'Het is niet een kwestie van wennen'
Oud-bankier Ciampi saneerde Italiaanse staatsfinanciën
Feiten &Meningen
Geloofwaardigheid
Jolanda staat centraal'
Dood
VRIJDAG 14 JANUAR11994
Leidse Gynaecoloog en ethica verwerpen 'Italiaanse praktijken' met baby's
Dus in Engeland kunnen
ze nu eicellen uit een gea
borteerde foetus halen, la
ten volgroeien in een lab,
bevruchten met mijn sper
ma, door een Italiaanse
dokter laten inbrengen bij
mijn met hormonen opge
pompte moeder van 80, en
negen maanden later is er
een kleine Youpie.
LEIDEN CAROLINE VAN OVERBEEKE
Ze kunnen allebei hartelijk la
chen om de woorden van Youp
van 't Hek. „Het is een satire en
daar moet je dus ook satirisch
over schrijven", vindt de Leidse
gynaecoloog dr. F. Helmerhorst
die de column van de cabaretier
heeft uitgeknipt. Ook prof. dr.
Heieen Dupuis is het hartgron
dig eens met de toon die Van 't
Hek treft in NRC-Handelsblad.
„Het is de juiste toon."
Van 't Hek drijft de spot met de
Italiaanse gynaecoloog die ou1
dere vrouwen van 50- en 60-
plus helpt zwanger te wor
den. Ook hekelt hij de recente
vondst in Engeland waarbij ei
cellen uit een geaborteerde foe
tus worden gehaald. Daarmee
zou een onvruchtbare vrouw
een kind kunnen krijgen. De
natuurlijke moeder van dat kind
is in dat geval een geaborteerde
foetus.
De grenzen van de wetenschap.
Maar dachten we er niet net zo
over bij de introductie van de
pil, de legalisering van abortus
en de eerste reageerbuis-be
vruchting? Is het niet een kwes
tie van 'wennen aan het idee'?
Prof. Dupuis en dr. Helmerhorst
zullen er niet aan wennen. Du
puis houdt zich bezig met me
dische ethiek aan de Rijksuni
versiteit Leiden en vindt de
nieuwe ontwikkelingen 'zorg
wekkend'. Helmerhorst doet re
ageerbuisbevruchtingen in het
Academisch Ziekenhuis Leiden
(AZL) om onvruchtbare paren
aan een kind te helpen. Maar hij
peinst er niet over dat voor een
vrouw van 50 of 60 jaar te doen.
Het Academisch Ziekenhuis
Leiden (AZL) is een van de 12
centra in Nederland die toe
stemming hebben voor In Vitro
Fertilisatie (IVF). Hierbij wor
den een eicel en een zaadcel in
de reageerbuis met elkaar ver
smolten; de bevruchte cel wordt
vervolgens bij een onvruchtbare
vrouw ingebracht. In Nederland
is IVF aan strenge regels gebon
den. Zo ligt de leeftijdsgrens om
en nabij de 40 jaar. In elk cen
trum is bovendien een onafhan
kelijke commissie die zich over
aanvragen voor IVF buigt.
Menopauze
In Italië maakt de spraakma
kende gynaecoloog Antinori ge
bruik van IVF om oudere vrou
wen zwanger te maken. De
vrouwen zijn bereid Antinori
tienduizenden guldens te beta
len om een kind te krijgen. Om
dat vrouwen na de menopause
geen eisprong meer hebben, ge
bruikt Antinori donor-eicellen
van jonge vrouwen. Onlangs
baarde een 59-jarige vrouw in
Engeland een tweeling na een
behandeling van Antinori.
Inmiddels is een discussie los
gebarsten over de vraag of deze
bevruchtingstechnieken wel
wenselijk zijn. Wat moet een
'bejaarde' met een baby? Kan zij
daar wel voor zorgen? Is het
voor een kind niet vreselijk om
een 'oma' als moeder te heb
ben?
