'Zij hebben de
macht en geld,
wij het gelijk'
'Als roken niet
goed was deden
we er iets aan'
Leve de verse groenten uit het Westland
Feiten &Meningen
Israël moet prijs betalen voor deportatie
DONDERDAG 24 DECEMBER 1992
Roch cle Jong van Stichting Volksgezondheid en Roken:
Veel mensen besluiten na de jaarwisseling geen sigaret
meer op te steken. Tot grote tevredenheid van de Stich
ting Volksgezondheid en Roken» die juist in deze perio
de de Stoppen met Roken-campagnes verhevigt. Direc
teur Roch de Jong: „Wij proberen die mensen een
handje te helpen en geven hun allerlei adviezen". Wim
Jansen van het Voorlichtingsbureau Sigaretten en Shag
raakt echter bepaald niet in paniek: „We weten dat het
aantal rokers uiteindelijk nauwelijks terugloopt". Een
confrontatie.
Roch de Jong wil best samen
problemen oplossen, maar niet
op de manier waarop het Voor
lichtingsbureau Sigaretten en
Shag dat in reclamecampagnes
voorstelt. Met zijn 65 jaar voelt
de Scheveninger zich nog te
jong om samen op te lossen in
de betekenis van in rook op
gaan.
„lansen heeft het er steeds over
dal-raken hinderlijk kan zijn.
Wij gaan een stap verder: roken
is ongezond. Je mag niet ver
plicht worden iets schadelijks
tot je te nemen, wat je niet wilt.
Dat gebeurt met roken wèl, om
dat rokers vaak geen overleg
plegen. Zonder toestemming te
vragen, steken ze een sigaret op.
Uit een rapport van de Gezond
heidsraad uit 1990 blijkt dat
niet-rokers wel degelijk schade
lijden als om hen heen wordt
gerookt."
Volgens Jansen is dat echter
niet aangetoond: .Alleen de
mogelijkheid wordt geopperd
dat mensen die al tobben met
hun gezondheid schade kunnen
oplopen. Dat geldt niet voor ge
zonde volwassenen. Je kunt het
vergelijken met sport. Als je
zwakke botten hebt, moet je
niet aan hoogspringen doen."
De Jong: „Jansen geeft zelfs niet
toe dat roken slecht is voor de
gezondheid. Waarom heeft mi
nister De Vries dan op basis van
het rapport tegen werkgevers
gezegd: breid het rookverbod
uit naar de particuliere sector?
Wij baseren ons op degelijke
wetenschappelijke onderzoe
ken, die internationaal zijn er
kend. Dan hoef je niet meteen
te denken aan longkanker, maar
wel aan hart- en vaatziekten en
moeilijkheden met ademha
len."
Daarop wenst Jansen echter
niet in te gaan. „Wij zeggen
niets over roken en gezondheid.
Daarvoor moet u bij een medi
cus zijn. Als precies zou kunnen
worden aangetoond wat de ge
varen van het roken zijn, zou
den wij er iets aan doen. Daar
hebben wij toch alle belang bij.
Maar zolang de ene zware roker
wèl problemen met z'n gezond
heid heeft en een ander niet,
Roch de Jong (links): Jansen geeft zelfs niet toe dat roken ongezond is." Wim Jansen: „Er zijn toch ook alleen maar vermoedens."
FOTO MONIQUE BAAN
moet je heel voorzichtig zijn
met conclusies."
Het weerhoudt De Jong er niet
van om wat getallen te noemen.
Zo overlijden volgens de Stich
ting jaarlijks 18.000 Nederlan
ders aan de gevolgen van het
roken. „Wij zeggen niet dat ie
dereen die rookt longkanker
krijgt, maar negentig procent
van de mensen die longkanker
hebben, heeft dat wel gekregen
door het roken."
Uitwedstrijd
De Jongs vrindelijkheid is ver
dwenen. En dat terwijl Jansen
zich inschikkelijk heeft getoond
dooreen „uitwedstrijd" te spe
len in het kantoor van de Stich
ting Volksgezondheid en Roken
in Den Haag. Waar de 46-jarige
Heemskerker dus niet mag ro
ken. Jansen staat overigens niet
alleen in zijn duel met De Jong.
Hij weet zich gesteund door
twee 'Javaanse jongens' die vlak
voor het gebouw op een peper
bus duidelijk lijken te willen
maken dat de macht van de
Stichting beperkt is.
