Phnom Penh borrelt en bruist
'Burger moet langs lijn van Den Uyl lopen en doorgeefluik zijn'
Feiten &Meningen
jppBMtt
Gevolgen rentedaling voor hypotheek-bezitters gering
WOENSDAG 19 ME11993
„Wat dit land na meer dan twintig jaar nodig heeft, zijn
scholen, fabrieken, wegen, ziekenhuizen en een werkend
telefoonnet. En wat krijgt het? Bordelen, brommers en
hamburgers. Daar word ik echt gek van." De ergernis van
de Britse hulpverlener is begrijpelijk. Door de komst van
de VN-vredesmacht heeft Phnom Penh in korte tijd een
drastische facelift ondergaan.
„Hé mister, you want girl",
wordt me gevraagd. „Vietna
mees, Cambodjaans, Thais, u
zegt het maar." De 26-jarige
Rith werkt overdag op het vlieg
veld, maar in zijn vrije tijd ver
dient hij een veelvoud van zijn
loon als ritselaar. Een taxi, een
muskietennet, een boodschap
penjongen; voor dollars regelt
Rith alles. Van de gierende in
flatie heeft hij geen last.
Het buitenlandse kapitaal
brengt niet alleen maar ellende.
Dat is althans de mening van de
Fransman Dauptain Thierry. Hij
opende vorig jaar oktober het
chique restaurent Le Mousson
en begin dit jaar het trendy café
No Problem. Om zijn mening te
staven, noemt hij de Chroy
Changvar Bridge uit 1963, die in
september '72 werd vernield en
die de enige verbinding was
met het noorden. De brug
wordt herbouwd met Japans ka
pitaal en zal volgend jaar maart
worden heropend.
„De critici vergeten dat je met
de ontwikkeling van een land
ergens moet beginnen. Ik ben
ervan overtuigd dat de ketting
reactie begint met luxe restau
rants en hotels. Die trekken
weer leveranciers aan en schep
pen werkgelegenheid. Kijk om u
heen, iedereen is bezig op zijn
manier geld te verdienen."
Phnom Penh is inderdaad een
stad die borrelt en bruist. Er is
meer dan bordelen, brommers
en hamburgers alleen. Rijk en
arm proberen er het beste van
te maken. Er hangt, ondanks de
scherpe tegenstellingen, een
optimistische sfeer.
In Siem Reap, in het noorden van Cambodja, bidt een vrouw voor 'haar' kandidaat.
PHNOM PENH KEES V
Cambodja is lang door de inter
nationale gemeenschap geboy
cot, maar de hulpverleners zijn
altijd in het land actief geble
ven. Voor Financiering waren zij
afhankelijk van niet-gouverne-
mentele bronnen. En dat bete
kende dat ze vaak op een houtje
moeten bijten.
Voor de ontwikkelingswerkers
zal die situatie nog wel even
blijven bestaan. Pas als er een
democratisch gekozen regering
in het zadel zit, zal de interna
tionale gemeenschap de buidel
openen en ongeveer 1,8 miljard
gulden overmaken. Maar parti
culiere investeerders uit het
buitenland wensten niet te
wachten en hebben zich mas
saal in de Cambodjaanse
hoofdstad gemeld om te profi
teren van de mogelijkheden die
de aanwezigheid van de om
vangrijke vredesmacht biedt.
Snelle jongens met geld, initia
tief en doorzettingsvermogen
slaan hun slag in Phnom Penh
en hebben de stad omgetoverd
in een consumentenparadijs.
Was eten hier twee jaar geleden
voor een westerling nog een ha
chelijke onderneming, nu kan
men in Phnom Penh van de
Franse, Italiaanse en Thaise
keuken genieten. En een Ameri
kaanse hamburger tussendoor
is ook geen enkel probleem. Bij
na wekelijks wordt er met bui
tenlands kapitaal een nieuw ho
tel geopend.
Massageclubs
Als kapperszaken vermomde
bordelen en massageclubs
schieten als paddestoelen uit de
grond. Zakenlieden uit Bangkok
maar ook sekstoeristen uit Eu
ropa hebben Phnom Penh ont
dekt.
Vanuit een auto van de VN worden in de hoofdstad Phnom Penh ver
kiezingspamfletten uitgedeeld. foto ap
Mijnen
In het voormalige tempelcom
plex Wat Than is een opvang
centrum gevestigd voor geam-
puteerden. Drie buitenlandse
organisaties ontfermen zich
over Cambodjanen die het
slachtoffer zijn'geworden van
de vele miljoenen mijnen die
overal in land dagelijks dood en
verderf zaaien. De Amerikaanse
hulpverlener David Saumweber
geeft een rondleiding.