Helmerhorst kreeg vorige week
drie vrouwen aan de telefoon
tijdens zijn spreekuur in het
AZL. Zij waren ouder dan 50,
wilden opnieuw moeder wor
den en vroegen Helmerhorst of
zij in het AZL terecht konden.
„Neen", antwoorde de gynae
coloog luid en duidelijk. „Wij
gaan in het ziekenhuis tot 44
jaar. Daarna begint de men
opause."
De Leidse gynaecoloog vindt
het werk van Antinori onzinnig.
„Vrouwen van 50 of 60 jaar
zwanger laten worden is niet
De Leidse ethica Fl. Dupuis en gynaecoloog F. Helmerhorst.
Prof. dr. H. Dupuis
natuurlijk. Ik zou daar niet aan
meewerken. Het is vergelijkbaar
met een harttransplantatie bij
een hoogbejaarde vrouw: daar
begin je ook niet aan als arts.
Als een vrouw van 18 jaar on
vruchtbaar is, vind ik dat wat
anders: bij een jonge vrouw
spreek je dan van een afwijking
of ziekte. Bij een oude vrouw
vind ik onvruchtbaarheid geen
ziekte of afwijking waar de ge
neeskunst iets aan moet doen.
Het is de natuur."
Zorgwekkend
Dupuis heeft moeite met die ar^
gumentatie al is zij het 'gevoels
matig' met Helmerhorst eens.
„Ik vind die ontwikkelingen
zorgwekkend maar het argu
ment 'dat is niet natuurlijk' kun
je niet staande houden. De ge
neeskunst is kampioen in het
overschrijden van de biolo
gische grenzen. Ik zou het daar
om anders willen formuleren.
Er is een ethisch probleem: het
is niet in het belang van het
kind en de moeder, en een
maatschappelijkprobleem:
moet je hier als samenleving
geld aan uitgeven? Ik denk dat
een baby voor een oude vrouw
erg belastend is: het is een uit
puttingsslag en de kans op
schade voor de moeder is
groot."
„Bovendien experimenteer je
met het welzijn van een kind
want je weet niet hoe het uit
pakt als een jong kind een oude
moeder heeft. Daarover kun je
alleen gissen. Zolang je niet
Dr.F. Helmerhorst
kunt hardmaken dat het niks
uitmaakt of een kind een jonge
of oude moeder heeft, moetje
er sowieso niet aan beginnen."
Dupuis en Helmerhorst zien
echter niets in een verbod op
zwangerschap voor oude vrou
wen. Frankrijk bereid een wet
voor waarin vrouwen na hun
menopause worden uitgesloten
van kunstmatige bevruchting.
Dupuis: „Je moet dat niet ver
bieden.Ik denk dat het beter is
om mensen goed te informeren
zodat ze er zelf over kunnen na
denken. Als je het verbiedt,
gaan vrouwen gewoon naar Ita
lië. Als je dan per se iets wilt
doen moet je het in Europees
verband aanpakken.
Helmerhorst is niet gevoelig
voor het argument dat oude
iook vader kunnen
worden, en oude vrouwen daar
om niet mogen worden uitge
sloten van het recht op moeder
schap. Dupuis: „Bij mannen is
het de natuur. Heel simpel.
Voor mannen is vader worden
ook iets heel anders: de fysieke
belasting is veel minder groot
dan bij vrouwen. Dat is gewoon
niet te vergelijken."
Discussietruc
Beiden vinden eigenlijk dat An
tinori iets uit te leggen heeft.
Dupuis: „Het is de omgekeerde
wereld dat wij moeten uitleggen
waarom wij 'tegen' zijn. Laat
Antinori nou eerst maar eens
duidelijk uitleggen waarom hij
vóór is. Hij is ermee begonnen.
Ik vind het een discussietruc
om mensen met bedenkingen
FOTO LOEKZUYDERDUIN
zich te laten verdedigen."
