Cultuur Kunst
Leon de Winter eist smartegeld
De bouwdrift van een
kunstlievend echtpaar
Crescendo grijpt te hoog
Hf/e
ewondering
Freek begint 'De Estafette'
op een elektrische ligfiets
HALLO, DAAR ZIJN WE WEER!
PONDERDAG 3 DECEMBER 1992
932
1*9"
Film
Regisseurs kunnen hun films
I tegenwoordig zó animeren,
datje mond van verbazing openvalt.
Maar een knappe animatie is nog
niet hetzelfde als een artistiek ver
antwoord produkt
Streekromans
Jos van Manen-Pieters, au-
jL teur van streekromans schrijft
'voor alle rangen en standen' en de
tweede roman van Ad van Iterson
heeft de diepgang van een plas-
Fotomontage in studentenblad smadelijk en beledigend voor schrijver
De schrijver Leon de Winter eist 50.000 gulden smarte-
geld van het studentenweekblad Propria Cures vanwege
een 'smadelijke en beledigende' fotomontage in het blad.
De joodse schrijver is daarop in feestkleding ge-
t plaatst bovenop een open massagraf met tientallen
slachtoffers van de holocaust. De maker van de foto, re
clamefotograaf P. Wensveen, eist 25 mille wegens schen-
ding van zijn auteursrecht.
„Elke schrijver ligt bij Libris. En
v waar lig ik?" staat er onder de
i foto in het blad. Een minzaam
glimlachende De Winter laat
daarop een van zijn in smoking
gehulde armen leunen op een
I been van een uitgemergelde do-
o de. De foto van de schrijver is
geknipt uit een reclamebrochu-
re van de Libris-boekhandels.
De Winter, schrijver van best
sellers als Kaplan, Bastille, Hoff-
mans Honger en De ruimte van
Sokolov, speelt een gezichtsbe
palende rol in een omvangrijke
reclamecampagne van de Li
bris-boekhandels. Op de origi
nele advertentie-foto ligt de
schrijver op een plank in een
boekenkast, in televisiespots is
te zien hoe hij daar opklimt.
Propria Cures verving de boe
kenkast door het massagraf uit
de Tweede Wereldoorlog als kri
tiek op De Winter, die volgens
de redactie de jodenvervolging
in combinatie met zijn joodse
identiteit misbruikt als artistie
ke verkooptruc voor zijn boe
ken. Een bewijs daarvoor zagen
ze onder andere in de Da-
vidsterretjes die op de achter
grond van de reclamefoto zijn
afgedrukt. De sterretjes waren
overigens niet in Propria Cures
te zien, omdat de woedende
drukkers van het blad die op ei
gen gezag hadden weggekrast.
Dat de 'persiflage' van de re
clamefoto erg hard had uitge
pakt, wilden de redacteuren gis
teren tijdens het kort geding wel
toegeven. Maar ja, zeiden ze, zo
is het blad nu eenmaal. De 1850
abonnees worden er zelfs in een
wervingsbrief voor gewaar
schuwd: „Propria Cures spaart
niets en niemand. Ook u niet".
Discriminatie of antisemitisme
was nooit de bedoeling geweest
en dat Sonja Barend in haar
programma op zaterdagavond
landelijke ruchtbaarheid aan de
kwestie gaf al helemaal niet. In
een persbericht hadden ze
daarom al hun spijt betuigd en
excuses aangeboden. Een vor
dering van 50 mille of zelfs
maar een deel ervan zou het
faillissement van het 102 jaar
oude, met giften en subsidies
op de been gehouden blad be
tekenen, zeiden ze.
„Dat is dan jammer", rea
geerde De Winter daarop. De
schrijver beschouwt de foto
montage als ernstige smaad te
gen zijn persoon en als zeer ge
vaarlijk in het licht van de re
cente opleving van internatio
naal racisme en antisemitisme.
De Winter: „De holocaust is zo
iets ergs, dat is een onaanraak
baar historisch gegeven. We
kunnen ons op dit moment
daarover geen grappen en grol
len meer veroorloven. Daarvoor
is de situatie te ernstig". Hij ver
wees naar een recent congres
van 'revisionistiche' historici in
Zweden die de moord op de jo
den ontkennen.
