Hijgen en
puffen om te
overleven
ZATERDAG 19 DECEMBER 1992
ZATERDAGS
IJ V O E GSE l
Macedonië is een niet erkende
republiek in het zuiden van een niet
meer bestaand land, meteen
bevolking, een taal en een godsdienst
die door de omringende volken
worden genegeerd. Toch gaat het
leven er zijn gewone gang. Een
impressie uit Skopje.
Het historische Macedonië strekt zich uit ver over de grenzen van de
huidige republiek Macedonië. Delen liggen in Griekenland, Bulgarije e
Albanië.
De 'zon van Vergina' op de nieuwe vlag v
Macedonië ergert de Grieken.
HANS JACOBS
Macedonië zit klem
D blijft niet lang liggen in Skopje.
Daags na de sneeuwstorm die
de omringende bergen met een dikke deken
bedekte, vormen zich grote plassen in de
straten van de Macedonische hoofdstad. Dik
ingepakt tegen de gure wind, die het effect
van het bleke winterzonnetje teniet doet, ba
nen de inwoners van de stad zich een pad
langs de door smeltwater gevormde poeltjes.
Dat is het eerste dat opvalt in Skopje: het gro
te aantal voetgangers.
Auto's zijn schaars en met de benzine op
de bon bieden de brede boulevards aange
naam bijprodukt van de verwoestende aard
beving van 1963 een prettige, doch saaie
aanblik. De fantasieloze grijze woonblokken,
die na het puinruimen met internationale
hulp zijn verrezen, zouden overal in Oost-Eu
ropa kunnen staan. De enige lichtpuntjes zijn
de diverse gebedshuizen, kerken en moskee-
en, waaraan duidelijk meer aandacht is be
steed. Gelukkig is bij de aardschok een deel
van de oude stad gespaard gebleven. Skopje
heeft een warm kloppend hart overgehou
den.
Trots wappert die dag de herdenking
van de bevrijding van Skopje in 1944 door Ti
to's partizanen van elke lantaarnpaal in
Skopje de splinternieuwe, felrode vlag. Er zijn
in het parlement verhitte discussies gevoerd
over de uitvoering van het dundoek. Moest
de Macedonische koningsleeuw er op of de
gouden zon van Vergina, die de band met het
klassieke Macedonië van Philippus de Twee
de symboliseert?
Een kunstmatige band uiteraard, want in
de tijd van Philippus woonden er nog geen
'Slavische Macedoniërs' in dit gebied. Die
kwamen pas duizend jaar later. Een feit
waaraan de Grieken, dje Philippus en zijn
zoon Alexander de Grote voor zich alleen op
eisen, graag herinneren. Desondanks straalt
de zon van Vergina in Skopje.
Economie
„Die vlag zegt me niets. Ik ben opgegroeid
met de Joegoslavische vlag." Aan het woord
is Ivan Nikolovski, een 25-jarige gesjeesde
student die zich in leven houdt als brillenver-
koper, part-time barman en gids. Die combi
natie van baantjes is nodig om aan het einde
van de maand nog wat geld over te houden.
Met een gemiddeld inkomen van 110 gulden
per maand is het voor de Macedoniërs be
paald geen vetpot. Van nationalisme moet
Ivan niet veel hebben. Hij maakt zich meer
zorgen over de economie en die houding lijkt
kenmerkend voor de jonge Macedoniërs.
Anders dan bij voorbeeld in Kroatië zijn in
Skopje nog overal herinneringen aan de 'Joe
goslavische' tijd te zien. Op de autonummer
borden prijkt de rode communistische ster,
het landenplaatje 'YU' is slechts hier en daar
vervangen door een sticker met de 'M' van
De middeleeuwse stenen brug over de Vardar vormt de verbinding tussen oud en nieuw in Skopje.
Macedonië. Maarschalk Tito, die Macedonië
na de Tweede Wereldoorlog de status van re
publiek gaf, kijkt nog menig kapper en win
kelier in Skopje over de schouder. Straatna
men zijn niet veranderd. Zelfs het Joegoslavi
sche federale leger heeft nog zijn eigen 'bou
levard'.
