Sluipwesp en galmug
verdringen gifspuit
Juichende vogels boven zinkend Waterland
Over leven
Eerste papier met keurmerk
nog deze zomer op de markt
HETVELD
Kartonnen verpakking
belangrijk voor milieu
WOENSDAG 26 ME11993
Gebruik van biologische bestrijdingsmiddelen werpt vruchten af
1 De sluipwesp, de roofmijt en de galmug. Gelijk de drie
musketiers trekken de insekten in de plantenkwekerij
j Huisman in Boskoop ten strijde tegen de witte vlieg,
I spint en bladluis. Werden tot voor kort slechts chemische
middelen ingezet om de planten gezond te houden, te-
I genwoordig wordt voor biologische bestrijdingsmiddelen
I gekozen als zich een kwaal aandient. Pas wanneer het in
zetten van natuurlijke vijanden geen effect sorteert,
wordt nog naar de gifspuit gegrepen. Maar dan nog
j slechts met mate.
boskoop adriaan brandenburg
Het bedrijf van Huisman (pot-
cultuur) werd ruim een jaar ge
leden door het Proefstation
voor de Boomkwekerijen en de
Plantenziektenkundige Dienst
benaderd mee te werken aan
een experiment in het kader
van milieuvriendelijke gewasbe
scherming. 'Een combinatie van
factoren' zette Nico Huisman,
zijn vader en zijn broer er toe
aan om met de twee instellin
gen in zee te gaan. „Niet alleen
milieu-overwegingen speelden
een rol", erkent Nico Huisman.
„De richtlijnen worden steeds
strenger. Ook met het oog op de
toekomst hebben wij onze me-
dewerkingverleend."
En niet zonder resultaat. Vol
gens de Boskoper zijn z'n plan
ten door de nieuwe werkwijze
gevrijwaard van vele kilogram
men chemische bestrijdings
middelen. Het experiment is
zelf zo succesvol dat inmiddels
een tweede bedrijf in Boskoop
zich bij de proef heeft aangeslo
ten.
Poppen
Het inzetten van de 'musketiers'
is even simpel als effectief. Om
de witte vlieg te bestrijden wor
den kaartjes waarop de poppen
van de sluipwesp zitten aan
plantjes gehangen. De sluip
wesp prikt vervolgens eitjes in
de witte vlieg waarna de larven
zich 'invreten' en het vliegje
spoedig de pijp aan Maarten
geeft. De roofmijt en larve van
de galmug worden op de blade
ren 'gestrooid' en eten de scha
delijke spint en bladluis als het
ware met huid en haar op.
Om er op toe te zien dat de
proef die past binnen het
meerjarenprogramma gewasbe
scherming slaagt, krijgt het
bedrijf wekelijks bezoek van
vertegenwoordigers van het
Proefstation en de Pantenziek-
tenkundige Dienst. Openbaart
zich een 'kwaal', dan wordt on
middellijk - al dan niet in sa
menwerking met de Landbouw
hogeschool in Wageningen -
een natuurlijke vijand gezocht.
Is die niet voorhanden, dan
wordt een middel gebruik dat
zo min mogelijk schade toe
brengt aan het milieu. Huis
man: „Hadden wij vroeger blad
luis, dan werd spul gebruikt dat
ook andere diertjes, zoals het
lieveheersbeestje doodde. Nu
wordt alleen de bladluis aange
pakt."
Kinderschoenen
De positieve ervaringen op het
bedrijf van Huisman, worden
gedeeld door Margareth van der
Horst van het Proefstation. „Het
is jammer dat niet meer kwe
kers zich met de biologische be
strijding bezighouden. Nog al
tijd worden er onnodig grote
hoeveelheden gif gebruik", stelt
zij vast. Angst dat nieuwe mid
delen onvoldoende helpen,
maar ook gemakzucht weer
Nico Huisman bij zijn planten die hij door de nieuwe werkwijze vrijwaart van vele kilo's chemische bestrijdingsmiddelen.
houden veel kwekers ervan te
gifspuit op te bergen, meent
Van der Horst.
Zij onderschrijft intussen wel
Huismans conclusie dat het ge
bruik van biologische bestrij
dingsmiddelen buiten de kas
sen nog in de kinderschoenen
staat. „Er zijn nog altijd onvol
doende middelen beschikbaar
die ook buiten bruikbaar zijn.
