'Ik vrees de angst van de indianen'
De Lazi herontdekken
hun culturele identiteit
Kroongetuige kan spelen met Justitie
Lubbers-kampement alleen voor gemotivéerden
Feiten Meningen
Mexicaanse dorpelingen beschuldigen priester van guerrilla
DINSDAG 11 JANUAR11994
S SCHREUDERS
De advocaat-generaal bij de Hoge Raad
nir. J. Leijten, heeft in forse termen be
zwaar gemaakt tegen de invoering van de
kroongetuige in het Nederlandse straf
recht. Een door minister Hirsch Ballin
van justitie voorgestelde regeling van het
fenomeen kroongetuige komt volgens
Leijten neer op een volstrekt onverant
woord plan dat in strijd is met alle tradi
ties van het Nederlandse strafrechtsys
teem.
Een kroongetuige is doorgaans iemand
die zelf ernstige misdrijven heeft ge
pleegd maar in ruil voor belastende ver
klaringen tegen anderen minder of geen
straf krijgt. Te denken valt bijvoorbeeld
aan iemand die de officier van justitie een
tijdrovend en duur onderzoek bespaart
met bepaalde inlichtingen. Als dank daar
voor hoeft hij dan bijvoorbeeld niet voor
moord maar slechts voor dood door
schuld terecht te staan.
Het verschijnsel dat een grote drugdealer
in ruil voor strafvermindering tegen een
concurrent getuigt, is bekend uit het
Amerikaanse strafrecht. Liefhebbers van
televisieseries als Law and Order zien
herhaaldelijk nagespeelde onderhande
lingen tussen een officier van justitie en
een verdachte, die zijn partners erbij lapt
en zo voor zichzelf vrijwaring van straf
vervolging bedingt.
Er bestaan echter grote verschillen tussen
het Nederlandse en Amerikaanse straf
recht. Het Amerikaanse strafproces is
enigszins te vergelijken met het Neder
landse burgerlijke rechtsgeding. Het gaat
in de Verenigde Staten ook in het straf
recht alleen maar tussen twee gelijke par
tijen, de officier van justitie en de ver
dachte, die dus ook onderling een rege
ling kunnen treffen waar de rechter zich
bij moet aansluiten. In het Nederlandse
systeem hoort de rechter zelf 'op zoek
naar de waarheid' te gaan.
Een belangrijk verschil is verder dat in
Nederland getuigen dhoniem verklarin
gen mogen afleggen. In Amerika moeten
zij altijd aan een openbaar kruisverhoor
kunnen worden onderworpen. Ook de
andere eisen die aan het bewijs tegen een
verdachte worden gesteld, zijn daar
strenger. In het algemeen is de publieke
controle op het Openbaar Ministerie er
groter, officieren van justie worden in de
VS gekozen in plaats van benoemd.
Het importeren van het Amerikaanse on
derhandelingssysteem kan tot misstan
den leiden. Het handjeklap tussen justitie
en de verdachte speelt zich immers ach
ter gesloten deuren af. De onderhande
lingen tussen de kroongetuige en Justitie
zijn ondoorzichtig.
Volgens de topjurist Leijten ontbreken in
het voorstel van minister Hirsch Ballin
alle garanties tegen misbruik van de
kroongetuige. Het systeem zou valse aan
giften kunnen uitlokken. Justitie zou al te
gemakkelijk een speelbal van grote crimi
nelen kunnen worden. Iemand zou in de
rol van beschermde kroongetuige Justitie
kunnen gebruiken om vijanden of con
currerende misdaadorganisaties uit te
schakelen terwijl hij zelf buiten schot
blijft.
In Nederland heeft vanouds het beginsel
gegolden dat iedereen gelijk is voor de
wet en elke verdachte de straf moet krij
gen die hij verdient Maar als er over te
praten valt of iemand hetzij wegens
moord hetzij wegens dood door schuld
wordt vervolgd (afhankelijk van de vraag
of hij bereid is als kroongetuige tegen een
mede-dader te getuigen), dan zou de ene
verdachte maximaal negen maanden en
de andere maximaal twintig jaar kunnen
krijgen voor hetzelfde misdrijf.
De reden om toch een systeem van hand
jeklap tussen Justitie en kroongetuigen in
te voeren, is natuurlijk de hoop dat er zo
doeltreffender tegen de grote criminali
teit kan worden opgetreden. Het is
enigszins te vergelijken met het gebruik
van undercover-agenten, met dit verschil
dat een undercover-agent niet zelf misda
den heeft gepleegd.