„Macedoniër, wat is dat eigenlijk?" vraagt
Ivan. „Ik voelde me lekker in Joegoslavië. Tij
dens mijn diensttijd een paar jaar geleden
was ik gelegerd in Sarajevo. Daar werd niet
gevraagd naar afkomst of godsdienst. Je ging
op voet van gelijkheid met elkaar om. Mace
doniër, Montenegrijn of Sloveen. Maar dat
zal nu wel anders zijn."
Valse toon
Het betoog van Ivan krijgt een wat valse on
dertoon op het moment dat de gebedsop-
roep van de muezzin vanaf de minaretten
over de rode daken klinkt. De minaretten be
palen het silhouet van Skopjes oude stad. De
etnische Albanezen en Turken, zo'n 100.000
in gelal op een bevolking van 600.000, zijn
voornamelijk islamitisch. Ze wonen en wer
ken voor een groot deel in de oude wijk, die
door een uit de Turkse tijd stammende ste
nen brug over de rivier Vardar met het 'nieu
we' Skopje is verbonden.
In de kronkelige, schilderachtige smalle
straatjes vermengt de meeslepende Turkse
muziek zich met Albanese en Westerse klan
ken. De geur van Turkse koffie, Oosterse spe
cerijen en kebab prikkelt de neus. Straat
venters proberen hun waar aan de man te
brengen. De Albanezen en Turken zijn hier
de ambachtslieden. Ze verkopen gouden sie
raden, leren pantoffels of weelderige bruids
jurken. Maar het zijn ook de handelaren, sja
cheraars en geldwisselaars. En niet te verge-
zijn de ijverige Albanezen de landbou-
„Daar is de Albanese markt", wijst Ivan
met een wijds gebaar in de richting van de
Bit-Pazar. Zijn voeten wijzen in een tegen
overgestelde richting. Hij is niet van plan ook
maar een stap te zetten op de markt. „Daar is
toch niets te zien. Groente, fruit, oude rot
zooi, wat moet je daar nu mee. De nieuwe
stad is veel interessanter. Ik weet nog een
mooie nieuwe kerk. Die moet je beslist zien."
Albanezen
Er wonen al vele generaties lang Albanezen
in Macedonië: hoeveel precies is niet bekend.
De cijfers verschillen naar de bron. De Alba
nese leiders beweren dat veertig procent van
de twee miljoen inwoners van Macedonië
van Albanese afkomst is, de Slavische Mace
doniërs houden het op twintig procent. Feit
is dat de Albanese minderheid niet over het
hoofd kan worden gezien. Ivan is opeens fel.
„De Albanezen mogen hier alles. Ze kunnen
in eigen taal leren. Ze zitten in het parlement
en in de regering. Maar hoe zit het met de
Macedoniërs in Albanië?"
Achter het laagje vernis van de goede ver
standhouding is de samenleving aan het rot
ten. Vorige maand kwamen vier Albanezen
om het leven en raakten tientallen gewond
bij hard optreden van de politie, die een de
monstratie van Albanezen uiteen joeg. De Al
banezen demonstreerden uit protest tegen
de dood van een jong straathandelaartje.
Albanees en Slavisch Macedoniër verschil
len van uitleg over het 'incident' of de
'moordpartij'. De regering zegt dat provoca
teurs uit de nabijgelegen Servische provincie
Kosovo er bij waren betrokken. Servië zou
belang hebben bij onrust in Macedonië, dat
dan netjes kan worden opgedeeld.
Provocatie
De Albanezen hebben een andere lezing. Het
was een provocatie van de Macedoniërs, die
de Albanezen schrik moest aanjagen. De re
laties tussen beide bevolkingsgroepen zijn
sinds de onafhankelijkheid gespannen. De
Albanezen voelden weinig voor een zelfstan
dige Macedonische staat, ook al zijn ze in de
regering opgenomen. „Het moet nu eens uit
zijn met de discriminatie", zegt Sami Ibrahi-
mi, vice-president van de Albanese Partij
voor Democratische Welvaart (PDS). De re
geringsdeelname heeft daaraan nog geen
einde gemaakt.
