Rapper waarschuwt voor Duitsers
'Een voorbeeld van architectonische perfectie'
Landschap als inspiratiebron
Cultuur Kunst
Chailly in element
in 'vroege Mahler'
MAANDAG 28 DECEMBER 1992
België verliest Vader der Smurfen
brussel De Belgische tekenaar Pierre Culliford, beter bekend
onder zijn artiestennaam Peyo, is donderdag in zijn woonplaats
Brussel op 64-jarige leeftijd overleden. Culliford was eind jaren
vijftig de schepper van de Smurfen, kleine blauwe stripfiguren
die in de loop der jaren heel de wereld veroverden. Naast de stri
palbums ontstond een hele industrie van Smurf-snuisterijen, -
speelgoed en -tekenfilms. Bij de Franse stad Metz werd vorig
jaar zelfs een Smurfenpretpark geopend. In ons land werden de
smurfen in 1977 onderwerp van een lied van Vader Abraham,
die er een enorme hit mee scoorde. Met zijn creatie werd Peyo
na Kuifje-schepper Hergé de bekendste Belgische striptekenaar.
Vorige maand verscheen het zeventiende en laatste smurfenal
bum van Culliford.
Meester-pianist Magaloff overleden
den haag In zijn woonplaats Vevey in Zwitserland is zaterdag,
op 80-jarige leeftijd, de beroemde pianist Nikita Magaloff overle
den. De Zwitserse pianist van Russische afkomst studeerde in
Parijs en had les in compositie van Prokofjev. Magaloff was
vooral bekend als vertolker van Chopin maar bewees net zo
goed met zijn Mozart-, Beethoven-, Schumann- en Liszt-opvoe-
ringen een van de grootste pianisten van zijn generatie te zijn.
Magaloff blonk ook uit in het vroeg-moderne repertoire en met
name ProkoQeven Stravinski. Sinds 1937 maakte hij talloze toer-
nees en gaf concerten over de hele wereld, waarbij hij ook regel
matig in Nederland optrad. Bij de grote Europese internationale
muziekfestivals had Magaloff vaak zitting in de jury.
Schrijfster Monica Dickens overleden
londen De Britse auteur Monica Dickens is op eerste kerstdag
op 77-jarige leeftijd overleden. De achterkleindochter van Char
les Dickens heeft veel werken op haar naam staan. Zij publiceer
de bijna ieder jaar een boek sinds haar eerste bestseller uit 1939
'One pair of hands'. Haar eerste werken waren gebaseerd op
haar ervaringen als kok, verpleegster en verslaggeefster van een
plaatselijke krant. Na haar huwelijk met marinecommandant
Roy Stratton in 1951 bracht zij een groot deel van haar leven
door in Cape Cod in de Amerikaanse staat Massachusetts. Dic
kens leed aan kanker en werd in een ziekenhuis in Reading bij
Londen verpleegd. Haar laatste boek 'One of the family' zal in
mei volgend jaar worden gepubliceerd.
Eerste uitvoering Concertgebouworkest
muziek
recensie» rik ages
Eurovisie Kerstmatinee: 'Das klagende
Lied' van Gustav Mahler. Groot Omroep
koor en Koninklijk Concertgebouworkest
o.l.v. Riccardo Chailly; m.m.v. Charlotte
Margiono (sopraan), Jadwiga Rappé (alt),
Hans Peter Blochwitz (tenor) en Andrzej
Dobber (bariton).
Gehoord: Concertgebouw, Amsterdam.
De laatste vier Kerstmatinees
ging het Concertgebouworkest
(KCO) 'vreemd' met achtereen
volgens Orff, Ravel, Liszt en Ver
di. Hoewel dat succesvolle con
certen waren, zullen velen met
vreugde hebben geconstateerd
dat het KCO dit jaar terugkeerde
naar de oude liefde: Mahler. Op
het programma stond diens
eerste grote compositie, de
koorballade 'Das klagende
Lied'.
