Vulkanoloog heeft goede neus nodig cl Wetenschap Aandeel in aardobservatie Sterilisatie met siliconen Nieuw vaccin tegen malaria Alcohol-auto geen succes? 'Nederland moet uiteindelijk af van intensieve veehouderij' Mislukt experiment kleine criminaliteit WOENSDAG 19 ME11993 PEN HAAG ANP Nederland doet voor 260 mil joen gulden mee aan een aantal Europese programma's voor „aardobservatie. De projecten van de Europese ruimtevaartor ganisatie ESA en van de Eu ropese organisatie voor exploi tatie van meteorologische satel lieten lopen tot het jaar 2012. De financiering van de 260 miljoen gulden is voor rekening van de departementen econo mische zaken, verkeer en water staat, onderwijs en wetenschap pen, vrom, landbouw, natuur beheer en visserij, alsmede ont wikkelingssamenwerking. Het is de bedoeling dat de satellieten rond de eeuwwisseling de lucht in gaan. Behalve de Europese pro gramma's begint ook nog een nationaal project. Het richt zich op de ontwikkeling van een milieu-instrument voor één van de toekomstige satellieten waarmee het inzicht wordt ver groot in de samenstelling van de atmosfeer. Dat gebeurt on der meer door meting van ozon en sporegassen. ROTTERDAM GPD Snijden in de mannelijke 'delen' voor sterilisatie is binnenkort mo gelijk verleden tijd. Artsen werken aan een methode om een prop van silicone in de zaadleiders te spuiten, waardoor geen zaadje meer kan passeren. Voor het blokkeren van de eileiders van vrou wen bestaat de methode al enkele jaren, onder de naam Ovabloc. Het Rotterdamse bedrijf Alphatron Medical Systems, dat de silico ne en de daarvoor benodigde apparatuur produceert, werkt nu aan een mannelijke variant op het produkt, Vasoc genoemd. Voor de sterilisatie van mannen heeft Alphatron in samenwerking met de World Health Organization onderzoek verricht. Dit jaar zal het klinisch onderzoek beginnen en daarvoor zoekt het bedrijf zo'n 1000 vrijwilligers. Bij de mannen is de ingreep simpeler dan bij Wouwen: met een injectienaald zal de uroloog onder plaatselijke verdoving van buitenaf bolletjes silicone in de zaadleiders spuiten. Er zijn nu in Nederland veertien ziekenhuizen waar vrouwen met de silicone worden behandeld. Bij vrouwen wordt de silicone met een catheter ingebracht, terwijl de arts de zaak binnen met een kijkbuis in de gaten houdt. Sinds 1988 kregen zo'n 4000 vrouwen een silicone-bolletje in de eileiders. Per jaar gaat het nu om ongeveer 1000 van de 15.000 ste rilisaties, zo zegt commercieel-directeur drs. W. van Noort van Alphatron. In principe komt iedere vrouw voor behandeling in aanmerking. In de praktijk blijkt echter dat het bij tien procent van de vrouwen niet kan worden gebruikt, vanwege gesloten eileiders en vergroeiingen in de baarmoeder. Het materiaal kan ook weer uit de eileiders wor den verwijderd, maar het is niet zeker dat de vrouw dan weer zwanger kan worden. „Daarom moet men Ovabloc voorlopig zien als een definitieve vorm van geboortenregeling," zegt Van Noort. GENEVE BOB KROON/GPP - De wereldwijde strijd tegen ma laria krijgt versterking in de vorm van een veelbelovend nieuw vaccin. Belangrijk is de lage prijs van het vaccin, want een serie van drie inentingen kost minder dan een gulden. De Wereldgezondheidsorgani satie (WHO) wil hiermee on middellijk een grote inentings campagne beginnen in de ma- lariagebieden van Tanzania en Thailand. Het vaccin is een vin ding van de 47-jarige Colom biaanse immunoloog dr. Manu el Pataroyo, die hieraan elf jaar heeft gewerkt. Volgens dr. Pataroyo werden 41.131 proefpersonen in Vene zuela, Colombia en Ecuador ge vaccineerd, van wie meer