Aung San Suu Kyi daagt junta uit
Rommelige mis, maar Jezus is springlevend in China
m
mm
De verloren strijd van
een Britse onderkoning
Feiten &Meningen
vie ?zo&ami wa-
£T££7,? Meez V^ouyvöi IK]
HtT LÊÊJÊR TE
ftJ e&i simpele K£uei^$7Esr
0tlO\fEW ZE- $10EtfS CE neerveen*
fit? VMM AAfV/U:
DINSDAG 8 DECEMBER 1992
Nobelprijswinnares wil regering Myanmar dwingen tot dialoog WIM STEVENHAGEN
I960 tot Burmaans ambassa
deur in New Delhi werd be
noemd, trok ze met haar doch
ter naar India. Tijdens haar
middelbare school opleiding in
India en haar universitaire stu
die in Oxford, waar ze politico
logie, Filosofie en economie stu
deerde, zag ze haar land weg
kwijnen onder de militaire dic
tatuur van generaal Ne Win, die
in 1962 een coup pleegde.
Toen ze in 1972 met Aris trouw
de, moest hij haar beloven dat
hij haar niet zou tegenhouden
als ze zich geroepen zou voelen
naar Rangoon terug te keren.
Toen ze in 1988 uiteindelijk te
rugkeerde riepen opstandige
studenten haar hulp in, uit
naam van haar vereerde vader.
Aanvankelijk wilde ze niet bij de
studentenprotesten betrokken
raken, omdat ze zo lang uit het
land weg was geweest. Maar
toen Burma steeds verder af
gleed naar de chaos, gaf ze toe
en op 26 augustus 1988 gaf ze
haar eerste openbare toespraak
in Rangoon. Ten overstaan van
de grootste mensenmenigte die
de stad sinds de onafhankelijk
heid veertig jaar eerder had ge
zien, nam Aung San Suu Kyi
eindelijk haar vaders rol over.
Bloedbad
„Ze zeggen dat ik niets van de
Burmaanse politiek weet", be
gon ze. „Maar het probleem is
dat ik er juist teveel van weet.
Mijn familie weet als geen an
dere hoe doortrapt de Bur
maanse politiek kan zijn. Als
dochter van mijn vader kon ik
niet onverschillig blijven deze
nationale crisis zou zelfs de
tweedeonafhankelijkheidsstrijd
kunnen worden genoemd."
Het leger nam haar niet serieus
en begon in september demon
stranten zonder pardon dood te
schieten. In de middag van 19
september 1988, tijdens het
hoogtepunt van het bloedbad,
zat Suu Kyi in haar huiskamer
en veroordeelde de militairen
kalm maar beslist omdat ze „al
les bedierven". Het geluid van
geweerschoten buiten maakte
iedereen in de kamer nerveus,
behalve Suu Kyi, die geen spier
LONDEN CEES VAN ZWEEDEN
CORRESPONDENT
Eerst was daar de Chinese rege
ringswoordvoerder. „Chris Pat
ten", zo verklaarde hij, „is ui
terst onverantwoordelijk en roe
keloos bezig." Toen arriveerde
het politburo-lid Zhu Rongji in
Downing Street met de vraag:
„Willen jullie soms dat we de
samenwerking verbreken?" En
vorige week donderdag kwam
het onheilsbericht uit Peking:
China staat op het punt de
overeenkomst over Hong Kong
op te zeggen.
De Chinezen zijn boos. In 1842
annexeerden de Britten Hong
Kong, en anderhalve eeuw lang
bestierden zij de stadstaat als
een kolonie. Waarom moeten
zij dan nu, vlak voordat zij het
teruggeven aan China, Hong
Kong zo nodig in een democra
tie veranderen?
In 1984 kwamen China en
Groot-Brittannië overeen dat
Hong Kong vanaf 1997 weer bij
de Volksrepubliek zou horen.
