EG stelt orde op
zaken in eigen huis
Koud is de nevel
boven Lidice
Svejk zit in elk Tsjechisch hart
Feiten &Meningen
MAANDAG 14 DECEMBER 1992wj2
'Eigenlijk is iedere top een succes'
De Eurotop in Edinburgh was een succes. Dat moest ook wel. De Europese Gemeen
schap verkeerde in zo'n diepe crisis, dat een nieuwe mislukking onvermijdelijk tot
scheuren in de Gemeenschap zou hebben geleid. Maar de EG-leiders hebben in eigen
huis orde op zaken gesteld. De top bracht oplossingen voor de drie hoofdproblemen:
de Deense kwestie, de toekomstige financiering van de EG en de vraag of kan worden
begonnen met onderhandelingen over toetreding van nieuwe lidstaten.
Denemarken stemde op 2 juni
nee, Frankrijk ging in septem
ber met de hakken over de
sloot, Engeland stelde uit, de
Zwitsers schrokken vlak voor de
startstreep terug voor het Eu
ropese avontuur (de grote Eu
ropese binnenmarkt). De neer
gaande trend was niet meer te
stuiten. De onzekerheid over de
voortgang van 'Europa' knakte
het geloof in het Europese
Macedonië: geen
erkenning, wel
220 miljoen
De twaalf lidstaten van de Eu
ropese Gemeenschap hebben
zaterdag besloten Macedonië
hulpgoederen te zenden ter
waarde van 220 miljoen gulden.
Griekenland blokkeerde echter
opnieuw de erkenning van de
zuidelijkste republiek van het
voormalige Joegoslavië.
Hoewel de Griekse premier
Mitsotakis akkoord moest gaan
met de hulp aan Macedonië,
kraaide hij na afloop van de top
victorie. „Toen we nier kwa
men, voelden we ons alleen
staan", verklaarde hij, „maar we
hebben uileindelijk de slag ge-
Griekenland wil de republiek
niet erkennen, omdat deze de
naam Macedonië heeft. De re
gering in Athene vreest dat de
republiek daarmee impliciet
aanspraak maakt op Grieks Ma
cedonië, de noordelijkste pro-
Was de Britse premier Major
een slecht EG-voorzitter? Wel
nee, hij heeft in de zaak-Dene
marken juist een opmerkelijke
verbeelaingskracht aan de dag
gelegd. Waren de andere elf
boos op Kopenhagen? Integen
deel, ze hebben 'buitengewoon
veel begrip' opgebracht voor de
Deense aarzelingen ten aanzien
van het Verdrag van Maastricht.
Woedde er in de laatste uren
van de Eurotop een knallende
budgettaire ruzie? Ook dat
moet, gemeten aan de woorden
van de Duitse bondskanselier
Kohl, heel erg zijn meegevallen.
Die gaf in ieder geval na afloop
ruiterlijk toe: „Met mijn norma
le opleidingsniveau was ik niet
meer in staat dat debat te vol
gen."
De geest van kerstmis heeft in
Edinburgh gezegevierd en een
oplossing gebracht voor de gro
tendeels door de EG-leiders zelf
gecreëerde problemen.
Toen ze een jaar geleden feeste
lijk het Verdrag van Maastricht
tekenden, hadden ze er geen
notie van hoeveel argwaan er
onder de EG-bevolking leefde.
Vervolgens begonnen ze die ge
voelens nog eens te versterken
door ook zelf steeds meer
vraagtekens achter het verdrag
te plaatsen. De gevolgen waren
(bijna) rampzalig.
muntstelsel, en het vertrouwen
van consument en bedrijfsleven
in de Gemeenschap was begin
december naar een historisch
dieptepunt gezakt.
Balsem
Het was, analyseerde de Eu
ropese Commissie, voor 50 pro
cent een kwestie van psycholo
gie. Wat Europa nodig had, was
balsem voor de ziel en daaraan
was in Edinburgh geen gebrek.
De interne strubbelingen wer
den met veel beeldspraak toe
gedekt.
De Deense minister van buiten
landse zaken Uffe Ellemann-
Jensen zat er niet om verlegen.