Dat is waar ja. Toch heb ik goe
de hoop dat binnen niet al te
lange tijd ook daar natuurlijke
vijanden kunnen worden inge
FOTO HIELCO KUIPER
zet. De ontwikkelingen op dit
gebied gaan gelukkig snel. Ook
de commerciële handel is bij
zonder actief. Het is immers
een markt voor de toekomst."
Vaartochten in Nieuwkoop
nieuwkoop» De Vereniging voor Natuurmonumenten organi
seert met Pinksteren tochten over het water in het natuurgebied
de Nieuwkoopse Plassen. Opgeven kan telefonisch (01724-8250)
tussen 18.00 en 21.00 uur. De kosten bedragen. 10 gulden per
persoon. Leden van Natuurmonumenten krijgen een rijksdaal
der korting. Kinderen tot en met 12 jaar betalen vijf gulden. In
de maand juni en ook de daarop volgende maanden wordt ook
op dinsdagavond gevaren. Op 26 juni staat er een dagtocht van
Woerden naar Noorden door het natuurgebied op het program
ma. Liefhebbers kunnen in Woerden inschepen. Bij de VW in
Nieuwkoop kan een folder worden afgehaald over de tochten
door de natuurgebieden.
Gewenste en ongewenste kruiden
boxtel Wie meer wil weten over kruiden kan op zaterdag 12 ju
ni een cursus volgen die van 10 tot 16.30 uur op het terrein van
De Kleine Aarde in Boxtel wordt gehouden. Onkruiden kunnen
een nuttige functie vervullen als bodemverbeteraar of zelfs als
groente. Onkruiden zeggen ook iets over de toestand van de bo
dem waarin ze groeien. Wie meer wil weten over de cursus, die
inclusief lesmateriaal en ecologische lunch 75 gulden kost, kan
04116 - 84921 bellen.
'Boekesteyn' in
's Graveland
natuurmonument
's graveland»
De buitenplaats van Boekesteyn
in 's Graveland wordt een na
tuurmonument.
De Vereniging Natuurmonu
menten heeft het landgoed aan
gekocht van Solvay Duphar, dat
er sinds 1950 onderzoek naar
bestrijdingsmiddelen verrichtte.
Uit bodemonderzoek is geble
ken dat het zestig hectare grote
gebied 'geen onrustbarende
verontreigingen' bevat. De koop
was mogelijk door een subsidie
vn het Rijk en de provincie
Noord-Holland.
Natuurmonumenten zelf
draagt bijna de helft van de
aankoopsom bij.
leiden monica wesseung
De eerste produkten met het of
ficieel Nederlands Milieukeur
komen deze zomer op de
markt. Fabrikanten van schrijf
blokken en briefpapier kunnen
het milieukeurmerk aanvragen.
Alleen papier dat het milieu
werkelijk ontziet en toch prima
beschrijfbaar is, mag het
milieukeurmerk voeren
Kladpapier
Schrijfblokken, schriften, ring
bandpapier, kladblokken, brief
papier en enveloppen kunnen
een keurmerk krijgen. Kopieer
en faxpapier komt voorlopig
nog niet voor een keurmerk in
aanmerking omdat dit niet aan
de strenge eisen kan voldoen.
Chloor
Om het keurmerk te krijgen,
moet het papier voor 100 pro
cent worden gemaakt van oud
papier. Dit papierafval moet
voor de helft afkomstig zijn van
papier dat door de consumen
ten is ingezameld (de bekende
oud-papier-bakken). De andere
helft mag bestaan uit resten van
de papierwarenindustrie. Snij-
sels en restanten mogen niet
worden meegeteld: dit afvalpa-
pier werd altijd al hergebruikt
en betekent geen extra milieu
winst. Het oude papier moet op
milieuvriendelijke manier wor
den ontinkt. Ook het witten van
het nieuwe papier moet onder
strenge voorwaarden gebeuren.
