'De markt is
verzadigd, je bent nummer zoveel'
Parlementaire enquête wrikt aan de wortels van de overlegdemocratie
Feiten &Meningen
MAANDAG 14 JUNI 1993
2
De blijvers en de wijkers in het DAF-drama
kering ophoesten. Hoogst on
eerlijk, klaagt hij. Met deze baan
zou Van Kessel onder de zie
kenfondsgrens zakken en er,
schoon in het handje, niet
slechter van worden.
De ex-magazijnadministrateur
komt terug. Hij kijkt gespeeld-
droevig, dan breekt een big
smile door. ,,Ik heb een baan,
maandag beginnen." Bij de Ber-
geykse vestiging van het Campi-
na-concem moet hij de compu
ter voeden met koffiemelk-re-
cepturen, 36 uur per week.
Met de verdiensten valt te le
ven. Hij moet alleen z'n vakan
tie, met de caravan door Frank
rijk, schrappen. „Dat zullen ze
thuis (zijn vrouw Els en de twee
kinderen) lekker vinden." Maar
dat is van later zorg. Johan
wordt gefeliciteerd. Goedkoop
ijstaarten eten, grappen de ma
ten. Toch nog een lichtpuntje
achter de sombere gordijnen.
De achterblijvers klampen zich
vast aan Johans laatste ervaring
op de Brabantse arbeidsmarkt.
Blijvers
Onder de blijvers bij het bedrijf
is het niet louter rozegeur en
maneschijn. „Ik voel het als een
morele plicht er het beste van te
maken", schetst administrateur
André van den Broek, dik 20
jaar DAF'er. Hij wil zijn steentje
bijdragen om het nieuwe bedrijf
te laten bloeien; voor de 45 man
die van zijn afdeling zijn ver
dwenen, voor de 55.000 Neder
landers die de knip hebben ge
trokken in de actie 'Honderd
piek voor de fabriek', voor zijn
gezin.
Het begin is zwaar geweest, ze
ker de eerste dagen. „Je miste je
collega's, maar je moest door."
Van den Broek heeft de indruk
dat de zaak nu redelijk mar
cheert. Het gebrek aan onder
delen wordt langzamerhand
verholpen, de produktie van de
wegreuzen komt op toeren.
„We zijn overgegaan tot de orde
van de dag, we zitten nu een
maal in deze boot."
Gerard Smits van de afdeling
ontwikkeling moet aanpoten.
Zijn ploeg zes van de elf vak
broeders zijn terug doet
evenveel werk als voor de dreun
en meer. „Er wordt hard ge
werkt om voor de RAI in februa
ri toch iets nieuws te presente
ren; dat verwacht niemand van
deDAF."
De klap in de knip voelt de 30'er
nog steeds. Smits heeft vorig
jaar, gesterkt door de rooskleu
rige bedrijfsresultaten van toen,
alle spaarcenten in DAF-aande-
len belegd. Voor 6000 piek. De
waardepapiertjes zijn net ver
kocht, twee kwartjes stuk. Ze
hebben nog 400 gulden opge
bracht.
Smits levert twee jaar lang 10
procent van zijn salaris in voor
het ondersteuningsfonds. Daar
mee worden ontslagen DAF'ers
geholpen. „Dat betekent dat ik
250 gulden netto minder in de
maand te besteden heb, toch
een behoorlijk bedrag. Gelukkig
zit ik nog in het ziekenfonds."
Hij koestert hoop voor de nieu
we onderneming. De niet gerin
ge voorraad onverkochte trucks
van het failliete bedrijf is voor
weinig aan de kersverse ven
nootschap vermaakt. Een aardig
startkapitaaltje, cijfert Smits.
„En de transportbedrijven zul
len toch een keer hun wagen
park moeten vervangen..?"
DEN HAAG MARC PEEPERKORN
Het openbare deel van de parlementaire
enquête zit erop. In vijf weken tijd namen
45 getuigen plaats in het beklaagdenbankje
tegenover de enquêtecommissie. Hoewel
gesterkt dooreen mediatraining legden zij
onder ede en toeziend oog van de media de
zwakheden van het sociale stelsel bloot.