dan de helft volledig immuun werd voor deze gevreesde tropische ziekte, die jaarlijks meer dan een miljoen slachtoffers eist. Van de ingeënte kinderen werd zelfs 77 procent immuun voor de plasmodium falciparum-pa- rasiet, die de gevaarlijkste vorm van malaria veroorzaakt. Dr. Pataroyo, hoofd van de af deling immunologie van de uni versiteit van Bogota, zei dat hij zijn vinding belangeloos aan de WHO ter beschikking had ge steld, omdat hij het vaccin uit handen wilde houden van de farmaceutische industrie. „Ik ben niet uit op winstbejag, an ders was ik nu al multi-miljo- nair geweest. Bovendien heeft de Colombiaanse regering be taald voor mijn research met als oogmerk hulp aan arme men sen in de ontwikkelingslanden". Malariaspecialisten van de WHO zeggen het nieuwe vac cin, dat langs chemische weg blokkeert dat de malariaparasiet in menselijke cellen doordringt, te beschouwen als „een veelbe tekenende ontwikkeling, maar nog niet als een triomf'. Dr. Pa taroyo: „Ik zeg niet dat dit hét absolute middel is, maar wel een belangrijk wapen. Over een paar jaar kunnen we een defini tief oordeel vellen". RIO DE JANEIRO PHIL DAVISON Brazilië stopt wellicht met zijn unieke experiment van op alcohol rijdende auto's. Met de oliecrisis leek het plan in 1975 een goed idee. En dat is het nog steeds, tenminste in de ogen van ecologen en van de vier miljoen bezitters van auto's die op suikerriet-alcohol rijden. Alcohol-auto's produceren veel minder vervuiling dan hun benzi- ne-auto's en ze dragen niet bij aan het broeikaseffect. Maar nu de olieprijzen zijn gedaald, is de suikerriet-alcohol per vat veel duur der dan geïmporteerde olie. En dat kost de arme Braziliaanse staat een vermogen aan subsidies. Boze tongen beweren dat de overweging om het alcohol experi ment te staken mede is ingegeven door politieke druk van de auto industrie en van het staatsenergiebedrijf Petrobras, dat een mono poliepositie inneemt. Voor beide partijen bieden benzinemotoren lucratievere mogelijkheden. Maar de alcohol-auto's zijn goedkoper, zowel in aanschaf als in brandstofverbruik. Een liter 'gasohol' (een mengsel van ruwweg 80 procent benzine en 20 procent alcohol) kost ongeveer 98 cent terwijl alcohol voor 70 cent per liter wordt verkocht. Als de alcohol-produktie wordt stopgezet, zullen de alcoholmoto ren moeten worden omgebouwd tot benzinemotoren, een operatie die de gemiddelde Braziliaanse arbeider ongeveer twee jaarsalaris sen kost. De suikerriet-industrie heeft altijd dankbaar gebruik gemaakt van het milieu-argument. Maar de afgelopen jaren zijn er meermaals tekorten opgetreden, soms omdat de oogst tegenviel, maar meestal omdat de wereld-suikerprijs hoog was, en de boeren hun produktie gewoon als suiker verkochten, ongeacht de landelijke behoefte aan brandstof. En wanneer de suikerprijs laag was, schoten de boeren er ook niet bij in. Petrobras is wettelijk verplicht de suikerriet-alco hol te subsidiëren en de prijs van ethanol beneden de prijs van gas ohol te houden. Volgens de suikerboeren kunnen de produktiekosten van ethanol drastisch omlaag als de staat hierin wil investeren. De pulp die van de geplette rietstengels overblijft, de bagasse, wordt als veevoer ge bruikt. Andere restprodukten leveren een goede kwaliteit meststof. Het restafval wordt verbrand in stoomturbines die stroom opwek ken. VERTAUNG MARGREET HESUNGA Ophanden zijnde eruptie iets beter te voorspellen Op 9 maart kwam de vul kaan Guagua Pichincha in Ecuador tot uitbarsting. Drie dagen later togen twee jonge vulkaandeskun digen op weg om te zien en op video vast te leggen wat er was gebeurd