De gehandicapten krijgen in het
eerste van de drie paviljoens
rond een vervallen en niet meer
gebruikte pagode medische op
vang en daarna een kunstlede
maat aangemeten. Daarna volgt
een periode van fysiotherapie
en uiteindelijk komen ze terecht
in het gedeelte waar ze weer
worden klaargestoomd voor
herintreding in de maatschap
pij.
„Ze kunnen kiezen uit drie be
roepen: kleermaker, typist en
timmerman", vertelt Saumwe
ber. „Ze krijgen zes maanden
de tijd het vak te leren. Aan het
einde van die periode schenken
we een naaimachine, een type
machine of een gereedschaps
kist. In het volgende half jaar le
ren we ze op eigen benen te
staan als kleine ondernemer,
klantgericht te denken en te
werken. Ze blijven hier op het
complex wonen en gaan als
team proberen met winst te
draaien. En dat lukt heel rede
lijk. De kleermakers hebben de
afgelopen maanden omgere
kend de man een paar honderd
dollar verdiend, dat zijn meer
dere jaarsalarissen
Som Ra, een van bewoners van
Wat Than, raakte een deel van
zijn been kwijt toen hij begin
vorig jaar op een mijn stapte.
Nu de kleermakers ruime winst
maken, heeft hij een beetje spijt
dat hij zich tot timmerman
heeft laten opleiden. Maar hij
denkt binnenkort te kunnen te
rugkeren naar zijn dorp in de
provincie en daar een bestaan
als timmerman te kunnen op
bouwen.
Drinkwater
Ook de mensen van Padek
(Partnership for development in
Kampuchea) proberen de Cam
bodjanen met beperkte midde
len te helpen een nieuwe toe
komst op te bouwen. De orga
nisatie, die onder meer wordt
gesteund door de Novib, is
vooral trots op diverse drinkwa
terprojecten die zijn opgezet in
de allerarmste wijken van
Phnom Penh. Schoon water is
sinds de machtsovername van
de Rode Khmer in 1975 een
schaars artikel geworden. De
stad werd ontvolkt en de leidin
gen werden volledig v
loosd.
„De meeste inwoners van
Phnom Penh moesten hun
drinkwater kopen", vertelt de
Cambodjaanse projectleider
Tep Phanny terwijl we door een
achterbuurt wandelen. „Het
water liep door verrotte buizen
en was niet te drinken. Wij heb
ben veel van die oude leidingen,
die nog dateerden uit de Franse
koloniale tijd, vervangen en er
zuiveringselementen in aange
bracht."
Een paar straten verderop be
vindt zich het allerarmste deel
van Phnom Penh. De mensen
die hier wonen bezitten niets
meer dan de weinige kleren die
zij aan hebben. We passeren
kleine houten hutjes. In de
smalle steegjes hoopt het afval
zich op. Vroeger bevond zich
hier het welvarende Chinatown,
maar daar is niet veel meer van
over. Van de bioscoop Kim
Soeungstaat nog slechts een
klein deel van de gevel over
eind. Een varken scharrelt wat
rond.
Tep Phanny begroet een paar
bekenden en vraagt of we mo
gen binnenkomen. In het hou
ten krot van twee verdiepingen
van vijf bij vijf meter wonen
achttien mensen. Geen van hen
heeft een vaste baan. Ze probe
ren te overleven door op de
markt groenten en van restan
ten papier gemaakte zakjes te
verkopen. Hier heerst bittere ar
moede.
Padek heeft met het gemeente
bestuur overeenstemming be
reikt over afbraak van de krot
woningen. De bedoeling is dat
op de vrijgekomen plek grote
ruimtes worden gebouwd,
waarin de mensen samen kun
nen wonen en werken, legt Tep
Phanny uit.
Als we het buurtje verlaten,
loopt een jong en mooi meisje
met ons op. Gekleed in een
fleurig pakje en met haar zwaar-
opgemaakte gezicht detoneert
zij volkomen met de rokende en
stinkende puinhopen. Waarmee
zij later deze dag haar brood
gaat verdienen, laat zich raden.
ROTTERDAM BART VERKADE
En wéér veerden alle huiseige
naren op van hun stoel, afgelo
pen woensdag. 'Rente verder
omlaag'. Voor de vijfde keer dit
jaar zag De Nederlandsche
Bank ruimte een kwart procent
je van de officiële rentetarieven
af te halen.
