Juridisch touwtrekken
om gestolen schatten
Klimaatschommelingen
voor en na de ijstijd
Wetenschap
Een ster wordt (even) geboren
Scepsis over supergeleiding
Bijzonder waterhoentje van Tristan da Cunha
Planten voor
produktie van
kunststoffen
WOENSDAG 5 JANUARI 1994
Dichtgeslibde ader 'stofzuigen'
GRONINGEN HENK HELLEMA
In onze welvaartsmaatschappij
vormen vetrijke stolsels in
bloedvaten een belangrijk
volksgezondheidsprobleem, ge
tuige de vele hartinfarcten, her
seninfarcten en trombosebe
nen. In de loop der jaren zijn
talloze oplossingen bedacht om
dichtgeslibde vaten weer open
te maken. Er zijn medicamen
ten uitgedokterd waarmee stol
sels kunnen worden opgelost,
een ballonnetje kan de vernau
wing wegdrukken, met een mi
nuscule rotor kan de 'plaque'
worden weggeschraapt of men
opent het bloedvat met een
laserstraal. Geen oplossing is tot
nu toe optimaal gebleken, elk
heeft zijn voor- en nadelen.
Het probleem van aanslibbin
gen doet zich echter niet alleen
in het buizensyteem van ons li
chaam voor. Ook de olie-indu
strie heeft daar last van. Olie
techneuten hebben daar een
oplossing voor gevonden. In
een sterk met aanslibbingen
vervuilde buis brengt men een
slang in, waardoorheen met
grote kracht vloeistof wordt ge
leid. De slang is echter niet he
lemaal dicht, op een bepaalde
plaats heeft die een opening.
Door de sterke vloeistofstroom
ontstaat op de plaats van de
opening een onderdruk. Men
zuigt als het ware de aanslibbin
gen in de buis weg.
Wat in een oliebuis kan, moet in
principe ook in een bloedvat
mogelijk zijn, moet een slimme
rik hebben gedacht. Het moet
alleen allemaal wat kleiner en
fijner worden uitgevoerd. Het
Amerikaanse bedrijf Cordis in
het Drenthse Roden, dat een
naam hoog te houden heeft op
het gebied van medische cathe
ters, zou dat kunstje wellicht
kunnen klaren, was de gedach
te. Het heeft enige overredings
kracht en tijd gekost. Maar bin
nenkort hoopt het bedrijf met
een 'hydro-lyser' op de medi
sche markt te komen. Een me
disch stolselzuigertje in zakfor
maat. In Engeland heeft men de
zuig-catheter reeds de naam
'Hoover' gegeven.
De Amsterdamse radioloog J.
Reekers is enthousiast over de
zuig-catheter. "Het werkt echt
fantastisch", zegt hij in het blad
'AMC Magazine' van het Am
sterdamse Academisch Medisch
Centrum. "In een paar minuten
zijn alle bloedstolsels verdwe-
In totaal zijn er nu zo'n zestig
patiënten mee behandeld, van
wie twintig in ons land. Reekers
noemt het 'een zeer innovatief
instrument, dat legio mogelijk
heden biedt'. Voor we weten of
dit Drenthse stolselzuigertje het
werkelijk gaat maken, zullen
evenwel veel meer patiënten
met de 'hydro-lyser' moeten
worden behandeld en in de tijd
worden gevolgd.
Heel even wordt, in het cen
trum van Londen, een ster ge
boren als drie triljoen Watt aan
elektriciteit door een dunne ve
zel wordt gevoerd. Dat is twee
maal de gemiddelde hoeveel
heid stroom die dagelijks in de
VS wordt geproduceerd. In een
miljardste van een seconde be
reikt de vezel een temperatuur
van 100 miljoen graden Celsius
en wordt vermorzeld door mag
netische velden.
De vezel zal dan een dichtheid
bereiken, die 10.000 maal hoger
is dan even tevoren, wordt dan
een thermonucleair plasma,
dichter ineen geperst dan de
krachtbron van de zon, en on
geveer gelijk aan het materiaal
van zogeheten 'witte dwergster
ren'. Buiten Londens Imperial
College, waar het experiment
wordt uitgevoerd, zullen voet
gangers overigens niets merken.
