Loopkevers in alle soorten en maten
MILIEUTIP!
Kerstmis zonder
spuitbussen is
schone Kerstmis
Over leven
Afvalcontainers kunnen
gedeeltelijk ondergronds
Auto op zijspoor
Uitrusten van nachtvlucht
DONDERDAG 3 DECEMBER 1992
INT VELD
Misschien vindt u het wel hele
maal niet leuk om te horen,
maar dit weekeinde heb ik de
eerste wintergasten in de tuin
gezien. Of liever gezegd: eerst
gehoord en toen pas ontdekt.
Want meestal verraden goud
haantjes zich in de eerste plaats
door hun zo kenmerkende ijle
sji-sji-sji-roepje. Het lijkt een
beetje op het geluid van mezen,
maar dan hoger.
Misschien kent u het goud
haantje niet zo goed. Het is na
melijk geen vogeltje dat u dage
lijks in de tuin tegenkomt. Het
goudhaantje is een typische be
woner van naaldbossen en dan
nog bij voorkeur in sparren. U
zult hem in de zomermaanden
dan ook alleen maar ontmoeten
op de zandgronden. In die tijd
is hij moeilijk te vinden. Om te
beginnen is het een uiterst klein
beestje en bovendien scharrelt
hij zijn kostje piepkleine in-
sekten en spinnetjes bij el
kaar in de allerhoogste takken
van behoorlijk uit de kluiten ge
wassen sparrebomen.
In zulke hoge kruinen bouwt
het goudhaantje ook zijn prach
tige nestje: een wonder van vo
gelarchitectuur. Om te voorko
men dat rovers zijn kroost uit
moorden, hangt hij zijn bouw
sel op aan wat twijgjes onder
het uiteinde van een sparretak
op een hoogte van zeker tien tot
twaalf meter. Die tak moet dan
ook nog zó dun zijn, dat zelfs
een eekhoorn er te zwaar voor
Het nestje zelf is superlicht, ge
bouwd van mos, haartjes en
spinrag, waarin het niet geringe
aantal van tien tot dertien eitjes
wordt gelegd. En dat ook nog
eens twee maal per jaar. Kunt u
zich voorstellen wat een enor
me prestatie dat moet zijn voor
het kleinste vogeltje dat wij in
ons land kennen? Het goud
haantje meet nauwelijks negen
centimeter van staart- tot sna-
velpunt en het gewicht is hele
maal te verwaarlozen: nauwe
lijks vijf gram. Bert Garthoff ver
telde in één van zijn onvergete
lijke zondagochtendpraatjes
eens dat je vier goudhaantjes in
één envelop kon stoppen en er
toch maar een postzegel van
(toen nog) zeventig cent op
hoefde te plakken. Bij wijze van
spreken natuurlijk.
Het is niet verwonderlijk dat
zo'n nietig vogeltje het 's win
ters buitengewoon moeilijk
heeft. Het is maar half zo groot
als een pimpelmees, maar de
stofwisseling van het goudhaan
tje vraagt om een even grote
hoeveelheid voedsel. Een pim
pelmees kan zich nog te goed
doen aan een vetbol of pindas-
liert. Maar daar heeft een goud
haantje niets aan, want die eet
alleen maar dierlijk voedsel, ook
in de strengste winters. Toch
heeft het goudhaantje één voor
deel. Hij is zó licht dat hij zelfs
nog aan de allerdunste takjes
kan gaan hangen, twijgen waar
zelfs mezen nog doorheen zou
den zakken. Vandaar dat u
goudhaantjes in de winter
maanden soms door parken en
tuinen ziet struinen in gezel
schap van allerlei soorten me
zen. Ook al is daar soms geen
spar of andere naaldboom te
ontdekken. Concurrentie doen
ze elkaar toch niet aan door de
verschillende voorkeuren voor
de dikte van takken. Een voor
deel van rondtrekken in troepen
is dat je gevaar veel eerder in de
gaten hebt. En dat is mooi mee
genomen in een tijd dat je elke
minuut van de korte dag nodig
hebt om je kostje bij elkaar te
scharrelen.