en om me tingen te doen. Toen schokte de vulkaan voor de tweede keer. Een inder haast georganiseerde red dingsexpeditie vond de ge deeltelijk verbrande over schotten van de twee vul- kanologen. LEIDEN BEN APELDOORN Krap twee maanden eerder kwamen negen mensen om het leven tijdens de plotselinge eruptie van de Galeras-vulkaan in Colombia. Zes van hen waren ervaren vulkanologen. In 1991 kwam een vulkanoloog niet op tijd weg tijdens een plotselinge lavavloed uit een zijkrater van de Indonesische vulkaan Lo- kon-Umpong. In mei '91 kostte de zware eruptie van de Japanse vulkaan Unzèn het leven aan 43 men sen, onder wie drie vulkanolo gen. De eruptie van de Ameri kaanse vulkaan Mount St. He lens, in de staat Washington, eiste in mei 1980 57 mensenle vens inclusief dat van één vul kanoloog. Een jaar eerder kwamen twee vulkanologen om tijdens een onverwachte oprisping van de Karkar-vulkaan op Nieuw-Gui- nea. Dat was 27 jaar na de enor me explosie van de Japanse vul kaan Myojin-sho die 31 mensen doodde, onder wie het tot dus verre onovertroffen aantal van negen vulkanologen. In 1951, één jaar vóór Myojin-sho, spatte de Indonesische vulkaan Kelut uiteen tijdens een bezoek van drie vulkanologen, die vier fa milieleden hadden meegeno men die ook wel eens wat wil den zien. Dat brengt het aantal vulkanologen dat gedurende de laatste veertig jaar op de werk plek om het leven kwam op 27. Bij het totale aantal doden van vulkaanerupties zinkt dit getal natuurlijk in het niet. Toch is het, volgens andere onder zoekers, opvallend omdat juist Een amateurfotograaf maakte bij toeval deze serie van de exploderende vulkaan Mount St. Helens in 1980 op 24 kilometer afstand. Naast een vul kanoloog kwamen nog tientallen mensen bij de uitbarsting om het leven. foto vern hodcson vulkanologen op de hoogte be horen te zijn van de gevaren die van werkende vulkanen uit gaan. Kennelijk zijn geofysici en vulkaandeskundigen nog onvol doende op de hoogte van de precieze gang van zaken vlak voor en tijdens een vulkaanuit barsting. Toch zijn de wetenschappers niet erg te vinden voor strenge re regels. „Ach, waarom eigen lijk?", meesmuilt Stanley Willi ams, een geofysicus van de Ari- zona-universiteit, die dit jaar op de Colombiaanse vulkaan Gale- ras een schedelbasisfractuur, een verbrijzeld been en derde graads verbrandingen opliep. „Je neemt in dienst van de we tenschap risico's en als zo'n ding het op z'n heupen krijgt, maakt het niks uit of je je helm wel of niet op je hoofd hebt". Toch gloort er sinds kort ook ander licht in de snikhete, on dergrondse vulkaankrochten dan dat van gloeiend magma. Licht van een internationaal team van vulkanologen die in het versteende braaksel van de Japanse vulkaan Unzèn iets hebben gevonden dat kan hel pen bij de vraag wanneer een (zware) uitbarsting ophanden is en wat daarbij allemaal naar buiten kan komen. De onder zoekers hebben de samenstel ling onderzocht van magma dat de vulkaan in 1991 naar buiten wierp. Daar is ook materiaal bij dat de vulkaan tijdens erupties gedurende de laatste 300.000 jaar vormde. In het materiaal blijken na melijk duidelijke verschillen in isotopensamenstelling voor te komen en dan vooral van die van het element neodymium (Nd). Van dit, ruim 100 jaar ge leden ontdekte element bestaan van nature zeven isotopen die, op één na (het licht radioactieve Nd-144), alle stabiel zijn. Het blijkt nu dat de verschillen terug te voeren zijn op de zwaarte van de erupties. Dus: hoeveel mate riaal er werd geproduceerd. „We hebben een verklaring voor die relatie", zegt Chang- Hwa Chen, zowel verbonden aan de