Hoewel het aantal Watts heel
hoog lijkt, is het, uitgesmeerd
over twee minuten, niet meer
dan het equivalent van 4 kilo-
Wattuur. De stroomstoot is
Een Britse onderzoeker is bezig
een stroomstoot door een vezel te
jagen. foto»ap
evenwel ongelooflijk kort. On
derzoekers hopen dat de appa
ratuur waarop het experiment
wordt uitgevoerd harde gege
vens zal opleveren over de om
standigheden in het hart van
een ster.
S BOUWMANS
De droom is, dat ééns elektrici
teit door een kabel loopt, zon
der onderweg stroom te verlie
zen. Nu gaat bij stroom trans
port steeds energie verloren
door elektrische weerstand. Su
pergeleidend materiaal, waarbij
de weerstand in bepaalde om
standigheden verdwijnt, lijkt de
oplossing van het probleem.
Helaas is het nog maar heel be
perkt te gebruiken.
Het verschijnsel doet zich alleen
voor bij bepaalde metalen en
materialen die sterk gekoeld
zijn, met vloeibare helium of
stikstof, tot temperaturen lager
dan min 150 graden Celsius.
Een moeilijk toepasbaar en
kostbaar procédé.
Recent maakten onderzoekers
in twee wetenschappelijke tijd
schriften melding van afzonder
lijke experimenten, waarbij ze
erin slaagden een materiaal te
ontwikkelen dat al bij min 23
graden Celsius een elektrische
weerstand van (bijna) nul heeft.
Nog maar een graad of 40 ver
wijderd van de ideale warmte
kamertemperatuur waarin
supergeleiding mogelijk zou
moeten zijn om er veel en heel
praktisch gebruik van te kunnen
maken.
In Nederland wordt terughou
dend op de publikaties gerea
geerd. Supergeleidingsexpert
prof. dr. H. Rogalla van de
Technische Universiteit Twente
is afwachtend. En ook dr. Cees
Dekker, wetenschappelijk me
dewerker van de vakgroep su
pergeleiding van de TU Delft,
wil eerst zien wat een herhaling
van de experimenten door an
dere onderzoeksgroepen ople
vert.
In het ene artikel mist Dekker
een gedegen wetenschappelijke
onderbouwing van het experi
ment, terwijl hij ook vraagte
kens plaatst bij het andere nog
niet officieel gepubliceerde arti
kel. „Volgens mij is het een
storm in een glas water".
Supergeleiding is een natuur
kundig verschijnsel dat in 1911
werd ontdekt door de Leidse
hoogleraar Kamerlingh Onnes
en G. Holst. Het doet zich voor
in bepaalde metalen (bijvoor
beeld lood, of de legering niobi-
umgermanium) bij het absolute
nulpunt, min 273,15 graden
Celsius. Lange tijd was de vin
ding alleen van academisch nut.
Tot onderzoekers medio ja^en
tachtig die temperaturen al
maar wisten terug te brengen
en ook materialen ontwikkelden
waarbij een 'hoge' temperatuur
al tot supergeleiding leidde. Het
record werd bereikt met een ko
peroxide-materiaal op minus
140 graden Celsius. „Voor een
gemiddeld mens is dat ijskoud,
voor ons is dat al hoog", zegt de
Delftse wetenschapper Cees
Dekker.
Inmiddels wordt het verschijn
sel toegepast bij magneten-
bouw, in medische apparatuur
(mri) en voor zeer gevoelige de
tectieapparatuur, bijvoorbeeld
om onderzeeërs op te sporen.
Ook hebben vindingen op dit
terrein al geleid tot de ontwik
keling van snellere en compac
tere computers. Dekker zelf
denkt dat in de nabije toekomst
vooral nog wat vooruitgang zal
worden geboekt bij het omlaag
brengen van de kritische tem
peratuur van min 140 graden.
Mocht het inderdaad al moge
lijk zijn supergeleiding te ver
krijgen bij vrieskisttemperatuur,
dan zal de man in de straat daar
nog niet veel van merken,
meent Dekker. „Voor toepassin
gen die nu al bestaan, wordt het
koelen veel gemakkelijker en
goedkoper'Stroomtransport
zonder elektriciteitsverlies is
dan nog altijd niet mogelijk.