De Britten gaven hun kolonie
op, maar de Chinezen lieten
ook een veer. Zij beloofden dat
Hong Kong vijftig jaar lang een
autonome, kapitalistische pro
vincie zou blijven met een eigen
parlement. In dat parlement
zouden dertig van de zestig ze
tels via directe verkiezingen
worden vervuld.
Jarenlang ging alles goed. De
economie in Hong Kong groei
de als kool, miljarden dollars
werden in China geïnvesteerd,
en in de Volksrepubliek reikten
de bomen ook tot in de hemel.
Toen kwam Chris Patten, de
laatste onderkoning. Als partij
voorzitter had hij de verkiezin
gen voor de Conservatieven ge
wonnen, maar zelf was hij niet
in het Lagerhuis herkozen. Pre
mier Major wist nog wel een
troostprijs: het gouverneur
schap van Hong Kong. Patten
aarzelde even, maar uiteindelijk
zei hij 'ja' tegen het belasting
vrije jaarsalaris van ruim vier
ton, de Rolls Royce, de twee Ja
guars, het paleisje en de hoed-
met-struisvogelveren.
Pattens voorganger was een di
plomaat geweest. Als sinoloog
kende lord Wilson de pappen
heimers in de Volksrepubliek,
en zijn beleid was altijd voor
zichtig. Patten echter, de politi
cus met het vriendje in Dow
ning Street, kende geen scrupu
les. Op 7 oktober deelde hij het
parlement van Hong Kong mee
dat er ook leven zou zijn na
1997, een heel democratisch le-
Volgens de overeenkomst tus
sen Groot-Brittannië en China
zouden in 1995 20 (van de 60)
zetels in het parlement via di
recte verkiezingen worden ver
vuld, in 1999 24 en in 2003 30.
Maar Patten bedacht een truc
om Hong Kong een parlement
na te laten dat het onder Brits
bestuur nooit heeft gehad: een
parlement dat in meerderheid
langs democratische weg is ge
kozen.
Krachtens het akkoord uit 1984
zouden 9 zetels worden vervuld
door belangengroepen als het
bankwezen, het onderwijs, de
industrie. Patten echfer inter
preteerde dit artikel uit het ak
koord op geheel eigen wijze: de
9 zetels, zo stelde hij, zouden
moeten worden vervuld door
middel van verkiezingen onder
bankpersoneel, onderwijzers,
industrie-werknemers.
Het leek aanvankelijk een slim
me vondst, die door de Hong
Kong-Chinezen met instem
ming werd begroet. Nagenoeg
iedere meerderjarige inwoner
van de stadstaat werkt wel er
gens, zodat ook de 9 zetels langs
democratische weg zouden
worden vervuld. Ergo: Hong
Kong zou na de overname wor
den bestuurd door een orgaan
dat in meerderheid door het ei
gen volk was gekozen en waar
op China geen grip zou hebben.
De regering in Peking zou al
leen gaan over het defensie en
buitenland-beleid.
Maar Patten had buiten de Chi
nezen gerekend, die democrati
sche neigingen doorgaans be
antwoorden met tanks. Eerst
werd het plan van Patten weg
gehoond, toen kreeg de gouver
neur een ijskoude ontvangst in
Peking en deze week kwam er
de tijding dat China voorne
mens is het akkoord op te zeg
gen.
Of de Chinezen zo ver zullen
gaan de overeenkomst uit 1984
nietig te verklaren en Hong
Kong gewoon te annexeren,
staat te bezien. Maar vast staat
dat de druk op Patten om terug
te krabbelen heel groot is ge
worden.
Opiniepeilingen waren nog niet
gehouden, maar de reactie van
de Hongkongse aandelenbeurs
sprak donderdagavond voor
zich. Door het Chinese dreige
ment waren de koersen in een
vrije val geraakt en de Heng
Seng-index sloot af op een peil
dat ruim 23 procent onder dat
van 12 november lag.