Helmerhorst: „Inderdaad. An
tinori heeft nooit wetenschap
pelijk aangetoond dat het goed
is wat hij doet. Het is allemaal
erg vaag. Zijn redeneertrant is
ook onzinnig. Zo van: jonge he-
roïnehoertjes kunnen geen goe
de moeder zijn en ze krijgen
toch kinderen. Waarom zouden
we oudere vrouwen dan uitslui
ten?" Dupuis: „Je kan altijd iets
vreselijkers dan een oude moe
der bedenken, maar dat is een
uitermate zwakke redenering.
IVF kan kinderloze paren tegen
woordig ook het kind van hun
dromen bezorgen: althans als
zij de juiste ei- en zaadcellen
kiezen. Onlangs stak een storm
van protest op rond de kunst
matige bevruchting van een
zwarte vrouw: CTj wilde geen
donker kind en liet zich be
vruchten met een eicel van een
blanke vrouw om een blank
kind te krijgen. Helmerhorst
vindt dat ook verwerpelijk. „Het
is toch ook vreemd als er een
wouw met een rote neus bij mij
in het ziekenhuis zou komen
met het verzoek om een eicel
van iemand zonder grote neus.
Dan accepteer je jezelf niet en
vind ik verkeerd. Huidskleur is
geen ziekte: de geneeskunst
moet dan ook niet ingrijpen."
Ongein
Het toppunt van verwerpelijk
heid vindt Dupuis de Britse vin
ding om het tekort aan donor
eicellen op te heffen: gebruik de
eicellen van geaborteerde foe
tussen. Dupuis: „Dat is afschu
welijk. Ik vind het de grootste
ongein van alle manipulaties
die je je kunt bedenken. Moet je
je voorstellen dat een moeder
tegen haar kind zegt: 'jouw na
tuurlijke moeder was een gea
borteerde foetus'. Je kunt je
voorstellen hoeveel schade dat
berokkent."
In Nederland zal het in elk geval
zo'n vaart niet lopen, verwacht
het tweetal. „Veel nieuwe tech
nieken brengen nieuwe proble
men met zich mee. Je kunt de
wetenschap niet stoppen. Maar
wel de toepassingen ervan."
De oude Italiaanse regeringspartijen
hebben gisteren een meesterwerk af
geleverd van wat hier politieke chirur
gie wordt genoemd. Binnen 24 uur
zetten zij een motie van wantrouwen
om in een motie van vertrouwen. Veel
effect sorteerde deze laatste, wanhopi
ge poging om verkiezingen uit te stel
len niet. Premier Ciampi legde giste
ren zijn mandaat in handen van presi
dent Scalfaro, die op zijn beurt de
procedure startte voor de ontbinding
van het parlement.
De partijloze oud-bankier Ciampi (73)
werd vorig jaar april door president
Luigi Scalfaro uitverkoren als premier
van het 52-ste na-oorlogse parlement
vanwege zijn kennis van de economie.
Ciampi moest de staatsfinanciën sa
neren en de economie stimuleren.
Het verdedigen van de lire, die in sep
tember 1992 het Europees Monetair
Stelsel moest verlaten, zou de eerste
prioriteit van het nieuwe kabinet
moeten worden. Het zakenleven had
vertrouwen in Ciampi. Direct nadat
de naam van Ciampi als beoogd pre
mier was gevallen, schoten de lire en
de koersen op de beurs dan ook om
hoog.
De regering-Ciampi saneerde de'
staatsfinanciën door een begroting
voor 1994 in te dienen die in bezuini
gingen en belastingverhogingen ter
waarde van veertig miljard gulden
voorzag. Kort daarvoor was zij erin ge
slaagd een bezuinigingspakket van
achttien miljard gulden in het parle
ment aanvaard te krijgen.
De tweede belangrijke taak van de
premier was de hervorming van het
kiesstelsel. Kort voor zijn aantreden
hadden de Italianen in een referen
dum gestemd voor afschaffing van het
systeem van evenredige vertegen
woordiging dat tot een versplinterd
parlement met vele kleine partijen
leidde.