Volgens Leijten doen de plannen voor in
voering van de kroongetuige paniekerig
aan. In een interview voorde VPRO-radio
vorige week vrijdag plaatste Leijten het
voorstel in een hele rij andere maatrege
len van minister Hirsch Ballin die het Ne
derlandse rechtssysteem ondergraven.
Met het gebruik van geweld tegen jonge
gedetineerden en de afschaffing van ho
ger beroep in vreemdelingenzaken wordt
het rechtssysteem een soort onrechtsys-
teem, vreest hij
Deze felle kritiek kan worden beschouwd
als een symptoom van de verontrusting
onder veel meer vooraanstaande juristen
over wat al 'turbostrafrecht', 'wettelijke
ontmanteling' en 'crisis in het strafrecht'
wordt genoemd.
WIM STEVENHAGEN
I.prr Z&\T COMTRACT M6T MS "p <qEEN fOSTTKeiNEN MEE%-
Indiaanse boeren verlaten met een witte vlag hun dorp Corralitos. Zij proberen een veiligere plaats te vinden, buiten bereik van het geweld dat het
dorp al dagen teistert. foto reuter heriberto rodriguez r
Binnen anderhalf uur na hun
arrestatie, doken tussen de 150
en 300 gewapende mannen uit
de omringende jungle op. Uit
gerust met hakmessen, stokken,
jachtgeweren en walkie-talkies
sloegen ze de ramen van het ge
meentehuis in, richtten vernie
lingen aan en bevrijdden de
priesters.
Volgens Ruiz waren het Zapatis
ta guerrilla's uit het 7 kilometer
verderop gelegen doip Chavaje-
val. „Ze verborgen hun gezich
ten achter sjaals of bivakmut
sen. We stonden machteloos.
We wilden niet dood. Ze wer
den aangevoerd door de hulp
priester Domingo Gomez. De
mensen herkenden hem. De ca-
tequistas (lekenpriesters) zitten
achter deze opstand."
De ouderlingen van El Bosque
zijn bang dat de Zapatista's het
gebied rond het dorp willen ver
overen, waar het Mexicaanse le
ger schittert door afwezigheid.
De dichtsbijzijnde legerpost ligt
100 kilometer verder.
De kerk van San Juan del Bos
que is gesloten, maar het geflik
ker van kaarslicht in een aan
grenzend stenen huis verraad
de verblijfplaats van de
dorpspriester, die achter een
plastic scherm in zijn geïmpro
viseerde heiligdom zit. Hij komt
tevoorschijn en reageert ner
veus op het geluid van de bui
ten de kerk verzamelde menig
te. „Bonjours i
welkom t vader Herve Camier
ons in het Frans. De zwakke,
bebaarde 63-jarige priester uit
het Franse Calais waarschuwt
de menigte in de inheemse
Tzotzil indianentaal om niet te
dichtbij te komen.
Hij had pas later op de dag ge
hoord dat er 4 lekenpriesters
waren opgepakt en weer be
vrijd. Hij heeft zijn hulppriester
Domingo Gomez sinds nieuw
jaarsdag niet meer gezien. „Ik
betwijfel of hij zoiets riskants
zou doen. Maar ik weet zeker
dat hij zijn collega's niet in de
gevangenis zou willen zien zit-
Terwijl v
het Frans praten,
winden de aanwezige dorpelin
gen zich er steeds meer over op
dat ze niet kunnen verstaan wat
we zeggen. Vader Herve zegt
dat hij van de buitenwereld is
afgesloten sinds de dorpsouder
lingen zijn radioinstallatie en
antenne in beslag namen en de
eigenaar van de plaatselijke te
lefooncentrale na het optreden
van de guerrilla's op vrijdag de
benen nam. Is vader Herve
bang? „Ik ben alleen bang voor
de angst van de indianen. En
voor hun alcohol. Als ze drin
ken, weten ze niet zo goed meer
wat ze doen."
VERTALING: MARGREET HESLINGA
Gevangenisdirecteur Groeneveld (links) in het bos waar deze week de eerste 'kampement-jongeren' te werk
worden gesteld. foto omke oudeman
LONDEN NEAL ASCHERSON
THE INDEPENDENT
Via een golf van aanslagen op
Turkse doelen in Europa heb
ben de Koerden nog niet zo
lang geleden duidelijk van zich
laten spreken. Ook in het zuid
oosten van Turkije vallen regel
matig slachtoffers bij geweldda
dige confrontaties tussen Tur
ken en Koerden. Maar niet alle
minderheden in Turkije zijn mi
litant.