De door Mahler zelf geschre
ven driedelige tekst gaat over
een koningin die bereid is te
trouwen met de man die een
bepaalde bloem kan vinden.
Twee broers doen een poging.
De jongste vindt de bloem,
maar wordt vermoord door zijn
broer, die met de bloem naar de
koningin gaat.
De zaak komt aan het licht als
een speelman, die van een van
de botjes van de vermoorde
broer een fluit heeft gemaakt,
aan het hof verschijnt. Tijdens
zijn fluitspel klinkt de stem van
de vermoorde'die de geschiede
nis vertelt. De koningin zakt in
elkaar: weg huwelijk. Eind
slecht al slecht.
Het Concertgebouworkest
voerde het werk voor het eerst
uit in de oorspronkelijke vorm,
dus met het door Mahler bij een
revisie geschrapte eerste deel,
het enige waarin de bariton een
kleine rol heeft. Dat laatste is
misschien de praktische reden
waarom de componist het
'Waldmarchen' wegliet.
Maar ook muzikaal heeft het
niet de kwaliteit van de andere
delen. Ook Chailly wist weinig
eenheid te brengen in de onsa
menhangende fragmentjes. Het
mist daarnaast de innerlijke rust
die de mooie en direct zo Ma-
hleriaanse inleiding van het
tweede deel, 'Der Spielmann',
wel heeft.
Charlotte Margiono, Jadwiga
Rappé en Hans Peter Blochwitz
Casten wat timbre betreft goed
ij elkaar en deden voor elkaar
niet onder in klankschoonheid,
hartstocht en souplesse. Maar
helaas hadden vooral de alt en
de tenor soms moeite boven het
orkest uit te komen.
Toch bleek dat op de nader
hand bekeken opname van het
door de AVRO mooi in beeld
gebrachte concert, mee te val
len. Maar jammer is wel dat de
dynamische verschillen op de
televisie veel minder groot zijn
dan in werkelijkheid.
Hoewel de klank van het Con
certgebouworkest niet stuk te
krijgen is, lijkt Chailly zich niet
in eerste instantie te richten op
een mooie toon; hij wil drama,
expressie, extreme contrasten
en spektakel. Zoals aan het be
gin van het derde deel, 'Hoch-
zeitsstück', waarin veel bekken
slagen, trompet- en hoornge
schal, een Fem-Orchester op de
gang en vooral uitbundige zang
van het prachtig zingende
Groot Omroepkoor de dirigent
in zijn element brachten.
Na zo'n uitspatting brengt hij
het orkest met één beweging
weer tot doodse stilte, waarna
het plotseling iets liefelijks be
gint. Want ook in dit eerste gro
te werk van Mahler draait het al
om de hem typerende strijd tus
sen natuurklanken en donde
rend geweld, tussen liefde en
dood; een thema waarmee
Chailly goed raad weet.
J. stelt zich ten doel de hele wereld wakker te schudden
Uiterst ontspannen is hij zojuist van zijn huurfiets ge
stapt, tot grote opluchting van zijn in het hotel achterge
bleven lijfwacht. Even een rondje door Amsterdam, J. kon
het toch niet laten, maar zou beter moeten weten. An
derzijds, wie voortdurend met de dood wordt bedreigd
went eraan en neemt op den duur vanzelf de veiligheids
maatregelen niet meer zo nauw.
Wat er dan met deze slungel
achtige, langharige jongeman
aan de hand is? Een heleboel.
Om te beginnen is deze als Jens
Müller geboren 'Eurorapper' af
komstig uit Oost-Berlijn, maar
hij opereert al ruim twee jaar
vanuit Parijs. Engels is zijn voer
taal, de alarmerende toestand
in het verenigde Duitsland zijn
obsessie. J., 21 jaar en multi-in-
strumentalist, heeft zich tot
doel gesteld de hele wereld
walcker te schudden, te wijzen
op het steeds grotere gevaar dat
Europa bedreigt. 'The BEAST no
one ever tamed' luidt een van
de meest felle waarschuwingen
op zijn debuutalbum 'we ARE
the MAJORITY" en het ontem
bare, onverzadigbare beest heet
Duitsland. Niet minder ondub
belzinnig is 'first THEY came',
grotendeels een geleende tekst
van de door de nazi's vervolgde
dominee Martin Niemöller die
gaat over de oprukkende vervol
gingswaanzin. Tegenover al die
sombere ontwikkelingen ziet J.
zoals hij in het titelnummer
van zijn muzikale manifest aan
geeft maar één probaat alter
natief: het snel mobiliseren van
de weldenkende meerderheid,
voordat het te laat is.