Over de pijnlijke gevolgen die al
die renteverlagingen hebben
voor het bedrag dat jaarlijks op
onze spaarrekeningen wordt
bijgeschreven, hoor je niemand.
Maar de mensen die net bezig
zijn een huis te kopen of een
hypotheek opnieuw af te slui
ten, lopen na de mededeling
van Duisenberg met een brede
lach op hun gezicht.
Iets meer dan een jaar geleden
stond de hypotheekrente nog
boven de tien procent, wat be
tekent dat een 'gemiddelde' hy-
Eotheek van 170.000 gulden el-
e maand dik 1.400 gulden aan
rente kost. Daar betaalt de fis
cus weliswaar een deel van te
rug, maar toch: vaak is het de
grootste post in het huishoud
boekje. Elk tiende van een pro
cent dat van de rente afgaat
voordat bij de notaris een hand
tekening is gezet, levert geld op
voor andere leuke dingen.
Voor huiseigenaren die al aan
een hypotheek vastzitten, heb
ben al die renteverlagingen veel
minder effect. Pas als de 'rente
vaste periode' afloopt, kunnen
ze profiteren van de gekelderde
tarieven. Maar nu de rente zo
drastisch daalt (her en der zie je
al borden langs de weg waarop
wordt geadverteerd met 'projec
trentes' beneden de 7 procent),
vragen velen zich af of het soms
aantrekkelijk is de huidige hy
potheek open te breken.
Om het voorbeeld van hierbo
ven nog maar eens te nemen:
die hypotheek van 170 mille zou
bij de huidige rentestand (7
procent) net iets onder de 1.000
gulden per maand aan rente
kosten. Een maandelijks voor
deel van meer dan 400 gulden
wil iedere eigenaar graag in de
knip steken. Wie zó rekent, zal
echter maar zelden een volle
portemonnee hebben.
Om te beginnen is die ruim 400
gulden voordeel bruto. De be
lastinginspecteur pikt een stevig
graantje mee, want ook het be
drag dat van de belasting mag
worden afgetrokken, wordt la
ger. Bij mensen die over de top
van hun inkomen 50 procent
belasting betalen blijft zodoen
de een netto-voordeel over van
dik 200 gulden per maand.
Da's nog steeds een mooi be
drag, zal de argeloze hypo
theekeigenaar denken. Maar hij
is er nog niet. Tegenwoordig
kiest het gros van de leners voor
een spaarhypotheek. Een bij
komstigheid van de spaarhypo
theek is echter dat renteschom
melingen fors worden afge
zwakt. Bij stijgende rente is dat
een voordeel het zal niet snel
gebeuren dat iemand zijn huis
moet verkopen omdat de rente
omhoog is gegaan. Maar nu de
tarieven fors dalen, plukt de
'spaarhypotheker' daar ook niet
alle vruchten van.
Dat zit 'm in de spaarpremie die
naast de hypotheekrente moet
worden betaald. Met deze pre
mie wordt een potje gevormd,
waaruit na dertig jaar de hypo
theek kan worden afgelost. Over
de premie wordt hetzelfde ren
tepercentage vergoed als geldt
voor de hypotheek.
Het gevolg hiervan is duidelijk:
als de hypotheekrente daalt,
groeit ook het spaarpotje min
der snel. En dus zal er meer pre
mie moeten worden betaald om
aan het einde van de rit vol
doende over te houden. Bij de
spaarhypotheek werkt dit zelfs
dubbel door, omdat ook de ren
te daalt die wordt vergoed over
het bedrag dat al bijeen is ge
spaard. Hoe hoger dat bedrag
is, hoe sterker de premie zal
moeten stijgen om een rente
verlaging te compenseren.
Maar weer even teiug naar het
voorbeeld van de hypotheek
van 170.000 gulden. Toen de
hypotheek twee jaar geleden
werd afgesloten op 10 procent,
was een spaarpremie van 985
gulden per jaar voldoende om
in 30 jaar de hoofdsom te kun
nen aflossen. Maar als die hypo
theek nu zou worden 'overge-
sloten' tegen een rente van 7
procent, is een jaarlijkse premie
van 1870 gulden nodig. Een ver
schil van zo'n 75 gulden (netto!)
per maand, waardoor het voor
deel verder verschrompelt tot
een kleine 140 gulden.