In het noord-oosten van Turkije
woont een klein, vreedzaam
volk de Lazi. Iedereen die de
Lazi kent, bidt dat ze nooit tot
zo'n diepe wanhoop zullen wor
den gedreven als de Koerden.
Maar de Turkse regering heeft
al een wantrouwende blik op de
Lazi geworpen. Hun eerste
stappen op weg naar de heront
dekking van hun culturele iden
titeit zijn al door Turkse func
tionarissen als 'separatistisch'
betiteld.
De Duitse intellectueel
Wolfgang Feurstein heeft er zijn
levenswerk van gemaakt de Lazi
van 'assimilatie' te redden.
Vanuit het dorpje Schopfloch in
het Zwarte Woud zet Feurstein
zich in voor niets meer of min
der dan het weer tot leven wek
ken van een volkscultuur. Hij
heeft de Lazi een alfabet gege
ven en schoolboeken gemaakt
die nu clandestien in de
Lazi-dorpen circuleren. Samen
met een groep in Duitsland
woonachtige Lazi werkt hij aan
het eerste woordenboek en de
eerste delen van wat een na
slagwerk en bibliografie moet
worden over de geschiedenis
van de Lazi.
De Lazi zijn afkomstig uit de
Kaukasus. Ze spreken een taal,
het Lazuri, die verwant is aan
het Georgisch. Ooit leefden ze
aan wat nu de Georgische kust
is. Waarschijnlijk waren ze de
vroege bewoners van Colchis
die in de Griekse mythologie
het Gulden Vlies bewaakten en
hun prinses Medea aan Jason
verloren. De Arabische invasie,'
duizend jaar geleden, dreef hen
westwaarts naar Anatolië. Daar
leven nu nog zo'n 25Q.000 Lazi
in de steile kustvalleien aan de
Zwarte Zee.
Voor de komst van Feurstein
hadden ze geen geschreven
taal, geen weet van het feit dat
ze tot in de 16de eeuw christe
nen waren geweest en geen idee
dat ze oorspronkelijk uit de
Kaukasus kwamen. Veel Lazi
geloven nog steeds in de Turkse
propaganda, die beweert dat ze
ooit nomaden waren die met de
Turken uit Centraal-Azië mee
kwamen.
In de jaren zestig ging Feurstein
voor het eerst naar het gebied
van de Lazi. Hij trok van dorp
tot dorp en leerde hun taal. Wat
er toen met deze milde, blond-
bebaarde man gebeurde, had
veel weg van een religieuze er
varing. Hij besefte dat de Lazi
een volk waren met een eigen
identiteit en een rijke folklore
die op het punt stonden voor
goed verloren te gaan. Hij be
sloot de Lazi te redden.
Al gauw raakte Feurstein in de
problemen. De Turkse veilig
heidspolitie pakte hem op we
gens 'het illegaal betreden van
een grensdistrict'. Hij werd ge
arresteerd, geslagen en met de
dood bedreigd. Dat was 15 jaar
geleden. Sindsdien houdt hij
zich vanuit Duitsland met zijn
levenswerk bezig.
Opmerkelijk is dat Feurstein
met zijn werk een proces her
haalt dat al ruim 200 jaar werk
zaam is in midden-Europa. Cul
tuurfilosoof Johann Herder ver
kondigde in 1772 als eerste dat
de basis van een volk wordt ge
vormd door een taal met zijn ei
gen mondelinge overlevering en
traditionele liederen en verha
len. Als er sprake is van een ei
gen taal, moet die worden op
getekend en gestandaardiseerd.
Er moet een woordenboek wor
den geschreven, evenals een
grammatica voor kinderen. De
geschiedenis van het volk moet
worden opgeschreven en volks
verhalen en gedichten moeten
worden verzameld en uitgege
ven, om een basis te leggen
waar.de 'intelligentsia' van het
volk op kan voortborduren om
zo tot een moderne cultuur te
komen.