universiteit van Califor- nië als aan het instituut voor aardwetenschappen op Taiwan en één van de teamleden. „Magma wordt diep onder een vulkaan in zekere reservoirs op geslagen, containersgewijs ei genlijk. Door smeltprocesscn met net omringende aardmate- riaal en iets dat wij chemische filtering noemen, ontstaat per container een zekere isotopen - verhouding". Elke 'container' komt bij een al dan niet zware eruptie een keer aan de beurt en je kunt met metingen aan de isotopen als het ware 'ruiken' hoe groot de betreffende container, het reservoir, is. Met andere woor den: meten is weten hoeveel tijd met een eenmaal ingezette eruptie heen zou kunnen gaan, zodat de schade zoveel mogelijk beperkt kan worden. Een vul kaan beletten om tot een erup tie te komen zal wel nooit luk ken, maar er is al veel gewon nen als je de klap kunt zien aan komen en, zeker niet minder belangrijk, kunt schatten hoe hèrd hij aan zal komen. Ook vulkanologen zullen daar wel bij varen. WAPENINGEN «*HENK HELLEMA In 1979 werd aan de Land bouwhogeschool in Wagenin- gen een leerstoel 'ethologie' (diergedrag) ingesteld. Prof- P. R. Wiepkema werd be noemd en verrichtte onderzoek naar het welzijn van dieren in de veeteelt. „Ik heb de indruk dat mijn ideeën door veehou ders redelijk goed zijn opge pikt', zegt Wiepkema, die on langs afscheid nam van de Landbouwuniversiteit. Wij zijn eerst 'gewoon' gaan kijken wat dieren deden, aldus de Wageningse hoogleraar. Die eerste gedragsstudies werden vooral bij fokzeugen gedaan. „Deze dieren werden altijd aan gebonden. Wanneer dat ge beurde, probeerden zij eerst los te komen. Later gingen zij over op stang- of kettingbijten, tot wel tien uur per dag." In contacten met artsen ble ken dergelijke stereotype gedra gingen ook bij psychiatrische patiënten voor te komen, aldus Wiepkema. „In samenwerking met prof. J. M. van Ree van het Rudolf Magnus Instituut in Utrecht hebben wij kunnen aantonen dat bij dit stereotype gedrag in de hersenen stoffen vrijkomen, waardoor het dier kalmeert. Door het stangbijten gaat ook de hartslag omlaag. Spoten wij bij deze fokzeugen een stof in die de werking te genging, dan hield het stereoty pe gedrag al binnen een minuut of tien op. Bij dat gedrag gaat het dier door een piek van zwa re stress heen." De stress leidt ook tot een verlaging van hun natuurlijke afweer, met als gevolg dat zij vatbaarder waren voor infecties. De zeugen wierpen per worp minder biggen dan onder 'nor male' omstandigheden. En er traden bij de dieren ook orgaan beschadigingen op." Tijdens zijn hoogleraarschap heeft Wiepkema zich sterk ge maakt voor groepshuisvesting. Volgens hem zou je fokzeugen, Prof. Wiepkema: „De consument moet weer een geloofwaardig beeld krijgen van de veehouderij. foto rein heij cpd maar ook vleeskalveren en kip pen, samen in een groep moe ten huisvesten. „Die groepen kun je niet zomaar lukraak sa menstellen. Er moet een zekere hiërarchie binnen de groep be staan, dat geeft stabiliteit. En de dieren moeten in zekere mate bij elkaar passen. Er bestaat ook zoiets als sociale ondersteuning. Zo zijn er aanwijzingen dat de hartslag van dieren die elkaar belikken, omlaag gaat. Met an dere woorden: het belikken heeft een kalmerende werking." Wiepkema heeft zijn onder zoeksresultaten gebruikt om de landbouwwereld duidelijk te maken dat bij veel dieren spra ke was van gestoord gedrag. „Er waren heel wat boeren die het wel met mij eens waren en hun dieren zo goed mogelijk behan delden. Maar zeker niet alle maal. Deze laatsten verweten mij idealistisch te zijn, niet eco nomisch te denken. Maar ik wierp