Israëlische profeet heeft hoop
Hillary bijt zich vast in
peperdure gezondheidszorg
Afghanistan weer
een vergeten land
Solomon-eilanders zijn economische invasie zat
Feiten &Meningen
Legerleider van Zaire lijkt
zich op te maken voor coup
DONDERDAG 4 FEBRUAR11993
Als een gerimpelde oude kraai zit
Yeshayahu Leibowitzdiep wegge
zakt in zijn luie stoel met zijn ar
men over de leuning. Maar de 90-
jarige professor, verschanst in zijn
met boeken gevulde studeerkamer
in Jeruzalem, is nog even strijdlus
tig als altijd.
jeruzalem sarah helm
the independent
..in de Gaza-strook is een 10-jarig meisje
doodgeschoten door soldaten van het Is
raëlische leger", dondert hij. Met prie
mende ogen zet hij zijn woorden kracht
bij, terwijl hij voor het dramatisch effect
een klauw-achtige hand in de lucht
steekt.
Al sinds de Zesdaagse oorlog van 1967
voorspelde de in 1903 in Riga (de huidi
ge hoofdstad van Letland) geboren pro
fessor dat de Israëlische bezetting van de
Westelijke Jordaanoever en de Gaza-
strook onherroepelijk zouden leiden tot
het morele verval van Israël en tot een
groeiende 'bestialiteit' van het leger. En
zijn voorspellingen zijn volgens hem in
middels ruimschoots bewaarheid. „Der
gelijke wreedheden waren onvermijde
lijk. Deze mentaliteit is het gevolg van
het accepteren van de gewelddadigheid
waarmee nationalistische politiek te al
len tijde gepaard gaat."
De deportatie van 413 Palestijnen was
een 'kapitale vergissing', vindt Leibowitz.
„Het was een morele nederlaag voor de
regering." Maar opnieuw voegt hij eraan
toe: „Maar het was absoluut onvermijde
lijk. Zolang we volharden in de geweld
dadige onderdrukking van mensen, zul
len die in opstand blijven komen en ter
roristische acties plegen. En wij zullen
alle middelen aanwenden om dit weer
de kop in te drukken. Zodra nationaliteit
de hoogste menselijke waarde wordt,
heb je fascisme."
Scheiding
Het is nauwelijks verwonderlijk dat de
opvattingen van professor Leibowitz de
meeste Israëli's tegen de borst stuiten,
met name de rechtervleugel, de kolonis
ten en iedereen die zich achter het ideaal
van Eretz Israël (oftewel Groot Israël)
schaart. Leibowitz bepleit al jarenlang
scheiding van godsdienst en staat en
roept-openlijk dat soldaten moeten wëi-
geren dienst te doen in de Gaza-strook
en op de westelijke Jordaanoever.
Veel verwonderlijker is dat Israël er nog
steeds niet in is geslaagd de kritiek van
Leibowitz op een constructieve manier
te verwerken. Toen onlangs werd aange
kondigd dat de professor de prestigieuze
Israël Prijs zou krijgen voor zijn hele le
venswerkLeibowitz is een geleerde in
de chemie, filosofie en medicijnen en re
dacteur van de monumentale He-
breeuwse Encyclopedie veroorzaakte
dit een politieke storm van verontwaar
diging.
Aanvankelijk trok Leibowitz zich niets
aan van de aanvallen op zijn persoon.
Maar toen zelfs premier Yitzak Rabin
verklaarde dat hij tegen de toekenning
was en dat hij de ceremoniële prijsuitrei
king in april zou boycotten, hield profes
sor Leibowitz de eer aan zichzelf en be
sloot hij de prijs niet te aanvaarden.
Over de opschudding die de prijs heeft
veroorzaakt, zegt Leibowitz: „Veel men
sen beschouwen mij als een verrader.
Wat ik zeg, klinkt hen als hoogverraad in
de oren. Dat is begrijpelijk. Het is een
kloof die al vele jaren bestaat". De mees
te Israëli's ervaren de taal waarin de pro
fessor zijn argumenten brengt als stui
tend. Zo vergelijkt Leibowitz de kolonis
ten met 'judeo-nazi's' en beweert hij dat
de eenheden van het Israëlische gehei
me leger geen haar beter zijn dan die
van de islamitische verzetsbeweging Ha
rnas. Maar Leibowitz een gelovig jood
beschouwt zichzelf niet als bijzonder
radicaal.