Het is maar weinig mensen ge
geven een volk dat zijn gespro
ken taal nooit heeft opgetekend,
een alfabet te geven. In mytho
logische verhalen zijn het de go
den die de letters uit de hoge
hemelen aan de mensen aanrei
ken. Toen ik Feursteins Lazuri-
alfabet in de hand hield, voor de
duidelijkheid met Turks-Ro
meins schrift rechts en het Ge
orgische schrift links, voelde ik
ontzag. Ik hield iets vast dat een
zaadje voor culturele ontwikke
ling kon zijn, maar ook een
bom.
Een alfabet is voor ieder volk
zelfs een klein volk het begin
van een ontwikkeling. Deze
zelfde letters waren vorig jaar
tijdens een studentendemon
stratie in Istanbul al op span
doeken te zien. De beschikbaar
heid van eerwalfabet betekent
dat er boeken, gedichten en lief
desbrieven kunnen worden ge
schreven, maar ook kranten, of
ficiële documenten en mis
schien zelfs wetten.
Maar Feurstein is zich terdege
bewust van het overlevingspro-
bleem in Turkije en laat zich
niet in met politieke dromen.
Het gaan hem alleen om de cul
tuur. „Met elk nieuw gedicht
dat ik lees, leer ik nieuwe, onbe
kende Lazuri-woorden", zegt hij
verrukt. Er zijn echter geleerden
die de nodige vraagtekens heb
ben bij Feursteins idealisme.
Waarom zou een gesproken taal
zich min of meer geforceerd in
een geschreven taal moeten
ontwikkelen? Als de Lazi het
pad van de assimilatie hebben
gekozen en zich steeds Turkser
gaan gedragen, welk recht heb
ben buitenstaanders dan om
hen hiervan te weerhouden?
Persoonlijk schaar ik mij achter
Feurstein. Een wetenschapper
is een verdwijnende cultuur
meer verplicht dan alleen het
optekenen ervan. Hij moet zijn
inzicht en kennis delen en zeg
gen: „Het einde van deze cul
tuur is niet onvermijdelijk. Er is
een manier om te overleven en
ik kan de weg wijzen!"
In ieder geval is het inmiddels
te laat om de ontwikkelingen te
rug te draaien. Het Turkse ver
bod op gesproken Lazuri werd
twee jaar geleden opgeheven.
En de kleine Lazuri-leerboekjes
uit het Zwarte Woud worden
aan de Zwarte Zee van huis tot
huis doorgegeven. De hoeveel
heid in Lazuri geschreven brie
ven en gedichten groeit met de
dag en steeds vaker verschijnen
er Lazi bij Feurstein op de stoep
met de vraag: „Wie zijn wij ei
genlijk? Waar komen wij van
daan?" De Lazi hebben de ver
boden vrucht van het alfabet
gegeten en beginnen zichzelf
met andere ogen te zien.
VERTALING: MARGREET HESLINGA
Ze noemen het 'het ge
meentelijk paleis' van El
Bosque, maar wij zouden
gemeentehuis zeggen. In
het dorp in de zuid-Mexi
caanse staat Chiapas, waar
de opstand van de india-
nenboeren het hevigst
woedt, bladdert de witte
verf van de stenen muren
van het gemeentehuis. De
ramen van het gebouw zijn
kapot en overal ligt puin.
Zo'n 20 plaatselijke india
nen hangen verontwaar
digd bij het portaal rond.
EL BOSQUE PHIL DAVISON
THE INDEPENDENT
Ze vertellen hoe net 'gemeente
lijk paleis' op vrijdag door ge
maskerde 'Zapatistische guerril
la's' werd bestormd. De rebellen
zouden door een onruststoken
de priester zijn aangevoerd. Het
voorval in El Bosque geeft dui
delijk weer hoe complex de si
tuatie in zuidelijk Mexico is.
Landdisputen tussen indianen
onderling zijn vermengd met
stammenrivaliteit en religieuze
verschillen.
De dorpsfunctionarissen waren
bang dat het zogenaamde Za
patista Nationale Bevrijdingsle
ger (EZLN) dat op nieuw
jaarsdag in heel Chiapas de wa
pens opnam naar hun dorp
zouden komen. En daarom be
sloten ze uit voorzorg om zelf
de eerste klap uit te delen. Om
dat er in El Bosque geen politie
is, trokken de plaatselijke ou
derlingen, aanhangers van de
regerende Institutionele Revo
lutionaire Partij (PRI), er zelf op
uit.