hen dan altijd tegen dat de Nederlandse landbouw zich steeds rijk heeft gerekend. Dat er in het kostenplaatje nooit re kening is gehouden met de kos ten van vervuiling en de enor me afname van de werkgele genheid door automatisering." Voor de veehouderij is het van het grootste belang dat de consument weer een geloof waardig beeld van haar krijgt, zegt Wiepkema. Volgens de scheidende hoogleraar moeten wij in Nederland uiteindelijk af van de intensieve veehouderij'. „In overleg met de boeren moe ten wij deze op een fatsoenlijke manier afbouwen. Doen wij dat niet, dan loopt het gegaran deerd spaak." Het betekent in de eerste plaats een aanzienlijke reductie van de veestapel. „Maar op den duur zullen wij moeten over stappen op een ecologische ma nier van landbouw bedrijven. Er moet evenwicht komen tussen wat er in de veehouderij wordt ingebracht en wat eruit gaat. De Nederlandse landbouw moet weer een gesloten systeem vor men." DRACHTEN NICO HVLKEMA Sinds het taboe op het spreken over met name de 'kleine' cri minaliteit in het begin van de jaren tachtig verdween, heeft de sociale wetenschap zich volop op dit verschijnsel gestort. Ka merbreed wenste men rond die tijd de groei van die criminali teit een halt toe te roepen. De commissie-Roethof kwam met rapporten, die de nodige aan- dacht trokken. Menig experi ment ging van start. Maar heeft het geholpen? Socioloog Dirk Duipmans (42) uit Drachten heeft een van de grotere experimenten aan een nader (promotie)onderzoek onderworpen. Dat experiment ging uit van een minder tradi tionele aanpak dan het open trekken van een blik politie agenten. Jeugdige criminelen moesten weer een binding met de maatschappij krijgen. Het arrondissement Gronin gen was proefgebied voor een dergelijk experiment. Er moest een structuur komen waarbin nen politie, justitie en jeugd hulpverlening een samenwer kingsverband aangingen. Dat verband moest hulp bieden aan jongeren die met de politie in aanraking kwamen. De gedachte achter het expe riment was dat het criminele gedrag van kinderen enerzijds gezien kon worden als een soort van groeistuip die weer over gaat, maar anderzijds als een signaal van een maatschappe- lijk probleem. De opeenstape ling van weinig opleiding, wei nig inkomen en nauwelijks zicht op perspectieven op de ar beidsmarkt, zou een bepaalde groep jongeren extra gevoelig maken voor de overstap naar crimineel gedrag. De traditionele hulpverlening werd niet toegankelijk geacht voor deze groep jongeren. Het moment dat jongeren vanwege hun gedrag in contact met ae politie kwamen, zo dacht men, was het meest gunstige ogen blik om iets te bereiken. Zo zou je dit ongewenste gedrag kun nen terugdringen. Duipmans ploos de deelne mende gemeenten na op het voorkomen van criminaliteit voor en na het experiment en ter controle onderzocht de so cioloog een gemeente in Fries land. De conclusie van zijn on derzoek stemt tot weinig vreug de. Eigenlijk heeft het experi ment niet de verwachte resulta ten opgeleverd. In de gecontro leerde gemeenten die aan het experiment deelnamen, was er geen duidelijk verschil te mer ken tussen de periode voor en die van na het experiment. Ook de controlegemeente vertoonde weinigverschil. Korter lopende experimenten elders hadden ongeveer dezelf de resultaten te zien gegeven. De oorzaken voor het misluk ken van de experimenten is niet duidelijk. Duipmans: „Mis schien was de gedachte achter die experimenten wat te simpel. Veel genoemde oorzaken zijn binnen het arrondissement niet op te lossen, zoals werkgelegen heid. Als je zulke jongeren bij voorbeeld een opleiding biedt