Afscheid van het jubeljaar
Verdeelde oppositie speelt
president Moi in de kaart
Feiten &Meningen
Heer in het verkeer
MAANDAG 28 DECEMBER 1992192
'Een heer in het verkeer' is een begrip
dat in Istanbul volslagen onbekend is.
Hier geldt het recht van de sterkste.
En de snelste.
Rechts inhalen, snijden, door het rode
licht rijden, voetgangers op een haar na
pletten, het hoort er allemaal bij, maar
gelukkig heb ik een grote jeep, waarvoor
zelfs de gehaaide taxichauffeurs respect
tonen. De politieagent brengt de hand
naar zijn pet als hij mijn buitenlandse
nummerbord ziet. Helaas gebeurt het
natuurlijk wel eens dat je met vrienden,
die een gewone auto hebben, meerijdt.
De verkeerspolitie stelt zich meestal ver
dekt op, vlak na ingewikkelde kruispun
ten waar het sowieso moeilijk is om je
aan de verkeersregels te houden.
Op een mooie dag kreeg ik met mijn
Nederlandse bezoek van zo'n gewoon-
gewielde vriend een lift. Deze vriend
rijdt overigens keurig, een zeldzaam
heid. Toen we na een scherpe bocht
door het oranje licht reden, sprong
vanachter een struik een driftig fluiten
de agent voor de auto. 'Op heterdaad
betrapt! U reed door het rode licht!'
Vriendlief vloekte binnensmonds: ver
domme, geen papieren bij me. Dit was
een kolfje naar de hand van de agent.
Het recht op protesteren was al bij voor
baat verspeeld. 'Jaaa, dat gaat u een flin
ke boete kosten en strafpunten op uw
rijbewijs. Bovendien kan ik u zo niet
verder laten rijden, we moeten de auto
in beslag nemen.'
Nou valt er over alles te praten in Tur
kije, dus ook in dit geval ontspon zich
een gesprek.
'Maar meneer agent, dat overkomt u
toch ook wel eens dat u wat vergeet, ik
ben vanmorgen haastig de deur uit ge
gaan.'
'Tja, het is jammer van al dat geld hè,
wel 300.000TL...'
'Nou meneer agent, kunt u het niet voor
een keer door de vingers zien?'
'Door de vingers zien? Ik moet een bon
uitschrijven en strafpunten. Maar het is
inderdaad wel jammer van al dat geld...'
'Maar meneer agent, dat kunt u me niet
aandoen, u heeft het toch ook moeilijk
omrond te komen.'
Affijn, na een half uur rond de pot heen
draaien, werd de afkoopsom op
120.000TL vastgesteld. Maar omdat on
ze vriend dat geld niet op zak had, vroeg
hij ons, zijn Hollandse passagiers om bij
te springen. Pas toen merkte de agent
onze blonde hoofden op. 'O, heb je toe
risten bij je' vroeg hij en stak nieuwsgie
rig zijn hoofd in de auto. Hij riep onze
vriend even bij zich. 'Kijk,' zei hij, 'die
toeristen moeten nt>u ook niet slecht
over me gaan denken, geef me maar
100.000, dan zijn we ldaar.'
Toen ik het verhaal vertelde aan een
kennis, lachte hij ons vierkant uit: 'Veel
te veel! 30.000 was genoeg geweest!' Tot
we een keer met hem meereden... Op
een kruispunt stonden vier agenten alle
maal verschillende aanwijzingen te ge
ven, waardoor onze chauffeur door het
rode licht heenreed, bijna een botsing
maakte en midden op het kruispunt tot
stilstand kwam. Fluitjes trilden in rood-
aangelopen hoofden en zuchtend zette
onze vriend de auto aan de kant en be
gaf zich naar de dichtstbijzijnde agent.
Vanuit de verte zagen we hem druk ge
baren en op en neer lopen tussen de
agenten. Met gebogen hoofd sjokte hij
terug. Portemonnaie in de aanslag vroe
gen we: 'En? Hoeveel?'
Verontwaardigd snoof hij: 'Hoezo hoe
veel? Ik heb gezegd dat ik ze aan zou ge
ven, hoe durven ze een mens zo in de
war te brengen, door hen had ik bijna
een ongeluk gehad!' en hij trapte eens
hard op zijn gaspedaal om uiting te ge
ven aan zijn kwaadheid.