Die race tegen de klok had
natuurlijk veel eerder van start
moeten gaan, beseft J. ('Niet
meer dan een gemakkelijke bij
naam') als geen ander. „Ik had
me er ook liever niet mee be
moeid, want voor alles ben ik
muzikant. Maar, omdat ik maar
zo weinig vastberaden en doel
gerichte geluiden tegen al die
verderfelijke neo-nazi-propa-
ganda hoor ben ik zelf maar
mijn verontrusting gaan ver
woorden," aldus de uitgeweken
Berliner, die het liefst zijn te
genstanders zou doodzwijgen,
'omdat elke vermelding voor
hen een nieuwe overwinning
betekent'.
Voortrekkersrol
J. gelooft niet dat hij 'thuis' het
gezonde verstand beter kan die
nen dan in het buitenland. Het
beteugelen van de Duitse eigen
dunk en de daaruit voortvloei
ende machtswellust is in zijn
ogen immers nog eerder een
taak voor de omringende lan
den. „En daar ziet men de op
komst van het moderne fascis
me helaas nog steeds als een
soort randverschijnsel. Omdat
de eigen bewegingen in die
richting onschuldiger en min
der agressief zijn. Het Front Na
tional in Frankrijk is natuurlijk
verachtelijk, maar gaat toch
lang niet zo ver als extreem
rechts in Duitsland. Men moet
echter niet vergeten dat de
Duitse neo-nazis wel een voor
trekkersrol vervullen. Als zij de
grenzen kunnen verleggen, dan
volgen de geestverwanten el
ders vroeg of laat ook."
Ook zonder deze strategische
drijfveer zou J. zijn heil over de
grens hebben gezocht. Muzi
kaal is hij via Jimi Hendrix,
AC/DC en Prince al vanaf zijn
twaalfde aan de gitaar verslin
gerd immers 'te on-Duits'
bezig. De Amerikaanse produ
cer Jack Rieley (bekend van
Beach Boys tot Kool The
Gang) constateerde dat drie-
eënhalf jaar geleden al, ging
toen ook prompt met hem aan
de slag, maar stuitte al snel op
zeer fanatieke tegenwerking van
de Oostduitse autoriteiten.
Voornaamste oorzaak: de vlucht
van Jens' jongere broer Kai naar
het westen zes maanden tevo
ren.
De basis voor een nauwe sa
menwerking was echter gelegd,
waardoor J. zich bij zijn aan
komst in de Franse hoofdstad
eigenlijk al verzekerd wist van
een beloftevol platencontract.
Na een flink deel van het voor
schot in het opzetten van een
fax-bulletin ('Germany Alert',
met postbussen in New York en
Amsterdam) te hebben gestopt
kon J. in juni 1991 beginnen
met het opnemen van zijn visi
tekaartje. Daarbij kreeg hij tech
nische assistentie van twee
zwaargewichten: Ran Jak (eer
der in dienst bij Prince) en John
Leckie (producer van onder
meer Simple Minds, XTC, Stone
Roses). De lancering van 'de Eu
ropese tegenhanger van Public
Enemy' werd vervolgens \isueel
verder opgetuigd door Madon
na's favoriete fotograaf en 'clip
maker' Jean-Baptiste Mondino.
