Destructief en creatief
n
De ideale man
ZATERDAG 19 DECEMBER 1992
Wimbledon 1983. John McEnroe kust de fel
begeerde bokaal die hij won door een over
winning op Chris Lewis. foto af
John McEnroe in ka
rakteristieke houding:
schreeuwend tegen
een (op de foto on
zichtbare) scheids
rechter. FOTO AP
De tennissport is een markant figuur
armer geworden: John McEnroe. De
Amerikaan die de meest ongelooflijke
ballen kan spelen, nam officieel afscheid.
Het publiek zal hem missen,
de scheids- en lijnrechters kunnen
opgelucht adem halen.
E INDEPENDENT JOHN ROBERTS
John McEnroe: dubbelzinnigheid ten top
f John McEnroe de grootste ten-
M nisspeler aller tijden was, of
misschien de slechtst gemanier
de, blijft een open vraag. In ieder geval gooit
de turbulente New Yorker in beide categorie-
en hoge ogen.
McEnroes plaats in de geschiedenis van de
sport is verzekerd. Maar hoe hij moet worden
beoordeeld blijft een kwestie van smaak en
perspectief. Vergelijkingen zijn altijd moei
lijk, zo niet onmogelijk zelfs voor mensen
die lang genoeg hebben geleefd om veel gro
ten uit de tennisgeschiedenis te hebben mee
gemaakt.
De Britse tennisgrootheid Dan Masked, die
vorige week overleed op de dag dat McEnroe
in de Grand Slam Cup in München zijn carri
ère als full-time professional beëindigde, was
in alle opzichten het tegendeel van de Ameri
kaan. Sportiviteit en goed gedrag waren be
langrijke kwaliteiten tóen Dan Maskell als de
maatstaf gold waar de overige tennisspelers
aan werden gemeten. Maskell maakte meer
dan 60 Wimbledon-finales mee, waarvan 43
als sportcommentator voor de BBC. „McEn
roe op zijn best was een fantastische speler,
maar zijn abominabele gedrag deed til zijn
virtuositeit teniet", luidde de mening van
Maskell.
Uitspattingen
Deze dubbelzinnigheid van McEnroe
stond garant voor zinderende spanning zo
dra hij de baan betrad. Het ene moment wa
ren de toeschouwers betoverd door zijn su
blieme balgevoel, het volgende moment wer
den ze overdonderd door zijn tirades tegen
de officials. Zelfs zijn grootste aanhangers
hebben moeten toegegeven dat hij psy-
chopatisch is.
McEnroes uitspattingen op Wimbledon,
die de voorname /Ml England Club huiverin
gen bezorgden, waren bij lange na niet zijn
ergste uitschieters, maar omdat ze tijdens het
belangrijkste tennistoernooi ter wereld
plaatsvonden, kregen ze de meeste publici
teit. In 1981 maakte McEnroe het Britse pu
bliek bekend met de term 'de grootste kle
rezooi ter wereld' en spreidde hij een stuiten
de minachting voor de officials ten toon.
Als de All England Club op dat moment
zijn verheven reputatie had waargemaakt
door McEnroe te diskwalificeren, had de
Amerikaan wellicht een les geleerd waarmee
hij zijn voordeel had kunnen doen. Negen
jaar later werd hem tijdens de open Australi
sche kampioenschappen de deur gewezen,
maar getuige het wangedrag,dat hij sindsdien
heeft vertoond, was het toen al te laat om
hem met harde hand tot de orde te roepen.
Na afioop van een wedstrijd betuigde hij
vaak zijn spijt, alleen om bij de eerst volgen
de gelegenheid weer tegen de scheids- en
lijnrechters van leer te trekken. Toen de
Franse scheidsrechter Bruno Rebeuh na een
lange partij op de open Amerikaanse kam
pioenschappen McEnroe in scherpe bewoor
dingen sommeerde om door te spelen, prees
de Amerikaan hem voor zijn temperament
volle optreden. Misschien hadden meer
scheidsrechters McEnroe zo moeten aanpak
ken.