Zo zie je maar dat nog een andere oer-
wet hier van kracht is: wie niet sterk is,
moet slim zijn.
STANDPLAATS ISTANBUL
RABIN LAAT ZfJN 7AND&N ZI&N I -
TOM JANSSEN
Kenyanen morgen naar de stembus Stammenelement centraal
NAIROBIRICHARD DOWDEN
THE INDEPENDENT
Toen de Kenyaanse president
Daniel Arap Moi een jaar gele
den eindelijk de weg vrijmaakte
voor verkiezingen die open zou
den staan voor meerdere partij
en, leek het erop alsof hij daar
mee zijn eigen politieke terecht
stelling tekende. Nu wordt hij
getipt als winnaar van de ver
kiezingen, die morgen worden
gehouden en die hij lang heeft
kunnen voorkomen. Het stam
menelement, dat volgens zijn
voorspellingen een meerpartij-
endemocratie zou beheersen,
heeft inderdaad de basis ge
vormd voor de nieuwe partijen
en dat heeft in zijn voordeel ge
werkt.
Etniciteit, regio en stam zijn de
belangrijkste kwesties in de ver
kiezingen. Waarschijnlijk zal
geen enkele partij een absolute
meerderheid behalen en de
grondwet is onduidelijk over
een coalitieregering. Een situa
tie die Moi in zijn eigen voor
deel kan manipuleren.
Begin dit jaar leken de voor
standers van een meerpartijen-
democratie een hechte, moder
ne beweging, die zich met de
roep om democratie had aange
sloten bij de westerse donorlan
den van Kenya. Daarbij vergele
ken leek Mois regering op een
verouderde Afrikaanse stam-
mentirannie. Leden van zijn ei
gen Kalenjin-groep hielden de
machtigste en meest winstge
vende staatsfuncties bezet en
vormden een regering binnen
een regering.
FORD
Terwijl steeds meer niet-Kalen-
jin-leden van de kern van de re
gering werden uitgesloten,
slaagde de belangrijkste opposi
tiebeweging FORD (Forum voor
Herstel van de Democratie) erin
vertegenwoordigers van de
meest belangrijke etnische
groeperingen en regio's van Ke
nya te verenigen. FORD bracht
politieke zwaargewichten uit de
Kikuyu en Luo, de twee grootste
groepen, tezamen.
FORD vertegenwoordigde het
beeld van een moderne natio
nale beweging, terwijl de rege
ring op een steeds smaller wor
dende stammenbasis stoelde.
De beweging verenigde ook alle
leeftijden in zich, van Jaramogi
Oginga Odinga, nu in de tachtig
en Kenya's eerste vice-presi
dent, tot jonge juristen uit Nai
robi die bij de onafhankelijk
heid kind waren. FORD leek
niet te stoppen.
Moi zat zwaar in de problemen.
Zijn minister van buitenlandse
zaken was vermoord en zijn
naaste collega's werden ervan
beschuldigd de zaak in de doof
pot te willen stoppen. Zij wer
den verdacht van betrokken
heid. Moi werd gedwongen Ni
cholas Biwott te ontslaan, de
minister van energie en zijn
oudste vriend. In de tussentijd
veranderde het gebied van de
Kalenjin in de Riftvallei in een
strijdperk, toen leden van de
Kalenjinstam van de president
niet-Kalenjinleden uit hun hui
zen verdreven tijdens een actie
die deed denken aan de 'etni
sche zuivering' van het voorma
lige Joegoslavië. Opnieuw wa
ren Mois naaste medewerkers
betrokken.
De president vaarde uit tegen
iedereen die in Kenya democra
tie voorstond en het land werd
al gauw een synoniem voor cor
ruptie. Het toerisme liep terug
en de schuld bedroeg 5,6 mil-
Yvonne van Rooy: „Een groot deel van de voordelen heb
ben we de afgelopen jaren al geabsorbeerd." foto cpd
Mwai Kibaki, kandidaat voor het presidentschap v
Partij, tijdens zijn verkiezingstoumee in Nairobi.
jard dollar (10 miljard gulden).