En dan zijn we er nog niet. De
bank heeft de hypotheek name
lijk niet verschaft om voordeel
te bezorgen, maar om er zelf
beter van te worden. En men
sen die rr.et een (veel) te hoge
hypotheekrente zitten, zijn voor
de bank de profijtelijkste klan
ten. Als ze netjes betalen, ten
minste. 'Zomaar' onder die ho
ge rente uitkomen is er niet bij.
De bank zal op z'n minst een
paar maanden (meestal drie)
boeterente willen claimen.
Daarnaast wordt veelal op
nieuw afsluitprovisie geëist. Dat
loopt al snel in de duizenden
guldens.
Helemaal onaantrekkelijk wordt
het bij een verplichting een an
dere hypotheek af te sluiten.
Vaak moet dan opnieuw de pe
perdure gang naar de notaris
worden gemaakt. Zeker in die
gévallen moet het verschil in
rente wel heel hoog zijn (min
stens een procent of drie), wil
het voordelig zijn de boei open
te breken. Feitelijk kunnen de
hypotheekbezitters dus rustig
blijven zitten als Duisenberg
weer besluit de rente een kwart
procentje te laten vallen.
Kijkje in het archief van Joop den Uyl (deel 4, slot)
AMSTERDAM WILFRED SCHOLTEN
Jaap Burger, de sociaaldemo
cratische formateur van het ka
binet-Den Uyl, wilde oorspron
kelijk naast de CHU ook de KVP
buiten het kabinet houden. Vol
gens Burger zouden alleen de
winnaars van de verkiezingen
van 1972, de progressieve drie
(PvdA. D66 en PPR) en de ARP,
een kabinet moeten vormen.
Burger legde zich echter neer bij
de grote tegenstand in het
PvdA-bestuur, dat zich tegen
deze oplossing van de slepende
kabinetsformatie keerde.
Dat blijkt uit aantekeningen van
wijlen PvdA-leider Den Uyl in
zijn archief over de kabinetsfor
matie van 1973, dat uiteindelijk
zou leiden tot het overwegend
progressieve kabinet-Den Uyl.
De kabinetsformatie na de ver
kiezingen van 29 november
1972 was moeizaam. Het kabi
net-Biesheuvel, bestaande uit
de drie confessionele partijen
(KVP, ARP en CHU) en de WD
had geen meerderheid in het
parlement gekregen. Van de
confessionele partijen had al
leen de ARP van premier Bies
heuvel een zetel winst geboekt.
En DS'70 (een afsplitsing van de
PvdA), dat had gebroken met
het kabinet waardoor nieuwe
verkiezingen noodzakelijk wa
ren geworden, werd als partner
niet meer geaccepteerd. Een
groot deel van de KVP en ARP
wilde bovendien niet met de
sterk conservatieve WD van
Wiegel in één kabinet zitten.
Ter linkerzijde had het zogehe
ten 'schaduwkabinet' van de
progressieve drie, dat al voor de
verltiezingen was gevormd,
•maar een kleine winst geboekt
en bleef op 56 zetels steken.
PvdA, D66 en PPR wilden wel
regeren, maar hadden daarvoor
de 'gedoogsteun' van de confes
sionele partijen nodig. Die wil
den echter alleen op basis van
gelijkwaardigheid over een re
geringsprogram onderhande
len, wat de progressieven echter
al voor de verkiezingen
hadden uitsloten. Toen hadden
de confessionelen voor hen
moeten kiezen, wat zij op hun
beurt weer hadden geweigerd.
In deze complexe situatie werd
na de ARP'er Ruppert (die er
ook niet uitkwam) de sociaalde
mocraat Burger formateur. De
benoeming was spectaculair.
Burger, die in '62 de Tweede
Kamer als PvdA-leider had ver
laten, stond bekend om zijn
minder gepolijste optreden. Bo
vendien was duidelijk dat hij
maar op één ding afstevende:
het in elkaar timmeren van een
kabinet-Den Uyl.
Groot was dan ook de verras
sing toen het partijbestuur van
Den Uyl te horen kreeg dat Bur
ger uit was op een kabinet van
de progressieve drie met de
ARP. Burger ging ervan uit, zo
blijkt uit zelf gemaakte aanteke
ningen van de hand van Den
Uyl van een gesprek met Burger
voordat deze officieel door de
koningin was benoemd, dat
beide winnaars (de progressie
ven en de ARP) tot samenwer
king zouden moeten komen. De
verkiezingen zouden alleen op
die manier zin hebben gehad,
aldus Burger.
