Mestoverschot te lijf
Vogels houden van tuinen
met struikgewas en water
Over leven
Natuurmonumenten wil actie tegen vliegtuigjes
Chloorvrije enveloppen
Cursus
bescherming
weidevogels
HETVELD
'Regering moet zich
duidelijk uitspreken
tegen dierproeven'
Blijdorp bemiddelt in dierenuitwisseling met China
VRIJDAG 7 JANUAR11994
16 hui
Expositie over duin
wassenaar» in hel bezoekerscentrum van het duingebied Meij-
endel is een expositie ingericht over flora en fauna van het duin
gebied in de wintermaanden. Op panelen met foto's en tekst
wordt uiteengezet hoé dieren in de winter overleven en welke
planten in de wintermaanden groeien. Het bezoekerscentrum is
van zondag tot en met donderdag van 10.00 tot 16.00 uur ge
opend, het bezoek is gratis.
Grazers te zien in de Oranjekom
vogelenzang Nog tot en met 30 januari is in bezoekerscentrum
de Oranjekom van de Amsterdamse Waterleidingduinen een ex
positie te zien over grazers. Het gaat hier om meer dan paarden,
koeien en schapen. Over de hele wereld zorgen miljarden gra
zende dieren ervoor dat allerlei biotopen in stand gehouden
worden. De expositie toont op fotopanelen de activiteiten op dit
gebied van vogels, weekdieren, insecten en vissen. Vitrines to
nen miljoenen jaren oude fossielen van plantedelen, een mam-
moetkies, een slak, een veenmol, tanden en schedels van plan
ten- en vleeseters. De Oranjekom, bij ingang de Oase aan de Vo-
gelenzangseweg is geopend di t/m do9.30-16u en za/zo9-17u.
Zuidelijk deel Kennemerstrand dicht
ijmuiden Het zuidelijk deel van het Kennemerstrand bij IJmui-
den is nu definitief gesloten voor publiek. Natuurmonumenten
heeft het beheer gekregen over dit stuk van de strandvlakte. Het
publiek wordt verzocht buiten de afzetting te*blijven om de
kwetsbare jonge natuur zo ongestoord mogelijk haar gang te
kunnen laten gaan. Er zijn schermen van rijshout geplaatst om
de hoge duinenrij vast te houden, maar de zee kan bij vloed bin
nenstromen. De verwachting is dat het nu open en kale gebied
binnen een paar jaar eruit zal zien als een fraai begroeide natte
duinvallei. Eerst zullen zich biestarwegras en helm in het zand
vestigen, daarna komen planten als zeeraket en blauwe zeedis
tel. Natuurmonumenten beantwoordt graag vragen van het pu
bliek over het project: 023-390513 (Marriët Jansen, opzichter
Duin- en Kruidberg) of 035-559990 (Annemarie van Velzen,
voorlichter Natuurmonumenten).
Eerste ozonvriendelijke diepvriezer
Amstelveen In navolging van de eerste ozonvriendelijke koelkast
is er nu een diepvriezer op de markt gebracht die werkt zonder
gebruikmaking van het voor de atmosfeer schadelijke chloorflu
orkoolwaterstof (CFK). Fabrikant Liebherr zegt bij de produktie
ook geen gebruik te maken van HFK, dat een bijdrage levert aan
het broeikaseffect. Voor koeling en isolatie heeft Liebherr na
tuurlijke gassen toegepast zoals isobutaan en pentaan. Bij de
ontwikkeling van deze nieuwe apparatuur, die bovendien zuini
ger is in stroomverbruik, was Greenpeace betrokken. De Buram
Electro in Amstelveen importeert de nieuwe koelkasten en diep-
's graveland
De Rijksluchtvaartdienst moet beter gaan
controleren of vliegtuigjes en luchtballon
nen te laag over natuurgebieden vliegen.
Dat vindt de Vereniging Natuurmonumen
ten, die zich stoort aan de toenemende
overlast door de kleine luchtvaart.