„De elektriciteitskabels hoeven
voorlopig nog niet vervangen te
worden".
LEEUWARDEN
NDUK
Schliemanns vrouw Sophia, be
hangen met een deel van de siera
den die in Troje werden opgegra
ven. foto npa
Kunstschatten zijn sinds mensenheugenis mikpunt van
diefstal, verduistering en roof. De oude Romeinen sleep
ten al karrevrachten Griekse kunst naar Rome, Napoleon
stroopte het Vaticaanse museum af, de Duitsers brachten
in de Tweede Wereldoorlog wagonladingen vol kunst uit
alle windstreken naar de Heimat. Pas eind achttiende
eeuw komt er voor het eerst wetgeving ter bescherming
van het culturele erfgoed. Later worden er multi- en bila
terale verdragen gesloten die het teruggeven van gestolen
kunst regelen. Tegenwoordig zit er redelijk schot in het
teruggeven van onrechtmatig verkregen kunst, maar de
lijst van verdwenen kunstschatten is nog altijd lang.
Meador maakte deel uit van
het geallieerde leger en stuurde
de-schat brutaal per post naar
zijn huisadres in de VS. Na de
oorlog wist uiteraard niemand
waar de schat gebleven was. Pas
in 1990 dook ze weer op, ergens
in de staat Texas. Joe Meador
was toen sinds twee jaar dood.
Zijn erfgenamen (lees: hun ad
vocaten) achtten de tijd rijp om
met de Quedlinburgschat in de
openbaarheid te treden.
In de VS is juridisch vastge
legd dat iemand die kunst ont
vreemdt er geen enkele aan
spraak op kan maken. Ook als
het gestolen object verkocht
wordt aan een onschuldige ko
per, behoudt de oorspronkelijke
eigenaar het eigendomsrecht.
Maar om een gestolen kunst
werk terug te krijgen, moet de
oorspronkelijke eigenaar een
claim indienen bij de rechter en
bewijzen dat hij de echte eige
naar is. In de VS verjaart een
kunstdiefstal in de meeste sta
ten na 50 jaar, maar als de wet
tige eigenaar ook na die periode
zijn eigendomsrecht kan bewij
zen, krijgt hij alsnog zijn kunst
werk terug.
Eens gestolen blijft gestolen,
maar er school in het geval van
en aantal verdwenen
I kunstschatten is on-
langs boven water ge
komen en daarover brandde di
rect een juridische strijd los. Bij
vermissing van kunstvoorwer
pen met een belangrijke sym
bolische waarde kan de natio
nale trots aangetast zijn. Zoals
bij de Elgin-marbles, de be
roemde beelden van het
Atheense Parthenon die in het
British Museum staan tentoon
gesteld. Vaak ook beloopt de
waarde van verdwenen kunst
schatten tientallen miljoenen
guldens en dat is een robbertje
juridisch vechten wel waard.
De verdwenen schat van
Quedlinburg (Duitsland) is een
goed voorbeeld hoe munt werd
geslagen uit geroofde kunst.
Niet door de dief, maar door
zijn erfgenamen. In april 1945
ontvreemdde de Amerikaanse
soldaat Joe Meador uit een
mijnschacht bij Quedlinburg
een kist met een 14de-eeuws
manuscript, met juwelen afge
zette relieken en andere mid
deleeuwse kostbaarheden.
de Quedlinburgschat een geme
ne adder onder het gras. De
Duitse regering had namelijk
geen claim ingediend, omdat
men gewoon niet wist wie de
schat had gestolen en waar ze
zich bevond. Ten tweede was de
dief overleden en de diefstal bij
na verjaard. Deze situatie
bracht de advocaten ertoe om
de erfgenamen van Joe Meador
naar voren te schuiven als 'eer
lijke vinders'.
Om de schat weer in Duits
bezit te krijgen en niet in een
juridisch wespennest verzeild te
raken (met hoge kosten), be
sloot de Duitse regering de erf
genamen een 'vindersloon' te
betalen van rond de 7 miljoen
gulden.