Vóór de gebeurtenissen van 1967 lag de
schuld voor de problematische situatie
volgens Leibowitz enkel en alleen bij de
tegenpartij. De in 1948 voorgestelde op
delingvan Palestina in een joodse en een
Palestijnse staat werd door de Arabieren
verhinderd, omdat dit de erkenning van
het bestaansrecht van een joodse staat
zou betekenen. En het waren de Arabie
ren die Israël binnenvielen. Pas na 1967
heeft Israël de rol van onderdrukker
overgenomen.
Leibowitz benadrukt dat hij Israël juist
wil redden, door de morele waardigheid
van de staat te herstellen en een eind te
maken aan de corrumperende invloed
van de bezetting. In eerste instantie be
doelt hij geen campagne te voeren voor
de rechten van de Palestijnen. „Het gaat
niet zozeer om de bevrijding van de Pa
lestijnen, maar veeleer om de bevrijding
van de Israëlische staat. Dat is het be
langrijkste."
Ondanks veelvuldige pogingen om Lei
bowitz als een demon af te schilderen
(hij is uitgemaakt voor verbitterd, afsto
telijk en gek), gelooft de professor dat
een groot aantal Israëli's zijn mening
deelt. En dat geeft hem hoop voor de
toekomst.
Optimisme
De professor doet nieuwe voorspellin
gen, dit keer met een meer optimistische
ondertoon. „De Israëlische politiek ver
andert van richting, waardoor er een
kans bestaat op een vrijwillige overeen
komst tussen de staat Israël en de PLO.
Dat is een mogelijkheid. Maar waar
schijnlijker is dat de opdeling niet op
vrijwillige basis tot stand zal komen,
maar onder druk van de Verenigde Na
ties, oftewel de Verenigde Staten. Die
kans bestaat nu. Vijfjaar geleden was er
geen enkel uitzicht op enige verstand
houding tussen de beide partijen."
vertaling: margreet heslinca
den haag simone van priel
De moord op vier medewerkers
van de Verenigde Naties, onder
wie de Nederlandse waterdes-
kundige JA. van Hoeflaken,
heeft de ernst van de situatie in
Afghanistan nog eens onder
streept. Het incident was voor
de Verenigde Naties de aanlei
ding hun buitenlandse mede
werkers uit het oosten en het
zuiden van Afghanistan terug te
trekken. Als ook welwillende
buitenstaanders hun leven in
een land niet meer zeker zijn,
zijn chaos en anarchie heer en
meester.
Sinds de val van het communis
tisch bewind van Mohammed
Najibullah, in april vorig jaar, is
Afghanistan met haar ruim 16
miljoen inwoners in rap tempo
afgegeleden naar de status van
'Aziatisch Somalië', zoals een
mensenrechtenorganisatie het
onlangs uitdrukte.
Politieke, religieuze en etnische
tegenstellingen, een gigantisch
vluchtelingenprobleem en
voedsel- en watertekorten zijn
zowel gevolgen als oorzaken
van de 'tweede burgeroorlog'
die na het vertrek van Najibul
lah losbarstte. De coalitie van
islamitische verzetsgroepen
(mujahedien) stortte als een
kaartenhuis ineen toen hun
enig gezamenlijk doel: het ver
drijven van Najibullah, was be
reikt.
In de strijd om de macht over
met name de hoofdstad Kabul
richtten de guerrillastrijders van
de radicale islamitische Hezb-e-
Islami onder leiding van Gul-
buddin Hekmatyar, die van de
gematigde Ahmed Shad Mass-
oud, Oezbeken en Tadzjieken
de wapens vervolgens op elkaar.
Het dieptepunt vormde de ge
nadeloze raketaanvallen op Ka-
bul door Hekmatyar, waarbij in
augustus en september duizen
den mensen de dood vonden.
Terwijl tienduizenden vluchte
lingen uit Pakistan en Iran naar
hun vaderland terugkeerden,
zetten tienduizenden inwoners
van Kabul op hun beurt koers
naar Pakistan. Na een wapen
stilstand in september, hervatte
Hekmatyar half december de
aanvallen op de hoofdstad, uit
protest tegen de aanstelling van
Burhanuddin Rabbani als presi
dent.