Destructief
Ilie Nastase, de artiest onder de tennisspelers
van de jaren zeventig, werd meer als een
schavuit beschouwd dan als een slechterik,
omdat hij de kunst verstond zijn twijfelachti
ge gedrag met een uitdagende glimlach te
verzachten. En de 40-jarige Jimmy Connors,
wiens betreurenswaardige fratsen meer bere
kend leken dan die van McEnroe, geniet nu
algemene erkenning als een nestor van de
tennissport.
McEnroe heeft altijd een destructieve kant
gehad waarmee hij vaak in botsing kwam,
maar die hij ook nodig leek te hebben om
zijn creatieve genie aan te wakkeren. Hij kon
de meest ongelooflijke ballen spelen, ogen
schijnlijk moeiteloos, alsof hij de tijd kon la
ten stilstaan totdat de bal bereid was aan zijn
wens te voldoen. Zijn service, die zich vanuit
een voorovergebogen positie ontvouwde,
was even kenmerkend als zijn aaiende vol
leys en de geometrische precisie van zijn
groundstrokes. Al deze slagen waren het pro-
du kt van een vernieuwende, bezwerende
geest en werden vanuit een soepele linker
pols te voorschijn getoverd.
In de Wimbledon-fmale van I960 won
McEnroe de beroemde tie-break in de vierde
set tegen Björn Borg met 18-16 en bewees
dat hij behalve over magnifieke slagen ook
over de nodige vechtlust beschikte. Borg won
de beslissende vijfde set met 8-6 en behaalde
zijn vijfde achtereenvolgende Wimbledon-
zege.
Het jaar daarop zorgde McEnroe niet al
leen voor de nodige schandalen, maar be
haalde hij ook de eerste van zijn drie Wim
bledon-titels. Zijn overwinning in vier sets op
Björn Borg bracht de onverstoorbare Zweed
tot een vervroegd afscheid. Later zou McEn
roe beweren dat deze beslissing van Borg zijn
eigen carrière had belemmerd, omdat hem
daarmee de stimulerende invloed van de
vuur-en-ijs-rivaliteit werd ontnomen.
Hoogtepunt
Desalniettemin vormde McEnroes optre
den in de Wimbledon finale van 1984, waarin
hij de trotse Connors verpletterend versloeg
met 6-1, 6-1, 6-2, een prachtig hoogtepunt.
Op de harde kunststof banen van Flushing
Meadow versloeg McEnroe vervolgens Ivan
Lendl in drie sets en sleepte zijn vierde open
Amerikaanse kampioenschap in de wacht.
Maar deze klinkende overwinning kon de
grootste teleurstelling van McEnroes carrière
niet verzachten. Eerder dat jaar had hij op de
gravelbaan in Parijs in de finale van de open
Franse kampioenschappen tegen Lendl een
voorsprong van twee sets uit handen gegeven
en het kampioenschap verloren. McEnroe,
die in zijn hele carrière nooit dichter bij een
overwinning in de Franse kampioenschap
pen kwam, is deze nederlaag in zekere zin
nooit te boven gekomen.
Hij was niet het type speler dat grossiert in
belangrijke kampioenschapstitels. Zo miste
hij bij voorbeeld het fanatisme voor lichame
lijke fitheid van een Lendl. Zijn training be
stond hoofdzakelijk uit het spelen van dub
bels (en er was dan ook geen betere dubbel
speler dan McEnroe). Nadat hij in begin 1986
zeven maanden rust had genomen, is het
hem eigenlijk niet meer gelukt zijn ritme te
hervinden in een sport die steeds meer werd
gedomineerd door geavanceerde rackettech
nologie en pure spierkracht.
De tennisspeler waarmee McEnroes talent
het meest wordt vergeleken, is de linkshandi
ge Australiër Rod Laver, een voorbeeldig
kampioen die in 1962, toen tennis nog een
amateursport was, het Grand Slam behaalde
en dit kunststukje in 1969 als professional
nog eens herhaalde. Maar Laver zelf geeft als
eerste grif toe dat het niveau in zijn hoogtij
dagen veel lager lag dan in het moderne len-
Wat betreft de aandacht van de media is
McEnroe ongeëvenaard. De pers riep altijd
om het hardst dat hij uit het professionele
tenniscircuit moest worden verbannen, zo
lang hij maar terug zou keren om bij het vol
gende grote toernooi weer voor sensationele
krantekoppen te zorgen. Er waren dan ook
maar weinig journalisten die na zijn laatste
optreden vorige week donderdag in Duits
land verzuchtten: opgeruimd staat netjes.