TON IN 'T VELD
Lisses echtpaar onderzoekt fauna duingebied
Ruim 2000 loopkevers hebben ze dit jaar gevangen in het
duingebied van het Amsterdamse Waterleidingbedrijf.
Inmiddels staat het aantal gevonden soorten op bijna
130. Een mooi getal, zeker als je weet dat er landelijk zo'n
340 soorten loopkevers voorkomen. Het echtpaar Koning
uit Lisse houdt niet op: volgend jaar maart zetten ze op-
nieuvy 105 blikjes uit in de duinen om kevers te vangen.
De Konings begonnen vier jaar
geleden met het onderzoek naar
het wel en wee van de loopke
ver in het duingebied. „Vroeger
verzamelde ik loopkevers als
hobby. In deze tijd kan dat na
tuurlijk niet meer: beesten op
zetten voor je plezier. Nu doen
we onderzoek in het veld", ver
telt Koning. 'Het veld' is het
Amsterdamse duingebied. Om
dat er veel verschillende types
landschap in voorkomen (den-
nebos, loofbos, natte duinen,
droge duinen), komen er ook
veel soorten kevers voor. Ko
ning inventariseert en geeft de
informatie door aan het water
leidingbedrijf. Meer kennis over
de natuur betekent dat beter
bekend is wat er moet worden
beschermd.
Loopkevers eten bladluizen,
rupsen en andere klein beestjes,
leggen jaarlijks eieren en doen
verder weinig bijzonders. Hun
grootte varieert van 2 millimeter
tot drie centimeter. Je hebt ze in
alle soorten en maten: tuinloop-
kevers, bosloopkever, dikkop
loopkevers en siakkeloopkevers.
Alle loopkevers hebben voeten
die uit vijf stukjes bestaan en
voelsprieten die in elven zijn
opgedeeld.
Microscoop
Van maart tot oktober gaat het
echtpaar elke vrijdag de 105
blikjes legen (de blikjes staan op
afstand van elkaar, in totaal 31
kilometer). Thuisgekomen wor
den de dieren, al dan niet met
behulp van de microscoop
gedetermineerd en geprepa
reerd. In oktober worden de
blikjes voor de wintermaanden
weggehaald: de kevers lopen
dan nauwelijks meer, maar ver
keren in winterrust.
Jaar op jaar krijgt het Amster
damse waterleidingbedrijf, dat
het onderzoek betaalt, een
boekwerk over de kevers. An
deren inventariseren vlinders,
vogels en spinnen. Dat geeft
een goed beeld van de rijkdom
van flora en fauna in dit duinge
bied."
Koning heeft de indruk dat
het goed gaat met het duinge
bied: „We hebben de afgelopen
vier jaar zestien soorten méér
gevonden dan bij een onder
zoek eind zeventiger jaren zijn
aangetroffen. Dat betekent dat
de variatie in planten- en die
renwereld nog groter is. Elke ke
ver heeft zijn eigen lievelings
leefgebied. Des te groter de ver
scheidenheid in planten, des te
groter de variatie in kevers."
Groenbakken hoeven geen lelij
ke obstakels in het straatbeeld
te zijn: ze kunnen voor een
groot gedeelte onzichtbaar blij
ven. De firma Rutte Recycling in
Halfweg heeft de Metro ontwik
keld, een afvalcontainer die
voor driekwart ondergronds
blijft. De Metro is bruikbaar
voor de opslag van gft-afval,
huisvuil, glas en papier. Een
ronde container steekt 90 centi
meter boven de straat uit. Door
een speciale dekselconstructie
komt er geen stank vrij. Bij het
plaatsen van de containers
komt er een buis in de grond,
waarin de container precies
past. Rutte heeft tevens een sys
teem ontwikkeld zonder losse
container, waarbij het afval met
speciale apparatuur uit de buis
vormige ondergrondse opslag
wordt gezogen.