De facto bestaat Afghanistan in
middels uit een aantal autono
me gebieden, waar Kabul niets
in de melk te brokkelen heeft:
landen als Iran, Saudi-Arabië en
PaJcistan zijn met die deelgebie
den ook al diplomatieke betrek
kingen aangegaan. Jalalabad,
waar de vier VN-medewerkers
zijn gedood, is de machtsbasis
van Hekmatyar, die ook in het
zuiden veel aanhangers heeft.
Tadzjieken (zoals Massoud) en
Oezbeken beheersen de noor
delijke gebieden.
De situatie in het hele land is
desastreus te noemen. Afgezien
van de tragedie van de constan
te vluchtelingenstroom, kampt
Afghanistan met voedseltekor
ten en een chronisch tekort aan
schoon drinkwater. Voor de
schaars verkrijgbare goederen
gelden huizenhoge prijzen, de
economie ligt goeddeels op zijn
gat en alleen de schuld aan Rus
land bedraagt al 8 miljard dol
lar.
De VN hebben gewaarschuwd
voor een Afghaanse hongerwin
ter, nu voedsel hetzij door de
sneeuwval, hetzij door overval
len op transporten door lokale
bendes de steden maar moeilijk
kan bereiken. VN-secretaris-ge
neraal Boutros Boutros Ghali
vroeg enkele weken geleden om
250 miljoen dollar noodhulp
voor de Afghaanse bevolking.
Maar van de 180 miljoen dollar
waarom de VN in november
ook al had gevraagd, kwam niet
meer dan 40,5 miljoen binnen.
Afghanistan lijkt, na de specta
culaire val van Najibullah, ge
woon weer een vergeten land te
worden.
Afghanistan is sinds de val van het communistische bewind van Mohammed Najibullah afgegleden naar de
status van 'Aziatisch Somalië' volgens een rfiensenrechtenorganisatie. Het land kampt met voedseltekorten
en een chronisch tekort aan*schoon drinkwater foto epa
sydney kalinga seneviratne
Naarmate de bossen en de visstand van
de Solomon:eilanden slinken, weet de
ontwikkelingsorganisatie SIDT meer be
woners op te porren tot verzet tegen de
houtkap- en visserijbedrijven.
Medewerkers van SIDT (Ontwikkelings
trust van de Solomon-eilanden) reizen
de archipel af om dorpelingen te waar
schuwen voor de gevaren van snelle,
grootschalige kaalslagen overbevissing.
Deze exploitatie, vooral door Aziatische
bedrijven, heeft de laatste twintig jaar
steeds grotere vormen aangenomen. De
politieke onafhankelijkheid van 1978
heeft tiaarin geen verandering gebracht.
Zo'n 85 procent van de 328.000 bewo
ners woont in een van de talloze dorpen,
verspreid over de duizend eilanden
waaruit deze archipel, vijfhonderd kilo
meter ten noordoosten van Australië, is
samengesteld. Het bestuurscentrum Ho
niara is met zijn 30.000 inwoners de aan
duiding 'hoofdstad' ternauwernood
waardtg. De plattelanders zijn voor hun
huisvesting, geneesmiddelen en andere
basisbehoeften direct afhankelijk van
wat hun leefomgeving heeft te bieden.
Dat is steeds minder. „Van kindsbeen af
weten de Solomon-eilanders niet beter
of er is voldoende bos beschikbaar. Ze
gebruiken er maar heel weinig van. Het
is daarom heel verleidelijk om 'ja' te zeg
gen wanneer bedrijven geld bieden om
te mogen kappen", legt SIDT-directeur
Martin Baeanisia uit. „Maar nu komen
de mensen erachter dat ze mèt de bo
men ook de schaduw, de luchtvochtig
heid, de bouwmaterialen en de genees
krachtige planten kwijtraken. Bovendien
spoelt dè vruchtbare grond weg."