De Jong zou de shagreclame het
liefst willen verwijderen, zoals
hij alle tabaksreclame wil op
doeken. Behalve dan op de
plaats van verkoop. En dat is
precies de plek die, behalve
Duitsland, Groot-Brittannië en
Nederland, ook de EG-landen in
een 'Europese richtlijn' willen
vastleggen.
„Daar zijn wij scherp op tegen",
reageert Jansen. „Dan moet je
de hele winkel volplakken. Er
zijn immers zoveel merken. Je
moet natuurlijk wel reclame
kunnen blijven maken om ro
kers van een ander merk af te
snoepen en mensen op de
hoogte te houden van ontwik
kelingen als nieuwe filtersiga
retten, light-sigaretten. Daar
over wordt verschrikkelijk moei
lijk gedaan. We mogen produ
ceren en verkopen, maar we
zouden geen reclame mogen
maken, omdat men bang is dat
meer mensen daardoor gaan
roken. Dat is toch onzin. Esso
en Shell maken ook veel recla
me, maar er wordt geen kilome
ter meer door gereden."
Vier miljoen
Alsof net iemand een sigaret op
zijn hoofd heeft uitgedrukt,
veert De Jong op en loopt naar
een aantekeningenbord om
zichtbaar te maken dat het de
tabaksindustrie er juist wel öm
te doen is meer mensen aan het
roken te krijgen. „Er zijn in Ne
derland vier miljoen rokers. Van
die groep vallen mensen af om
dat ze stoppen of overlijden."
Jansen: „Als je niet rookt, over
lijd je ook." De Jong: „Als Jan
sen zegt, we moeten die schoor
steen laten roken, dan moet je
dat contingent toch aanvullen
met nieuwe consumenten. On
der ouderen vinden ze die niet,
dus richten ze zich op jongeren.
Per jaar wordt 200 miljoen gul
den in reclame gestoken."
Jansen roept eerst dat het om
„veel lagere bedragen gaat" en
vervolgens dat hij het juiste cij
fer niet kent. En wat die jonge
ren betreft, die worden hele
maal niet belaagd door de ta
baksindustrie. De Reclamecode
Sigaretten en Shag verbiedt dat,
dus waar heeft De Jong het
over? „Over het imago dat aan
het roken wordt gekoppeld. Ro
ken is volwassen, avontuurlijk,
sexy. Dat spreekt vooral jonge
ren aan. Informatie over het
produkt wordt niet gegeven."
Verrast
De Jong is verrast als Jansen dat
niet tegenspreekt. De oud-voor
lichter van de Haarlemse politie
toont trouwens toch veel be
grip, geheel in overeenstem
ming met een van de leuzen
van 'zijn' Voorlichtingsbureau:
'Gewóón roken. Of gewoon niet.
We houden het gezellig'.
Om dat beeld niet bij voorbaat
te verstoren, heeft Jansen tevo
ren wel te kennen gegeven dat
hij niet wil praten met de Ne
derlandse Nietrokers Vereniging
Can. „Die mensen zijn me te fa
natiek. De Stichting Volksge
zondheid en Roken stelt alles
niet zo zwart wit." De Jong: „In
zekere zin klopt dat. Als je te fel
bent, keert zich dat tegen je".
Als om te voorkomen dat het
gesprek te soft wordt, roept De
Jong de opmerkingen in herin
nering van CDA'er Laning-
Boersema. Vorige maand zei zij
in een onbewaakt ogenblik dat
haar partij hard op weg is naar
een totaal reclameverbod, waar
door een kamermeerderheid te
gen tabaksreclame zou ont
staan. Razendsnel werd Lanings
uitspraak toen herroepen. De
Jong: „Er is een ongelooflijke
lobby op gang gekomen. De ta
baksindustrie nam contact op
met minister Andriessen van
economische zaken, die weer
met CDA-fractieleider Brink
man en die riep Laning op het
matje."
Ook in een ander opzicht voelt
de Stichting Volksgezondheid
en Roken zich nog de mindere
van de tabaksindustrie. De
Jong: „In vergelijking met zijn
reclamewereld zijn wij heel
kleinschalig bezig. We krijgen
drie miljoen van de overheid
voor acties en een miljoen voor
salarissen en huisvesting van
onze drie moederorganisaties:
de Nederlandse Kankerbestrij
ding, het Nederlands Astma
fonds en de Nederlandse Hart
stichting. Het is dan ook duide
lijk: de tabaksindustrie heeft het
geld en de macht, wij hebben
gelijk." Jansen: „Niet dus."