Het bruto binnenlands produkt
daalde voor het derde achter
eenvolgende jaar. Alleen Groot-
Brittannië bleef achter Moi
staan. De Amerikaanse ambas
sadeur bekritiseerde hem in het
openbaar.
Leiderschap
Toen ontwikkelde zich een
strijd om het leiderschap tussen
de twee belangrijkste leiders
van FORD: Odinga, lid van de
bevolkingsgroep Luo, en Ken
neth Matiba, een voormalige
minister en afkomstig uit 1G-
kuyu. Matiba was een van de
eerste politici die om een meer-
partijendemocratie in Kenya
hadden geroepen. Daarvoor
werd hij in de gevangenis ge
gooid, waar hij een beroerte
kreeg, waarna hij naar Londen
werd gebracht. FORD werd tij
dens zijn afwezigheid gevormd
en toen hij in mei terugkwam
kon hij geen plaats vinden bin
nen de beweging.
De jonge activisten in FORD,
die werd geleid door de voorna
melijk uit Kikuyu afkomstige ju
risten uit Nairobi, Paul Muite,
Gitobu Imanyara en James
Orengo, hadden zich al achter
de nationalistische veteraan
Odinga geschaard. Zij zagen dat
hij hen nodig zou hebben om
de partij te leiden en mis
schien de regering. Odinga zou
een nationale figuur kunnen
zijn, die zou zorgen voor de
Luo-stem in FORD en de jonge
juristen een springplank zou
bieden voor de toekomst.
De scheuring vond uiteindelijk
plaats in augustus. Er zijn nu
twee FORDs die meedoen aan
de verkiezingen: Odinga's
FORD Kenya en Matiba's FORD
Asili (Origineel). Maar de scheu
ring hield daar niet op. Matiba
is nu zijn eigen volgelingen
kwijtgeraakt na een ruzie over
zijn stijl van leidinggeven. Voor
malige trouwe volgelingen heb
ben zich, onder aanvoering van
Charles Rubia, een ex-majoor
uit Nairobi, aangesloten bij het
Kenyase Nationaal Congres.
Maar de aanhang van de Kikuyu
was al gespleten door de op
richting van de Democratische
Partij, aangevoerd door voor
malig vice-president Mwai Ki
baki. Hij zou een behoorlijk
aantal stemmen kunnen win
nen en daarmee FORD afhou
den van een meerderheid. Hij
probeert zorgvuldig aanvallen
op de andere partijen te voorko
men in de hoop met de winnaar
een coalitie te kunnen vormen.
Verdeeldheid
De verkiezingen laten het plaat
selijke beleid van zijn slechtste
kant zien. De tegenkrachten van
Moi zijn door de verdeeldheid
zo verzwakt dat hij een goede
kans maakt om te worden geko
zen. Tijdens de parlementsver
kiezingen zal zijn partij echter
geen meerderheid krijgen. Vol
gens de nieuwe grondwet moet
de gekozen president een rege
ring vormen uit zijn eigen partij
en parlementsleden kunnen na
de verkiezingen niet van partij
wisselen. Het is niet duidelijk of
coalities kunnen worden ge
vormd en Moi zou kunnen pro
beren een regering te vormen
van minderheden, waarbij de
FORD-facties worden uitgeslo
ten. Een dergelijke regeling zou
de stabiliteit niet bevorderen.
Stabiliteit is de belangrijkste
factor voor de westerse donor
landen, die vorig jaar de hulp
opschortten en de fondsen van
het Internationaal Monetair
Fonds (IMF) blokkeerden in een
poging Kenya's financiën te
hervormen en de regering over
te halen tot politiek pluralisme.
De regering beweert dat aan alle
eisen is voldaan, maar de vol
gende vergadering van het IMF
waarop kan worden besloten de
steun voor Kenya te hervatten,
zal niet eerder dan na de verkie
zingen plaatsvinden.
VERTALING LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
„Niemand wordt verliefd op de
interne markt", pleegt Jacques
Delors, voorzitter van het Brus
selse dagelijks bestuur van de
EG, te zeggen. De verwikkelin
gen rond een Europa omspan
nend verbod op tabaksreclame
of de colportage van levensver
zekeringen zijn slechts twee van
de vele weinig geestdrift los ma
kende onderdelen uit het histo
rische avontuur. „Het zijn niet
enkele grote projecten, maar
honderden stuk voor stuk vrij
saaie besluiten", zegt ook Jim
Murray, directeur van de Eu
ropese consumentenorganisatie
BEUC.