Het Deense probleem, zei hij,
was een nachtmerrie geweest
die 'zes maanden, negen dagen
en 17 uur door Europa had ge
hold'. In die periode, gaf hij toe,
werd de Deense geloofwaardig
heid 'tot nul opgebruikt'. Maar
Kopenhagen gaat dat in het ko
mende half jaar allemaal recht-
De Britse vorstin poseerde vrijdagavond met de EG-leiders, nadat zij hen het traditionele diner had aangeboden. Staand van links naar rechts: Delors (voorzitter EC), Gonzalez (Spanje),
Mitsotakis (Griekenland), Dehane (België), Lubbers, Santer (Luxemburg), Cavaco Silva (Portugal), Amato (Italië), Klepsch (voorzitter Europarlement), Reynolds (Ierland). Zittend v.l.n.r.:
Kohl (Duitsland), Mitterrand (Frankrijk), koningin Elizabeth, prins Philip, Major (Groot-Brittannië) en Schüter (Denemarken).
breien door een voorbeeldig
Europees voorzitter te worden.
Nu al, vertelde Ellemann-Jen-
sen, zijn zijn ambtenaren ervan
doordrongen dat ze het niet
moeten wagen om tussen 1 ja
nuari en 1 juli 1993 ook maar
één piepkleine nationale Deen
se wens naar voren te schuiven.
Het Deense voorzitterschap zal
de sneer richting Engeland
was niet over het hoofd te zien
een toonbeeld van neutrali
teit worden.
De boodschap van de Deense
bewindsman was helder en
klaar: de schrammen en builen
zijn weliswaar nog niet geheeld,
maar voorlopig kan men verder.
Natuurlijk, de Deense bevolking
moet nog wel in april of mei bij
een tweede referendum haar
zegen aan het Verdrag van
Maastricht geven en daarna
moet ook het Britse parlement
bereid worden gevonden zijn
goede wil te tonen, maar dan
zijn 'we' al weer maanden ver
der.
Nu de Deense uitzonderingspo
sitie ten aanzien van het Ver
drag van Maastricht is vastge
legd, resten nog twee hobbels
die moeten worden genomen
alvorens het verdrag in werking
kan treden. Eerst moet de Fol-
keting het Deense parlement,
met de afspraken van Edin
burgh instemmen om ze daama
in een referendum voor te leg
gen aan de Deense bevolking.
Dat gebeurd waarschijnlijk in
Dan is het wachten nog op de
Britten. Het Lagerhuis wil de ra
tificatieprocedure niet afronden
voordat Denemarken 'ja' heeft
gezegd. Als het een beetje mee
zit, kan er midden volgend jaar,
in de woorden van minister Van
den Broek van buitenlandse za
ken, 'een punt worden gezet'
achter de goedkeurings-exerci-
tie.
Regelneverij
Ook van het uitermate heikele
thema van de beperking van de
Europese wetgeving, de 'subsi
diariteit', bleef in Edinburgh
bitter weinig over. Maanden
lang kregen de EG-burgers te
horen dat 'Brussel' aan een ern
stige vorm van regelneverij leed.
Met kanselier Kohl voorop werd
geëist dat er een einde moest
komen aan die regelzucht van
de Europese Commissie.
Diezelfde Kohl sprak zaterdag
avond echter plots met een sta
len gezicht van de 'zogenaam
de' regelzucht. Men was tot het
inzicht gekomen dat het alle
maal alleszins meeviel en men
moest durven toegeven dat de
schuld toch voornamelijk bij de
lidstaten zelf lag, die alles maar
al te graag tot in de kleinste de
tails geregeld wilden zien.
Ineens gold het als een enorme
sprong voorwaarts dat de Com
missie had voorgesteld een be
sluit 'over het houden van die
ren in dierentuinen' in de prul
lenbak te gooien, om nog maar
te zwijgen van de triomf over
het verdwijnen van het besluit
ten aanzien van 'radiofrequen
ties voor de gecoördineerde in
voering van de digitale korte-af-
standsradiocommunicatie'.
Tenslotte kunnen, dankzij
KEVIN LAMARQUE
'Edinburgh'onderhandelingen
beginnen met Zweden, Finland
en Oostenrijk over toetreding
tot de EG. De armere landen,
Spanje, Portugal, Griekenland
en Ierland, hebben hun verzet
daartegen opgegeven toen
bleek dat zij volgens de plannen
voor de EG-financiering naar
hun mening in de komende ja
ren voldoende hulp zouden krij
gen.
En dat was het dan. De Europe
se Gemeenschap heeft zijn an
nus horribilis, zijn 'verschrik-
keijke jaar', overleefd en alles
kan nu worden vergeven en ver
geten. Of, zoals een EG-ambte-
naar het zaterdagavond
kernachtig maar cynisch sa
menvatte: „Laten we eerlijk zijn:
eigenlijk is iedere top een suc
ces."
Rechte straten, ruime huizen.
Een nieuw dorp op een gruwe
lijke plek. Grijs sliert de mist
om het metershoge houten
kruis, op de plaats waar in ju
ni 1942 173 mannen zijn ge-
executeerd. Lidice shall live.