Toen het beroemde veiling
huis Sotheby's de veiling van de
laat-Romeinse Sevsoschat aan
kondigde (.eigendom' van de
markies van Northampton), eis
ten de regeringen van Libanon,
Kroatië en Hongarije de schat
direct op. Het enige wat men
van de Sevsoschat wist, was dat
die in de jaren zeventig was op
gegraven.
De schat bestaat onder ande
re uit veertien fraai bewerkte
zilveren schalen en zou meer
dan 100 miljoen gulden waard
zijn! Wat de inhoud van de
claims van de eisende landen
precies zal zijn, is nog niet dui
delijk. Om een succesvolle
claim in te dienen, moet wor
den aangetoond dat de schat uit
het betreffende land afkomstig
is en dat de schat werd ont
vreemd op 'het moment dat
wetten, die het culturele erfgoed
beschermen, in werking waren.
Ronduit sensationeel was de
herontdekking in 1992 van het
Goud van Troje in het Moskou-
se Poesjkin Museum. De uit on
geveer 2100 voor Christus date
rende goudschat was in 1873
door de Duitser Heinrich
Schliemann in Turkije opgegra
ven. Het maakte hem op slag
wereldberoemd. Op aandringen
van vooraanstaande landgeno
ten schonk hij de schat in 1879
aan een Berlijns museum. Daar
stond hij tot het eind van de
Tweede Wereldoorlog tentoon
gesteld.
Toen de bombardementen
van de geallieerden heviger
werden en de Duitse nederlaag
onafwendbaar was, werd veel
kunst in allerijl ondergebracht
in kloosters, mijnschachten en
grotten. Wisselgeld voor later,
dachten de Nazi's, maar ze
kwamen bedrogen uit. Want
wat de Duitsers aan kunst uit de
Sovjet-Unie hadden geroofd,
werd door de Sovjets net zo
hard weer teruggeroofd.
Nu de Sovjet-Unie uiteen is
gevallen, wordt pas duidelijk
hoeveel vermiste kunst zich in
de nieuwe republieken bevindt.
Berlijn haalde in elk geval opge
lucht adem toen het Goud van
Troje weer boven water kwam.
Bilaterale verdragen met de
Russen onder Jeltsin regelen na
melijk de teruggave van van el
kaar gestolen kunst. Maar de
Russen hebben opeens niet zo
veel haast meer met de uitvoe
ring van het verdrag. Met de
huidige politieke problemen
willen ze geen uitverkoop hou-
den van kostbare kunstvoor
werpen.
Om heetgebakerde commu
nisten en nationalisten kalm te
houden, is de Duitse claim niet
eens officieel bevestigd. De Rus
sen zeggen dat het Goud van
Troje eerst wordt onderzocht
door Russische experts. Dan
volgt een tentoonstelling in
Moskou, die daarna naar Tur
kije en Griekenland verhuist.
Wat er daarna mee gebeurt,
weet niemand. Want aan de
claim van de Duitsers hangt ook
een vies luchtje. Schliemann
bakte de Turken namelijk een
enorme poets. Toen hij de schat
had gevonden, liet hij snel in
Parijs een replica maken en
overhandigde die aan de Tur
ken. De echte schat smokkelde
hij het land uit.
Al jaren worden in de ijskappen
op Antarctica en Groenland die
pe gaten geboord. Kilometers
diep. De immense ijskappen die
in de loop van honderdduizen
den jaren laag voor laag zijn ge
vormd, vertegenwoordigen na
melijk een stuk historie van het
aardse klimaat. In het ijs liggen
de sporen besloten van tempe
ratuurwisselingen en van stof-
en gasconcentraties in de at
mosfeer sinds onheuglijke tij
den.
Hoe dieper de boorcilinders
in het ijs doordringen, des te
ouder het materiaal doorgaans
is dat naar boven wordt ge
haald. Op het Russische onder-
zoeksstation 'Vostok' is men op
die manier al doorgedrongen
tot ijslagen die, in de vorm van
sneeuw, bijna 500.000 jaar gele
den ontstonden en op Groen
land heeft men uit twee, bijna
drie kilometer diepe boorgaten
ijs gevonden dat ongeveer
95.000 jaar geleden werd ge
vormd.