Aan het 1992-project is zeven
jaar lang gewerkt, sinds de Eu
ropese Commissie onder lei
ding van Delors in 1985 het idee
nieuw leven in blies om de
meeste grenscontroles tussen
de twaalf EG-landen op te hef
fen. Dat plan leefde al in 1957,
vanaf de oprichting van de EG,
maar was telkens vastgelopen in
politieke onwil en de ongeloof
lijke complexiteit.
Delors kreeg dit keer echter de
steun van het internationale be
drijfsleven. De controles aan de
grenzen betekenden voor on
dernemingen lange wachttijden
en daarmee hoge kosten. Bo
vendien ontnamen de grenzen
internationaal werkende bedrij
ven als Philips een grote afzet
markt, zoals de Amerikaanse
concurrentie die wel kent. Af
wijkende voorschriften in elk af
zonderlijk EG-land verhinder
den de efficiënte produktie van
één artikel voor de hele EG.
Want dat was de nieuwe markt:
350 miljoen klanten in 12 lan
den, met bij elkaar een natio
naal produkt van bijna 10.900
miljard gulden per jaar, onge
veer net zovec-l als de VS.
Realisatie van de grote interne
markt zou, zo rekende de Itali
aanse hoogleraar Cecchini uit,
een extra economische groei
van 1,5 tot 7 procent opleveren
en een daling van de consu
mentenprijzen met 6 procent.
Tegenover de 85.000 douaniers
die hun banen verliezen, zou
den anderhalf miljoen extra ba
nen kunnen staan.
Staatssecretaris Van Rooy zei
laatst dat die jubelende voor
spellingen nu al aan het uitko
men zijn: „Een groot deel van
de voordelen hebben we de af
gelopen jaren al geabsorbeerd."
Maar volgens internationaal se
cretaris M. Toen van het werk
geversverbond VNO „duurt het
toch enige tijd voor bedrijven
hun strategieën aanpassen.
Daarvoor moet er eerst zeker
heid zijn dat de regels worden
aangepast. Bovendien moeten
de bedrijven leren leven met de
nieuwe situatie."
Marsroute
Aan de hand van het bouwplan
van '1992', 'Het Witboek', werd
in 1985 de marsroute uitgestip
peld in de vorm van 282 voor
stellen. Uitgangspunt was dat
mensen, goederen, geld en
diensten vrij zouden moeten
kunnen circuleren door alle 12
landen van de Gemeenschap.
Wat in het ene land was toege
staan, zou in fiet andere niet
verboden moeten kunnen wor
den. De 282 voorstellen zijn in
zeven jaar uitgegroeid tot hon
derden Brusselse richtlijnen,
vervat in 10.000 pagina's EG-
recht, uitwerkingen van die zo
simpel ogende principes.
Ondanks de indrukwekkende
stapel papier is de 'interne
markt' nog verre van af. Lang
niet alle Brusselse directieven
zijn al vertaald in de nationale
wetten van de 12 landen. Ande
re richtlijnen gaan pas later de
ze eeuw in. Zo wordt de rege
ling voor wederzijdse erkenning
van diploma's tussen de landen
pas in 1994 van kracht. Sommi
ge terreinen, zoals de verzeke
ringswereld en het afschaffen
van de paspoortcontroles, ble
ken zo ingewikkeld dat Brussel
er nog steeds niet uit is. „Niet
alle paarden verschijnen op 1
januari 1993 aan de start, de ra
ce zal niet helemaal gelijk zijn
en eigenlijk weten we ook niet
hoe lang het zal duren vat Eu
ropees parlementariër Ben Pat
terson de stand van zaken sa-
'Niet helemaal'
Een paar voorbeelden. Jaren is
gevochten over de vraag of het
vervallen van de grenzen ook
betekende dat bijvoorbeeld een
Nederlandse transportonderne
mer die net een vracht bloemen
van Aalsmeer naar Napels had
gebracht, op de terugweg toma
ten uit Rome in Venetië mag
bezorgen. Welke suikers en
kleurstoffen in voedsel zijn toe
gestaan. Of British Airways tus
sen Frankfurt en Parijs een lijn
dienst mag inleggen, Robeco
klanten in Spanje mag ronselen,
Mag een Nederlandse transportondernemer die net een vracht bloemen
van Aalsmeer naar Napels heeft gebracht op de terugweg tomaten uit
Rome in Venetië bezorgen? foto dijkstra willem ten velthuys
en de spotgoedkope Griekse au
toverzekeraars hun rammelen
de polissen in Denemarken aan
de man mogen brengen.