VERTAUNC MARGREET HESLINGA
Denkwijzer
Wat is de ideale man? Het Amerikaanse tijd
schrift 'Psychology Today' vroeg in 1989 haar le
zers om zelfde namen te noemen van twee
mannen, van vroeger of nu, die naar hun me
ning voor die titel het meest in aanmerking ko
men. Ruim zesduizend mannen en vrouwen
antwoordden. De twee mannen die het vaakst
door vrouwen werden genoemd waren: Jezus
Christus en Mahatma Gandhi!
Hoe kan dat nou?,
vraag je je als
nuchtere Nederlan
der af. Al helemaal als je kennis
hebt genomen van de Ideale
Man enquete in het maandblad
Opzij. Daaruit blijkt dat de eigen
schappen die voor moderne
vrouwen de ideale man maken
onder meer zijn: 'hij deelt in de
huishoudelijke taken' (1): 'hij
vrijt met aandacht voor de ver
langens van de partner'(4); en
'hij is voorstander van vrouwen
in leidinggevende functies' (6).
Laten we dat eens vergelijken
met de eigenschappen die lezus
en Mahatma voor de Amerikaan
se vrouwen tot ideale mannen
maken, want die vraag werd hen
ook gesteld. Het antwoord daar
op luidde, dat beiden zorgzame,
(mensen)liefhebbende, intelli
gente, moreel hoogstaande, eer
lijke, moedige en gevoelige man
nen waren, die in staat bleken
hun gevoelens van angst, ver
driet of onzekerheid openlijk te
uiten, te delen. Bovendien, min
stens zo belangrijk, waren het
den tegen onrecht en kwaad in
deze wereld en volgden daarbij
op de eerste plaats hun eigen ge
weten, ook als ze dat in conflict
bracht met het 'bevoegd' gezag,
met tijdgenoten of zelfs met
mensen uit hun direkte omge
ving of gezin.
Zouden vrouwen met zulke
mannen getrouwd willen zijn?
Vermoedelijk luidt het antwoord
voor de Amerikaanse vrouwen,
net als voor de Nederlandse:
'Nee'. Want op de vraag waaraan
de ideale man om mee samen te
leven vooral de zin van zijn leven
moet ontlenen, luidden de twee
meest gegeven antwoorden: 1
zelfontplooiingen persoonlijke
groei en (2) zijn gezin. Zowel het
helpen van anderen als religie
scoren veel lager.
Blijkbaar zijn er in de vrouwelijke
geest twee soorten ideale man
nen, namelijk de ideale man om
mee samen te leven (de 'family'
man) en de ideale man op af
stand (de 'holy' man). Van de
eerste soort zijn er. gezien de on
vrede van veel vrouwen, al lang
niet genoeg. Maar van de tweede
soort zijn er tegenwoordig blijk
baar al helemaal geen meer te
vinden, want we kunnen alleen
maar historische figuren als
voorbeelden verzinnen. Waar
zijn de mannen gebleven die niet
uit eigen belang, maar juist om
dat ze iets anders dan zichzelf als
het 'laatste belang' beschouwen,
zoals het verminderen van on
recht en voorkoombaar lijden,
hun stem blijven verheffen en
ondanks tegenwind en konfiik-
ten, dat tot hun laatste i
blijven doen?
de n
de symptomen van onze tijd, die
zogenoemde postmoderne tijd,
is naar mijn mening de vrijwel
volledige afwezigheid van morele
verontwaardiging onder het gro
te publiek. Op nog geen twee uur
vliegen van ons vandaan gebeu
ren al vele maanden lang aan de
lopende band de meest ver
schrikkelijke dingen - ethnische
zuivering, moord, martelingen,
verkrachtingen - en iedere dag
lezen we de meest intieme de
tails daarover (hoe Servische sol
daten geslachtsdelen afsnijden of
hoeveel uren per nacht dezelfde
vrouw verkracht wordt) om ver
volgens gewoon koffie te gaan
zetten onder het motto 'ja je
kan nou eenmaal de hele wereld
niet op je schouders nemen'. Ik
denk wel eens, als er nou maar
een politicus was geweest die
ons had opgeroepen om huis en
haard te verlaten en een kruis
tocht te beginnen, met zijn mil
joenen ongewapend het land te
overstromen, de strijdende par
tijen in onze mensenzee op te
slokken en zo verder oorlog on
mogelijk te maken-
Een waanzinnig idee misschien.