Ibrahimi vindt dat de grondwettelijke be
scherming in de praktijk moet worden ge
bracht. Macedonië voldeed dankzij de bepa
lingen over minderheden vorig jaar als eerste
van de voormalige Joegoslavische republie
ken aan de EG-eisen voor erkenning, maar
tussen letter en geest bestaat verschil. De Al
banezen willen als apart volk en niet slechts
als minderheid worden erkend. De Albanese
taal moet ook op de universiteit worden on
derwezen en in rechtbanken en gemeente
huizen gebruikt kunnen worden, aldus Ibra
himi.
Anders moeten de zich achtergesteld voe
lende Albanezen in westelijk Macedonië
maar een autonome provincie krijgen of
moeten ze zich met Kosovo aansluiten bij Al
banië. Een idee dat Macedoniërs als Ivan
weer op stang jaagt. Waarnemers houden het
er op dat slechts weinig nodig is om ook hier
de lont in het kruitvat te steken. De VN stuurt
700 blauwhelmen om toezicht te houden,
maar of het helpt?
Gastarbeider
Schoorvoetend stemt Ivan uiteindelijk in met
een kijkje op de markt. Daar toont hij zich
hoffelijk maar afstandelijk. Slavische en Alba
Minaretten waken over de Albanese Bit-Pazar
in de oude stad van Skopje.
FOTO'S HANS JACOBS
nese Macedoniërs leven naast, niet met el
kaar. Hij legt uit wat moesmala's en dunjas
zijn, vruchten die gebruikt worden bij de be
reiding van alcohol en Turkse zoetigheid.
Aan groenten en fruit geen gebrek, al is het
aanbod in vergelijking met de overdaad van
een Albert Cuyp wat eenzijdig.
Verderop wordt kleding verkocht. Stapel
tjes Westerse jeans en schoenen, vaak het
land binnengebracht door in Duitsland,
Zwitserland of Zweden woonachtige familie
leden. Macedonië behoorde met Kosovo en
Montenegro tot het armste deel van het
voormalige Joegoslavië: het leverde daarom
tienduizenden goedkope werkkrachten aan
West-Europa.
„Sprechen Sie Deutsch?". Minzaam glimla
chend steekt een verweerde oude man op
straat zijn hand uit. „Ah, aas Holland". De
man straalt. Vele jaren geleden heeft hij er
gewerkt. In Limburg, in de mijnen. „Holland.
Veel werk. Veel betalen. Macedonië. Geen
werk. Niet betalen", mompelt hij in steenko
len-Nederlands. Of de bezoeker niet een
baantje voor hem weet. „Ikke hard werken."
Bedroefd schudt hij zijn hoofd wanneer hem
wordt uitgelegd dat voor gastarbeiders geen
plaats meer is.
Bankroet
De Macedoniërs zitten klem. De buurlanden
zijn öf onvriendelijk zoals Griekenland öf
moeilijk bereikbaar en commercieel niet in
teressant, zoals Albanië en Bulgarije. De tra
ditionele handel met Bosnië is onmogelijk,
die met Servië door het VN-embargo verbo
den. Het land wordt een jaar na het uitroe
pen van de onafhankelijkheid nog steeds niet
erkend en kan daarom geen aanspraak ma
ken op kredieten. Het is bijna bankroet.
Dat komt ten dele doordat Griekenland de
grens met 'Skopje' de Grieken krijgen de
naam Macedonië niet over hun lippen ge
sloten houdt. Dat maakt veel goederen
schaars en dus duur. Macedonië heeft geen
eigen internationale vracht- of telefooncode.
Als er echter een 'Y' voor het oude Joegosla
vië op het vrachtgoed staat houdt Grieken
land het onder verwijzing naar het VN-em
bargo tegen. Als er een 'M' op staat wordt het
tegengehouden omdat Macedonië niet wordt
erkend.