Met zijn exercitie in democratie
heeft Patten zeker een groot
aantal harten in Hong Kong
voor zich gewonnen, maar de
steun van het bedrijfsleven is
tanende. De Business and Pro
fessionals Federation, een ver
enigingvan grote bedrijven,
heeft de gouverneur reeds ge
vraagd op zijn schreden terug te
keren en met de val van de aan
delenkoersen zal de druk verder
toenemen.
Met zowel de Chinese commu
nisten als de Hongkongse kapi
talisten tegenover zich lijkt Pat
ten zich in een onmogelijke po
sitie te hebben gemanoeu
vreerd. Zijn voorganger, die zijn
oren voornamelijk naar Peking
liet hangen, werd ooit omschre
ven als 'de beste gouverneur die
China ooit heeft gehad'. Patten
daarentegen heeft meer weg
van de slechtste gouverneur die
Hong Kong ooit heeft gehad.
De sprookjesachtige Schwedagon-pagode in de Myanmarese hoofdstad Yangon.
vertrok. „Je kunt je niet voor
een zaak inzetten en dan weglo
pen", zei ze. „Je moet tot het
eind volharden."
Na het militaire ingrijpen, was
ze een van de mede-oprichters
van de Nationale Liga voor De
mocratie (NLD), die binnen
korte tijd uitgroeide tot de be
langrijkste politieke partij. De
junta, die zichzelf de Staatsraad
voor het Herstel van de Natio
nale Orde en Gezag (SLORC)
noemt, kon haar groeiende po
pulariteit niet verhinderen en
plaatste haar onder huisarrest.
Zelfs zonder haar behaalde de
NLD een verpletterende over
winning in de nationale verkie
zingen van 1990, maar tot nog
toe heeft de SLORC geweigerd
de uitslag te erkennen.
Geldschieter
Onder druk van Japan, de
grootste geldschieter van Myan
mar, kondigde de junta eerder
dit jaar een theoretisch tijdsche
ma op voor een terugkeer naar
burger bestuur. Een aantal
maar niet alle politieke ge
vangenen werden vrijgelaten.
Aris heeft zijn vrouw dit jaar
twee keer mogen bezoeken, na
dat hij twee jaar lang geen enkel
contact met haar had gehad.
Verder bestaat haar enige be
zoek uit een officier van de in-
lichtendienst van het leger.
De junta bevindt zich in een
lastig parket. De vorige keer dat
Suu Kyi een hongerstaking
hield, gaf het leger na twee we
ken toe aan haar eisen: ze wilde
de garantie dat de studenten die
haar hadden geholpen niet zou
den worden gemarteld in de ge
vangenis. Dit keer vraagt ze
aanzienlijk meer: dat een dia
loog tot stand wordt gebracht
en dat er net zo lang wordt on
derhandeld tot een politieke op
lossing is bereikt.
Net zoals de Britten in India het
zich niet konden veroorloven
Gandhi te laten verhongeren,
rekent Suu Kyi er nu op dat
SLORC niet zal toestaan dat zij,
winnares van de Nobelprijs,
sterft.
VERTALING MARGREET HESLINGA
FOTO ARCHIEF UNITED PHOTOS DE BOER
Aung San Suu Kyi zet haar
leven op het spel om de
militaire dicatatuur in het
tot Myanmar omgedoopte
Burma te dwingen naar de
onderhandelingstafel te
komen. Su Kyi, die vorig
jaar de Nobelprijs voor de
vrede won, staat al sinds
juli 1989 onder huisarrest
in haar woning in de
hoofdstad Yangon
(Rangoon).
YANGON TERRY MCCARTHY
THE INDEPENDENT
Ze heeft besloten elke hulp van
buiten te weigeren, dus ook
voedsel, totdat de militaire re
gering met de oppositie wil pra
ten. Haai beslissing, die vorige
week door haar echtgenoot in
Oxford bekend werd gemaakt,
doet denken aan de hongersta
kingen van Mahatma Gandhi
tijdens de onafhankelijkheids
strijd van India. Door het hoge
aanzien dat Aung San Suu Kyi
in Myanmar en over de hele
wereld geniet, kan de junta haar
niet negeren.