Het antwoord luidde door
gaans: 'niet helemaal'. Postor
derbedrijven bijvoorbeeld zul
len nauwelijks internationaal
mogen werken. In de Benelux is
het goederenvervoer over de
weg sinds 1 december helemaal
vrij, maar binnen de rest van de
EG geldt nog een strikt vergun
ningenstelsel. De inspectie van
vee, belangrijk om de versprei
ding van ziekten tegen te gaan,
zal tot ergernis van Nederland
ook na 1 januari aan de grenzen
blijven bestaan omdat de ande
re elf landen de afspraken over
veterinaire controles op vee van
buiten de Gemeenschap nog
niet hebben uitgevoerd.
Zo heeft het Europese huis wel
een dak gekregen, maar nog
geen ramen en behang. De on
overzichtelijkheid werkt op de
zenuwen. Kan de douane straks
nog de tankinhoud van een
vrachtwagen controleren? Nie
mand weet het precies. VNO-
voorzitter Rinnooy Kan waar
schuwde daarom laatst voor de
„ernstige gevolgen, zowel zake
lijk als psychologisch, wanneer
de controles blijven bestaan".
En hij verwees dreigend naar
een recente uitspraak van het
Europees Hof dat particulieren
die schade lijden door de onvol
ledige invoering van EG-regels,
dat kunnen verhalen op hun
nationale overheid.
Ondanks alle onoverzichtelijk
heid zijn de verwachtingen van
'1992' hoog gespannen en zijn
de afgelopen jaren ook los van
Brussel allerlei ontwikkelingen
op gang gekomen. De onderlin
ge handel tussen de 12 landen
is toegenomen van 50 procent
van de totale EG-handel in 1980
naar 60 procent tien jaar later.
De economische verwevenheid
tussen de 12 landen is omhoog
geschoten. „De afgelopen jaren
hebben we veel bedrijven een
duidelijke strategie zien volgen
van internationale fusies,
schaalvergrotingen samenwer
king", zegt VNO-secretaris
Toen, verwijzend naar de recen
te verwikkelingen rond Fokker,
ING en DAF. „Dat gaat niet al
tijd even makkelijk, gezien alle
cultuurverschillen, maar de
economische effecten zullen we
de komende jaren merken."
De beloftevolle toekomst heeft
ook andere Europese landen
niet onberoerd gelaten. Oosten
rijk, Zweden, Liechtenstein, IJs
land, Finland en Noorwegen
zullen vanaf medio volgend jaar
aanschuiven bij de EG-marlet.
De grensposten bij die landen
blijven bestaan, maar ze zullen
wel alle regels overnemen. Het
worden gewoon een paar extra
verdiepingen en kamers In een
huis dat moet worden afge
bouwd terwijl de bewoners er al
zijn ingetrokken.
Alexander Rinnooy Kan: „Ernstige gevolgen wanneer de
controles blijven bestaan." foto cpd
Duizend vreugdevuren over heel West-Euro
pa branden op oudejaarsnacht ten afscheid
van 1992. De lichtbakens zijn meer dan sym
bolisch, ze markeren de vervaldatum van het
historische project '1992', het verdwijnen van
de grenzen tussen de EG-lidstaten. Maar
Brussel viert geen feest, de vuren zijn een
particulier initiatief. Want het bedrijfsleven
heeft niet gewacht tot '1992' op papier af was.
Deel 1 in een korte serie over Europa 1992.
Waar was het om begonnen, wat is er ge
beurd, wat gaat veranderen? En waarom is
het beloofde economische rijk van overvloed
niet gekomen?