De parlementaire enquête richt zich op de
werknemersverzekeringen (Ziektewet, ar
beidsongeschiktheidswetten, Werkloos
heidswet) en de uitvoering ervan in de jaren
tachtig. Inmiddels zijn deze wetten goed
voor een jaarlijkse omzet van circa 45 mil
jard gulden. 1 let relaas van de uitvoerders,
de medewerkers van bedrijfsverenigingen,
de Sociale Verzekeringsraad en de Gemeen
schappelijke Medische Dienst, is onthuts
end. Dat van hun bestuurders (werkgevers
en vakbonden) en de politici doet er niet
vooronder.
„De tijd was niet rijp om te doen wat moest
gebeuren", verklaarde oud-staatssecretaris
van sociale zaken De Graaf. Vanaf het begin
van de jaren zeventig lagen de cijfers over
de alarmerende groei van het aantal
WAO'ers op tafel, ook bij de politieke partij
en. Maar men stond erbij en keek er liever
niet naar.
Neem de bedrijfsverenigingen, de uitke
ringsverstrekkers, bestuurd door werkge
vers en vakbonden. Alles binnen deze orga
nisaties was erop gericht zo snel mogelijk
een uitkering te verstrekken. Een 'weggeef-
cultuur', die voorkwam dat werknemers be
roep aantekenden tegen de beslissing van
de bedrijfsvereniging.
Volumebeleid, gericht op minder uitkerin
gen, is geen wettelijk taak voor de bedrijfs
verenigingen, betoogden verschillende me
dewerkers. Voorstellen tot samenwerking
tussen bedrijfsverenigingen onderling of
met de arbeidsbureaus om meer arbeidson
geschikten aan een baan te helpen, werden
om zeep geholpen.
De bedrijfsverenigingen duldden geen in
dringers. „Zij geven hun macht niet graag
uit handen", zei oud-CDA-kamerlid Weij-
ers. Een effectief volumebeleid strookte ook
niet met de belangen-van werkgevers- en
werknemersorganisaties. De eersten ge-
bruikten de WAO als dumpplaats voor over
tollig personeel. En de vakbonden kozen.
bij gebrek aan animo bij
bedrijven arbeidsonge
schikten te herplaatsen,
voor een WAO-uitkering
die beter was (en is) dan
de WW.
De Gemeenschappelijke
Medische Dienst (GMD,
het keurings- en bege
leidingsorgaan voor ar
beidsongeschikten) was
daarbij geen sta-in-de-
weg. Artsen keurden in
tijden van grote werk
druk werknemers zelfs
ongezien af. Flet me
disch oordeel was door
slaggevend, waarbij de nadruk vooral lag op
wat de werknemer niet meer kon.
Het toezicht door de Sociale Verzekerings
raad (SVr) was een lachertje. Werkgevers-
en werknemersvertegenwoordigers hebben
tweederde van de SVr-zetels in handen en
waren niet genegen veel invloed op de be
drijfsverenigingen uit te oefenen.
Niet alleen ontbrak het de politiek aan goed
zicht op de uitvoeringsorganisaties, het in
teresseerde de politieke
partijen in de jaren tach
tig ook nauwelijks. Met
name CDA en PvdA wa
ren meer gespitst op het
verstrekken van goede
uitkeringen en het druk
ken van de werkloos
heidscijfers dan op volu-
me-beleid in de WAO.
Altijd werd er wel een
groep ontdekt die buiten
de boot viel, waarna
wetswijziging een feit
was. De wetgeving groei
de als kool, wetten waar
van de politici wisten dat
ze maar moeilijk uitvoerbaar waren.
Pogingen de sociale wetten op een andere
wijze uit te voeren, stuitten op verzet van de
sociale partners. Daarbij liepen de opvattin
gen van de partijen over de toekomst van
de sociale zekerheid uiteen. Een verdeeld
heid die door de werkgevers en vakbonden
behendig werd uitgebuit.
De verplichte advisering over wetsvoorstel
len door de SVr en de Sociaal Economische
Raad (SER), beiden gedomineèrd door de
sociale partners, was daarbij een steuntje in
de rug. Adviezen bleven lange tijd uit of wa
ren negatief.
Overlegeconomie
Dat de politiek geen vuist kon en wilde ma
ken, ligt opgesloten in de overleg-democra-
tie die Nederland kent. Overeenstemming
met de sociale partners over de hoofdlijnen
van beleid is een groot goed, zei De Graaf.