Wim Jansen van Voorlichtingsbureau Sigaretten en Shag:
LEIDEN «HANS JACOBS
Rimpelige appeltjes, e
Aardappelen, een plas jus en
een paar draadjes koebeest. En
vet, vooral veel vet, want de
winter komt eraan. Ooh, ik
heb u lief, mijn Westland, met
je glazen huizen vol verse
groenten. Geef mij nog maar
zo'n 'zongerijpt' tomaatje!
HAARLEM ONNO HAVERMANS
Op glanzend zwarte instappers
komt hij aangesloft. Hij draagt
hagelwitte sportsokken, zijn
zwarte pak slobbert een beetje
en onder de revers steekt geen
witte boord zoals het hoort,
maar het omkrullende kraagje
van een gestreept poloshirt. De
hele avond heeft hij in een
hoekje van de grote zaal aan
een houten tafeltje gezeten.
Schreef en bladerde in iets wat
vanuit de verte op een kasboek
leek. Nu staat hij voor me met
een grote leren portefeuille. Een
kopje koffie zit er blijkbaar niet
meer in. Of ik maar wil betalen!
Hij is de gerant van het restau
rant, voor zover je hier van zo'n
functie zou durven spreken. De
zaal is prachtig, zondermeer.
Hout tegen de hoge muren, drie
bogen dje de ruimte in tweeën
delen, kroonluchters en een
plafond van kleine vierkante
raampjes, dat ooit als een hel
dere koepel boven de tafeltjes
moet hebben gelegen. Maar de
aankleding is slonzig. De kraak
is uit de tafellakens, het bestek
verdacht buigzaam. De bedie
ning is in handen van een norse
dikke serveerster, die hardnek
kig weigert ook maar één woord
Engels of Duits te verstaan. Ge
lukkig is soep een internatio
naal gerecht.
Tuurlijk, ik moet niet zeuren. Ik
mag allang blij zijn dat ik in de
ze eetzaal nog terecht kan, drui
pend van de regen en zo kort
voor sluitingstijd. De soep is
heet en zout en ze bevat veel
vermicelli. Alleen jammer dat
na drie lepels ook het vlees al op
tafel staat.
Het vlees. Goed, het vlees. Flink
wat aardappelen, een plas jus
en een paar draadjes koebeest.
En dan moet de gerant er ook
nog aan te pas komen voordat
die kwaaie serveerster begrijpt
dat ik ook nog graag een glaasje
wijn zou hebben, om de kartof-
fels weg te spoelen.
Jaja, ik begrijp dat best. Die
mensen willen ook naar huis.
Die hebben vast een gezin, op
groeiende kinderen, of een zie
ke moeder die verzorging be
hoeft. Niks aan de hand, dan
drink ik mijn koffie wel ergens
anders. Een beetje hotel heeft
toch nog wel een koffiebar die
nog even open blijft? Helaas,
pindakaas. In Kosice, de tweede
stad van Slowakije, is het al om
negen uur 's avonds ver na mid
dernacht! Kun je een kanon af
schieten op straat, alles is in
diepe rust.
Eten in Midden-Europa is zel
den een feest. Natuurlijk, in de
grotere plaatsen zijn luxe res
taurants waar de koks er aardig
in slagen de Franse keuken te
imiteren. Maar in een door
snee-eethuis is van etiquette,
die er in het feodale Oostenrijk-
Hongarije toch moet zijn inge
stampt, na veertig jaar commu
nistische lapzwanserij niets
meer blijven hangen. Vergane
glorie, geen manieren.
Goed voor de portemonnee is
het wel. Maar vaak hangt de
vetlucht voelbaar boven de ta
feltjes. En waar je ook aan
schuift aan de dis, veel variatie
is er niet.
Toch is het aanbod op de mark
ten lang niet meer zo beroerd
als voor de val van de commu
nisten. Van Brno (Moravië) tot
Ljubljana (Slovenië) bezocht ik
drukke marktpleintjes, waar in
diverse kraampjes de mooiste
groenten en het sappigste fruit
hoog waren opgetast. Tomaten
uit Holland, kiwi's uit Italië,
glimmende Spaanse sinaasap
pels en fiere bananen uit de Ca
raïben: van Oost-Duitsland tot
Roemenië zijn ze nog steeds
idolaat van dat wonderbaarlijke
lekkers.