Concurrent
Uit deze bundeling van louter
topkrachten kan terecht de con
clusie worden getrokken dat
platenfirma Polygram met J.
verder kijkt dan de eerste ophef
rond zijn stoutmoedige 'we ARE
the MAJORITY'. De hoogste ba
zen zien in hem wel degelijk
een serieuze concurrent voor de
Amerikaanse rap-elite. Norma
liter legt zo'n verwachtingspa
troon een loden last op iemands
schouders. Zoniet bij J.: „Willen
mijn boodschappen de hele we
reld bereiken, dan zal ik inder
daad muzikaal minstens zo
boeiend moeten zijn als wat
voor de absolute top op hip
hop-gebied doorgaat. Tot nog
toe zijn dat steeds Amerikanen
geweest, maar hun historische
voorsprong houdt natuurlijk
een keer op."
voorschoten miep de graaff
'Een daverende herrijzenis van
de oude zilverfabriek van Van
Kempen Begeer'. In dergelijke
gloedvolle bewoordingen wordt
het huidige hoofdkantoor van
modeconcem Mexx aan de
Voorschotense Leidseweg ge
noemd in het boek 'Mooi Ge
bouwd Nederland'. Daarin is
een selectie van de 50 mooiste
voorbeelden van architectuur
van na de oorlog in ons land
opgenomen. Overigens wordt
het Mexx-gebouw door de
meeste Voorschotenaren ge
woon nog hardnekkig 'De Zil
verfabriek' genoemd, al is Van
Kempen er alweer zeven jaar uit
verdwenen. Maar wat wil je: de
Koninklijke Van Kempen en Be
geer was er ruim 100 jaar in ge
vestigd en heeft talloze Voor
schotenaren als werknemer ge
had.
Het is nu het gebouw van
Mexx, want het bedrijf heeft er
niet voor niets ettelijke miljoe
nen aan gespendeerd. Dat het
tot de 50 mooiste van het land
behoort, zal het bedrijf niet di
rect van verbazing doen omval
len. Twee jaar geleden werd het
complex, verbouwd door de
Amerikaanse architect Robert
Stem, in zijn thuisland be
kroond met een eervolle ver
melding. Dat was ter gelegen
heid van de 'accent on architec
ture'-festiviteiten in Washing
ton. Ook bij die gelegenheid
vielen termen als 'een voor
beeld van architectonische per
fectie'.
In 1988 kwam de renovatie
van het geroemde Voorschoten
se bouwwerk na anderhalf jaar
gereed. Daarbij werd het voor
ste gedeelte van de fabriek met
de 70 meter lange gevel in oude
luister hersteld. De fabrieks-
ruimten achter het hoofdkan
toor werden gesloopt en daar
voor in de plaats verscheen een
futuristisch ogende nieuwbouw.
Aan de buitenkant valt vooral
op dat de gevels van glas en alu
minium nergens recht lopen.
Dat is bedoeld om in het ge
bouw een opvallende lichtinval
te laten ontstaan.
Opmerkelijk is dat de nieuw
bouw vanaf de Leidseweg niet
zichtbaar is. Alleen de uit 1858
daterende voorgevel staat daar
te pronken. Een gevel die de
schrijver van 'Mooi Gebouwd
Nederland' betitelt als 'een ro-
coco-achtige facade'. De om
schrijving van het Mexx-ge
bouw begint met de zin: „Laat
het postmodernisme nu toch
iets positiefs hebben voortge
bracht in Nederland." En: „Met
zorg voor de traditie heeft Stem
de boogvormige ramen terug
laten terugkeren in de nieuwe
vleugels erachter, zodat er een
lichte verwarring optreedt. Is dit
nu van Van Kempen of van
Stem, van zilver of van katoen?
De hele aankleding van de re
ceptie en het atrium straalt een
voornaamheid uit zoals die al
leen nog door een Amerikaan
bedacht kan worden." En zo
gaat het maar door met de lyri
sche omschrijvingen.
Tot slot: degene die wil zien
hoe de Zilverfabriek er vóór de
grootscheepse verbouwing uit
zag, moet eens naar Ma-
durodam. Daar staat de oude
gevel al sinds jaar en dag te kijk.
