decennia zich niet
nogmaals kan voltrekken." Hij
is er zeker van dat hij zijn bood
schap in toenemende openheid
zal kunnen uitdragen want ook
China stevent onvermijdelijk af
op een democratisch model.
„De verandering in China vol
trekt zich niet omdat het ex-
treem-linkse gedachtengoed
failliet is, maar omdat de ex
treem-linkse economie failliet
is. Als de economie ten onder
gaat, volgt de ideologie van
zelf." Riekt die analyse niet naar
Marx en Engels? „Hegel", ver
betert Zhang lachend. „Het be
staan beinvloedt het bewust
zijn. Er is niemand in China die
niets van die ideologie heeft
meegenomen, ook ik heb die in
Van X.L. Zhang zijn in het
Nederlands verkrijgbaar Eet
huisje Amerika en Doodgaan
went bij Het Wereldvenster en
De vrouw in het riet bij De
Geus.
Tin en Job in de onderwereld.
tekening jan jutte
JEUGDBOEKEN
RECENSIE CASPER MARKESTEUN
Guus Kuijer, Tin Toeval In de onderwereld
Tekeningen van Jan Jutte Uitgeverij
Querido, 22,90
Roberto Piumini. Matthijs en z'n opa. Ver
taling Anthonie Kee Tekeningen van An-
nemie Heymans. Uitgeverij Querido,
19,90.
Tin Toeval van Guus
Kuijer en Matthijs en z'n opa
van de Italiaanse schrijver Ro
berto Piumini: twee boeken
voor acht jaar en ouder. Twee
boeken waarin een grootouder
met een kleinkind een grote rol
spelen. Twee boeken die het le
zen meer dan waard zijn. Maar
ook twee boeken die hemels
breed van elkaar verschillen.
Guus Kuijers Tin Toeval in de
onderwereld is het derde boek
waarin Tin met haar vriendje
Job en haar 'oma' Mathilde
(stekeblind en zelfgekozen) de
hoofdrol vervult. Ook in dit
nieuwste boek vlecht hij zijn al
tijd humoristische spot op
mens en maatschappij op aan
gename manier door alles heen.
Plaats van handeling is de
hoofdstad waar de onderwereld
een nieuwe drug aan de man
brengt: 'Superkook'. Van het
wonderdrankje groeien kinde
ren razendsnel en dat heeft vol
gens professor Braaftafel het
voordeel dat de kindertijd veel
korter duurt. Dat is nuttig, want
'kinderen kosten alleen maar
geld'.
Via een trap en een glijbaan
in een tentje in een opgebroken
straat belanden Tin en Job let
terlijk in de onderwereld, waar
de enge Jansen in het witte pak
('Gewoon Jansen met één s. Als
ik spreek houdt iedereen zijn
mond') de baas is. Tin en Job
moeten als veel andere kinde
ren de 'Superkook' gaan dealen
en lijken verloren.
Maar oma Mathilde met haar
eigen kapitein Laars schieten te
hulp. Dat is hard nodig, want
het middel heeft al slachtoffers
gemaakt en de hoofdstedelijke
politie lijdt ook aan verstands
verbijstering: commissaris Zoet
hout wil de stad laten afgraven
en alle kinderen naar heropvoe
dingskampen sturen. Gelukkig
kunnen oma en de kapitein alle
bejaarden mobiliseren, die ver
volgens de politie tegenhouden.
En Tin en Job vangen supercri
mineel Jansen, die dezelfde per
soon blijkt als professor Braafta
fel. Oma Mathilde wordt de
nieuwe hoofdcommissaris.
Matthijs en z'n opa is het te
genovergestelde van de nieuwe
Tin Toeval. Matthijs staat aan
het sterfbed van zijn opa, als die
Matthijs voorstelt een wande
ling te gaan maken, zoals ze zo
vaak deden. Niemand van de
familie merkt dat de twee ver
dwijnen. Tijdens de lange wan
deling wordt opa kleiner en
kleiner, totdat hij zo klein wordt
dat hij onzichtbaar is. 'Ik zie je
niet, opa.' 'Dat komt doordat ik
nog weer kleiner ben geworden.
Ik ben hier.' Opa zit in Matthijs'
vuist en zegt dat hij naar peper
ruikt en dat Matthijs goed moet
snuiven. Zo komt opa als stem
bij Matthijs binnen. 'En hoe
voel je je. opa?' 'Uitstekend.
Matthijs. Het is heel prettig om
in een kind te leven.'
Dan gaan ze terug naar huis
waar opa in bed inmiddels is
overleden. Matthijs begrijpt als
geen ander wat zijn vader be
doelt als hij zegt: 'Ja, kijk ...Ie
mand van wie we houden, blijft
altijd bij ons. Ons hele leven
lang. begrijp je wel?' Piumini
heeft geen loodzwaar, melodra
matisch verhaal over de dood
gemaakt. En hoewel het vol zit
met symboliek en wijsheden, is
het mede door de tekeningen
van Annemie Heymans een
sprankelend boek, waarin de
opa en zijn kleinzoon op voet
van gelijkwaardigheid met el
kaar praten.
John Gotti - opvolger van Paul Castellano als leider van de Gambino-
misdaadfamilie - leefde lang als een vorst en werd door velen ook als
zodanig benaderd. Pas in '92 slaagde de Amerikaanse justitie er in hem
veroordeeld te krijgen. foto uit het besproken boek
RECENSIE SOPHIE VERBURGH
Susan Sontag, De Vulkaanminnaar. Uitge
verij Anthos, 49,50.