Volgens De Winter is zijn lite
raire thema 'wat het betekent
om in deze tijd jood te zijn' en
speelt de holocaust daarin geen
zelfstandige rol. „Natuurlijk kan
ik er niet omheen. Maar per
boek besteed ik er misschien
anderhalve pagina aan. En
daarin exploiteer ik geen gevoe
lens, maar gebruik alleen feiten
die ik heb gecontroleerd op hun
historische juistheid
Plaatsvervangend president
van de Amsterdamse rechtbank
mr. J. van Dijk doet maandag
uitspraak.
Toen ik het in de
m galerie zag,
verwachtte ik niet
dat ik het ooit zou
kunnen kopen. De gedachte
i kwam zelfs niet bij me op. Maar
I naderhand veranderde dat. Ik
i dacht: als ik ben afgestudeerd
t en ik verdien wat, dan is dat het
3 eerste wat ik koop. Het
vprobleem was alleen dat de
kunstenares, Anneke vanBreest
Smallenburg, het inmiddels had
verkocht aan haar vader. Hij
wilde het gelukkig wel inruilen
V voor een ander werk van haar
i en zo kwam het uiteindelijk
toch in mijn bezit. Het heet
'Boog'en de vorm lijkt er ook
op. Ik vind het een boeiend
- werk, omdat het eenvoudig is
en tegelijkertijd toch complex;
i dat komt door het gevarieerde
gebruik van het materiaal. De
onderkant van de boog wordt
4 gevormd door een stalen draad.
Aan de uiteinden daarvan zijn
twee botten gemonteerd en de
twee nylonkousen maken de
i boogvorm compleet. De
structuur van het nylon is goed
•I te zien doordat er spanning op
j staat. De botten hebben een
grillige vorm, het nylon is juist
heel strak. Alle materialen
tesamen vormen een afgeronde,
logische eenheid. Ik vind het
1 mooi en ook spannend om te
zien hoe zulke ongelijksoortige
materialen een visuele eenheid
kunnen vormen.
Van Breest Smallenburg werkt
veel met zwart nylon. Dat is
tamelijk duur materiaal, dus
ging ze aanvankelijk naar de
markt om goedkope panties te
kopen. Maar dat gaf problemen,
1 want ze ladderen gauw en
7 bovendien is de kwaliteit elke
keer anders. Je denkt, zwart is
zwart, maar het materiaal moet
een bepaalde glans hebben en
i het zwart moet diep zijn. Nu
koopt ze haar panties alleen
i nog bij de Hema. Daar kan ze
precies de kwaliteit en vooral de
I hoeveelheden krijgen die ze
i nodig heeft: zwarte panties van
vijftien of twintig denier. Ze
1 koopt er dan wel dertig in één
j keer. De andere klanten hebben
dan het nakijken, ja. Het
kunstwerk ziet er kwetsbaar uit,
maar dat is het niet. Ik schat dat
1 het zeker nog vijfentwintig jaar
j probleemloos meegaat. Ook
met die botten is wat aan de
I hand. Zoals je ziet, zijn ze
.1 tamelijk gelijkvormig van vorm.
i Het schijnt dat alleen
schapebotten zo'n regelmatige
/vorm vertonen en
adaaromgebruikte ze deze. Zé
1 heeft een slager die haar die
J botten gratis levert en hij weet
- ook dat ze er kunstwerken van
•maakt. Als ze een expoalde
ondersteuning geven, noodzakelijk om aan het
stemmenmateriaal van louter jonge mensen
kracht bij te zetten. Hoewel de rol van de solisten
hier niet groot is, vielen de tenor en bas-bariton
hier echt op door hun mooie samensmeltende
warme klank.
Na de pauze was het orkest op dreef. Hoewel
ook hier de techniek veel te wensen overliet
kwam het gevoel, de muzikaliteit meer tot zijn
recht. Het prachtige door Brahms getoonzette
'Schicksalslied' van Hölderlin zou qua sfeer en
klank zó passen in het 'Deutsches Requiem'; de
brede uitgesponnen melodielijnen werden onder
leiding van Herman Kofflard inhoudsvol en be
trokken vertaald naar de luisteraar. En Daniël
Wayenberg maakte veel goed in het Pianoconcert
in A van Grieg. Hij maakte van deze avond toch
iets heel feestelijks.