Terreinbeheerders van Natuurmonu
menten signaleren onder meer helikopters
en ultralichte vliegtuigen boven het Quack-
jeswater in Voornes Duin, laagvliegende
sportvliegtuigen boven de Vechtplassen,
deltavliegers in de duinen en luchtballon
nen boven diverse terreinen. Verder was er
een incident met een noodlandend water
vliegtuig in het Wormer- en Jisperveld.
Door het zakelijk of recreatief vliegen bo
ven natuurterreinen worden volgens Na
tuurmonumenten vogels en andere dieren
Van der Hulst tussen zijn melkvee: „Minder
DINXPERLO GPD
Het Dinxperlose bedrijf Enve-
loprint stopt als eerste vooraan
staande producent met de ver
koop van met chloor gebleekte
enveloppen. Per 1 januari wor
den uitsluitend chloorvrije
exemplaren geleverd aan de af
nemers. Volgens de onderne
ming is het dankzij de technolo
gische ontwikkelingen heel
goed mogelijk milieuvriendelij
ke papiersoorten te gebruiken,
die voldoen aan hoge kwaliteits-
Enveloprint bedrukt dagelijks
circa twee miljoen enveloppen
en heeft 250 miljoen exempla
ren op voorraad. Ook deze
laatste categorie wordt in 1994
successievelijk vervangen door
chloorvrije typen enveloppen.
De eigen produktie gaat even
eens volledig over op de verwer
king van chloorvrij papier.
Tot dusver werden milieu-
De stichting Natuur- en Land
schapsbeheer organiseert weer
een cursus vrijwillig weidevo
gelbeheer. De cursus is bestemd
voor vrijwilligers en veehouders
die actief willen worden in be
scherming van vogels in het
weidegebied.
Samenwerking tussen vrijwil
ligers en veehouders is noodza
kelijk voor een goede bescher
ming van de weidevogels. Er
moeten tijdens het broedsei-
zoen nestbeschermers worden
geplaatst en de veehouder moet
om de nesten heen maaien. In
de polders rondom Leiden en
Alphen werken tientallen vee
houders en honderden vrijwilli
gers mee aan de bescherming
van de weidevogels.
De cursus beslaat vier avon
den en een dagdeel waarop een
excursie wordt gemaakt. Op
donderdag 17 februari, 3 en 17
maart en 28 april wordt er les
gegeven in natuur- en milieu
centrum De Papaver in Delft,
zaterdagmorgen 16 april staat
een excursie naar een melkvee
houderij op het programma. De
cursus kost dertig gulden. Voor
nadere informatie en opgave
kan worden gebeld met de
stichting Natuur- en Land
schapsbeheer in Gouda, 01820-
24500.
vriendelijke papiersoorten uit
sluitend op aanvraag en tegen
meerprijs geleverd. De omscha
keling van het produktie-appa-
raat heeft volgens de Dinxperlo
se onderneming tot gevolg dat
er geen hogere prijs in rekening
zal worden gebracht. Hoewel er
tot op de dag van vandaag geen
wettelijke voorschriften zijn die
bedrijven verplichten om
chloorvrij papier te gebruiken is
er naar de mening van Envelop-
rint wel sprake van een toene
mende belangstelling van de
opdrachtgevers. Verwacht
wordt dat andere aanbieders
het voorbeeld zullen volgen.
Enveloprint heeft zich in de
loop der jaren ontwikkeld tot
een specialist op het gebied van
postreclame en werkt voorna
melijk voor de Nederlandse en
Duitse markt. Het bedrijf be
drukt 25 verschillende soorten
enveloppen. Bij de Dinxperlose
onderneming werken 75 men-
MONICA WESSELING
De koe op een minimum-dieet en een effectiever gebruik
van de mest die ze produceert. Zó proberen melkveehou
ders in het veenweidegebied het mestoverschot te lijf te
gaan.
neemt aan het studiegroepje is
H. van der Hulst uit Oud Ade.
Hij melkt samen met zijn broer
100 koeien en houdt er daar
naast 70 stuks jongvee op na.