Eén van de meest spectacu
laire ontdekkingen van dit ijzige
onderzoek was, eind vorig jaar,
dat het eind van de laatste ijs
tijd, 10.500 jaar geleden, ge
paard ging met een reeks van
opvallend abrupte tempera
tuurveranderingen die zich bin
nen enkele tientallen jaren vol
trokken. Daarbij was sprake van
verschillen in temperatuurge-
middelden tot bijna tien gra
den.
De twee boorgaten op Groen
land liggen een kleine 30 kilo
meter uit elkaar. De één is ge
noemd 'Greenland Ice-core
Project', kortweg 'GRIP'. Hier
kijkt men vooral naar de iso
topen- en chemische samen
stelling en de leeftijd van het
materiaal. De ander heet
'Greenland Ice-sheet Project-2'
kortweg 'GISP2'. Zoals de bena
ming al doet vermoeden con
centreert men zich hier vooral
op de gelaagdheid van het ijs.
De verschillen in zowel de ge
laagdheid als het hellingspa
troon tussen 'GRIP' en 'GISP2'
leverde onlangs een nieuw,
maar wel verwacht gegeven op.
Het blijkt namelijk dat ter hoog
te van 'GISP2' de ijslagen ge
deeltelijk over elkaar heen ge
vouwen liggen. Dit is het resul
taat van onderlinge verschillen
in stromingssnelheden in de
diepte, waarschijnlijk als gevolg
van dieper gelegen obstructies
zoals omhoog stekende rots-
kammen van het onderliggende
land zelf.
Hetzelfde effect zien we ook
bij aardlagen die, in de loop van
honderdduizenden tot miljoe
nen jaren, door enorme krach
ten in de aardkorst als een sa
mengedrukt tafelkleed worden
geplooid en over elkaar heen
gelegd. Het maakt ouderdoms-
bepalingen van in die sedi-
mentslagenlagen gevonden fos
sielen extra ingewikkeld.
De opgevouwen gelaagdheid
bleek onlangs uit de verdeling
van lichte en zware
(zuurstof)isotopen als functie
van de diepte. Jonge ijslagen
bleken onder een oudere laag te
liggen in plaats van andersom
en boven die oude laag trof
men juist weer de omgekeerde
ouderdomsverdeling aan. Een
duidelijke aanwijzing voor een
'tijdvouw'. Dat betekende overi
gens een bevestiging van wat
men bij 'GRIP' al eerder had ge
vonden: een ietwat steilere hel
ling van de ijslagen bij toene
mende diepte. Als het ware een
eerste aanzet tot de 'krul' bij
'GISP2', 28 kilometer verderop.
Ter hoogte van 'GRIP' is spra-
Het 'ijsreliëf' van Groenland, samengesteld met radarapparatuuraan
boord van een satelliet. Ook de stromingspatronen kunnen in kaart
worden gebracht. foto npa
ke van een veel gelijkmatiger
toename van de ouderdom. Re
cent geanalyseerde ijsmonsters
die de afgelopen zomer, van
een diepte van 2670 meter naar
boven werden gehaald, brach
ten een niet minder spectacu
lair gegeven aan het licht: de
voorlaatste, interglaciale tijd
kende veel heftiger klimaat
veranderingen dan die nu.
De laatste ijstijd begon onge
veer 110.000 jaar geleden en
werd voorafgegaan door een
bijna 30.000 jaar durende, rela
tief warme(re) periode. Maar zo
warm blijkt het helemaal niet
geweest te zijn; zeker wat be
treft stabiliteit verschilde het
hemelsbreed met het huidige,
dat ruim 10.000 geleden begon.
Analyses van de ijsmonsters
van 'GRIP' laten zien dat die tijd
gekenmerkt werd door gemid
delde temperaturen, soms iets
warmer dan de huidige maar af
gewisseld door meer en veel en
veel koudere perioden. Deze
schommelingen voltrokken zich
binnen 10 a 20 jaar. Sommige
geologen denken dat er toen op
gematigde breedten zelfs 'zo
mers' moeten zijn geweest
waarbij de gemiddelde tempe
ratuur nauwelijks boven het
vriespunt uitkwam.