Als tegenwicht staat er naast
zo'n weldadigrijkeluis-stalletje
meestal een krom vrouwtje, ge
wikkeld in meerdere rokken en
traditionele hoofddoek, met
Het oudtestamentische 'oog om oog, tand om
tand' heeft in Israël nog niets aan betekenis inge
boet. Met harde hand en veronachtzaming van
het eigen en het internationale recht heeft de re
gering Rabin gereageerd op de terreur van de isla
mitische Hamas-beweging, die vorige week een
Israëlische militair ontvoerde en vermoordde. Al
leen treft de harde hand niet de ontvoerders,
maar ruim vierhonderd andere Palestijnen die
met Harnas sympathiseren. Die Palestijnen bi
vakkeren na hun deportatie uit Israël in de vries
kou in het grensgebied tussen Libanon en Israël.
In feite is hun enige 'misdaad' dat zij een einde
willen aan het Israëlische bestuur over de Weste
lijke Jordaanoever, Oost-Jeruzalem en de Gaza-
strook. Een alleszins te respecteren en te recht
vaardigen wens, al valt te praten over de wijze
waarop het verlangen moet worden gerealiseerd.
Harnas gelooft in elk geval dat de Israëli's alleen
met geweld kunnen worden verdreven en handelt
daar ook naar. Rabin spreekt daarom over 'terro
risten' die zijn uitgewezen. Ze mogen, tenzij het
Hooggerechtshof in Jeruzalem roet in het eten
gooit, niet terug.
Met de slordig uitgevoerde, want vroegtijdig uit
gelekte deportatie - Israël had de mannen met
helikopters achter de grens willen afzetten - van
de Palestijnen toont Rabin aan dat er sinds de
machtswisseling in Israël in feite weinig is'veran-
derd. De verpakking is anders, maar de metho
den zijn dezelfde gebleven. Veel Palestijnen zei
den het na de Israëlische verkiezingen in juni al.
Je kunt maar beter met Shamir te maken hebben,
dan weet je meteen waar je aan toe bent.
De komst van Rabin wekte in met name de Vere
nigde Staten ten onrechte hoge verwachtingen.
Rabin sprak over nieuwe impulsen voor het vre
desproces in het Midden-Oosten en een betere
behandeling van Palestijnen en andere Arabieren.
Het is bij praten gebleven en nu staat zelfs dèt op
de tocht.
De Palestijnen zijn het onderling niet eens over
de wijze waarop Israël tegemoet moet worden ge
treden. Onderhandelen, vechten, samenwerken
of terreur. Voor elke opvatting zijn voorstanders
te vinden. Door de deportatie van vorige week
hebben de medestanders van Harnas aan kracht
en sympathie gewonnen. Er zijn weer honderden
verbitterde Palestijnen bijgekomen die ervan zijn
overtuigd dat alleen geweld helpt om de bezetter
te verdrijven. Met de uitzetting is Rabin dus weer
een stapje verder weg van vrede geraakt.
Het terughalen van de Palestijnen zou uiteraard
enorm gezichtsverlies betekenen voor de Israëli
sche regering, die zich bij de deportatie gesteund
weet door de bevolking. Tegelijkertijd zou Harnas
aan prestige winnen. Het erkennen van fouten
geldt in het Midden-Oosten als zwaktebod. Het is
de hoge prijs die Israël moet betalen om de
rechtsverkrachting ongedaan te maken. Maar de
prijs moet worden betaald en desnoods met
sancties tegen Israël worden afgedwongen. Alleen
dan kan er weer een basis zijn voor vertrouwen,
hoe minimaal ook, en voor overleg.
WIM STEVENHAGEN
haar produkten van de koude
grond. Rimpelige appeltjes, een
paar staken rabarber, uien,
knollen en wat kooltjes, schijn
baar achteloos uitgestald op een
paar ruwhouten planken.
Boeren, maar ook veel mensen
die de oogst van het kleine lapje
grond bij hun buitenhuisje te
gelde maken, voorzien nog
steeds voor een belangrijk deel
in de voedselbehoefte in Mid
den-Europa. Omdat het altijd
zo is gegaan en omdat hun pro
dukten tenminste betaalbaar
zijn. Ook de doorsnee eethuis
jes betrekken hun voorraad
maar ten dele via de peperdure
import en brengen op tafel wat
het eigen land hen geeft.
Na een drie weken durende
omzwerving door het oude
Habsburg, begon ik te dromen
van smakelijk bereide courget
tes, bloemkool, specieboontjes,
sla. prei, komkommers, selderij
en peterselie. Geef mij nog
maar zo'n 'zongerijpt' tomaatje!
Dit is de zevende en laatste afle
vering in een reportage-serie
over de voormalige Habsburgse
gebieden. De andere delen ston
den in de krant van 5, 7, 10, 14,
17 en 21 december.