De 54 hectare grasland van zijn
bedrijf ligt in een door de pro
vincie aangewezen bodembe-
schermingsgebied. De bodems
in dergelijk gebieden zijn waar
devol en de provincie wil het
gebruik ervan dan ook aan ban
den leggen.
Een melkveehouderij koopt
Door de melkveehouderij ko
men er te veel voedingsstoffen
in het water en de bodem te
recht en het Rijk wil dat dit
stopt. Een aantal 'melkboeren'
in het veenweidegebied rond.
Roelofarendsveen heeft de kop
pen bij elkaar gestoken en be
studeert nu op welke manier die
ongewenste bemesting kan
worden teruggedrongen.
Een van de boeren die deel-
meststoffen (stikstof en fosfor)
in in de vorm van kunstmest en
krachtvoer. Als melk, vlees en
levend vee worden weer stikstof
en fosfor van het bedrijf afge
voerd. Er worden beduidend
meer voedingsstoffen ingekocht
dan er van het bedrijf worden
afgevoerd: het verschil komt op
het land terecht in de vorm van
mest.
Volgens J. Kroon van de pro
vincie Zuid-Holland, is de over
bemesting schadelijk omdat
daardoor de oorspronkelijke flo
ra en fauna verdwijnt. „En juist
in bodembeschermingsgebie-
den willen we deze ontwikkelin
gen tegengaan."
opgejaagd. Ook wekken de vliegtuigen en
ballonnen de ergenis op van terreinbezoe
kers. In de gebieden kan schade ontstaan
door per abuis neergestreken vliegtuigjes en
ballonnen. Volgens Natuurmonumenten
bestaat er een advies om boven gebieden
met veel vogels niet lager te vliegen dan
driehonderd meter. De Rijksluchtvaart
dienst zou volgens de vereniging op nale
ving van deze regeling moeten toezien.
leiden
Mede
ting
Melkboeren in veenweidegebied pakken overbemesting aan
Als klein jochie woonde ik op
een bovenwoning in Dordrecht,
niet ver van de havens, 's Win
ters had ik daar de grootste lol
met het voeren van de 'zee
meeuwen'. Dan hing ik tot
schrik van mijn moeder uit het
raam en gooide stukjes brood
naar buiten. Binnen een mum
van tijd zweefden er tientallen
over het plein, krijsend positie
kiezend om als eerste bij een
volgende stuk brood te zijn. In
negen van de tien gevallen had
den ze het te pakken voor het
op de grond terechtkwam.
Ware luchtacrobaten waren het.
Ze konden pijlsnel alle kanten
opschieten. Maar ook met ge
mak stil hangen met de kop in
de wint}. Dan bewogen alleen
de donkere vleugelpunten. Een
beetje naar links, een rukje naar
rechts.
Nu zie ik bijna geen
wen' meer. Niet omdat ze e
niet zijn, maar omdat ik ze
gewoon vind. En eigenlijk z
daarvoor gestraft i
den. Want die
van vroeger, die helemaal geen
'zeemeeuwen' blijken te zijn
maar in werkelijkheid kap-
meeuw of kokmeeuw heten, dat
zijn eigenlijk verdraaid slimme
vogels.
In de jaren dertig leefden er in
ons land nog maar zo'n 25.000
paartjes. Nu zijn het er min
stens tien keer zo veel, zo'n
kwart miljoen dus. Zo'n toena
me kan maar één oorzaak heb
ben: de gigantische sloddervos
sen-aard van de mens.
Een kokmeeuw eet zo ongeveer
alles wat wij met zijn allen niet
meer moeten. Aardappelen,
brood, schillen en tegenwoordig
ook patat, al of niet met mayo-
Bovendien zijn kokmeeuwen
gek op de moderne landbouw.
Want waar vroeger armetierige
akkertjes lagen, strekken zich
nu - dank zij de kunstmest - rij
ke landbouwgronden uit. En
waar zo'n halve eeuw geleden
heidevelden en moerasjes het
landschap bepaalden, liggen nu
groene weilanden. Ook in die
gebieden voelt de kapmeeuw
zich wonderwel thuis. Daar
staat hij met zijn oranje-rode
poten in het gras te trappelen
om nieuwsgierige insektelarven
en regenwormen naar boven te
lokken.