Olie is er genoeg in de opslagtankers van
de haven van het Griekse Thessaloniki. Ben
zine en andere brandstof zijn er te weinig in
Macedonië want de bestelde en betaalde olie
wordt door de Hellenen tegengehouden. Het
verouderde wagenpark van Skopje staat des
ondanks nog niet helemaal stil. De roekeloos
Moesmala's en dunjas vinden op
de Albanese markt gretig aftrek.
voortscheurende chauffeurs drukken nog
steeds extra hard het gaspedaal in wanneer
een voetganger in het vizier komL Maar als
de benzine op is worden de Yugo's en Lada's
mistroostig in rotten van vier langs de weg
opgesteld. In kilometerslange rijen voor de
gesloten benzinestations. Pas als er via Bul
garije weer wat brandstof binnen is gebracht
kunnen de eigenaren hun wagen langs de
pomp duwen om hun maandelijkse rantsoen
van twintig liter te kopen.
Griekenland is verantwoordelijk voor het
isolement van de arme Balkanrepubliek, die
in de wurggreep van Athene hijgend, puffend
en piepend probeert te overleven. Voor de
Grieken is er maar één Macedonië en dat is
de eigen provincie in het Noorden van het
land. Een Macedonisch volk bestaat onder
die naam niet al was het alleen maar om
de rust te bewaren in eigen land, waar 2,5
miljoen 'Macedoniërs' als niet erkende min
derheid wonen.
Postzegels
Macedonië heeft geld dat buiten de eigen
grenzen niet wordt aangenomen. Geld dat ei
genlijk ook geen geld is, want de denar is
slechts een waardecoupon. Uitgegeven om
niet te worden meegesleurd in de draaikolk
van inflatie die het driftig dinars drukkende
Servië in zijn greep heeft.
Het land heeft sinds kort wel eigen postze
gels, die echter niet gebruikt mogen worden.
Internationaal wordt post met Macedonische
zegels geweigerd, waarschuwt de loketbe
ambte na de plakplaatjes te hebben verkocht.
In de praktijk valt het mee. De ansichtkaart
met Macedonische èn Joegoslavische zegels
valt een week na vertrek uit Skopje gewoon
in de bus.
In die sfeer wordt elke mogelijkheid om de
eigenwaarde te benadrukken aangegrepen.
Vandaar dat president, premier, parlements
voorzitter en aartsbisschop acte de présence
geven op het vliegveld wanneer Fokker daar
een F-100 overdraagt aan de luchtvaartmaat
schappij Palair Macedonian. Dat de Neder
landse gezagvoerder de Grieken om de tuin
heeft moeten leiden om het toestel door het
Griekse luchtruim naar Skopje te vliegen vèr-
hoogt de feestvreugde.
Bulgaren
De Grieken staan overigens niet alleen. Bul
garije heeft Macedonië als staat erkend, maar
ook volgens Sofia bestaat er geen Macedo
nisch volk. Het zijn gewoon Bulgaren die met
een zwaar accent praten. De lang onderdruk
te en verboden Macedonische taal heeft in
derdaad veel gemeen met het Bulgaars. Ser
vië maakt aanspraak op het grondgebied van
Macedonië (Zuid-Servië). maar wil in een
goede bui wel toegeven dat er misschien een
Macedonisch volk is.
„Iedereen houdt van ons", merkt Ivan
spottend op. „Bulgaren, Serviërs, Albanezen,
Grieken, ze willen allemaal een stuk van dit
land hebben." Het is die mengeling van be
langen die de Fransen er toe heeft gebracht
een gemengde groente- of vruchtensalade
line mdeédoine te noemen. Een verwijzing
naar het samenraapsel van volken, culturen,
talen en godsdiensten waaruit Macedonië is
samengesteld
In de brandhaard Balkan heet Macedonië
een kruitvat te zijn. Om Macedonië is deze
eeuw al vaker gestreden. Komt er nog een
oorlog? Ivan weet het niet. „We hebben niet
eens een leger", merkt hij op. „wij hebben
geen problemen met onze buren. Het zijn
onze buren die problemen hebben met ons
bestaan." Internationale erkenning moet be
scherming bieden, al heeft zo'n erkenning
Bosnië I lercegovina ook niet gevrijwaard van
geweld. Ibrahimi denkt dat erkenning pas zin
heeft als intern orde op zaken is gesteld.
Maar dat kan volgens president Gligorov pas
weer na de erkenning. Dan komt er eindelijk
geld los om de ergste noden te verlichten.
Skopje wacht gespannen af.