Maar hoeveel waanzinniger is
het niet wat daar en op zoveel
andere plaatsen in de wereld ge
beurt? Het kwaad in deze wereld
komt voort uit twee bronnen, na
melijk uit degenen die het kwaad
doen en degenen die niets tegen
het kwaad doen. En het lijkt er
soms op alsof er een of ander on
zichtbaar oplosmiddel bezig is
om ons vermogen tot veront
waardiging, tot tegen het kwaad
iets doen, weg te vreten.
Ik vind dat vooral tot uiting ko
men in de merkwaardige manier
waarop wij met zijn allen met
discriminatie, racisme en vreem
delingenhaat omgaan. Een van
de belangrijkste voedingsbodems
van die haat is het superioriteits-
denken. Bepaalde mensen be
schouwen zich als superieur aan
anderen, en menen daarom
meer rechten te hebben dan die
'minderwaardige' anderen. Ze
weigeren eenvoudig om anderen
gelijk en als gelijke te behande
len. Dat superioriteitsdenken is
zo wijd verspreid en zo diepge
worteld dat we het vaak niet eens
meer zien. En als we het wel
zien, verkiezen we vaak te doen
alsof het er niet is. Een schrij
nend voorbeeld daarvan is het
feit dat we in dit land met zijn al
len een wet gelijke behandeling
hebben afgesproken en toch rus
tig de rooms-katholieke kerk zijn
gang laten gaan in het benaderen
van \Touwen als minderwaardige
wezens en ongeschikt om pries
ter te zijn. Naar mijn mening
zouden de deuren van een insti
tuut, of het nou een kerk is of
niet, dat de ene helft van de
mensheid als inferieur aan de
andere beschouwt, eenvoudig
moeten worden gesloten en ver
zegeld totdat die kwade opvat
ting wordt teruggenomen. Ik
hoop het nog mee te maken dat
van de vele politici die met ener
gie voor die wet gevochten heb
ben, er een zal opstaan en de
morele moed heeft om in de Eer
ste of Tweede Kamer dit kwaad
aan de orde te stellen.
Overigens, hetzelfde kwaad
speelt natuurlijk als een geloofs-
gemeente een dominee weigert
omdat die transseksueel is of als
een school een leraar weigert
omdat die homoseksueel is. Zo
lang we niet tegen dit soort op
vattingen in onszelf of in onze ei
gen achtertuin te hoop blijven
lopen, kiezen we voor het voort
bestaan van discriminatie en 'an-
derlingen'haat. Overigens, het is
wel een gevecht dat we nooit
echt kunnen winnen. Er is geen
manier, geen weg om het kwaad
deze wereld uit te werken. Er is
zelfs geen manier waarop we het
kwaad in onszelf of anderen vol
ledig kunnen begrijpen. Onze
wereld is er niet een waarin onze
behoefte aan morele verklarin
gen bevredigd wordt. Onder die
omstandigheden is het beste
profiel van de ideale man, of lie
ver de ideale mens, naar mijn
mening het profiel dat door de
Franse filosoof Albert Camus ge
schetst werd in zijn boek Verzet,
Rebellie en DoodWc zijn om
ringd door het kwaad. En, ik voor
mij. voel me zo ongeveer als de
heilige Augustinus deed voordat
hij christen werd toen hij zei:' ik
heb geprobeerd de bron van het
kwaad te vinden en ik bleef ner
gens.' Maar het is ook waar. dat
ik, en een paar anderen, weet
wat er moet gebeuren, zo niet
om het kwaad te verminderen,
dan tenminste om het niet groter
te maken. Misschien kunnen we
niet verhinderen dat deze wereld
een wereld is, waarin mensen
leed wordt aangedaan. Maar we
kunnen wel het aantal lijdende
mensen verminderen
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
