500 jaar stilzwijgen
Een einde aan
Voor een gesloten deur in Pécs
Feiten &Meningen
een van de landen die het meest tie, en om grondwetshervor-
hebben geleden onder culturele mingen door te voeren die deze
verdeeldheid, racisme, politieke eisen zullen garanderen. Alleen
onderdrukking en sociale en zo kunnen we de weg openen
economische ongelijkheid. De voor een multi-etnische burger
dichter Cardoza y Aragon heeft maatschappij en het land demi
gezegd dat in Guatemala de in- litariseren.
diaan nog meer wordt onder- Demilitarisering is dringend
drukt dan het land zelf. Het Gu- noodzakelijk, want in mijn land
atemalaanse leger past tegen staat dienen in het leger gelijk
onze gemeenschappen de tak- aan in een oorlog vechten. Het
tiek van de verschroeide aarde leger dwingt honderdduizenden
toe. leden van de inheemse bevol-
Toch hebben we de hoop nooit king, jongeren en volwassenen,
laten varen. De afgelopen jaren om dienst te nemen in para-mi-
zijn de Guatemalaanse politici litaire organisaties die de bevol-
er zeer op gebrand geweest om king onderdrukken en onze
een politieke oplossing te vin- waarden vernietigen. Het Gua-
den voor de crisis en het ge- temalaanse leger is een bijzon-
weid. De eerste stap was de der leger - het is een bezettings-
overeenkomst die in 1990 in Os- leger in eigen land.
lo werd getekend tussen het Co- Het feit dat ik de Nobelprijs heb
mité voor Nationale Verzoening gekregen betekent de erkenning
dat de regering vertegen- dat deze 500 jaar van stilzwijgen
woordigde en de Guatema- en onderdrukking ook 500 jaar
laanse Nationale Revolutionaire van strijd en verzet van de in-
Unie (URNG). Later, op 26 april heemse bevolking van Amerika
1991, tekende het URNG met de betekenen. De prijs is ook een
regering en het leger een een belangrijke aansporing voor het
overeenkomst die bekend werd immer zwijgende Guatemala,
als het Akkoord van Mexico. waarvan de problemen nooit de
Daarin werd de agenda voor het wereldopinie beïnvloeden, on-
onderhandelingsprocesvastge- danks de slachtingen en de mi-
legd, met de democratisering litarisering, en ondanks het feit
van Guatemala als belangrijk dat er 46.000 mensen worden
onderdeel. vermist."
geroepen door de strijd van toe
gewijde mensen, die bereid zijn
zich te verplichten tot het be
houd en de verdediging van het
milieu en Moeder Natuur.
Het bouwen aan een rechtvaar
diger toekomst betekent ook
dat de rechten van onze ge
meenschappen, etnische groe
peringen en volken om zich te
organiseren en te verenigen
zonder meer gerespecteerd
moeten worden. Omdat de aar
de ons het leven heeft gegeven,
hebben we allen dezelfde wor
tels. Vijfhonderd jaar heldhaftig
verzet hebben voor alle in
heemse volken dezelfde beteke
nis: dat we terugkeren tot onze
historische bronnen, en een
nieuwe nationale geschiedenis
opbouwen op het continent dat
bekend staat als Amerika, een
continent dat bestaat uit een
mozaïek van multi-etnische na
ties.
Onze stem
Onze voorouders zeiden dat we
in vergetelheid leefden omdat
men ons het spreken belette,
zodat we ons niet vrijelijk uit
ten: hoe we bidden, of wat we
bedoelen met Moeder Aarde,
onze zon, en onze grootmoeder,
de maan. In de strijd die onze
voorouders begonnen en die wij
voortzetten, eisen we het voor
ons primaire en wezenlijke
recht om onze stem te laten ho
ren. We willen een einde maken
aan 500 jaar stilte.
De inheemse volken, de zwar
ten en mestiezen van Amerika
zijn niet langer bereid om te
dienen als een bron van goed
kope arbeid, voorwerp van on
derzoek, als statistisch gegeven
bij verkiezingen, als inboorlin
gen die bekeerd moeten wor
den, als voetknechten die erop
uit worden gestuurd om hun ei
gen volk te vermoorden, of als
tweederangs burgers.
Sommige regeringen blijven
echter onze geschiedenis ont
kennen en blijven ons onder
drukken zoals ze onze voorou
ders onderdrukten. Guatemala,
in het hart van Zuid-Amerika, is
Democratie
De dringende noodzaak om in
Guatemala een echte democra
tie op te bouwen is in dit ak
koord vastgelegd. Daarom is het
absoluut noodzakelijk om men
senrechten, burgerrechten, eco
nomische en sociale rechten
vast te leggen en te bescher
men, om een eind te maken aan
rassen- en culturele discrimina-
Rigoberta Menchu (34) is een
Guatemalaanse mensenrech
tenactiviste, die strijdt voor de
rechten van de oorspronkelijke
bevolking. Ze behoort tot de
Quiche, een Maya-volk, en
woont in ballingschap in Mexi-
De winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede, Rigoberta
Menchu, heeft in Oslo een beroep op de westerse landen
gedaan om de rechten van de inheemse volkeren te be
schermen. „We kunnen de vrede niet in ons eentje win
nen", zei Menchu na aankomst in de Noorse hoofdstad.