Chloor is uit den boze, water-
stofperoxyde mag. Niet alleen
aan de produktiekant, ook aan
de gebruikerskant worden eisen
gesteld. Zo moet het papier van
zodanige kwaliteit zijn dat vul-
peninkt er niet op uitloopt en
mag het papier niet doorschij
nend zijn. Zo wordt tweezijdig
gebruik van papier gestimu
leerd. Om dezelfde reden moe
ten blokken aan de zijkant en
niet aan de bovenkant gebon
den zijn.
zuiderwoude richard mooyman
Een paar pedaaltrappen van
Amsterdam voltrekt zich een
klein wonder. De* wind over
stemt het geraas van de Rand
stad en er ontvouwt zich een
bijna duizelingwekkend verge
zicht: grasland en water, tot aan
de horizon. Vooral niet achter
om kijken, want dan verpesten
hoogspanningsleidingen en
sombere flats het goede hu
meur. Vooruit dus, over de slin
gerende Waterlandse Zeedijk
richting oneindig.
Het water klotst zachtjes te
gen de dijk, zeilschepen schui
ven voorbij. Aan de andere zijde
een prachtig, vrijwel-onbedor
ven polderlandschap met de
ranke kerkspits van Broek in
Waterland. Een overweldigend
gevoel van ruimte, licht en stil
te. Willen die fietsers verderop
wat zachter praten?
Waterland, dat betekent gras
landen, rietvelden en vooral wa
ter. Weidevogels als grutto, tu
reluur en kievit. Broedende
grauwe ganzen, visdiefjes en
bruine kiekendieven. Kwakende
kikkers. Zonnedauw, dopheide,
veenmos, duizenden orchidee-
en, het groeit er allemaal. Een
gebied dat je stiekem voor jezelf
zou willen houden.
Maar langs de pittoreske
huisjes van Durgerdam lopen
Japanners en over de dijk ped
delen Italianen op te grote
huurfietsen. Marken ontvangt
dagelijks een armada van tou
ringcars met toeristen uit de he
le wereld. En niet te vergeten:
op warme zondagmiddagen
hijst half Amsterdam zich op de
fiets om hier frisse lucht te snui
ven.
Ach, wat zou het ook. De
weggetjes binnendoor zijn zo
goed als onontdekt. Even buiten
dorpjes Holysloot en Zuider-
woude vallen scheldende grut
to's nog fietsers aan omdat ze
hun kroost in gevaar wanen. De
geur van gemaaid gras, het jui
chen van de weidevogels en het
geronk van tractoren maakt
sentimenteel: hier is het leven
nog in orde.
Natuurlijk is dat allemaal on
zin. Onder de weelderig groene
Volgermeerpolder in Broek in
Waterland sluimert het gif. Vro
lijke bloemrijke hooilanden
De fiets is het meest ge
schikt om Waterland te ver
kennen. Echte doorstappers
kunnen ook gaan lopen. Op
enkele plaatsen zijn kano's
en roeiboten te huur. De re
servaten en particuliere
graslanden zijn niet alle
maal vrij toegankelijk, maar
kunnen uitstekend van weg
of water worden overzien.
Het gebied is ook per
openbaar vervoer bereik
baar: de NZH-lijnen 110 en
111 vertrekken vanaf Am
sterdam CS respectievelijk
naar Broek in Waterland-
/Monnickendam en naar
Monnickendam/Marken.
GVB-bus 30 rijdt van Am
sterdam-Noord naar Dur
gerdam, Ransdorp en Holy
sloot. Voor meer informa
tie: VW Monnickendam-
Marken, telefoon 02995-
1998. De VW verkoopt ook
boekjes met fietsroutes.
Staatsbosbeheer houdt een
beperkt aantal vaarexcur-
sies. Voor inlichtingen
daarover: telefoon 072-
191700.
Het vrijwel onbedorven polderlandschap bij Zuiderwoude. Op de achtergrond de kerktoren van Monnickendam.
FOTO HANS VAN WEEL
hebben plaats gemaakt voor
eentonig turbo-gras. Boeren
vermorzelen met hun steeds
grotere trekkers en maaimachi-
nes hele generaties jonge wei
devogels, waaronder broedsels
van de zeldzame kemphaan.
Ton Pieters - woeste baard,
rebelse oorring - beheert in Wa
terland-oost voor Staatsbosbe
heer ruim zeshonderd hectare
reservaatsgebied, dat bestaat uit
grasland, moeras en water. Hij
maakt zich grote zorgen over de
steeds vroegere maaiwerkzaam-
heden. Onpasselijk wordt hij
van die jaarlijkse slachting.
„Vroeger maaiden de boeren
pas half juni of later. Dit jaar al
eind april. Zo kun je geen jonge
vogel meer in leven houden."