Dankzij de zogeheten 'mobiele teams'
van SIDT letten de dorpelingen nu beter
op de kleine lettertjes van de contracten
die ze aangeboden krijgen. En vorig jaar
kregen landmeters, die namens een
houtkapbedrijf alvast wat voorbereiden
de werkzaamheden aan het verrichten
waren, van plaatselijke bewoners het be
leefde verzoek hun bullen te pakken. De
dorpelingen hadden in de jaren tachtig
gezien wat de gevolgen waren van groot
scheepse houtkap door een dochteron
derneming van Unilever.
Baeanisia waarschuwt dat de houtkap-
bedrijven nu overstappen op een nieuwe
tactiek om de eilanders te verleiden tot
ondertekening van contracten: ze belo
ven de kaalgeslagen terreinen te herbe-
bossen. Maar daarvoor gebruiken ze wel
snelgroeiende exotische soorten, die na
drie jaar alweer kaprijp zijn.
Dankzij financiering vanuit Nederland,
Australië, Groot-Brittannië, Nieuw-Zee-
land en de Verenigde Staten, heeft SIDT
liefst driehonderd dorpelingen kunnen
opleiden, die in teams van drie of vier
personen discussies begeleiden in hun
eigen woonplaats en omliggende dor
pen. Tot nu toe zijn er ongeveer 3000
van zulke discussiebijeenkomsten ge
weest, waarmee een derde deel van de
bevolidng is bereikt.
Een tweemaandelijks tijdschrijft getiteld
Link (Schakel), een amateurtoneelgroep
en stripboekjes dragen verder bij aan
verbreiding van SIDT's ideeën. Volgens
directeur Baeanisia is de brganisatie zo
succesvol doordat ze de dorpelingen als
gle pijlers van ontwikkeling beschouwt in
plaats van te vertrouwen op buitenland
se 'deskundigen'. De organisatie voelt
zich gesterkt in haar werk nu de regering
van het land zich bij het Regionaal
Milieuprogramma van de Zuidelijke Stil
le Zuidzee (Sprep, South Pacific Regional
Environmental Programme) heeft aan
gesloten. In totaal nemen hier 27 landen
aan deel. Ook heeft de Solomon-regering
de milieu-afspraken ondertekend die vo
rig jaar op de VN-milieuconferentie Un-
ced in Rio de Janeiro zijn gemaakt.
Nog geen grip heeft SIDT weten te krij
gen op de overbevissing. Hiervan is 49
procent in Japanse handen. De rivieren
zijn nog het exclusieve domein van de
Solomon-eilanders zelf, rqaar uit de tal
rijke lagunes en koraalriffen zijn de
plaatselijke vissers verdrongen door hun
grote buitenlandse concurrenten. „De
apparatuur en de hoog opgeleide werk
nemers van deze bedrijven komen alle
maal uit Japan", zegt Baeanisia. „Plaat
selijke werknemers zijn misschien in de
meerderheid, maar het geld dat ze daar
mee in de economie van onze eilanden
inbrengen, staat in geen verhouding tot
de winsten die de Japanners maken door
onze natuurlijke hulpbronnen te exploi
teren."
washington rupert
gen; de verzekeraars betalen wel. Dit is een ge-
the inóependent bied waar het normale marktmechanisme niet
werkt.
Wanneer er een grote klus moet worden geklaard, Dat is het monster waartegen Hillary Clinton
moet vechten. „Ik wil dat het nu wordt aange-
zoals de Amerikanen zeggen, dan laat je de
huurmoordenaars komen. Deze uitspraak is per- pakt", zei de president vorige week en zijn
fect van toepassing op de ontmoedigende op-
dracht waar Hillary Clinton voor staat. In het fir
mament van de macht rond Bill Clinton
mand te vinden die hardere dreunen kan uitdelen mingen.
verspilde geen tijd. Nog diezelfde dag belde zij
zes uur lang met belangrijke congresleden. Half
ligt er een blauwdruk klaar voor de hervor-
dan zijn vrouw. En voor zijn regering is er geen
grotere uitdaging dan de hervorming van het
Amerikaanse stelsel voor de gezondheidszorg.