Het stelsel van evenredige vertegen
woordiging werd vervangen door een
mengeling van districtenstelsel en
evenredige vertegenwoordiging: 75
procent van de senatoren en afgevaar
digden werd gekozen volgens het dis
trictenstelsel, de rest via de evenredige
vertegenwoordiging. Bij de eerste
proef met het nieuwe stelsel, de ge
meenteraadsverkiezingen van novem
ber/december, leden de christen-de
mocraten (DC) en de socialistische
PSI, die jarenlang het Italiaanse poli
tieke toneel hebben gedomineerd,
grote verliezen. De grote winnaars wa
ren de ex-communistische PDS en de
neo-fascistische MSI.
Voordat hij premier werd, was
Ciampi meer dan een halve eeuw in
dienst van de nationale bank aan de
Via Nazionale in Rome. In 1979 werd
hij president van de bank. Hij was op
9 december 1920 in Livorno geboren
en studeerde filosofie en rechten. Na
dat hij tijdens de oorlog drie jaar in
het leger had gediend, begon in 1946
zijn carrière bij de Italiaanse centrale
bank. Ciampi werd gezien als de vader
van de „monetaire revolutie" in Italië.
Onder hem werden het bankwezen
en de geld-en kapitaalmarkt gelibera
liseerd en uit het moeras van de bu
reaucratische hinderpalen getrokken.
De Italiaanse centrale bank bevrijdde
zich van haar laatste ketenen van poli
tiek toezicht, zodat zij dezelfde vrij
heid kreeg om het disconto- en wis
selkoersbeleid te voeren als bij voor
beeld de centrale banken van Duits
land en Nederland.
Ook werd Italië's financiële markt
geheel opengesteld voor de buitenwe
reld en voor de concurrentie die daar
mee gepaard gaat. In 1990 bracht
Ciampi de lire in het Europese Mone
taire Stelsel (EMS) en zelfs binnen
nauwste bandbreedte voor koersver
anderingen ten opzichte van elkaar
van de verschillende munten in dit
systeem. Maar in september 1992 kon
de lire niet langer in het EMS blijven.
Ciampi verheelde niet dat dit voor
hem slechts tijdelijk kon zijn.
Eper incestproces begint volgende week
DEN HAAG THEO HAERKENS
De advocaten van de verdach
ten in de geruchtmakende Eper
incestaffaire die Nederland nu
al maanden in zijn greep houdt,
zijn er klaar voor. De rechtbank
heeft vier dagen uitgetrokken
voor het strafproces in de zaak
van de vermoorde baby's, ille
gale abortussen en het jarenlan
ge misbruik van twee vrouwen.
De advocaten zullen alles doen
om de verklaringen van de
slachtoffers onderuit te halen.
„De geloofwaardigheid van Jo
landa, de aangeefster, staat
daarmee zwaar ter discussie".
Dat zegt mr. R. Schuldink, ad
vocaat van de ex-man van Jo
landa, een van de twee zussen
die jarenlang door familie en
vrienden seksueel werd mis
bruikt. Hij gaat vrijspraak vra
gen voor zijn cliënt, die steeds
heeft ontkend. Ook de raads
man van de vader van de
slachtoffers, mr. H. Voors, vindt
dat deze gebeurtenis „de aan
gifte en de aangeefster aantast".
In de verdediging van zijn cliënt
zullen de beschuldigingen aan
het adres van de agenten „een
zwaar punt" zijn.
In de incestzaak worden vijf
mannen en een vrouw verdacht
van de moord op ten minste vijf
baby's en het uitvoeren van een
reeks illegale abortussen. De of
ficier van justitie leunt zwaar op
de verklaringen van de slachtof
fers, getuigen en deskundigen,
want tastbare bewijzen zijn er
nauwelijks.