En dan zijn er natuurlijk nog
vuilnisbelten. Dat zijn helemaal
meeuwenparadijzen.
Kokmeeuwen kun je gemakke
lijk onderscheiden van de ande
re stadsmeeuwen. Ze zijn hele
maal wit met een grijs boven
dek, net als de meeste andere.
Maar kijk eens naar die poten
en die snavel. Die zijn oranje.
En achter zijn oog kun je een
donker stipje ontdekken, dat
hem er wat komisch uit laat
zien. Vandaar dat de kokmeeuw
in de ons omringende landen
vaak lachmeeuw wordt ge
noemd.
Over een paar maanden ge
beurt er iets wonderlijks met
diezelfde witte meeuw. Zijn kop
wordt dan veertje voor veertje
donkerder en zo tegen april
heeft hij een chocoladebruine
kap op zijn kop. En zijn poten
en zijn snavel worden knalrood.
Dat is ook het moment dat de
meeuw uit de stad verdwijnt.
Dan trekt hij naar de broedkolo-
nies, waar ze soms met tiental
len, maar meestal met honder
den tegelijk aan het broeden
slaan.
Dé grootste kolonie in Neder
land is te vinden in het verdron
ken Land van Saaftinghe in
Zeeuws Vlaanderen, waar elk
jaar maar liefst zo'n 25.000
paartjes broeden. Dat geeft
naast veiligheid - elke indringer
wordt door een woedende, krij
sende meeuwenzwerm aange
vallen - ook een boel tram
melant. Want elk paartje zit zo
ongeveer op de lip van een an
dere broedende meeuw, op een
afstandje van zo'n 20 tot 30
centimeter. De burenruzies zijn
dan ook niet van de lucht.
Eind juni, begin juli loopt de ko
lonie weer leeg, inclusief de
grauwbruine jongen. Dan trekt
alles weer naar de stad, naar de
vuilnisbelt. Want bij de mens,
daar zit je goed als kokmeeuw.
TON IN T VELD
De afgelopen twee jaar heeft
Van der Hulst al samen met zijn
collega's bekeken of de koeien
niet te veel krachtvoer krijgen.
„Oudere koeien die niet zo veel
melk meer geven, kunnen met
minder voer toe. Minder voer
betekent ook minder mest."
Minder kunstmest gebruiken
is ook mogelijk. Op een melk
veehouderij is voldoende dierlij
ke mest aanwezig. Deze wordt
nu meestal gewoon op het land
uitgespreid. Een deel van de
voedingsstoffen verdampt daar
door en gaat dus verloren. Van
der Hulst heeft daarom een mo
derne sleuf-kouter-machine be
steld. Dit apparaat maakt kleine
geultjes waar vervolgens de
mest in gespoten wordt. Zo ver
dampt er minder en wordt de
dierlijke mest beter gebruikt.
Tot voor kort werd op alle
stukken grasland evenveel mest
gegooid. „Nu laten we eerst van
elk perceel een bodemmonster
nemen om te weten hoeveel
mest nodig is." De twee maat
regelen betekenen voor Van der
Hulst dat de bestellijst voor
kunstmest flink kan worden in
gekort.
DEN HAAG MONICA WESSELING
Politieke partijen moeten zich
duidelijker uitspreken over het
gebruik van proefdieren. De re
gering houdt zich te veel bezig
met kleine verbeteringen zoals
een groter hok of minder dieren
per hol^j maar komt aan de wer
kelijk belangrijke zaken zoals
een verbod op dierproeven niet
toe. De regering moet zich nu
duidelijk uitspreken tegen dier
proeven.
Dat vindt Proefdiervrij, een
samenwerkingsverband van de
Nederlandse Vereniging tot Be
scherming van Dieren en de
Nederlandse Bond tot bestrij
ding van de Vivisectie.