LIDICEONNOHAVERMANS
Koud is de nevel boven Lidice.
Kaarsrechte straten en ruime
huizen. Het is een onwerkelijk
beeld, zelfs voor wie niet zou
weten welke afschuwelijke ge
schiedenis zich hier vijftig jaar
geleden heeft afgespeeld. Maar
wie weet dat niet? Mensen die
de moeite nemen naar dit
ogenschijnlijkonbetekenende
dorpje af te reizen, weten wat
ze zoeken.
Het gaat niet om dat strakke,
nieuwe dorp, dat zo slecht past
bij de schots en scheef ge
bouwde gehuchten in de om
geving. Niet om de boeren die
onverschillig opkijken, als al
weer een auto met Duits num
merbord stapvoets voorbij
glijdt. Niet om de bewegwijze
ring, die gewag maakt van een
expositie van landertekeningen
'aller Welt'.
Al die bezoekers komen voor
een blik in de leegte. De gapen
de leegte waar eens huizen, een
schooltje, een kerkje hebben ge
staan. Lidice. Een glooiend
landschap, groen begroeid, als
een park, met wandelpaadjes
slingerend door het dalletje,
langs een sober beeld, een
berkebosje, een keurig aange
harkt perkje met potten kleurige
bloemen.
Grijs sliert de mist om een me
tershoog houten kruis, op de
plaats waar in juni 1942 173
mannen zijn doodgeschoten,
nadat hun vrouwen en kinderen
waren afgevoerd en hun dorp
platgebrand.
De wraak van Hitier voor de
moordaanslag op 27 mei 1942
op Reinhard Heydrich, zaak
waarnemervan der.Führer in
het protectoraat Böhmen und
Mahren (Bohemen en Moravië).
Voor die aanslag was opdracht
gegeven door de Tsiechoslo-
waakse regering in ballingschap
van president Benes, om de we
reld te tonen dat het Tsjechi
sche verzet nog niet was gebro
ken.
Woedend omdat de daders niet
waren gegrepen en het verhoor
van willekeurig opgepakte leden
van de Tsjechische ondergrond
se niet meer opleverde dan de
suggestie dat de daders moge
lijk afkomstig waren uit Lidice,
besloot Hitier dit dorpje, zo'n 25
kilometer buiten Praag, van de
kaart te vegen.
De mannelijke inwoners van
het dorp werden zonder pardon
doodgeschoten, de vrouwen af
gevoerd naar kampen als Ra-
vensbrück, de kinderen op ari
sche trekken geselecteerd en of
wel ondergebracht bij 'goede
Duitse gezinnen', ofwel naar de
vernietigingskampen gestuurd.
Het dorp werd door brand en
bulldozers met de grond gelijk
gemaakt. Van de ongeveer 500
inwoners keerden 192 mannen,
60 vrouwen en 88 kinderen niet
terug.
Het hele verhaal is in sobere be
woordingen te horen in het klei
ne museum dat bij de plaats des
onheils is gebouwd. De bejaar
de beheerders van het museum
draaien voor elke bezoeker een
geluidsband af, als het even kan
in zijn of haar eigen taal, ook in
het Nederlands.
Ër hangen foto's, kleding en
verordeningen in een van de
twee zaaltjes en op gezette tij
den draait in het andere zaaltje
een film, waarin nog originele,
door Duitse legerfilmers ge
schoten .beelden van de bran
dende huizen, zijn gemonteerd.
Aangrijpend in al hun eenvoud
zijn de uitvergrote pasfoto's
waarop de slachtoffers de be
zoeker vanaf de muren aansta
ren. Dat geldt ook voor de voor
oorlogse kiekjes van kinderen
op een schoolplein, wandelaars
op straat, een ernstig poserend
voetbalelftal.
Eén foto toont een grote menig
te, kennelijk bijeen in een
raads- of parlementszaal. Vanaf
een balkon hangt een spandoek
omlaag, met de tekst: Lidice
shall live.
Het was het dorpje Stem Park
Gardens in de Amerikaanse
staat Illinois dat, in de zomer
van 1942, als eerste de naam Li
dice aannam. Een dorp in Mexi
co volgde en weldra verklaarden
her en der op de aardbol dor
pen zich verbonden met het
Tsjechische Lidice, dat in plaats
van te verdwijnen van de kaart,
een internationaal symbool
werd van het anti-fascistische
verzet.
De mist hult het groene park in
een gepaste stilte. Koud is de
nevel boven het dal. Zou Lidice
in Illinois nog bestaan?