Dinsdag verschijnen de ouders
van de slachtoffers en de ex-
man van Jolanda voor de recht
bank in Zutphen. De dag daar
op moeten twee broers, vrien
den van de familie, zich voor de
rechter verantwoorden voor
hun aandeel in een van de
babymoorden. Samen met een
derde man, houdt justitie hen
ook verantwoordelijk voor her
haald misbruik en mishande
ling van Jolanda. De derde man
zou zich ook aan Jolanda's kin
deren hebben vergrepen.
De zes verdachten worden er
van beschuldigd deel te hebben
uitgemaakt van een organisatie
die tot doel had vrouwen te ver
krachten. Omdat niet duidelijk
is hoeveel tijd er nodig is voor
het onderzoek naai- de feiten,
heeft de rechtbank ook donder
dag en vrijdag maar vast gere
serveerd.
Afgelopen zomer vertelden Jo
landa en haar zus aan de politie
dat ze tien jaar lang herhaald
zwanger zijn geworden als ge
volgvan seksueel misbruik door
hun ouders en hun vrienden.
De zwangerschappen werden
uiterst primitief en met geweld
afgebroken. Om abortussen op
te wekken werden de vrouwen
volgens Justitie op bed vastge
bonden, geslagen en geschopt
terwijl er scherpe voorwerpen in
hun vagina werden gestoken.
Officier van justitie, M. de
Weert, houdt in haar voorlopige
telastelegging een slag om de
arm. Ze beschuldigt verdachten
ervan de misdrijven alleen ge
pleegd te hebben of samen met
een of meer anderen. Ten min
ste vijf keer waren de vruchten
zover ontwikkeld dat ze levens
vatbaar waren. Om die reden is
de verdachten vijf keer moord
ten laste gelegd of medeplich
tigheid aan moord. Steeds ging
het daarbij om kinderen van Jo
landa, de jongste van de twee.
Kinderen die levend ter wereld
kwamen, werden doodgestoken
of met een hamer op het hoofd
geslagen. Vervolgens werden ze
in stukken gezaagd om ze te la
ten verdwijnen.
Politie en justitie beschikken
over gedetailleerde verklaringen
van de twee zussen. Verder zijn
er getuigeverklaringen, maar
tastbaar bewijs is er niet. Pogin
gen om stoffelijke resten van de
baby's terug te vinden waren
vergeefs. Dat is ook moeilijk
want de botten van jonge kin
deren bevatten zo weinig kalk
dat hun lichamen volledig wor
den afgebroken.
Daarom zijn de verklaringen
van getuige-deskundigen in de
zaak zo belangrijk. De psycho
logen Wagenaar en Soppe be
oordelen de verklaringen op
hun betrouwbaarheid. Inmid
dels blijkt uit een uitgelekt rap
port dat Wagenaar ernstige twij
fels heeft over de betroubaar-
heid van de getuigenverklarin
gen en zijn vraagtekens zet bij
het politie-onderzoek. Wage
naar kreeg grote bekendheid als
getuige-deskundige in de ge
ruchtmakende rechtszaak in Is
raël tegen de van oorlogsmisda
den verdachte John Demjanjuk.
Verder geeft het hoofd van de
afdeling verloskunde van het
Academisch Ziekenhuis in
Utrqcht, dr. H. Bruins, zijn visie
op de medische kant van de
zaak. Zijn verklaringen zijn van
groot belang om vast te stellen
in welke gevallen sprake is van
moord, doodslag of abortus.
De hoofdverdachten, de ouders
van Jolanda en haar zus en Jo
landa's ex-man, zijn al eerder
veroordeeld voor mishandeling
en misbruik. Ze kregen straffen
van drie tot zeven jaar. Alleen
de vader moet zijn straf nog uit
zitten, de anderen zijn vrij.
STANDPLAATS BOEDAPEST
Mijn buurvrouw had de rouw
kleren die ze droeg sinds het
overlijden van haar man, al een
paar maanden geleden afge
legd. Maar plotseling liep ze
weer in het zwart, en zo onge
veer het halve dorp met haar.