Hij stuurt zijn vlet langs riet
kragen en hooilanden bij Zui
derwoude. Het zonlicht schittert
in de duizenden golfjes op de
ondiepe wateren, aeën en dieën
genoemd. Langs de kant sparte
len paaiende karpers. Trots
toont hij een stuk 'ouderwets'
hooiland vol bloemen en krui
den. Het gonst er van de insek
ten. „Heel belangrijk voor jonge
weidevogels, want die moeten
als ze uit het ei kruipen meteen
hun eigen kostje opscharrelen."
Volgens Pieters wordt dit vaak
vergeten. „Er wordt gezegd: een
nestbeschermer over een paar
eieren en we hebben een ge
slaagd broedsel. In de weilan
den huppelen steeds meer
mensen met nestbeschermers
rond, in Waterland al meer dan
honderd. Dat veroorzaakt on
rust. En niemand vraagt zich af
hoeveel vogels volwassen wor
den. Door de intensieve land
bouwmethoden vinden de jon
gen steeds moeilijker voedsel en
dekking."
De plaatstrouwe grutto
brengt tegenwoordig in zijn he
le leven gemiddeld nog geen
half jong groot, zegt Pieters. En
dat is uiteraard veel te weinig
om de populatie op peil te hou
den. „We tellen soms in groe
pen van honderden grutto's
maar één enkel vliegvlugjong."
De vergoedingen die boeren
krijgen voor een minder inten
sief beheer, leveren volgens
hem bedroevend weinig op. „Er
is maar één oplossing: we moe
ten terug naar een echt exten
sief beheer met late maaidata.
Meer reservaten dus. En boeren
moeten alleen worden betaald
voor de weidevogels die op hun
land worden grootgebracht."
Met lede ogen ziet Pieters de
gevolgen aan van nieuwe ruil
verkavelingen: een lagere
grondwaterstand, meer vee in
de wei en nog grotere machines
door Theo van der Kaay en Richard Mooyman
die nog vroeger maaien. Wij
zend op een grasland vol koei
en: „Hier vonden we dertien
jaar geleden 42 legsels van wei
devogels. Nu broedt er welge
teld nog één scholekster."
Waterland is in de loop der
eeuwen tot enkele meters onder
de zeespiegel gezakt. Dijken en
dammen hebben het in het ver
leden ontelbare malen begeven.
De waterwolf werd pas in 1932
definitief bedwongen, toen de
Afsluitdijk werd gedicht.
Maar wat heet definitief? Wa
terland blijft zinken. Millimeters
per jaar, door het verlagen van
het grondwaterpeil hier en daar
zelfs centimeters. Pieters schudt
zijn hoofd. „Ze zijn hier al in de
weer met nieuwe dammen en
dijkjes. Dat kan toch niet eeu
wig doorgaan?" Het water ligt
opnieuw op de loer. De grutto
kan wegvliegen, maar de boer
zal verzuipen.
Volgende week woensdag:
'Vallend hout brengt rust op
landgoed'
Mijn vrouw moet niets van
enge beestjes hebben. Zo kan
fle met genoegen kijken naar
onze eigen kmisspin, wan
neer hij vanachter het luik
van de werkkamer opduikt
om een grote dikke vlieg in te
pakken met de kleverige dra
den uit zijn spintepels. Om
mij een plezier te doen, wil ze
af en toe nog wel eens komen
kijken naar een nieuwe ont
dekking op insekten- of ander
gepriegelgebied. Maar ze blijft
met een vertrokken gezicht
op eerbiedige afstand. Met
één enorme griezel uit de tuin
heeft ze gek genoeg to
taal geen moeite. Integendeel.
Als ze zo'n beest tegenkomt,
probeert ze het monster juist
te verleiden om op haar hand
te gaan zitten. Merkwaardig
toch, die warme gevoelens
van heel veel mensen voor
het lieveheersbeestje.