Proefdiervrij keert zich vooral
tegen de, naar zijn mening, on
zinnige experimenten met die
ren ten behoeve van de cosme-
tica-industrie en defensie. „Het
Europarlement is tegen dier
proeven ten behoeve van de
cosmetica-industrie, maar de
regeringen van de EG-landen
leggen dat om economische re
denen naast zich neer. De na
tionale parlementen moeten nu
hun tanden laten zien", aldus
Proefdiervrij.
Ook de defensieproeven stuit
de dierbeschermingsorganisatie
tegen de borst. „Dieren zijn nog
steeds de dupe van de strijd tus
sen mensen onderling. Dat mag
niet." Proefdiervrij gaat de ko
mende maanden actie voeren
om de regering ertoe te bewe
gen maatregelen te nemen te
gen dierproeven.
Deze maand nieuw tv-programma van Vogelbeschenning
woud» Het kon niet missen: de steenuil
die door de schoorsteen viel werd snel omge
doopt tot schoorsteenuil. De 'schoorsteenuil'
zit op verhaal te komen, geflankeerd door
twee soortgenoten op een tak in de buiten-
kooi van vogelasiel De Bonte Piet in het
Westfriese Midwoud. Duidelijk zichtbaar is
z'n door roet donkergekleurde verenpak. Als
hij is aangesterkt zal hij worden losgelaten in
de omgeving van Abbekerk. De beheerder
van De Bonte Piet vermoedt dat de steenuil
door een windvlaag van de rand van de
schoorsteen in een niet in gebruik zijnde
schoorsteen is geblazen.
De steenuil houdt van een kleinschalig cul
tuurlandschap met hoogstamfruitbomen en
knotwilgen. Omdat dit landschap steeds
zeldzamer wordt in Nederland, wordt er veel
gedaan door vrijwilligers voor het behoud van
de steenuil. Op veel plaatsen worden speciale
nestkasten geplaatst, terwijl knotwilgen me
de voor de uilen in stand worden gehouden.
Die vinden namelijk in de holtes van de knot
wilg een ideale schuil- en nestplaats. Het
aantal steenuilen in Nederland wordt geschat
op 10.000.
FOTO MARTI IN DE JONG
De diergaarde Blijdorp in Rotterdam
gaat in Europa de uitwisseling van die
ren tussen Europese en Chinese dieren
tuinen coördineren. Dat maakte Kuno
Bleijenberg, hoofd levende have van de
diergaarde, donderdagmorgen bekend.
In China gebeurt de coördinatie door de
dierentuin van Shanghai.
Rotterdam en Shanghai zijn zoge
noemde zustersteden. Mede daardoor
bouwde Blijdorp een zeer goede relatie
op met de dierentuin in Shanghai. De
Chinezen zijn nu zo tevreden over de sa
menwerking met Blijdorp dat de Rotter
damse diergaarde de coördinatie voor
alle Europese dierentuinen mag gaan
doen.
„Het duurt lang voor je een goede
band hebt met China. Wij hadden die al,
maar we zijn ook anderhalf jaar bezig
geweest voor deze afspraken definitief
werden", aldus Bleijenberg. Blijdorp
heeft de afgelopen jaren takins (een
soort geit), blauwschapen en langoeren
(een soort aap) uit Shanghai gekregen.
Hij denkt dat er maar één keer per
jaar, hooguit twee keer, een uitwisseling
van dieren zal plaatsvinden, omdat de
administratie die erbij hoort zeer om
vangrijk is. De Chinese dierentuinen zijn
vooral geïnteresseerd in Afrikaanse en
Amerikaanse dieren zoals halfapen, be
paalde antilopesoorten, en papegaaien.
Overigens is bij de afspraken over de
uitwisseling in het geheel geen sprake
geweest van zeer bedreigde diersoorten
als de Chinese tijger, goudapen en de
zeer bekende grote panda. Die worden
absoluut niet geëxporteerd, aldus
Bleijenberg.