DEN HAAG ALBERT BEINTEMA
Tristan da Cunha, in de zuidelijke Atlantische Oceaan,
is het meest geïsoleerde eiland ter wereld. De zee is er
rijk aan voedsel, dus barst het er van de pinguïns, al
batrossen en stormvogels, die binnen een straal van
1000 kilometer nergens anders kunnen broeden. Daar
leeft een bijzonder waterhoentje, dat niet kan vliegen.
Het is verder alleen te vinden op het nabij gelegen ei
land Gough. Dat beestje wilde ik zelf wel eens aan
schouwen.
Tristan is een vulkaan met een hoogte van 2000 me
ter en een doorsnede van 10 kilometer, aan alle kanten
omgeven door bloedstollend steile kliffen tot 600 meter
hoogte, met onheilspellende wolkenmassa's die om de
berg heen kolken. Aan één kant ligt onderaan de steile,
zwarte wand een smal groen plateautje. bjat en winde
rig-
Daar leiden 297 zielen een eenvoudig bestaan. Ze le
ven van de verbouw van aardappelen, het vissen op
kreeft en het uitgeven van postzegels. Zij hebben het
niet zo op buitenstaanders en wensen zeker niet uitge
maakt te worden voor onwetende eilanders. Gemakke
lijk kom je er niet. Er zijn slechts 8 scheepsverbindin
gen per jaar, met beperkte accommodatie. De Eilan-
draad bepaalt of je op het eiland mag komen. Die ver
gadert niet vaak. Bovendien doet de post er maanden
over. Dus moet je geduld hebben. Voordat je dan ver
voer geregeld hebt ben je al gauw twee jaar bezig.
Een door een hond doodgebeten waterhoen. De eilanders
haten de vogels en zetten de honden op tegen de hoentjes.
foto albert beintema
Al die moeite had ik er voor over om naar die speciale
waterhoentjes te kijken. We weten tenslotte niet eens
met welk waterhoentje we te maken hebben. Het hoen
tje van Tristan is in 1861 beschreven en in 1873 uitge
storven verklaard. Er zijn twee huidjes bewaard geble
ven, in het Brits Museum.
In 1891 werd een identiek hoentje ontdekt op het
buureiland Gough, 400 kilometer verderop. Dat hoentje
wordt niet met uitsterven bedreigd. In deze eeuw be
dachten wetenschappers dat het onwaarschijnlijk was
dat waterhoentjes tot nietvliegende hoentjes zouden
evolueren op twee eilanden, zonder van elkaar te ver
schillen. Die twee bewuste huidjes zouden per ongeluk
een verkeerd etiketje gekregen kunnen hebben en het
Tristanhoentje zou dan nooit bestaan hebben.
Toevallig wist ik dat de hoentjes op Tristan al lang
vóór 1861 door velen zijn gezien, gevangen en gegeten.
In 1972 heb ik daarover gepubliceerd en in 1973 wer
den op Tristan levende waterhoentjes gevonden, ver
van het dorp, in een onherbergzaam gebied. Zijn nu de
Tristanhoentjes herontdekt? Of zijn zij afkomstig van
Gough? Er is immers geen verschil te zien en in 1956
zijn vogels van Gough op Tristan losgelaten door bio
loog Swales, die beter had moeten weten. Inmiddels
hebben zij zich over tweederde van het eiland verbreid
en de bewoners haten ze. Zij zeggen dat ze de eieren
van albatrossen lek pikken en leeg slobberen, terwijl die
grote stomme beesten daar niks tegen doen. Begin
1993 is Swales naar Tristan geweest om bloed te halen
voor een collega die met DNA-onderzoek wil vaststellen
met welk hoentje we te maken hebben en in oktober
ben ik er geweest om te kijken wat ze met die albatros
eieren uitspoken. Welnu, ik heb ze gezien: hoentjes, al
batrossen en eilanders. Ik heb niet gezien dat hoentjes
eieren jatten, maar dat komt natuurlijk doordat ik een
onwetende buitenstaander ben, diploma's of niet. Dat
gevoel kende ik overigens al. Ik heb mij ooit als Hollan
der met Friese kievitseieren bemoeid.