Half oktober is de landelijke actie 'Rijd óók minder* begonnen.
Dertien organisaties proberen op die manier het aantal autokilo
meters in twee jaar met ten minste 4,5 miljoen terug te dringen.
Dat is het aantal dat minder met de auto werd gereden tijdens de
vorige actie 'Halveer het autoverkeer'. Tot de deelnemers nu be
hoort onze redacteur Jan Preenen. Hij wil in één jaar 10.000 kilo
meter uitsparen. Op onregelmatige tijden zal hij daarvan verslag
doen. Vandaag zijn eerste bijdrage.
Dat zal je nou net zien. Heb ik
juist besloten om minder met
de auto te gaan rijden en meer
met de trein, laten de
Nederlandse Spoorwegen
weten dat er volgend jaar
minder zitplaatsen zullen zijn.
Hadden ze dat niet eerder
bekend kunnen maken? Moet ik
in de trein weer op een van de
balkons hangen met hijgende
mensen in m'n nek, zoals die
spaarzame keren dat ik in het
verleden ging treinen?
Een weg terug is er echter
niet. De kaart om in te schrijven
voor de actie 'Rijd óók minder'
is al verstuurd. Tussen half
november dit jaar en 16
november 1993 moet ik 10.000
kilometer minder rijden. Op
vrijwillige basis, maar toch. Als
je eenmaal hebt toegezegd iets
te doen, moet je daar niet na
een paar weken op terugkomen.
De opdracht om gas terug te
nemen, heb ik mezelf gegeven
toen de kilometerteller een
jaaromzet van 30.000 liet zien.
Voor iemand die zegt vóór het
milieu te zijn, een
onverantwoord hoog aantal.
Hoe gemakkelijk ook kan
worden verklaard waarom dat
zo is gekomen.
Toen ik vorig jaar als
Leiderdorper in Haarlem ging
werken, stond ik voor de keus:
of met het openbaar vervoer, of
met de auto. In tijd won de auto
royaal: 30 tegen 75 minuten.
Enkele reis.
Met de auto kan ik zo de
snelweg van Den Haag via
Schiphol naar Haarlem
opdraaien. In het andere geval
moet ik eerst lopen. Vervolgens
ben ik aangewezen op een bus
die bij elke boom stopt. Daarna
volgt de trein die dankzij de
sightseeing-tocht met de bus
vaak net wordt gemist en ten
slotte is er nog een wandeling
van een kwartier door Haarlem.
Alles op een rijtje gezet leek
het allemaal heel logisch, ook al
gezien het vroege tijdstip
waarop ik begin. Een mooi
excuus, einde verhaal. Maar
daarmee is de uitstoot van
'mijn' koolmonoxide, benzeen,
tolueen, xyleen en
stikstofdioxide nog niet
schoongepraat. Zolang er nog
een ozonlaag is, moet er toch
wat aan worden gedaan om 'm
te houden.
Toen de actie 'Rijd óók
minder' op de rails werd gezet,
heb ik de wissel daarom toch
maar omgezet, zij het minder
radicaal dan eigenlijk zou
moeten. De auto is niet
helemaal op dood spoor gezet.
Als ik met de trein ga, gaan we
samen op weg naar het station.
Dat compromis tussen
autorijden en treinen zorgt er
voor dat ik binnen het uur in
Haarlem kan zijn. Bovendien
blijf ik voor extreem vroege
diensten en 's nachts een
beroep op de auto doen.
Van een vliegende start is
intussen geen sprake.
Weliswaar zijn de eerste
zeshonderd kilometers al
uitgespaard, maar dat is niet
zonder problemen gegaan. De
eerste de beste dag maakte ik
een tussenstop in Santpoort-
Zuid en dat is bepaald geen
station tussen Haarlem en
Leiden. Nog onbekend met
vertrektijden en perrons had ik
in de haast de verkeerde trein
genomen.