In deze rubriek komen al of niet bekende streekgenoten aan het woord die hetzij direct
hetzij zijdelings met kunst en cultuur te maken hebben. Zij praten over een
kunstvoorwerp waaraan zij bijzondere waarde hechten. Van de snuifdoos van oma tot
het grijsgedraaide muziekstuk en alles wat daar tussen zit. Vandaag spreekt Marjan
Groot (33), docent kunstnijverheid aan de vakgroep kunstgeschiedenis van de Leidse
universiteit haar bewondering uit. Zij was een tijdlang vrijwilliger bij een galerie: „Daar
zag ik het voor het eerst. Ik vond het mooi, maar had geen geld."
MUZIEK
RECENSIE LI DY VAN DER SPEK
Concert Sempre Crescendo, orkestdirigent Dick van Casteren,
koordirigent Herman Kofflard, m.m.v. Daniël Wayenberg, piano,
Annelies Prins, sopraan, Ria Heemskerk, alt, Remco Roovers, te
nor, Maarten van Maanen, bas-bariton. Gehoord 2 december in
de Stadsgehoorzaal Leiden
Sempre Crescendo heeft bij de keuze van het pro
gramma deze keer bepaald te hoog gegrepen: de
Rheinische Symphonie van Schumann is een dy
namisch programmatisch werk, dat steeds wisselt
van stemming en van instrumentatie, maar de
strijkers hebben toch altijd een basis-aandeel en
zij waren buitengewoon zwak, vaak onzuiver en
warrig waardoor steeds een zeker élan ontbrak.
Ook in de 'Vesperae Solennelles de Confessore'
van Mozart kon het orkest het koor niet de juiste
Freek de Jonge is in 'De Estafette' ouderwets op dreef.
Bijlmerramp en Douwe Egberts hoogtepunten
Freek de Jonge begon zaterdag in het Noordhol
landse Oostknollendam aan de voorbereidingen
van zijn oudejaarsconférence 'De Estafette' in een
elektrisch aangedreven ligfiets. Zijn linkerbeen zit
in het gips. De Jonge (48) brak twee weken gele
den tijdens een voetbalwedstrijd in Amsterdam
zijn kuitbeen en scheurde zijn enkelbanden.
De vliegramp in de Bijlmermeer, die volgens de
cabaretier 'pas een ramp zou zijn geweest als het
rampenplan was mislukt,' staat centraal in de ou
dejaarsconférence. De VPRO zendt het program
ma op 31 december rechtstreeks op televisie uit.
Propvol
Een deel van het 200-koppige publiek volgde de
verrichtingen van De Jonge in de hal van het
propvolle zaaltje houten klapstoelen, 24 rijst-
bollen en een podium van drie bij vier waar
zaterdag meer dan dertig procent van de dorps
bevolking bijeen was. Eerder dezelfde week had
de cabaretier de leesvoorstellingen in het Amster
damse theater De Balie laten schieten ('nog teveel
pijn') om zijn belofte aan het Zaanse aorp
waar zijn vader vroeger dominee is geweest te
kunnen nakomen. De Jonge concludeerde dat het
nu drukker was dan toen hij met zijn vader mee
naar de kerk moest. Toen telde hij altijd dezelfde
'zes ouderlingen'.
De Jonge had zichtbaar veel hinder van zijn
blessure, al weerhield deze hem er niet van om
zijn optreden gepland was 80 minuten uit te
breiden tot bijna tweeënhalfuur.
De Jonge is in 'De Estafette' ouderwets op
dreef. Hij deelt harde grappen uit over de oogge
tuigenverslagen van de Bijlmerramp en hekelt het
bezoek en de plotselinge belangstelling van de
autoriteiten in Amsterdam Zuidoost. Een hilari
sche geschiedschrijving van de Olympische Spe
len en een aanval op de spaarpuntenactie van
Douwe Egberts zijn andere hoogtepunten.
De komende weken is De Jonge op een beperlct
aantal plaatsen in het land te zien met leesvoor
stellingen en try-outs van 'De Estafette'.
'De Kröllers en hun architectenin en rond museum Hoge Veluwe
één van Peter Behrens, later
van Mies van der Rohe. Het
eerste kon zelfs op rails wor
den verschoven. En van de an
dere ontwerpen zijn reeksen
tekeningen overgebleven, zo
gedetailleerd dat de com
puteranimatie van 'Het Grote
Museum' met behulp van de
1000 tekeningen die van het
interieur, exterieur, meubile
ring en aankleding werden ge
maakt, kon worden samenge
steld.
De animatie, nu nog van een
'kaal' museum maar verdere
aanvulling komt er, moet de
eerste worden van een reeks
die alle gebouwen en ontwer
pen van de Kröllers moet om
vatten, om zo samen een 'Kröl-
lerdam' te vormen.