„Het volk van Guatemala is zeer gelukkig met de prijs",
verklaarde Menchu. „De prijs zal nog lange tijd in Guate
mala voortleven en een inspiratie voor actie vormen." Ze
riep de 'Eerste Wereld' op om de VN-verklaring over de
rechten van de inheemse volkeren na te leven.
DONDERDAG 10 DECEMBER 1992192
Rigoberta Menchu: „Als de oorspronkelijke eigenaars van Amerika hebben wij het recht om deel te hebben
aan beslissingen die ons lot bepalen. foto epa
De Verenigde Naties hebben 1993 uitgeroepen tot het
Jaar van de Inheemse Volken. Voor de oorspronkelijke
eigenaars van Latijns-Amerika betekent dit dat een ein
de komt aan 500 jaar van stilzwijgen, aldus de Guate
malaanse mensenrechten-activiste Rigoberta Menchu.
Eindelijk moet er een einde komen aan economische
en politieke onderdrukking, en verwoesting van het
milieu. Rigoberta Menchu krijgt vandaag in Oslo de
Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt.
MEXICO RIGOBERTA MENCHU
„Wij, de inheemse volken, zijn
onderdrukte volken. Op eigen
kracht kunnen we geen vooruit
gang boeken in onze strijd voor
vrede en gerechtigheid. Onze
broeders en zusters, met wie we
de gezamenlijke verplichting
hebben om de basis te leggen
voor een gelijkwaardiger wereld
wonen in de hele wereld, en in
ieder land van het Amerikaans
continent.
Onze grootste wens voor de
nieuwe internationale orde is
een gedeelde hoop op een bete
re wereld een wereld die be
vrijd is van armoede en racis
me, vrij van oorlog in het Mid
den-Oosten, het Amerikaans
continent, Zuidoost-Azië, de
Balkan en Zuid-Afrika.
Als de oorspronkelijke eigenaars
van Amerika hebben wij het
recht om deel te hebben aan
beslissingen die ons lot bepalen.
Als regeringen ons die partici
patie weigeren zal het probleem
nooit worden opgelost: niet wij
zijn het probleem, maar deze
regeringen die de geschiedenis
en de realiteit ontkennen.
De Verenigde Naties hebben
1993 uitgeroepen tot het Inter
nationaal jaar van Inheemse
Volken. In dat jaar is de aan
vaarding van een Universele
Verklaring van de Rechten van
Inheemse Volken het belang
rijkste doel van onze strijd. Aan
de opstélling van deze tekst
wordt al gewerkt, maar voor ons
is het van belang om te weten of
hierin onze rechten worden
vastgelegd.
Tevens is cruciaal of degenen
die betrokken zijn bij de opstel
ling van de tekst de legitieme
vertegenwoordigers van de in
heemse volken zijn, of dat ze
zijn aangewezen, zoals de rege
ringen van sommige landen
hebben geprobeerd. Inheemse
volken hebben hun eigen me
thodes om hun leiders te kie
zen. Dit moet worden gerespec
teerd, en daarom waarschuw ik
regeringen om zich hier niet
mee te bemoeien.
Een van de rechten die moeten
worden erkend is ons onherroe
pelijke recht op Moeder Aarde,
omdat ons leven en de continu-
iteit van onze cultuur van haar
afhankelijk zijn. De verdediging
van het grondgebied van onze
voorouders betekent concreet
dat we moeten strijden om dit
land te kunnen bewerken en
daarvoor de middelen te ver
werven, zodat het weer tot bloei
komt en zich steeds weer ver
nieuwt. Dit is de betekenis van
de plicht van inheemse volken
om de natuur te behouden en
te verdedigen.
Daarom zou het bombarderen
van een uithoek van mijn
Maya-vaderland, Quiche in Gu
atemala, voor Zweden, Spanje
of Japan moeten aanvoelen als
een wond in hun aangezicht,
net zoals de pijn van de moord
op een straatkind in Brazilië in
al onze steden en landen ge
voeld zou moeten worden.