Dramatische groei
keelkanker onder
kinderen Oekraïne
LEEUWARDEN HERMAN DAMVELD
Het aantal door de Tsjernobyl-
ramp veroorzaakte gevallen vat
keelkanker bij kinderen groeit
dramatisch. Dat heeft de We-
reldgezondheids-organisatie
(WHO) na onderzoek in de Oek
raïne vastgesteld. Vijftig keer zo
veel kinderen als verwacht lij
den er aan. Inmiddels blijft de
dreiging van een nieuwe ramp
met de in 1986 verongelukte
kerncentrale bestaan.
Rond de centrale is kort na het
ongeluk een omhulling ge
bouwd, de zogeheten sarcofaag
Deze omhulling staat op instor
ten, waardoor weer radioactievt
stoffen kunnen vrijkomen. De
sarcofaag kan een flink pak
sneeuw niet verdragen.
De regering van de Oekraïne
schreef twee jaar geleden een
prijsvraag uit voor plannen om
de sarcofaag te redden. Een
Franse onderneming won deze
zomer. Het Kernenergie-agent-i
schap van de OESO, het samen
werkingsverband van de rijke j
landen, was het niet eens met
deze prijsvraag.
Dit agentschap heeft de rege
ring van de Oekraïne er toe be
wogen om eerst een studie uit
te laten voeren naar de voor
waarden voor het oplappen van
de rampcentrale. Die studie zal
in september '94 gereed zijn.
Pas dan kan de opdracht tot
verbetering verstrekt worden.
Verzonken stad
nabij Split
ZAGREB DPA
Archeologen hebben in de
buurt van de Kroatische haven-1
stad Split, aan de Dalmatische
kust, de restanten van een ver
zonken stad uit de oudheid ont
dekt. Deskundigen vermoeden
dat zij op de helleense stad Si-
cula zijn gestoten, die als een
van de belangrijkste handelsha
vens in de omgeving gold. „De
gebouwen hebben ondubbel-
zinnig kenmerken van de hel
leense cultuur", verklaarde de
archeologe Ivanka Bilic.
De speurtocht naar de stad, die
al in de werken van de Romein
se schrijver Plinius voorkomt,
heeft meer dan 100 jaar niets
opgeleverd. Duikers ontdekten
de nederzetting twee tot zes
meter onder het wateropper
vlak. Een deel van de gebouwen
zou in zeer goede staat zijn. De
onderzoekers hebben tot nu toel
gouden en aardewerken voor
werpen aangetroffen en mun
ten uit de 2de tot 5de eeuw na
Christus.
UTRECHT ANP
Landbouwgewassen dienen
vóór de produktie van voedsel,
maar zij kunnen ook worden
gebruikt voor de vervaardiging
van kunststoffen, wasverzach-
ters en andere produkten. Dat 1
blijkt uit een onderzoek van
Utrechtse biologen. Zij slaagden
erin verschillende soorten plan
ten zodanig genetisch te veran
deren, dat deze grote hoeveel
heden zogenoemde fructanen
produceren. Deze suikerachtige
stoffen kunnen als grondstof
worden gebruikt voor produk
ten die nu nog uit aardolie wor
den vervaardigd.
Voor de resultaten van het on
derzoek van de vakgroep Mole
culaire Celbiologie van de Rijks
universiteit in Utrecht is inmid
dels octrooi aangevraagd. Het
zaadveredelingsbedrijf Van der
Have uit Rilland heeft een optie
op de rechten.
Tot nu toe was alleen de cicho
reiwortel een bron van fructa
nen. Nadeel van de cichorei
wortel is echter, dat deze slechts]
laagpolymere fructanen levert.
Daardoor zijn deze stoffen al
leen van nut als laagcalorische
zoetstof in voedingsmiddelen.
Voor andere industriële toepas
singen is hoogmoleculair fruc-
taan nodig.
De onderzoekers gebruikten
een bepaald gen dat planten
aanzet tot de produktie van een
enzym. Dit zet sucrose, de che
mische naam voor consumptie
suiker, om in hoogmoleculaire
fructanen. Deze kunnen op een
eenvoudige manier uit de plan
ten gewonnen worden. Het Ril-
landse bedrijf werkt nu aan de
'inbouw' van de genen in be
langrijkeakkerbouwgewassen
zoals suikerbiet.