Over Haseks brave soldaat, de Tsjechen en het bier. Een bezoek
aan Het Kelkje, de pullitr die overal anders smaakt, knalrode
schorten en U Flecku als toeristische trekpleister. Én vette
worstjes bij het ontbijt.
Meldegehorsammst. Laatst heb ik gegeten in café
Het Kelkje. U Kalicha (letterlijk 'Bij de kelk') is de
stamkroeg van de brave soldaat Svejk, de dommi
ge, maar o zo sympathieke creatie van schrijver
Jaroslav Hasek. In de ruime gelagkamer met hou
ten tafels liep een overvloed aan obers en serveer
sters, in groenwitte overhemden, dan wel lange
rokken in dezelfde kleuren. Op de menukaart
prijkten gerechten als 'Mijn broers biefstuk' en
'Cocktail van vrouw Palivec'.
De waard zelf stond aéhter de bar, compleet met
baard en mal mutsje, precies zoals Josef Lada
hem destijds heeft getekend voor de eerste ge
drukte uitgave van Svejk'. Aan de muur hing het
staatsieportret van de Habsburgse keizer Franz
Josef, met vlak daarnaast een lange gele vliegen-
rol. Was het niet zo dat Palivec voor tien jaar de
bak indraaide, omdat in Het Kelkje 'de vliegen op
de keizer scheten'? Zo'n fout maak je maar één
keer.
De muur was opgesierd met tekeningen en uit
spraken van de brave soldaat, die onder de soep,
als toppunt van vertier, in hoogst eigen persoon
kwam binnenmarcheren, in gezelschap van aal
moezenier Katz. De priester-militair zong drink
liedjes en trok aan de harmonica. Svejk perste
met een onnozel gezicht af en toe een doffe bas
uit de gedeukte bombardon die zijn bolle buik
omklemde.
En die goedhartige, onschuldige ogen bleven maar
onvermoeid hun zachtheid en tederheid uitstra
len, hetgeen nog vergezeld ging van een uitdruk
kingvan volmaakte gemoedsrust, net of er niets
aan de hand was, alsof er niets was gebeurd en
alsof het, dis er al iets was gebeurd, toch juist vol
maakt in de haak was dat er tenminste iets ge
beurd was.
Hostlnec U Kalicha Is een slim
me zet in een stad die de laatste
twee jaar wordt overspoeld door
toeristen met zakken vol harde
valuta. Svejk is wijd en zijd be
kend in Europa. Zijn nage
bouwde stamkroeg zit aan ook
dagelijks vol bewonderaars. Die
buitenlandse fans zien in de
brave soldaat een onvolprezen
simpelaar, die zij waarderen om
zijn ongecompliceerde kijk op
het leven.
Maar voor de Tsjechen is Svejk
een held. Hij past in elk Tsje
chisch hart. De onnozele hals
inspireerdein 1969 duizenden
Pragere, die straatnamen en
verkeersborden wijzigden en
zich van de domme hielden te
gen de Russische tankbestuur
ders die de Praagse Lente kwa
men verstoren. Niet voorniets
kent het Tsjechisch het bijzon
dere werkwoord svejkovat
'door naïviteit en aanpassing
het gezag van de autoriteiten
ondermijnen'.
Svejk is in de eerste jaren van dc
T sjecho-Slowaakse republiek
ontsproten aan de fantasie
van een schrijver, die zich
het liefst ophield in een
van de vele Praagse kroe
gen. Hij is een grenzeloze
optimist, die houdt van
een glaasje en van de
meisjes, zoals het een wa
re Tsjech betaamt. Zijn
slaafse gehoorzaamheid
wekte in de jaren twintig
zeer op de lachspieren van
de Tsjechen, die in 1918
tot hun eigen verwonde
ring een zelfstandige staat
(samen met de Slowaken)
kregen toegeworpen uit de
erfenis van het Habsburg
se Rijk.
'Strijden', antwoordde Sve
jk met een grafstem. 'Het
staat er met Oostenrijk na
melijk heel slecht voor.
Daarboven rukken ze al te
gen ons op naar Krakau en
van onderen naar Honga
rije. Overal waar je kijkt
worden we gedorst als
graan en daarom hebben
ze mij nu opgeroepen.
Ha§ek nam de zware verliezen van Oostenrijk-
Hongarije onverbloemd op de korrel. Dat Svejk
desondanks onvoorwaardelijk bereid blijkt te
sneuvelen voor keizer en vaderland is een bittere
verwijzing naar de bijna tien miljoen levens die
de Eerste Wereldoorlog eiste. Maar wie zit daar
mee als hij zelf net aan de verschrikkingen is ont
komen?