Latten
De animatie is niet de enige
manier waarop het museum
aandacht besteedt aan 'Het
Grote Museum', waarvoor de
ontwerpen tussen 1921 en
1926 door Van de Velde wer
den gemaakt. Er wordt een
reeks imposante tekeningen
van het exterieur tentoonge
steld. maar ook tekeningen
van details als de voordeur,
meubilering en de tapijten. En
buiten is op de Franse Berg
zelf de omtrek van het muse
um en de terrassen aangege
ven door middel van latten en
paaltjes, waardoor een indruk
wordt gegeven van de grootte
van het gebouw, destijds be
groot op 6 a 7 miljoen gulden.
De Kröllers hadden er het geld
niet (meer) voor en bovendien
vroeg de heer Kröller zich af of
er 'geen wanverhouding was'
tussen de prijs van de schilde
rijen die er zouden komen te
hangen en de prijs van het
museum. Uiteraard is er sinds
de jaren twintig in de prijs van
die schilderijen, denk alleen
maar aan de Van Goghs, enige
verandering gekomen.
'Het Grote Museum' is er
dus nooit gekomen. Berlage
maakte een ontwerp, Van ae
Velde werkte er jaren aan,
maar uiteindelijk moest de col
lectie van het echtpaar het
stellen met het sobere 'tijdelij
ke museum' van Henry van de
Velde, zoals we dat nu kennen.
Conservator Johannes van der
Wolk noemt de tentoonstelling
en de (zeer prettig leesbare)
catalogus die erbij verscheen
een 'speurtocht door het Kröl-
lerland der architectuur'.
De Kröllers en hun architec
ten. Tot 7 februari In Rijks
museum Kröller Müller, Hoge
Veluwe. Open: dinsdag tot en
met zaterdag van 10.00 tot
17.00 uur, zondag en beide
kerstdagen van 13.00 tot
17.00 uur, I januari gesloten.
Catalogus: 65 gulden.
me veel minder boeien. Ikzelf
heb er wel veel
verschillende
gedachten en
interpretaties bij.'
Tekst Wilfred Simons
Geen computeranimaties
dus, maar de Kröllers hadden
rond 1910 zo hun eigen ma
nier om een indruk te krijgen
van de voor hen ontworpen
gebouwen. Maar liefst twee
maal lieten ze op het landgoed
Ellenwoude in Wassenaar een
ontwerp voor een huis uit hout
en zeildoek optrekken, eerst
Als in het begin van deze eeuw
de computeranimatie had be
staan, dan had het echtpaar
Kröller-Müller er vast en zeker
gebruik van gemaakt. Bijvoor
beeld bij het beoordelen van
de plannen die de door hen in
geschakelde reeks van archi
tecten had gemaakt. Een wan
deling per computer langs en
door de ontwerpen van Berla
ge, Kropholler, Mies van der
Rohe, Henry van de Velde of
Peter Behrens, ze hadden het
ongetwijfeld gedaan. Wat toen
onmogelijk was, kan de muse
umbezoeker van nu wel. In het
museum Kröller-Müller maakt
die bezoeker via het beeld
scherm een wandeling door
'Het Grote Museum', het op
een paar in 1921 geplaatste be
tonnen fundamentdelen en
keermuren na nooit uitge
voerde ontwerp van Henry van
de Velde op de Franse Berg,
dichtbij het huidige museum
op de Hoge Veluwe.
een wit, glanzend bot dat niet
bederft en ook niet meer stinkt.
Dan is het 'klaar voor gebruik'.
Ze kan ze alleen in de zomer
krijgen, want in de winter koken
de klanten van de slager die
botten mee in hun soep.
De kunstenares zegt dat ze wel
een bedoeling heeft met haar
werk, maar ze wil niet zeggen
welke. Dat laat ze aan de
toeschouwers over. Ik vind dat
goed, want zo blijft er voor mij
nog wat te interpreteren over.
Als ze precies zou zeggen: dit en
dat stelt het voor. dan zou het
heeft, stuurt ze hem altijd een
uitnodiging voor de opening.
De kunstenares krijgt de botten
vers. Er zit dan allemaal troep
aan; kraakbeen, vleesresten en
het stinkt natuurlijk. Ze kookt ze
eerst dagenlang uit, steeds met
nieuw water. Het resultaat is
pammil/gij
TWEE UUR DRÖGE HUMOR