De statistieken vertellen een verschrikkelijk v
Clintons doelstellingen zijn simpel: een gegaran
deerde basisdekking voor iedereen en het terug
dringen van de kostenstijgingen tot het peil van
de inflatie. Maar hoe? Voor het moment zijn de
haal. Een op de zeven dollars die in de VS worden gesprekken over de 'Canadese oplossing', een na
verdiend, worden opgeslokt door de gezond
heidszorg. De beraamde uitgaven zijn voor 1993
939 miljard dollar (1737 miljard gulden). De kos
ten stijgen met bijna 12 procent per jaar, ^rie keer
zo snel als de inflatie. Ruim 36
miljoen Amerikanen, een ze
vende van de bevolking, heeft
geen enkele verzekering. Voor
hen is het vooruitzicht van eer
ernstige ziekte een financiële
nachtmerrie.
Als er niets wordt gedaan, zal
het nog erger worden. Rond de
eeuwwisseling zullen de VS 16 procent van hun
rijkdom aan medische verzorging besteden. De
gestage toename van verplichte federale kosten
Ziekenhuizen zullen
hun deuren
moeten sluiten
tionaal stelsel voor de gezondheidszorg v
de andere kant van de noordgrens mee wordt ge
werkt, verstomd.
In plaats daarvan is de presi-
dent voorstander van het instel
len van gigantische Onder-
houdsorganisaties voor de Ge
zondheid (HMO's) ter vervan
ging van de talloze kleinere ver
zekeraars. De HMO's zouden de
macht hebben om met artsen
en ziekenhuizen over goedkope
pakketten te onderhandelen.
Bedrijven die hun werknemers geen verzekering
bieden zouden een gezondheidsbelasting moeten
betalen voor de financiering van een federaal ver
zekeringsstelsel.
r de gezondheidszorg is de belangrijkste
den waarom het begrotingstekort vastzit op onge- Het meest omstreden zijn de overpeinzingen
veer 300 miljard per jaar. Voor veel bedrijven zijn een vast plafond in de kosten van de gezond-
de kosten voor de gezondheid van hun werkne
mers groter dan hun bedrijfswinsten.
Stuitend
Het moet gezegd worden dat de Amerikaanse
manier van gezondheidszorg een klassiek voor
beeld is van het beste als vijand van het goede.
Voor de meerderheid die ervan profiteert is het
een stelsel zonder weerga: glanzende ziekenhui
zen met de nieuwste apparatuur, een keur van
bekende specialisten en een farmaceutische in-
heidszorg, met andere woorden, een of andere
vorm van verplichte kostenbeheersing. Dit idee
vervult degenen die wel hebben gevaren onder
het bestaande stelsel mefschrik.
Offers
Maar als de kosten laag moeten worden gehou
den, moeten de offers waar Clinton op aandringt
door alle betrokken partijen worden gebracht.
Artsen zullen noodgedwongen genoegen moeten
nemen met een lager salaris, ziekenhuizen zullen
dustrie met begrotingen voor onderzoek die in de hun deuren moeten sluiten, verzekeraars zullen
miljarden lopen. Maar de onregelmatigheden zijn hun enorme administraties moeten stroomlijnen
bijna stuitend.
Het is een stelsel dat prat gaat op overvloedige
behandeling van duistere ziekten, maar beknib
belt op goedkopere preventieve medicatie die
de farmaceutische industrie zal het met n
der winst moeten doen. Patiënten zullen een klei
nere keuze aan diensten en artsen moeten accep-
Bezuinigingen op Medicare en Medicaid
sommige van die ziekten in de kiem zou kunnen zijn, in ieder geval voor de rijken, nauwelijks te
smoren. Verzekeringen trekken miljoenen dollars vermijden. En dan zullen de Clintons zich moe-
vroeg geboren baby's en ten dode op- ten klaarmaken voor de strijd met Capitol Hill,
geschreven tachtigjarigen in leven te houden;
toch groeit het aantal mensen dat niet is gedekt
die niet arm genoeg of oud genoeg zijn om te
worden geholpen door Medicare of Medicaid
met 100.000 per maand. Recessies komen en
gaan, maar in de waanzinnige wereld van de
Amerikaanse gezondheidszorg blijven vraag en
aanbod schijnbaar voor altijd stijgen.
Het stelsel moedigt uitwassen aan. Artsen schrij
ven voor waar ze zin in hebben en geven op
dracht tot de duurste en meest uitgebreide tests
en behandelingen. Noch degenen die de gezond
heidszorg toedienen, noch degenen aan de ont
vangende kant hebben een neiging tot bezuini-
r tientallen machtige comité's en congresle
den zo hun eigen stokpaardjes hebben.