tot chauffeur, moet je wel werk gevers zo ver krijgen dat ze deze jongeren een kans geven, an ders vergroot je de frustratie al leen maar." Een duidelijk toekomstper spectief staat Duipmans niet voor ogen. „Criminaliteit is er altijd geweest en zal ér ook blij ven. Die normale ontwikkeling hebben we wat over het hoofd gezien. Nu moeten we eerst maar eens nadenken over de theorievorming hoe criminali teit en samenleving in elkaar in grijpen. Duidelijke oplossingen zijn er nu niet. Wellicht het Rot terdamse experiment 'Dwang of drang', dat minder vrijblijvend is en uitgaat van meer drang. Dat zou misschien wel eens iets kunnen biedenzegt Duip mans heel voorzichtig. Chinese inscriptie ruim 4000 jaar oud Chinese archeologen hebben op aardewerk van meer dan 4.200 jaar oud inscripties ont dekt die erop wijzen dat het Chinese handschrift zeker 1.000 jaar ouder is dan tot nu toe wordt aangenomen. De vondst werd gedaan bij op gravingen van de overblijfselen van de oude stad in het dorp Dinggong in de provincie Shandong. Op de onderkant van het aardewerk vielen elf ka rakters te lezen die niet over eenkomen met het bekende Chinese schrift. Het oudste handschrift dat tot nu bekend was. het Jiaguwen- schrift, dateert naar wordt aan genomen uit de 16de tot de 11de eeuw voor Christus. NMR-centrum in Nederland UTRECHT .ANP Nederland krijgt als één van de eerste landen in de wereld een 750 MHz NMR-spectrometer. Dit apparaat is het krachtigste dat er te koop is. Onderzoekers kunnen hiermee de structuur bepalen van koolhydraten, DNA-fragmenten en eiwitten. De spectrometer komt te staan in Utrecht en staat open voor buitenlandse onderzoekers. De EG heeft voor het centrum 2,2 miljoen gulden beschikbaar gestela. Waarschijnlijk werkt het apparaat al eind dit jaar. NMR betekent nuclear magne tic resonance, in het Neder lands kernspinresonantie. De techniek maakt gebruik van een krachtige magneet. Onderzoe kers kunnen daarmee de struc tuur van stoffen en de samen stelling van onbekende meng sels achterhalen. Japan heeft ook 'Peking-mens' Archeologen hebben stenen werktuigen gevonden die erop wijzen dat mogelijk een half miljoen jaar geleden al mensen leefden in Noord-Japan. Japan zou daarmee zijn eigen 'Peking- mens' hebben. Volgens Hiroshi Abe, onderzoe ker van het Tohoku museum, hebben archeologen de afgelo pen vijf jaar 45 delen van werk tuigen opgegraven bij de ruïnes van Takamori, ruim 300 kilome ter ten noordoosten van Tokyo. De vondsten zijn gedateerd op 500.000 jaar. Aan het eind van de jaren twin tig werden rond de Chinese hoofdstad resten gevonden waaruit wetenschappers afleid den dat een half miljoen jaar geleden in China primitieve mpnsen moeten hebben ge leefd. Omdat wetenschappers er van uit gaan dat de Japanse ar chipel in het stenen tijdperk aan het Aziatische continent heeft vastgezeten, was altijd gespecu leerd dat Japan zijn eigen versie van de 'Peking-mens' zou heb ben. Prof. Van Bekkum krijgt Akzo-prijs ARNHEM ANP De Akzo-prijs voor wetenschap pelijk onderzoek is toegekend aan prof. dr. Ir. H. van Bekkum, hoogleraar organische chemie en katalyse aan de Technische Universiteit (TU) in Delft. De prijs bestaat uit een oorkonde en een geldbedrag van 25.000. Van Bekkum krijgt de prijs 'ter bekroning' van zijn onderzoek op het gebied van katalyse, koolhydraten en organische co- ordinatiechemie. De prijs wordt 22 oktober in Arnhem uitge reikt. Van Bekkum was onder meer werkzaam bij het ShelMa- boratorium in Amsterdam. Ook was hij rector magnificus van de TU Delft.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1993 | | pagina 27