Toen ik in Santpoort door het
voetgangerstunneltje liep,
maakte de Bond tegen het
Vloeken me er op attent dat ik
niet meteen moet vloeken als ik
een trein mis. „Had ik nou toch
maar de auto genomen", dacht
ik in een moment van
vertwijfeling. In de ogen van
milieu-activisten kan je niet
erger vloeken.
Merbau
Merbau is een houtsoort
die in het wild met uitster
ven wordt bedreigd. Vol
gens Milieudefensie zijn er
geenmerbauplantages in
Maleisië. De Maleisische re
gering noemt een oerwoud
dat gekapt gaat worden
echter een plantage en
geeft vervolgens het gekap
te hout het certificaat mee
dat het van een plantage af
komstig is. Een certificaat
van 'Merbau-parket afkom
stig van plantages in ma-
leisië' is verdacht. Milieude
fensie raadt aan dergelijke
certificaten naar haar te
sturen zodat zij herkomst
en waarheidsgehalte kan
achterhalen.
Wereldwijd is slechts 0,12
procent van het tropisch
hardhout afkomstig van
plantages waar verant
woord nout wordt geteeld
en gekapt. Het overgrote
déél is dus niet verant
woord en in de winkel is dat
niet te zien. Kies daarom
voor parket dat gemaakt is
van niet-tropische hout
soorten zoals eiken, beu
ken, grenen, essen, es
doorn, berken en kastanje.
Het enige aanvaardbare
tropisch alternatiefis rub
berhout, ook wel aangepre
zen als Aziatisch eiken. Dit
hout is afkomstig van rub
berplantages die gekapt
worden in Zuid-Oost-Azië.
Overigens is voor de aanleg
van rubberplantages ooit
wel regenwoud gekapt.
Klantenpas
Steeds meer winkeliers en
warenhuizen trachten klan
ten aan zich te binden door
het uitgeven van klanten
pasjes. Klanten met zo'n
pasje kunnen dingen kopen
zonder contant geld en krij
gen, althans dat beweren de
winkeliers, allerlei aanbie
dingen. Voor winkeliers zijn
de pasjes een mooie manier
om klanten aan zich te bin-
dèn. Bovendien kunnen de
winkeliers via het pasje in
formatie over het koopge
drag verzamelen.
Milieudefensie is geen
voorstander van de plastic
manie. De pasjes zijn veelal
van pvc gemaakt en bij de
verbranding van pvc komt
het uiterst giftige dioxine
vrij. Bovendien worden
houders van een pasje veel
al bedolven onder een
stroom aan reclamefolders.
De folders staan op naam,
dus de postbode gooit deze
ook in de bus als er een
sticker tegen ongeadres
seerde reclame op zit.
Homeopathie
komt ziek
bos te hulp
arnhem
Homeopathie en resonantiethe
rapie zijn bruikbare methoden
om zieke bossen te genezen.
Dat zegt het Institut fur Reso-
nanztherapie in het Duitse Wei-
lerswist. Zonder de oorzaken
van het ziek worden van bomen
aan te pakken, zouden ze op af
stand te genezen zijn. Het insti
tuut heeft inmiddels al percelen
bos in Nederland, Oostenrijk en
Zwitserland behandeld met de
resonantietherapie. Medewer
kers van de Heidemij en het
Geldersch Landschap hebben
geconstateerd dat behandelde
percelen ziek bos op de Veluwse
landgoederen Weina en Staver-
den een hogere vitaliteit hebben
dan aanliggende onbehandelde
percelen.
Volgens de Duitse methode
krijgen de zaden van de bomen
een bepaalde behandeling. Be
langrijk kenmerk van de behan
deling is dat deze op afstand,
vanuit het instituut door middel
van resonantie plaatsheeft Zo
kust» Een ongewoon gezicht: een koperwiek rust
even uit op de betonrand van de pier. De afgelopen
dagen is een enorme trek op gang gekomen van
lijsterachtigen die het koude Noorden ontvluchten.