Mét een extra verdieping, die
het echte gebouw nooit heeft
gehad. Van Kempen betaalde...
'Mooi Gebouwd Nederland - de
selectie van 50 mooiste', door
Jaap Huisman, Sdu uitgeverij.
De fabrieksruimten achter het in oude luister herstelde hoofdkantoor van de vroegere zilverfabriek werden gesloopt Daarvoor in de plaats ver
scheen futuristisch ogende nieuwbouw. foto henk bouwman
Wim Beeren bekijkt een aantal kunstwerken in de Beurs van Berlage. De door hem samengestelde tentoonstelling 'Het Hollands Museum' geeft
een schets van de ontwikkeling van de kunst in Nederland aan de nand van landschappen. foto aa
'Het Hollands Museumtoont ontwikkeling Nederlandse musea
amsterdam gpd
„Dit is geen grote parade, maar een kleine
wandeling door de geschiedenis. Deze ex
positie is zeker geen pleidooi voor een Hol
lands Museum, maar toont wel belangrijke
momenten in de ontwikkeling van de Ne
derlandse musea." Stedelijk Museum-di
recteur Wim Beeren maakte met deze toe
lichting duidelijk welke bedoeling hij heeft
met de samenstelling van de expositie 'Het
Hollands Museum' in de Beurs van Berlage
in Amsterdam.
De Stichting de Beurs van Berlage wil
voortaan elke twee drie jaar een gastcon
servator een tentoonstelling onder de titel
'Het Hollands Museum' laten inrichten. Na
de succesvolle Cobra-tentoonstelling die
Beeren in de momumentale schepping van
Berlage realiseerde, lag het voor de hand de
scheidende museumdirecteur daarvoor als
eerste te vragen.
Beeren heeft een expositie gemaakt die
aantoont dat kunstenaars ondanks enorme
veranderingen steeds opnieuw door het
Hollandse landschap werden geïnspireerd.
„Van de 19e-eeuwer Muyen tot en met Ger
van Elk vinden we veel poëzie en lyriek in
de Hollandse landschappen terug. Dat
bleek heel opvallend", aldus Beeren. Als
tweede rode draad koos hij de invulling van
het lege landschap door een steeds groei
end netwerk van wegen, spoorbanen en
bruggen.
Elke opeenvolgende generatie gaf aan
'Het Hollands Museum' een eigen invulling
die bij de tijdgeest paste. Beeren herinnerde
in zijn toelichting aan de visie van Potgieter
uit 1844: „Voor hem hoorde een museum
gevuld te zijn met werken die de heldenda
den uit de Nederlandse geschiedenis lieten
zien." Met een grote sprong in de geschie
denis wees hij bovendien op de educatieve
doelstellingen die de socialistische wethou
der Jurriaan Kok in de jaren dertig in het
nieuwe Haagse Gemeentemuseum wilde
realiseren.
Frans Haks van het Groninger Museum
vertegenwoordigt voor Beeren de jongste
generatie museumdirecteuren: „ln Gronin
gen wordt straks internationale kunst ge
toond in nieuwbouw naar ontwerp van een
Italiaanse architect." Zo heeft het begrip
'Het Hollands Museum' in anderhalve eeuw
een betekenis gekregen die in niets meer
herinnert aan de idealen van Potgieter.
In het Stedelijk Museum toont Beeren
zijn eigen internationale voorkeuren in een
expositie over de aankopen tijdens zijn di
rectoraat (1985-1992). Internationale groot
heden als Walter de Maria, Frank Stella, Sig-
mar Polke, Anselm Kiefer, Jeff Koons. Andy
Warhol en Donald Judd hebben gelukkig
gezelschap gekregen van de Nederlander
Mondriaan, wiens compositie met twee lij
nen een van de belangrijkste aankopen van
Beeren was.
„Het Hollands Museum" In de Beurs van
Berlage duurt tot en met 31 januari, de
Aanwinsten-expositie in het Stedelijk Mu
seum tot en met 7 februari. De openings
lijden zijn dagelijks van 11.00 tot 17.00