U moest eens weten wat een
roofmoordenaar het is. Dage
lijks roeit hij zo'n honderd tot
tweehonderd zachtaardige
plantenetertjes uit. Met huid
en haar en nog op klaarlichte
dag ook. Want hij is voor niets
of niemand bang. Zijn felrode
uitmonstering laat vogels en
andere insektenbelagers dui
delijk zien: pas op, ik ben he
lemaal niet lekker. En dat is
ook zo. Want als lieveheers
beestjes gevaar bemerken,
dan persen ze een stinkende,
bitter smakende vloeistof uit
het achterlijf. Lieveheers
beestjes zijn gespecialiseerd
in het van kant maken van
bladluizen, kleine insekten
die in grote groepen uw bo-
nenplanten of rozestruiken
letterlijk en figuurlijk te gra
zen nemen. In een hoog tem
po grijpen lieveheersbeestjes
of hun donkere larven de ene
na de andere luis en zuigen er
genadeloos de levenssappen
Bladluizen kunnen zich soms
aardig verweren, zij het ten
koste van veel slachtoffers. Zo ton in t veld
zijn een aantal zwarte bonen
luizen met zijn allen in staat
om een lieveheersbeestje van
hun bonenplant af te duwen.
Een ander soort luizen ge
bruikt chemische wapens. Als
die in gevaar verkeren, spui
ten ze een soort verdovend
middel uit hun achterlijf dat
de lieveheers-belager een tijd
je in dromenland brengt.
Maar over bladluizen wil ik
het een andere keer nog eens
hebben.
Vroeger dacht ik altijd dat je
kon zien hoe oud een lieve
heersbeestje was door de stip
pen op zijn dekschilden te tel
len. De uitslag was nogal eens
twee of zeven jaar. Die van
zeven jaar waren inderdaad
groter dan die met twee stip
pen. Toen wist ik nog niet dat
er alleen al in ons land 55
soorten lieveheersbeestjes
rondkropen en rondvlogen.
De bekendste en de grootste
is die met zeven stippen.
Daama zie je het meest de
tweestippelige, die een stuk
kleiner is. Heel veel lieve
heersbeestjes hebben geen
twee of zeven, maar meer of
minder stippen.
Er zijn er ook die helemaal
zwart zijn met vier rode stip
pen. En dan zijn er ook nog
gele lieveheersbeestjes met
zwarte stippen, soms wel in
de twintig. Maar stuk voor
stuk, ongeacht het aantal
stippen, houden al die lieve
heersbeestjes huis onder al
lerlei soorten bladluizen.
Houd daarom het lieveheerst-
beestje het hand boven het
lijf. Niet voor niets kweekt
men tegenwoordig volop lie
veheersbeesten om onze
tuinders te helpen in hun
eeuwige strijd tegen blad
luizen. Een goede zaak. want
op spuiten heb ik het minder
begrepen dan op rode roof
moordenaars met zwaxta
stippen.
hoofddorp jaap sluis
Als bij het produceren van ver
pakkingen de Inbreng van kar
ton wordt beperkt, heeft dat
zeer nadelige gevolgen voor het
milieu. Karton wordt namelijk
vooral gemaakt van oud papier
en dat blijft in geval van een be
perking grotendeels liggen. Er
zou dan één miljoen ton naar
het buitenland of naar de stort
moeten. En omdat het buiten
land niet op ons oud papier zit
te wachten, wordt het vrijwel
zeker gestort en daama moge
lijk verbrand. Dat zei McKinsey-
topman Pieter Winsemius ver
leden week in Hoofddorp tij
dens een bijeenkomst van het
Samenwerkingsverband Mas
sief- en Golfkarton.
Dat samenwerkingsverband
is ruim een jaar geleden opge
richt door veertien producenten
van papier en karton plus een
aantal handelaren in oud pa
pier. McKinscy werd gevraagd
onderzoek te doen naar eenma
lige kartonnen verpakkingen.
Winsemius waarschuwde dat
het niet verstandig is dit type
aan banden te leggen en te ver
vangen door zogenoemde
meermalige verpakkingen.
„Karton werkt als een stofzuiger
voor oud papier. Beperk je de
inbreng van karton, dan blijft
dat oud papier liggen en wordt
de afvalberg alleen maai gTMSC
Dat kan nooit de bedoeling zijn
van al die mooie milieuplan
nen", aldus Winsemius. Met
een rigide aanpak, zei hij, is zo
wel het milieu als de economie
niet gediend. De karton-keten is
dankzij het toenemend herge
bruik volgens Winsemius nu al
voor ruwweg 70 procent geslo
ten. „We komen in de buurt van
de sensationele percentages",
voorspelde Winsemius.