Dat geeft de partners een hecht verankerde
machtspositie.
Waar de politiek enerzijds een beroep doet
op werkgevers en vakbonden om loonmati
ging en het scheppen van werk, kan zij hen
niet op andere terreinen schofferen. Als een
olifant door deze porceleinkast van overleg
denderen is desastreus, waarschuwde oud
minister van sociale zaken De Koning. De
overlegeconomie is een diep gewortelde
Nederlandse traditie.
Het zijn de gevolgen van deze folklore die
de parlementaire enquête blootlegt. De ge
delegeerde macht aan de sociale partners
bij de uitvoering van de sociale wetten en
de innige wens tot consensus verlammen
elke poging tot verandering. Het is de on
macht van de collectieve macht.
De enquêtecommissie is niet de enige die
voorzichtig wrikt aan de wortels van de
overleg-democratie. Onlangs verscheen het
rapport 'Raad op Maat' van de commissie-
De Jong die voorstelt fors te snoeien in het
aantal adviesorganen. Het kabinet wil af
van de verplichte advisering door de SER en
minister De Vries van sociale zaken toont
zich steeds sceptischer over de inbreng van
de sociale partners.
De vraag of het consensusmodel zichzelf
heeft overleeft is des te klemmerder daar
het zich niet tot de sociale zekerheid be
perkt. De gezondheidszorg is een ander
aansprekend terrein waar overleg een grote
rol speelt. De vele mislukte pogingen daar
zijn ondernomen om de kosten te beper
ken, lijken verdacht veel op de vruchteloze
voorstellen voor de sociale zekerheid.
Daarmee lijkt het vermoeden bij de sociale
partners terecht dat het rapport van de par
lementaire enquête, dat in september ver
schijnt, als als breekijzer kan dienen om
hun machtsposities te slechten. Om te be
ginnen in de sociale zekerheid.
Het oogt als de aula van een uitvaartcentrum. Donker
bruine gordijnen hangen bewegingloos voor de ven
sters van de sombere torenflat. De sfeer binnen is nave
nant. In het DAF-bemiddelingscentrum ontmoeten de
'slachtoffers' van de genadeslag voor het onverwoest
baar geachte vrachtwagenconcern van 'meneer Huub'
en 'meneer Wim' van Doorne elkaar. Om sollicitatie
brieven te leren schrijven, om te reageren op de spaar
zame vacatures èn om de opgekropte woede van zich af
te bijten. Als ze het kunnen opbrengen tenminste. Tot
eind augustus hebben ze nog hun éigen honk in Eind
hoven, dan gaan de 14 arbeidsbureaus in de streek over
tot de orde van de dag.
Johan van Kessel sombert. De
44-jarige magazijnmeester, een
van de 2.750 DAF-ontslagenen
op die zwarte februari-zaterdag,
heeft net zijn achtste sollicita
tiegesprek achter de kiezen. Het
zuivelconcern Campina in
Bergeyk zoekt een administra
tieve kracht voor de vakantie.
„Ze hebben van alles over com
puters gevraagd, daar weet ik
niet zo gek veel van", zegt hij
droevig. De moed zakt in de
schoenen, definitief uitsluitsel
krijgt hij in de loop van deze
doordeweekse morgen.
Collega-werkzoekenden aan de
'stamtafel' van het DAF-bemid-
delingscentrum, het speciale ar
beidsbureau voor de getrou
wen, knikken instemmend. Ze
kennen de nukken en grillen
van het Brabants zakenleven.
Eén dist er zijn belevenissen op
bij een Budels bedrijf in katten-
krabpalen. Eindhovense gega
digden zijn meteen gesneuveld:
als de nood aan de man zou
zijr^, moest de gezochte man-
/vrouw subiet ter plekke kun
nen wezen. Maar dat heeft de
aankondiging niet vermeld.
Ze glimlachen, de grijzende en
kalende kerels die stuk voor
stuk 15,20, of zoals Van Kessel,
bijna 30 dienstjaren bij 'den
DAF' achter hun ndam hebben
staan. Elke dag om klokslag
kwart over acht springt Johan
op de fiets. Vandaag is hij vroe
ger uit de veren gegaan. Hij
heeft zijn dochter Marieke, net
geslaagd voor het MAVO-diplo-
ma, naar haar vakantiebaantje
gebracht. Aardbeien plukken in
25 hectare Brabants land. Zij
wel.