Ruim zeventig jaar later vallen
'De lotgevallen van de brave
soldaat Svejk in de wereldoor
log' ook goed te lezen als een
parodie op de Tsjechische on
derdanigheid aan het Weense
hof. Maar wie maalt daar in
Praag nou om? De Tsjechen
hebben net weer hun vrijheid
herwonnen en ze zijn vastbeslo
ten niet meer met zich te laten
sollen.
Vandaar hun toegeeflijkheid
aan de Slowaken, toen die eer
der dit jaar te kennen gaven dat
ze hun eigen boontjes willen
doppen. 'Als ze zonodig moe
ten, laat ze dan hun gang maar
gaan, maar dan willen wij er
ook niks meer mee te maken
hebben', is in Praag de heersen
de opvatting over de splitsing
van Tsjecho-Slowakije. En als
dat ten koste gaat van de sprong
naar de welvaart, wat veel eco
nomen voorspellen, nou dan
moet dat maar.
Svejk krijgt intussen weer de
plaats die hij verdient: een sym
bool van goedmoedigheid. Tus
sen alle nieuwe beslommerin-
Als een hedendaagse Svejk zit de schoenpoetser op Vadavske Namesti, beter bekend onder de Duitse n
gen steeds hogere prijzen, het fenomeen werk
loosheid, criminaliteit en jaloezie op de nieuwe
rijken zoeken de Tsjechen naar zo'n rustpunt.
En net als Svejk vinden velen hun vertier bij het
befaamde Tsjechische bier.
Ze zijn gewoon dat tot zich te nemen uit een
groot glas van een halve liter de pullitr, die
overal anders smaakt. Bier drinken is voor veel
Tsjechen een soort ritueel. Het
kost tijd en volharding om uit te
vinden in welke kroeg het lek
kerste bier wordt getapt en
waarom. Er bestaat dan ook een
levendige uitwisseling van ken
nis over licht of donker, brouw-
methode, wijze van opslag, zui
verheid van het water en stam-
wortgehalte (de hoeveelheid
suiker, uitgedrukt in graden, die
weer nauw correspondeert met
het alcohol percentage)
In een echt Tsjechisch café ma
noeuvreren obers met lange
voorschoten tussen de ruwhou
ten tafels door, waarbij ze een
fors blad vol pullitr smet zich
mee torsen, klaar om elke gast
die de bodem van zijn glas in het vizier krijgt van
een volle pul te voorzien.
In Pegus te Brno zijn de schorten van de obers
felrood. Het café hoort bij een plaatselijke brou
werij net als in Duitsland telt hier vrijwel elke
stad minimaal één brouwerij waarvan de grote
koperen ketels achter de tapkast getuigen. De
obers zien er uit zoals het hoort: rond postuur,
brede snor en een superieure glimlach. Ook al
volgen ze attent de wensen van de gasten, het laat
geen twijfel dat zij hier heer en meester zijn. De
gasten van stoere arbeider in haveloze schip
perstrui tot bebrilde intellectueel met baard of
pijp en liefst een slordig verpakt kunstboek onder
de arm geven zich gedwee over aan deze go
den van het edele vocht.
Oermoeder
Pegus wordt dan ook bevolkt door een Tsjechisch
publiek. In Praag heeft de stroom toeristen de
Tsjechische liefhebbers ver
drongen naar de buitenwijken,
waar het bier nog te betalen is.
En ook in de biersteden Plzen
Pilsener Urquelt) en Ceske Bu-
dejovice [Budvar, de oermoeder
van het Amerikaanse King of
beers Budweiser) drijven de
Amerikanen, Duitsers en Ne
derlanders met hun zakken vol
kronen de bierprijs op.
Aan de zwier met Praagse vrien
den, volgt na de gebruikelijke
lofzang op het Tsjechische bier
steevast een klaagzang op de in
flatie, die de de kroegen met het
beste bier voor hen vrijwel on
toegankelijk maakt. Neem U
Flecku, Praags beroemdste bier
huis met zijn 13de-eeuwse brouwerij, waar een
fraai donkerbruin brouwsel van 13 graden wordt
geschonken voor ongeveer twee gulden per pul
litr. Het zit dagelijks tjokvol, maar er wordt geen
woord Tsjechisch meer gesproken.
Bier is een onmisbaar bestanddeel van de Tsje
chische samenleving. De omzet per hoofd van de
bevolking bedraagt 150 liter per jaar. Om daar te
gen te kunnen is een stevig ontbijt aan te bevelen.
Mijn Praagse hospita serveerde 's morgens eieren
met spek, of Frankfurter worstjes met scherpe
mosterd. Mjam.