Met deze tactische zet baant de
47-jarige Suu Kyi het pad voor
een beslissende confrontatie
met het leger, dat duizenden
burgers heeft vermoord om aan
de macht te kunnen blijven. Het
voedsel dat ze nog in huis heeft,
zal binnen een maand op zijn,
nel wanneer door de junta ge
controleerde Nationale Con
ventie bijeenkomt om over een
nieuwe grondwet voor Myan
mar te debatteren.
Na 41 maanden isolement is
Suu Kyi geenszins van plan de
strijd op te geven. „Ze weet heel
goed wat ze doet. Ze heeft veel
tijd om over haar acties na te
denken", aldus haar Britse echt
genoot Michael Aris. „Met deze
Gandhiaansc weigering om
gunsten te accepteren van de
genen die haar gevangen hou
den, protesteert ze tegen het re
gime."
Geweldloos
In haar campagne voor demo
cratische vrijheid in Myanmar
FOTO EP A
ernstig ziek was, woonde ze in
Oxford met haar man, een Tibe-
toloog en hun twee zonen. Ze
was een excentriek figuur, reed
op de fiets door Oxford met
haar hond in de fietsmand en
had al 28 jaar niet in Burma ge
woond.
Lot
Maar Suu Kyi had altijd gewe
ten dat het lot haar weer naar
Burma zou kunnen roepen. Ze
was de dochter van Aung San,
de held van de Burmaanse on
afhankelijkheid die met Groot-
Brittannië onderhandelde voor
de vrijheid van zijn land. In
1947 werd hij door een politieke
rivaal vermoord.
Toen de moeder van Suu Kyi in
Aung San Suu Kyi.
heeft Suu Kyi zich van het begin
af aan uitgesproken voor ge
weldloosheid en onderhande
lingen als wapens tegen de ko
gels, massale arrestaties en
martelingen van het Myanma
rese leger. „Eén van de trage
dies van dit land is dat er een
muur bestaat lussen het leger
en de burgers, waardoor ze el
kaar niet begrijpen", zei ze vier
jaar geleden in een interview.
„Als het leger iedere dialoog
weigert, zullen wij die gewoon
blijven eisen, omdat een dia
loog de enige uitweg is."
Suu Kyi raakte min of meer toe
vallig betrokken bij de Bur
maanse strijd voor democratie.
Toen ze in maart 1988 vernam
dal haar moeder in Rangoon
PEKING FLORIS HARM
In het kader van de naderende kerstviering
besloot ik eens een Chinese kerk te bezoe
ken. Daar ik van origine katholiek ben, viel
mijn keuze snel op een van de roomse
godshuizen die Peking rijk is.
Het woord Gods werd in 1294 voor het eerst
in de Chinese hoofdstad geïntroduceerd,
maar verdween al gauw weer uit het zicht,
niet in de laatste plaats omdat niemand als
bisschop wilde optreden.
Lange tijd bleef het daarna stil, totdat de je
zuïeten in het kielzog van de ontdekkings
reizigers voet op Chinese bodem zetten.
Handenwrijvend als de hedendaagse za
kenlieden die op het punt staan deze 'mil-
joenenmarkt' te penetreren, gingen ze aan
de slag. Ze wisten zelfs tot het keizerlijke
hof door te dringen, lri de traditie van Con-
stantijn de Grote, die na zijn bekering het
hele Romeinse rijk christelijk verklaarde,
hoopten de jezuïeten met dit doel voor
ogen de Chinese keizer te bekeren.
Het verliep allemaal wat minder gladjes dan
verwacht. Nadat ze verscheidene jaren als
sterrenwichelaars de keizer van dienst wa
ren geweest, zonder dat ook maar één hof
nar het licht begon te zien, werden ze uit
het paleis verbannen.
Na 1840 kregen de westerse mogendheden
meer greep op China. Doordat het centrale
gezag in dat land allengs minder strak werd,
was het de missionarissen en zendelingen
nu mogelijk landinwaarts te trekken om de
plattelandsbevolking te kerstenen. De vele
stichtelijke woorden inspireerden de boe
ren tot een volksopstand en af en toe tot het
aftuigen van een predikant.