Vanuit de rijtjeswoning met de
verzorgde tuin zijn lust en
zijn leven pedaleert Johan ie
dere morgen naar de eerdere
residentie van het Philips Beleg
gingsfonds, nu het noodfiiiaal
voor afgedankte DAF'ers. Hij
ontmoet de oude hap, 'bladert'
door de elektronische vacature
bank, praat met zijn vaste be
middelaar.
Tijd en koffie zat. Al is hun ge
spreksstof beperkt. OVer PSV en
wonderkind Romario zwijgen
de Brabanders tot de aftrap van
het volgende seizoen. De tot nu
toe mislukte pogingen werk te
vinden en het onrecht door
DAF aangedaan; daarover gaat
het, èlkedag weer.
Over de DAF-dreun, waarbij het
personeelsbestand op een faire
manier zou worden gehalveerd,
klinkt weinig vleiends. De ware
vakman van boven de 40 jaar is
geloosd; bij de 'grote schoon
maak' zijn mensen die vroeger
vaker ziek waren, het eerst naar
buiten 'geveegd'; aan het waar
heidsgehalte van de steeds re
peterende peptalk van topman
Cor Baan „het gaat goed, het
gaat goed" wordt ernstig ge
twijfeld. Ze geloven eigenlijk
niks meer wat vanuit het direc-
Van Kessel bladert door de electronische vacaturebank.
sitief over hun DAF-centrum.
„Je houdt ritme, je ligt niet tot
elf uur in je nest en loopt niet
elke keer naar de brievenbus",
meent Reymond van Horst (35).
De maten helpen elkaar boven
dien uit het ingewikkelde dool
hof van rechten en plichten, van
GAK tot huursubsidie, van WW
tot ziekenfonds. Ze zijn eikaars
wegwijzer in de verzorgings
staat.
Lang niet alle 2.750 ontslagenen
hebben zich in het centrum ge
meld. Van de 335 Belgische
'slachtoffers' zijn er maar 35 aan
de balie verschenen. De rest laat
zich 'thuis' inschrijven. Er zit
voor de Belgen bovendien een
gevoelsmatige kant aan, meent
Jaak Meuris, ontslagen DAF-
personeelschef en nu door het
arbeidsbureau gecontracteerd
als interim-administrateur. „De
naam DAF-bemiddelingscen-
trum is al totaal verkeerd geko
zen. Veel Belgen hebben, na dit
drama, een gevoel van; D'n Hol
lander kan me kloten kussen."
Zwart gat
Er zit nog een zwart gat in het
bestand: zeker 300 werkzoeken
den hebben nooit aangeklopt in
de sombere torenflat aan de Ka-
rel V-singel. Onbekend is of ze
een andere baan hebben; ver
wacht wordt dat daar de échte
pijn zit. Stil verdriet, ongeregi
streerd.
Trainer Johan Megens, die de
cliënten van laag tot hoog
coacht voor ze effectief kunnen
solliciteren, schetst de menselij
ke gang der emoties bij ontslag.
Eerst ontkennen betrokkenen
hun lot. DAF kan niet zonder
me, menen ze. „Er waren men
sen die, als ze drie dagen vrij
hadden, nóg op de fabriek gin
gen kijken", spreekt de kenner
met een hoog sociaal academie
gehalte.
Dan volgt agressie, het onder
handelen met jezelf („ze moe
ten iets anders vinden") en de
wanhoop („het lukt me nóóit").
Velen worden een paar keer
tussen agressie en ellende ge
slingerd, zegt Megens. Pas als
iemand de diverse stadia heeft
doorgemaakt, heeft solliciteren
enige kans van slagen.
Johan van Kessel (tweede van links) aan de 'stamtafel' in het DAF-bemiddelingscentrum.
FOTO'S ROLAND DE BRUIN
Niet iedereen kruipt zelf uit het
dal. Voor sommigen is een psy
choloog ingeschakeld, gespecia
liseerd in rouwverwerking.
„DAF was voor velen toch één
grote familie", meent Megens.
Een helder beeld van de geeste
lijke ravage door de DAF-klap is
niet te geven. De in totaal 600
ex-DAF'ers die nooit iets van
zich hebben laten horen, wor
den binnenkort opnieuw per
soonlijk benaderd.