De afgelopen decennia zijn ons
grondgebied en onze cultuur
systematisch en straffeloos ver
woest. Nooit eerder zijn zoveel
van onze bossen, zeeën, en ri
vieren vernietigd, en is zoveel
van ons land en onze lucht be
dorven. Deze verwoesting kan
alleen een halt worden toe-
Op zoek naar Laszlo. Incident In een badhuis, het beperkte profijt van
credit cards, in pak naar de disco, de synagoge als museum. En een ge
ruststelling: Hongaarse revanche-gedachten hoeven we niet te vrezen.
PECS/BUPAPEST ONNO
Zodra de taxi de rondweg opdraait, her
ken ik het weer. Een oneindige wijk vol
flats, in allerlei typen en onmogelijke
kleuren. De laagste blokken tellen zeker
acht verdiepingen, de hoogste reiken tot
boven de twintig. Hier woont Laszlo.
Tenminste, dat hoop ik. Want ik heb
hem zeven jaar niet meer gezien of ge
sproken.
En ik heb een angstig voorgevoel. In
mijn hotel heb ik vergeefs het telefoon
boek geraadpleegd. Ook het inlichtin
gennummer bracht geen uitkomst. Dat
zegt niet alles. Misschien heeft Laszlo
nog steeds geen telefoon. Net als in 1985.
Ik voelde me daar destijds een beetje
verlegen onder. Een verwende westerling
was ik: 25 jaar en tijdelijk zonder werk,
maar toch in staat een leuke zolderetage,
een auto (nou ja, een lelijke eend) en een
telefoon te bekostigen. Wat een welvaart,
vergeleken met die zware man van hal
verwege de dertig, vader van twee op
groeiende kinderen en leraar op een
technische hogeschool, die het moest
doen met een krappe tweekamerflat, een
pruttelende Trabant en een plaatsje op
de wachtlijst van de Hongaarse PTT.
Een sportuitwisseling bracht ons bij el
kaar. Destijds was dat zo'n beetje de eni
ge mogelijkheid voor Oosteuropeanen
om een kijkje te nemen in het vrije Wes
ten. Mijn Utrechtse basketbalclub nodig
de zijn Hongaarse vereniging uit koste
loos enkele dagen naar Nederland te ko
men, waarna enkele maanden later een
tegenbezoek op evenredige condities
volgde.
Formeel ging het om het spelen van een
toernooi, maar dat bleek in de praktijk
maar bijzaak. Het werd een slopend
weekeinde vol drank en hapjes en zonder
veel slaap, dat al meteen goed begon
toen Laszlo me na een doorleefde nacht
in de bus geen rust gunde en opgepropt
in zijn Trabi meetroonde naar zijn flatje,
waar mij zelfgebakken
taart, zoete rode wijn
en de onvermijdelijke
palinka wachtte.
Baden
Dankzij Laszlo maakte
ik kennis met enkele
Hongaarse hebbelijk
heden. Zoals het ba
den. Ronddobberen in
een grauwe plas water
op lichaamstempera
tuur, waarboven de
penetrante geur van
rotte eieren hangt. Dat
lijkt afschuwelijk,
maar heus, die zwa
velgeur went. En het
weken is heerlijk.
Onderweg naar Pécs bracht ik dan ook
een bezoek aan een badhuis in Budapest.
Gevestigd in een prachtig oud kuurhotel
aan de voet van een heuvel in Pest, dat
plaats biedt aan massage-ruimtes, een
modder- en een bubbelpoel, een zwem
bad en een thermaal bad. Volledig ont
kleed, met alleen een smoezelig schaam
De kathedraal van Pécs, met zijn vier robuuste torens.
lapje voorgebonden, werd ik toegelaten
tot een sierlijk betegelde hal, waarvoor
het merendeel bejaarde heren tot hun
borsthaar in het water stonden.
Afwisselend ondergedompeld in het pis-
warme water, hete en koude douches, de
nevelen van een Turks bad en een ijs
koude poedelbak, kon ik uren genieten.
Pas toen twee mannen wat al te opzich
tig aandacht toonden voor mijn onbe
dekte lichaam, besloot ik verder vertier
te zoeken in het zwembad, waar behalve
een broekje ook een badmuts (desnoods
een plastic zak op de kop) verplicht was.
Na dit verkwikkende bad wandelde ik
welgemoed naar mijn hotel, waar me
een minder aangena
me verrassing wacht
te. De staatsketen
Pannonia probeert
nog wel een schijn van
stijl op te houden,
maar hier blijkt na het
communisme geen
spat te zijn veranderd.
Kale, hoge gangen,
sfeerloze zalen en ka
mers vol met foeilelij
ke donkerbruine bak
beesten die voor meu
bilair moeten door
gaan, waarvoor Pan
nonia ook nog schan
dalige prijzen rekent.