Zelfs Hillary Clinton, die een zware klap kan uit
delen, zal ieder grammetje van haar geweldige
kracht nodig hebben. „Dit is een test voor de na
tionale psyche", schreef de New York Times over
de ongeëvenaarde autoriteit van de meest geë
mancipeerde First Lady. Mocht Clinton tijdens
zijn presidentschap er alleen maar in slagen de
gezondheidszorg te hervormen, dan zal het nage
slacht zijn regeringsperiode toch een groot succes
vinden.
vertaling: luutjeniemantsverdriet
nairobi frans van den houdt
correspondent
Het Zaïrese leger slaat bij de
minste of geringste onvrede on
middellijk op grote schaal aan
het moorden en plunderen. De
brandende vraag rijst nu of dit
slechts op zichzelf staande ui
tingen van frustraties zijn of
juist een voorbode van grotere
acties. Een militaire coup bij
voorbeeld.
President Mobutu Sese Seko
lijkt er voorlopig nog niet wak
ker van te liggen. Door het leger
vorige week waardeloze bank
biljetten uit te betalen, kon hij
op zijn vingers nagaan dat de
manschappen opnieuw aan het
muiten zouden slaan. Mobutu
is na 28 jaar aan de macht meer
dan vertrouwd met het zaaien
van onrust en verdeeldheid. En
hij heeft nog altijd zijn elitetroe
pen achter de hand om iedere
opstand hardhandig de kop in
te drukken. Maar hoe lang duldt
Zaire's 'gewone' en veel grotere
leger dit nog?
Het was legercommandant ge
neraal Mare Mahele zelf die een
paar maanden geleden een
waarschuwende vinger opstak.
In een toespraak aan het volk,
maar vooral gericht aan de on
ophoudelijke ruziënde politieke
leiders, liet hij doorschemeren
dat het leger desnoods orde op
zaken zal stellen in Zaïre. „De
genen die de mensen aanzetten
tot rebellie, stammenstrijd en
regionalisme brengen het Zaïre
se leger in een uiterst moeilijke
positie. Als politici niet bereid
zijn met snelle oplossingen voor
de problemen te komen, dan
hebben ze het straks alleen aan
zichzelf te wijten. Het volk en
het leger laten zich niet langer
bedonderen".
Mahele's toespraak zette ieder
een aan het denken. Zou het le
ger ten gunste van Mobutu of
van zijn aartsrivaal premier
Etienne Tshisekedi ingrijpen?
Of was Mahele van plan, zoals
Mobutu in 1965 deed, zelfde
macht te grijpen?
Premier Tshisekedi gaat ervan
uit dat het merendeel van de
militairen achter hem staat. De
oppositie beschouwt generaal
Mahele bovendien als een de
mocraat die oprecht politieke
hervormingen nastreeft. Dat
bleek tijdens de nationale poli
tieke conferentie, waar hij Mo-
butu-Ioydlisten opriep in ge
sprek te blijven met de opposi
tie. En het waren militairen die
tijdens de grootschalige onlus
ten van september 1991, toen
Mobutu zich lange tijd niet liet
zien, een beroep deden op
Tshisekedi om de macht over te
Bij meer recente crises hield
Mahele zich echter op de vlakte,
en daardoor werden de sceptici
in hun overtuiging gesterkt dat
Tshisekedi de generaal niet kan
vertrouwen. Zij wijzen op de ac
ties die Mahele zijn manschap
pen diverse malen heeft laten
uitvoeren tegen Tshisekedi's
democratische partij (UDPS).
En Mahele heeft in hoogst eigen
persoon diverse malen Tshise
kedi gearresteerd.
De critici zijn er daarom van
overtuigd dat de generaal, die is
opgeleid in de Verenigde Staten,
België en Israël, nu nog slechts
zijn eigen ambities voor het
presidentschap najaagt. Hij zou
alleen nog wachten op het juis
te moment om toe te slaan. De
populariteit die hij zowel bin
nen het leger als onder de be
volking geniet, kan hem daarbij
goed van pas komen.