Projectleider Frank van den
Bemd van het centrum wil de
droefenis niet overdrijven. Maar
hij erkent dat een aantal ontsla
genen „zwaar door 't lint" is ge
gaan, vooral meteen na de klap.
„Toen liepen ze hier allemaal
met een zakdoek rond."
Baanvinders
tiebolwerk aan de Geldropse-
weg wordt verkondigd.
Gerard Peeters is goed voor 23
jaar Special Products, de mili
taire DAF-poot. Hij is nog niet
teruggeweest, zoals velen kan
hij dat niet opbrengen. Acht po
gingen heeft de 43-jarige draai
er van F16-onderstellen gedaan
werk te vinden, tot in de strafge
vangenis van Breda toe. „Het
leek me een uitdaging gevange
nen dit vak te leren." De bajes
blijft voor hem gesloten.
Ook Gerard heeft zijn portie sol
licitatieleed gevoeld. Een me
taalbedrijf in Oss heeft hem
welgeteld acht dagen in dienst
genomen, tot ze een jongere
kracht konden krijgen, die géén
reiskosten verlangde. „Je merkt
dat de arbeidsmarkt verzadigd
is, je bent nummer zoveel."
Toch is het niet alleen somber-
manspraat. De mannen zijn po-
Het staat voor hem als een paal
boven water dat het centrum
goed 'werk' levert. „We zijn re
delijk enthousiast, met tot nu
toe 364 baanvinders op 1.500
kandidaten. De economie hier
is afwachtend, ook door de ont
slagen bij toeleveranciers van
DAF."
Het Regionaal Bureau voor de
Arbeidsvoorziening (RBA) heeft
de drie etages met financiële en
materiële steun van DAF ge
opend. De clientèle tikt sollici
tatiebrieven op toetsenborden
van hun vorige werkgever. De
RBA-staf gaat actief voor de be
zoekers op pad. Jobhunting een
nieuw fenomeen voor de mede
werkers van het arbeidsbureau
van weleer. Zo zijn 942 vacatu
res vergaard, al zijn ze ('kok in
een Chinees specialiteitenres
taurant') niet altijd bruikbaar
voor DAF'ers met een 'metaal
achtige' achtergrond.
De kansen voor de resterende
1.130 DAF-werklozen uit het
bestand? De projectleider
schetst een somber beeld. De
economie botert niet bepaald,
de Brabander is niet mobiel, de
gemiddelde leeftijd van 42 jaar
Johan Megens schetst de emotionele gang na ontslag.
(zeven jaar hoger dan bij het
modale vaderlandse bedrijf,
door de gehechtheid aan 'den
DAF'), hun opleiding en achter
grond. „Een paar jaar geleden
hadden we een chronisch tekort
aan plaatwerkers, nu is er een
overschot." Niet echt een pré
voor het curriculum vitae...
Niettemin sluit dit centrum pal
na de zomer de poort. Dan zijn
de bezoekers aangewezen op de
veertien reguliere RBA-vestigin-
gen in de streek en gaan de 40
medewerkers terug naar hun
vorige stek of zit hun contract er
op. „Het optimale rendement
bereik je tussen de tweede en
zesde maand, daarna is het ef
fect weg", stelt de projectleider
zakelijk.
Dan verstomt ook de kritiek van
'losse' werkzoekenden, die niet
uit het overschot van het afge
slankte truck-concern stam
men. De DAF'ers worden voor
getrokken en in de watten ge
legd, hebben ze gekankerd. Jo
han van Kessel wordt er, aan de
koffietafel, weer kwaad om. Het
enige 'voordeel' dat hij en de
zijnen hebben, is dat vacatures
een week eerder aan het prik
bord in het DAF-centrum zijn
gehangen, zodat ze eerder dan
andere werklozen kunnen rea
geren. „Je moet het wel alle
maal zélf doen, ze brengen de
banen écht niet bij'je."
Schoon
Johan zoekt een spreekkamertje
om over zijn sollicitatie bij
Campina te bellen. De klus lokt,
al is het maar voor krap vier
maanden. Hij beurt nu een
WW-uitkering 70 procent
van zijn laatste DAF-loon
maar moet daarvan wél zijn
particuliere ziektekostenverze-