Het was Allerzielen, de dag om
de doden te herdenken, en ie
dereen was op weg naar het
kerkhof. Het dorp is half katho
liek, half protestant, maar dat
leek bij de viering van deze ka
tholieke herdenkingsdag geen
rol te spelen.
Het kerkhof krioelde van de
mensen. Familieleden waren
van heinde en verre waren ge
komen om opa en oma de jaar
lijkse eer te bewijzen. Toen de
schemering inviel, werd het
ronduit feestelijk. De graven
wafen bedolven met verse bloe
men en dennegroen en om
zoomd met rijen brandende
kaarsjes, de families stonden er
bij en haalden herinneringen
op. Het had wel wat. Als de do
den hadden toegekeken, was
het hen zeker bevallen.
Geen dode werd vergeten. In
Hongarije wordt de plaats van
een dodelijk ongeluk vaak met
een grafsteen gemarkeerd. Dat
gebeurt bij auto-ongelukken,
maar ik ken ook een meertje
waar de badgasten het strandje
's zomers delen met een kruis
dat herinnert aan een jongetje
dat er ooit is verdronken. Bij de
kruisen langs de kant van de
weg brandden overal Allerzie-
len-kaarsjes.
Allerzielen betekent topseizoen
voor de bloemisten. Weken
voor het feest zijn de winkels al
volgeladen met wanstaltig grote
chrysanten en dennegroen.
Plastic kransen zijn het allerpo-
pulairst. Daarmee oogt een graf
tenminste een heel jaar netjes.
Er wordt in Oost-Europa harts
tochtelijker gestorven dan bij
ons. Dood en verdriet worden
niet verstopt. In Nederland is
een fotootje van de overledene
bij de rouwadvertentie al 'indis
creet'. Als we al naar een begra
fenis gaari, willen we het liefst
ook niet weten dat zo'n kist echt
de grond ingaat. Rond het graf
staat iedereen zich groot te
houden, want huilen is maar
gênant. Sommmigen laten zelfs
de toespraak aan de begrafenis
ondernemer over, uit angst
emotioneel te worden.
Nee, dan de orthodoxe landen.
Daar gaan vrouwen een jaar
lang dagelijks naar het graf van
hun echtgenoot om uitgebreid
te treuren. Dat gaat misschien
w^t ver, want menig weduwe
plengt noodgedwongen een val
se traan over een rotzak die ze
jarenlang dood heeft gewenst,
alleen omdat ze weet dat er an
ders over haar wordt geroddeld.
In tegenstelling tot Nederland
zijn tranen verplicht en veel
vrouwen produceren ze zo on
geveer op bestelling.
Als iemand in Oost-Europa
overlijdt, wordt er niet omheen
gedraaid. Zijn bedrijf steekt een
zwarte vlag uit. In sommige
streken wordt de rouwadverten
tie (met foto van de overledene,
uiteraard) op straat aan de
boom gespijkerd.
Bij orthodoxe begrafenissen
wordt de dode in een open kist
door het dorp gevoerd. Achter
de rouwkoets, een zwarte wa
gen met een zwart balakijn, ge
trokken door zwarte paarden,
lopen alle dorpelingen mee. Ie
dere automobilist die passeert,
remt even af en ontsteekt zijn
lichten uit medeleven.
Pas na de kerkdienst gaat het
deksel op de kist, in aanwezig
heid van alle rouwgasten. Met
stevige hamerslagen wordt opa
ingekist, voordat hij het graf in
gaat. Terwijl de familie gierend
staat te snikken, gooit iedereen
een handje aarde in de kuil.
Morbide? Ik had laatst mijn
moeder aan de telefoon. Ze was
een beetje kapot. Een goede
vriendin bleek te zijn overleden
en was door de familie 'in alle
stilte' begraven. Geen gasten, en
vermoedelijk geen toespraken.
Mijn moeder zat met het verve
lende gevoel dat ze niet eens af
scheid had kunnen nemen. Dat
vind ik nou morbide.
RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT OOST-EUROPA
r»