Tot overmaat van
ramp blijkt het profijt van credit cards
beperkt. Als Hongarije ergens de aanslui
ting met Europa mist, dan is het in het
moderne westerse betalingsverkeer. Al
leen in heel dure winkels, hotels en res
taurants kan de westerse bezoeker zon
der forint op zak terecht, elders zijn flap
pen vereist. En het blijkt nog een hele
toer daaraan te geraken, want ook ban
ken moeten niks hebben van plastic be
taalmiddelen. Hoezo vooruitgang?
Op sjiek
In Pécs is op het eerste oog alles bij het
oude gebleven. Het ronde Ottomaanse
godshuis dat na de overwinning op de
Turken door de katholieken is ingelijfd,
de Romaanse baseliek met zijn vier ro
buuste torens, de televisietoren met
schitterend uitzicht in de heuvels, alles
staat onveranderd op zijn plek. Wel is er
een flitsende discotheek, met twee voor
danseressen in glitter-bikini, op een po
dium hoog boven de overbevolkte dans
vloer. De Hongaarse jeugd gaat er op
sjiek uit de bol; de jongens keurig in pak,
de meisjes in fijne, korte jurkjes.
De oude synagoge is'nu een museum.
Sinds de populatie van joden in de
Tweede Wereldoorlog met 90 procent is
teruggebracht, is de sjoel te groot voor
de gebruikelijke sabbath-bijeenkomsten.
En toen de communisten enkele jaren
geleden de teugels lieten vieren, heeft de
plaatselijke WV het historische gebouw
ingelijfd.
In het voorportaal zit dan ook een oude
baas, die voor 50 forinten een kartonnen
keppeltje verschaft, waarmee ik het huis
van God mag betreden. Hij geeft me een
beschrijving mee: in het Nederlands,
met het verzoek eventuele fouten bij
hem te melden, want hij heeft alles zelf,
met behulp van een Duits-Nederlands
woordenboekje, vertaald.
Nederland staat er in Hongarije goed op,
verzekert hij. De Magyaren zijn volgens
hem nog niet vergeten hoe in de roerige
jaren twintig en dertig Hongaarse bleek
neusjes in Nederland mochten aanster
ken, toen Hongarije als gevolg van her
stelbetalingen van de Eerste Wereldoor
log en interne politieke twisten econo
misch diep in de put zat. Zelf kwam hij
niet in aanmerking, maar toch heeft ook
hij een zwak voor de Hollanders.
Revanche
Hij is blij met de stroom westerse toeris
ten, die in Pécs voor harde valuta zorgen.
Daardoor gaat het steeds beter met zijn
land, al zijn er altijd mensen die klagen
omdat het niet snel genoeg gaat. Dankzij
de aangehaalde banden met de Europe
se Gemeenschap telt Hongarije weer een
beetje mee in de wereld.
Revanche-gedachten hoeven we niet te
vrezen, sust deze goedmoedige 70-jarige.
Weliswaar voelen veel oudere Hongaren
zich nog steeds zwaar genomen door de
Vrede van Trianon (genoemd naar de
Parijse voorstad waar de geallieerden in
1920 een akkoord sloten met Hongarije,
zoals dat eerder in Versailles met Duits
land was gebeurd). Maar voor jongeren
speelt dat niet, zegt hij. Zij leren Engels
en richten hun blik op Amerika.
Mijn Engels laat overigens geen belletje
rinkelen bij de taxi-chauffeur die me
naar de buitenwijk van Pécs vervoert.
Zwijgend zet hij me af voor een zachtro
ze gebouw. Laszlo moet ergens op de
zesde etage wonen, zo wil het groezelig
papiertje met zijn adres. Maar de namen
bij de voordeur zeggen me niks. Na drie
keer drukken op drie verschillende bel
len, steekt opeens een hoofd vol krul
spelden uit een raam op de eerste etage.
En ofschoon ik van Hongaars geen cho
cola kan maken, kan de onverstaanbare
vraag maar een ding betekenen: wat of ik
moet. In mijn beste Duits leg ik uit dat
hier ergens mijn vriend Laszlo moet wo
nen, die ik helemaal vanuit Holland kom
opzoeken. Het kan de vrouw niet ver
murwen. Ze trekt zich terug, waarna een
kinderkopje nieuwsgierig onder de vitra
ge doorpiept. Dan verschijnt een man,
die het kind wegduwt en ongeroerd door
mijn verhaal, in het Engels deze keer, het
raam en de gordijnen sluit.
Laszlo is weg en niemand kan me zeg
gen waarheen.
Dit is het derde verhaal in de serie over de
voormalige Habsburgse gebieden. De de
len 1 en 2 verschenen op 5 en 7 december.
Een oneindige wijk vol flats, in allerlei typen en onmogelijke kleuren.
WIM STEVENHAGEN
te&Sr* Nee. Hooft
inpirjoXMi Heg&eri
5flO»£$TÜpe:/JJEJ\|
tom v/)M
I*>CÊM" (716 ÊR
EWK-iusr iijpeur,