„In de tuin van de buren
wemelt het van de vogels, maar
bij ons komen ze nooit. Hoe
kan dat nou?" Dit soort pran
gende vragen gaat Nico de
Haan van Vogelbescherming
Nederland binnenkort beant
woorden in een nieuw tv-pro
gramma. 'Ja, natuurlijk in vogel
vlucht' is de naam van dit pro
gramma, dat de NCRV vanaf
gisteren (donderdag 6 januari)
in acht afleveringen gaat uitzen
den.
De serie is in nauwe samen
werking met Vogelbescherming
Nederland gemaakt. Vast on
derdeel van elk programma vor
men de tuintips. Vogeldeskun-
dige Nico de Haan vertelt hoe
iedereen van zijn tuin een vo
gelparadijs kan maken. Op het
tv-programma vooruitlopend
hier alvast enige tips van Vogel
bescherming.
Vogels stellen over het alge
meen twee voorwaarden aan
een tuin waarin zij zich thuis-
voelen. Er moet nestgelegen
heid zijn in dicht struikgewas en
er moet ondiep water zijn. Een
tuin zonder de beschutting van
struiken is voor vogels levensge
vaarlijk. Altijd, zelfs in de stad,
zijn er roofvogels als sperwers in
de lucht en katten op de grond
die speuren naar een lekker
hapje als een merel of een kool
mees. De vogels zullen daarom
alleen in tuinen komen waarin
ze zich bij, gevaar tijdelijk kun
nen verstoppen of nesten kun
nen bouwen.
Dichte doornige struiken
zoals meidoorn, sleedoorn of
stekelige roos zijn daarvoor zeer
geschikt. Deze zijn bij kwekers
te koop en kunnen in vrijwel el
ke tuin worden aangeplant. Ook
een goed geknipte heg vormt
een uitstekende schuilplaats
voor een vogelnest.
Struiken kunnen tevens voed
selbron zijn voor vogels. In het
voorjaar wemelt het van de in
secten rond bloeiende lijsterbes,
vlier, meidoorn, hulst, Gelderse
roos en vuurdoorn. In de loop
van de zomer en de herfst ver
anderen de bloemen hiervan in
bessen. De vogels zetten deze
bessen zonder meer in plaats
van insecten op hun menu.
De tweede voorwaarde die
vogels aan een aantrekkelijke
tuin stellen is de aanwezigheid
van water. Vogels moeten in zo
mer en winter regelmatig in bad
om hun veren schoon te hou
den. Dat hoeft niet in een ge
weldig grote en diepe vijver. Vo
gels zijn allang blij in een on
diep watertje met een strandje.
Dat water moet wel dichtbij
struikgewas zijn om bij onraad
snel te kunnen vluchten.
Met nestkasten en bijvoeding
in barre winters zullen vogels
zich de koning te rijk voelen in
geschikte tuinen. Volgens Vo
gelbescherming hebben vogels
alleen bijvoeding nodig wan
neer het een tijd lang stevig
vriest. Dat kan ieder zelf consta
teren, want zodra de dooi inzet
schakelen de vogels over op na
tuurlijke voedingsbronnen en
laten ze neergezet voedsel
staan.
De meeste vogels houden van
etensrestjes waarin aardappelen
zitten, als ze maar niet te zout
zijn. Vet en pindakaas worden
ook zeer gewaardeerd. Merels
en spreeuwen zijn dol op fruit
en afval. Zaden en pinda's zijn
in trek bij mezen en vinken.
Voer kleine porties, bij voorkeur
's morgens vroeg en in de mid-
Ook een voedertafel moet
vlakbij struikgewas staan. De ta
fel moet regelmatig worden
schoongemaakt met heet water
zodat de vogels elkaar niet via
hun uitwerpselen besmetten.
Vogelbescherming Nederland
in Zeist is onderdeel van Bird-
Life International, een wereld
wijde organisatie voor vogelbe
scherming. Er is een speciaal
vogelinformatienummer, tel.
03404-37773 en het kantoor aan
de Driebergseweg 16c in Zeist
heeft ook een winkel met artike
len om een tuin vogelvriendelijk
te maken.