Hoe het ook zij, dankzij de manier waarop
het christendom in China was gekomen,
werd het al gauw vereenzelvigd met westers
imperialisme. Na de communistische
machtsovername (1948) werd elke vorm
van godsdienst 'opium voor het volk'. Met
name de katholieken, met hun godsdienst
centrum in het Westen, warenverdacht. In
de jaren zestig en zeventig, tijdens het
hoogtepunt van xenofobie en communisti
sche orthodoxie, moesten velen dan ook
een heropvoeding ondergaan. Zo ook de
portier van de Kerk van Onze Redder, die
tien jaar lang heropvoedende dwangarbeid
moest verrichten.
De mis in deze kerk begint om acht uur
's ochtends. Aangezien ik minder matineus
ben ingesteld dan de Chinezen kom ik iets
te laat om de aanvang van de ceremonie
mee te maken. De aanvankelijke verlegen
heid waarmee ik de kerk binnenstap, ver
dwijnt echter als sneeuw voor de zon als ik
bemerk dat er nog mensen na mij binnen
komen. Sterker nog, er gaan alweer mensen
weg. Kennelijk is het strakke tijdschema dat
in Nederland regeert hier geen vereiste.
De Kerk van Onze Redder, die in 1887 on
der leiding van Fransen in neogotische stijl
werd opgetrokken, kreeg in 1985 zijn oude
fel rood en groen gekleurde interieur terug.
In de decennia daarvoor had het gebouw
dienst gedaan als fabriekshal, een lot dat in
die tijd vele godshuizen te beurt viel.
Tijdens de zondagsmis wordt er geen preek
afgestoken. Wel wordt er zeer veel tijd be
steed aan het klaarmaken van de tafel. Het
wierookvat wordt veelvuldig ter hand geno
men en kaarsen worden ontstoken. Onder
tussen zingt het kerkkoor onvermoeibaar
gregoriaans klinkende gezangen.
Gedurende de mis wordt er veel door de
gangpaden heen en en weer gelopen en de
voornamelijk bejaarde gelovigen gaan
ter communie zoals Chinezen de bus in
stappen: ongeorganiseerd en allemaal tege
lijk.
Ondanks de rommelige indruk die de cere
monie maakt, zou menig pastor in Neder
land waarschijnlijk jaloers zijn op zijn Peki
nese ambtsgenoot, gezien het fanatisme
van de Chinese kerkgangers. Het godshuis
is tot de nok toe gevuld, alle liederen wor
den meegezongen en bij elke biechtstoel
knielen twee volgelingen neer. Nadat de
dienst is beëindigd, blijft de gemeenschap
nog enige tijd napraten op het hof voor de
kerk of koopt rozekransjes voor kleinkinde
ren in de winkel met reli-kitsch.
Op straat buiten de poort, waar zich tradi
tiegetrouw enkele bedelaars ophouden,
raak ik aan de praat met een wat schuchte
re student uit de provincie, die zojuist de
mis heeft bijgewoond. Desgevraagd vertelt
hij dat Peking ongeveer 50.0000 katholieken
telt, hetgeen slechts een fractie van de tota
le stadsbevolking is. Maar het worden er
meer, meent hij, want in zijn geboortedorp
hangt al meer dan de helft van de inwoners
het roomse geloof aan.
Inderdaad schijnt het aantal katholieken in
China toe te nemen, terwijl in de rest van
de wereld de invloed van de paus tanende
is. Katholicisme, economische hervormin
gen, een miljard mensen? In de 21e eeuw is
China de machtigste kapitalistische theo
cratie van de wereld, let op mijn woorden.
Floris Harm verblijft voorstudie in Pe
king. Voor deze krant beschrijft hij eens
per maand episodes uit het Chinese leven.
Dit is zijn derde bijdrage.