In alle vroegte lichtten ze 4 ka
tholieke lekenpriesters van hun
bed en gooiden deze in de piep
kleine, ijskoude kelder van het
gemeentehuis die dienst doet
als gevangenis. Op beschuldi
ging waarvan? Dergelijke triviale
formaliteiten zijn in deze con
treien niet noodzakelijk, maar
de gemeentesecretaris Manuel
Ruiz Lopez weet te melden dat
ze ervan werden verdacht als
organisatoren voor de Zapatis
ta's te werken.
DEN HAAG «PIET ARP
De eerste zeven jonge crimine
len arriveren deze week in
Veenhuizen (Drente) om daar
in een 'Lubbers-kampement'
aan de slag te gaan. In maart
gaan nog eens 13 jongeren naar
de penitentiaire inrichting
Groot Bankenbosch. Ze moeten
elke dag hout hakken, paden
aanleggen en hei onderhouden.
Zo doen ze regelmaat, discipli
ne en werkervaring op voor la-
Premier Lubbers lanceerde
zijn idee vorig jaar: zet crimine
le jongeren in werkkampemen-
ten aan zware bosarbeid. Dat
zal ze leren, deze ontspoorde,
vooral allochtone jongeren, die
eigenlijk niet thuishoren in de
gevangenis of jeugdhulpinstel-
ling. Het eerste kampement
riekte nog vooroorlogs. Jonge
ren die ver van de bewoonde
wereld als straf noeste arbeid
moeten verrichten. Het kampe
ment ontwikkelde zich vervol
gens tot een 3 jaar durend ei
gentijds experiment. Het is geen
kampement maar een jeugd
werkinrichting geworden, waar
jongeren worden begeleid naar
een woning, een baan. Kortom,
een ordentelijk leven.
Het gaat met npe om uiterst
kansarme jongeren van de
tweede- en derde generatie bui
tenlanders, zegt plaatsvervan
gend directeur mr. G. Groene
veld van Groot Bankenbosch.
„Want zij hebben geen oplei
ding of werk. Ze hebben zich
geen plaats in de samenleving
kunnen verwerven." Groene
veld ziet het werkkamp daarbij
als handreiking. „Maar die kans
moeten ze wel grijpen. Ze moe
ten stug doorzetten."
De nieuwe, tijdelijke bosar-
beiders trekken na het opstaan
en opruimen van hun kamer
onder begeleiding de natuur in.
Tegen de avond keren ze terug
binnen de hekken van Groot
Bankenbosch, waar ze tot de
lichten doven, kunnen sporten
of studeren.
Groeneveld wil alleen gemoti
veerde jongeren. Werken ze
mee dan krijgen ze geen cel
straf. Al tijdens het voorarrest
wordt de jongeren duidelijk ge
maakt dat ze een celstraf van
een half tot 2 jaar boven het
hoofd hangt. Houden ze zich
niet aan de regels of liggen ze
dwars, dan worden ze alsnog
door de rechter gestraft.
De jongeren zitten eerst 3 tot
6 maanden in het bos en daarna
gaan ze nog 3 tot 6 maanden
naar een open strafinrichting.
In het weekeinde mogen ze
naar huis. Eenmaal op vrije voe
ten krijgen ze nog enige tijd be
geleiding en wordt naar een
vaste baan gezocht.
„Dat is niet hetzelfde als het
afgeven van een werkgarantie",
verzucht Groeneveld. „Het vin
den van banen voor deze jonge- 6 j
ren is een zorg voor ons allen.
Zonder werk dreigt een terugval
naar het oude, criminele be-
staan. Het gaat niet aan om na
afloop van de begeleiding te j
zeggen: liet beste en we zien je t
volgend jaar wel weer na je (j
nieuwe delicten."
In eerste instantie doen zo'n
50 jongeren per jaar uit 4 arron
dissementen (Rotterdam, Am
sterdam, Alkmaar en Almelo) 1
mee in het kampement. In j
Veenhuizen is nog maar net de j
fundering gelegd voor een 4
miljoen gulden kostend gebouw
voor 20 jongeren. „Pas in maart,
zodra het onderkomen gereed
is, kunnen we op volle sterkte
aan de slag", verwacht Groene
veld. Hakhout is er in elk geval
voldoende in deze bosrijke om
geving.
Bang voor ontsnappingen tij
dens de bosarbeid is Groene
veld niet. „Er gaat bewaking
mee. Bovendien, wie er vandoor
gaat of voortdurend dwarsligt,
wordt alsnog veroordeeld. Dit
experiment is slechts voor wie
wil. Alleen daar steken we onze
energie in."