De vulkaanminnaar, Susan
Sontags nieuwste roman, is een
fraai voorbeeld van historisch
onderlegde fictie. Het boek ver
haalt over het romantische hu
welijk van Sir Hamilton, Brits
ambassadeur te Napels, en zijn
tweede vrouw. Over de latere
romance tussen deze Lady Ha
milton en lx)rd Nelson, de be
roemde Britse admiraal. En ten
slotte over de verhouding tus
sen lord Hamilton en zijn verza
meling want vooral dat thema
kleurt dit boek op een bijzonde-
Sontag noemt het 'typisch
mannelijk'; dingen en mensen
kun je verzamelen als je je heer
en meester voelt, het heeft iets
arrogants en oppervlakkigs. Ook
al gaat het met liefde voor het
verzamelde gepaard, het is geen
gelijkwaardige liefde maar
heerszuchtige passie. Zoals ver
liefden elkaar verzamelen, zo is
een verzamelaar de bezitterige
minnaar van voorwerpen. Lief
de en verzamelen, het komt op
hetzelfde neer en Sontag schrijft
er heerlijk over.
Het is duidelijk dat de auteur
wat ouder en bedaarder is ge
worden, niet meer de behoefte
heeft om in al haar schrijfsels
het haar op haar tanden te to-
mooie geschiedenis te vertellen.
Zonder dat ze erop aan lijkt te
sturen, rolt er echter uiteindelijk
een stel heel bijzondere vrou
wenportretten uit, terwijl de
mannen, ondanks hun maat
schappelijke leiding, een beetje
zielig zijn. Ze halen het niet bij
de creatieve, gepassioneerde
lady Hamilton, ook al is zij van
zeer lage komaf of de verstandi
ge koningin van Napels. Maar
dat is bijzaak, de geschiedenis
dringt geen man- of vrouw
standpunt op.
Wel heel apart is het tijd-
standpunt dat Sontag in het
boek inneemt. Hoewel de lezer
door de historische figuren naar
hun tijd wordt meegenomen -
leest wat ze zeggen en denken
en voelen - blijft de alwetende
vertelster in onze tijd, met alle
aardige interpretaties van dien.
Maar ook met alle gevaar voor
anachronisme: Sontag laat Ha
milton, die de bijnaam de Cava-
liere draagt, het ergens hebben
over de evolutie van vissen.
Maar Charles Darwin, de
'uitvinder' van de evolutietheo
rie, moest toen nog geboren
worden (in 1809, om precies te
zijn).
Het zij haar vergeven. En wel
vanwege de schoonheid van het
meeste wat ze schrijft. Zo kan ik
nog uren nagenieten van de
woorden die de eenarmige Lord
Nelson schrijft over een omhel
zing met Lady Hamilton: „Ze
viel in mijn arm..." En de obser
vatie naar aanleiding van het
gedrag van de Cavaliere. die ter
wijl zijn vrouw al een verhou
ding met vriend Nelson heeft,
het stel vergezelt op een sight
seeing tour. „De Cavaliere had
de neiging om waar hij ook was
de rol van gids of mentor te spe
len. Op een begrafenis zou hij
een mede-rouwende op een le
zing over de geschiedenis van
grafmonumenten hebben ver
gast. Wat een handig middel te
gen angst of verdriet kan ie
mands eigen eruditie zijn."
De
vulkaanminnaar
i kan aanbevelen.
Carlo Gambino was eens de baas van de grootste en machtigste Cosa
Nostra-familie. Hier wordt hij in 1970 weggevoerd na zijn arrestatie we
gens een overval op een geldwagen. De roof bracht 6 miljoen op. De
aanklacht werd ingetrokken. Gambino stierf op 74- jarige leeftijd in
1976 een natuurlijke dood. foto >jit het besproken boek
RECENSIE WILFRED SIMONS
Bert Hiddema, Stotteren meer dan een
dag uit het leven van een stotteraar Uitg
Luitingh-Sijthoff, 24,90.
Verrassend aardig. Dat is de
verhalenbundel Stotteren van
Bert Hiddema. Op het eerste ge
zicht lijkt een boekje over stot
teren dat geschreven is door
een stotterende psycholoog een
zalfje voor de ziel. Meer een
therapietje voor de leden van de
eigen parochie dan een interes
sant boek voor buitenstaanders.
Maar dat is niet zo, integen
deel zelfs. Hiddema biedt scher
pe, rancuneuze en heroische
verhalen die rechtstreeks uit
zijn ervaring met het stotteren
zijn voortgekomen. Ongetwij
feld is hij in zijn leven duizend
keer teleurgesteld en afgezeken
door zijn handicap, 's Nachts in
bed, zo stel ik mij voor, nam hij
natuurlijk op iedereen wraak.
Stotteraars als pophelden, vrij
heidsstrijders die de vreselijkste
martelingen overleven, stotte
rende mannequins die aan de
top belanden, leerlingen die op
miraculeuze wijze ontsnappen
aan het voorlezen van een stuk
je Engels. Mooie literatuur,
want geboren uit woede en
wanhoop.
Zwakker zijn de zogeheten
intermezzi' in de bundel.
Hierin probeert Hiddema op es
sayistische manier de essentie
van het stotteren K' besluipen.
Hij geeft inzicht in het wonder
van het niet stotteren. Het feit
dat uw tong zich krult naar al
uw wensen, is in feite een won
der. dat blijkt hier wel uit. Maar
de essentie van het stotteren
weet ook hij voor de niet-stotte-
raar niet naderbij te brengen.