De nieuwe formateur verwacht
te dat de KVP en de CHU dit
protestants-rode kabinet wel
zouden willen gedogen. Maar
aan die oplossing van de moei
zame formatie is Burger niet
eens toegekomen. Het partijbe
stuur van de PvdA, op 29 janua
ri bijeen, was voor een groot
deel furieus over deze verras
sende wending.
De woede richtte zich volgens
de aantekeningen van Den Uyl
niet eens zo zeer op de (onmo
gelijkheid dat AR-leider Bies
heuvel, die dolgraag wilde door
regeren met de WD, achter een
overwegend progressief min
derheidskabinet zou moeten
gaan staan. Ook niet dat ARP,
KVP en ook CHU deze inbraak
in de christen-democratische
gelederen niet zouden pikken.
Nee, er wordt op gewezen dat er
een progressief minderheidska
binet zou moeten komen en
geen andere combinatie, omdat
het PvdA-congres dat had ver-
ordeneerd. En die wil was voor
iedere PvdA'er in die tijd wet.
De discussie geeft een aardig
beeld van de polarisatie-sfeer
binnen de partijtop. Meijer, de
latere staatssecretaris en fractie
voorzitter: 'Als Burger begint
met de AR, wijkt hij af van de
lijn van het Congres.' Anderen
gaan nog verder, en vinden dat
het niet doen.' Waarschijnlijk
heeft B. zelf deze tekst nooit on
der ogen gehad, want dan had
hij er waarschijnlijk meteen de
brui aan gegeven. Of Meijer er
aangewezen formateur!)
maar geen formateur moet wor
den.
'Als Burger hieraan vasthoudt
kan het niet', zegt Van Lier, ver
trouweling van Den Uyl. Ande
ren noemen al andere namen
als oud-minister Samkalden,
oud-KVP-minister Klompé of
Den Uyl zelf. Van de Nieuw
Linkser Meijer mag Burger wel
formateur blijven, maar onder
een vreemde staatsrechtelijke
nieuwigheid: 'Burger moet
langs de lijn van dU (Den Uyl,
red.) lopen Burger moet
doorgeefluik zijn. Als B. (Burger,
red.) dat niet toezegt, moet B.
In zijn dagboek schrijft Burger
later over de vele aanwijzingen
die Den Uyl hem gaf tijdens de
formatie: 'Het kwam bij mij
over als instructies van de frac
tie. Heb overduidelijk gemaakt
daarvan niet gediend te zijn.'
Toch zijn er ook partijgenoten
die juist in het verrassende van
de optie wel wat zien. Zoals het
kamerlid Van den Doel, die
graag enige 'fantasie' wil ten
aanzien van de anti-revolutio
nairen. 'AR is betrouwbaarder
dan KVP' is zijn conclusie. Bo
vendien ben je met 3 of 4 AR-
kabinetsleden klaar. De drie
confessionelen zullen er 6. tot 7
opeisen. Anderen zien een mo
gelijkheid om hiermee de KVP
te treffen, 'die dan door het stof
moet'.
Pronk (toen bijna en nu weer
minister) is vóór ('AR is linkser
en betrouwbaarder dan KVP'),
maar hij waarschuwt ook: de
keuze voor de AR is er één voor
de korte termijn. D66-leider
Van Mierlo, die ook bij de ver
gadering zat, sluit zich daarbij
aan en geeft blijk van enige stra
tegische doordenkerij.
Den Uyl tekent uit zijn mond
op: 'Burger verziekt de situatie
ten opzichte van de KVP. Voor
keur (voor AR, red.) is korte ter
mijn, ze hebben gewonnen op
het rechtse image: je snijdt par
tij-ontwikkelingen in de KVP af,
die op langere termijn veel be
langrijker zijn.' Van Mierlo doelt
op de grote linkervleugel van
die partij, die graag een pro
gressief kabinet wil.
Op grond van de roerige verga
dering besluit Den Uyl Burger af
te raden zijn troeven op de AR
te zetten. De kabinetsformateur
ontmoet premier Biesheuvel als
één van de winnaars van de ver
kiezingen wel, maar het blijft
een beleefdheidbezoekje van
twee oude bekenden. Ruim drie
maanden later zal het kabinet-
Den Uyl er uiteindelijk toch ko
men. Met individuele ARP- èn
KVP-ministers. En zonder Bies
heuvel, die de politiek teleurge
steld verlaat.
De eerste drie delen van de se
rie over de archieven van Den
Uyl stonden in de kranten van
14,15 en 18 mei
I