Het gaat vooral om kramsvogels en koperwieken
die vooral 's nachts in groten getale op de wieken
gaan. Langs de kust werden de afgelopen dagen
meer dan tienduizend doortrekkende vogels geteld.
Milieudefensie heeft succes met actie lastpost
Consumenten geven in groten getale gehoor de
oproep om lege wegwerpverpakkingen terug te
sturen naar de fabrikant. Dat schrijft Milieudefen
sie, uitvoerder van de actie Lastpost, in haar
maandblad. Hoeveel flessen tot nu toe zijn terug
gestuurd is onbekend, maar in elk geval zijn
25.000 actiepakketten aangevraagd.
Lastpost is bedoeld om het aantal wegwerpfles-
sen dat jaarlijks op de afvalhoop komt (nu de 400
miljoen) te verminderen. Door lege verpakkingen
terug te sturen hoopt Milieudefensie de fabrikan
ten onder druk te zetten. De actie duurt nog tot
eind december. Een gratis actiepakket is te be
stellen bij Milieudefensie in Amsterdam.
Kerstsfeer in huis brengen met
spuitbussen verf, glitter of
sneeuw is een uiterst milieuon
vriendelijke en bovendien vaak
ongezonde kerstsfeer. De spuit
bussen bevatten drijfgassen die
het broeikaseffect veroorzaken,
de verf is milieubelastend en
ook de oplosmiddelen tasten
het milieu aan. De oplosmidde
len zijn bovendien behoorlijk
schadelijk voor de gezondheid.
Een versierd huis oké, maar dan
bij voorkeur met andere midde
len dan spuitbussen. Tot die
conclusie komt de Consumen
tenbond na een onderzoek naar
de gangbare spuitbussen vol
versiering.
Vrijwel geen enkele spuitbus
heeft nog cfk als drijfgas. Dit gas
tast de ozonlaag aan en is daar
om (in elk geval in Nederland)
als drijfgas verboden. De mees
te bussen bevatten nu een
mengsel van butaan en propaan
of dimethylether. Deze gassen
dragen bij aan het broeikasef
fect: de verwarming van de aar
de door een veranderende sa
menstelling van de lucht boven
de aarde. Dimethyl prikkelt bo
vendien de ogen en kan het ze
nuwstelsel aantasten.
De oplosmiddelen (tolueen of
dichloormethaan) zijn behoor
lijk ongezond. Tolueen kan in
hoge concentraties leiden tot
hersenbeschadigingen.
Verf is altijd milieubelastend,
ook in kleine hoeveelheden. De
bekende spuitsneeuw kan op
zichzelf niet zoveel kwaad: het
bestaat uit vetzuren zoals kaars
vet. Wat wel kwaad kan (naast
natuurlijk de spuitbus en de
verpakking), is het spul waar
mee je de sneeuw na de kerst
weer kunt oplossen. Met een
borstel of wat water met groen
zeep kan het ook.
De meeste spuitbussen zijn
van staal, een deel van het ener
gieverslindende en nauwelijks
te hergebruiken aluminium.
Pvc, zware metalen of cadmium
werd in geen van de onderzoch
te bussen aangetroffen.
Naast spuitbussen ligt er in de
winkels ook een scala aan bol
len, ballen, slingers, en allerlei
plastic frutsels. Een aantal ver
pakkingen van ballen en een
groot deel van de plastic kerst-
fratsen is gemaakt van pvc. Bij
de verbranding van pvc (als af
val) ontstaat het schadelijke
dioxine. De Consumentenbond
beveelt aan om in elk geval
geen overmatig verpakte dan-
wel eenmalige kerstversieringen
te kopen. Spuitbussen kunnen
beter helemaal achterwege blij-
Snoek ziet dikke
karper niet zitten
kiemden behandelde eikels be
ter dan onbehandelde. Bossen
tot 10.000 hectare zouden in
een keer aangepakt kunnen
worden. De Landbouw Univer
siteit Wageningen heeft in on
derzoek hoe dit kan.
In 1989 begon het Duitse in
stituut een onderzoek naar de
invloed van het homeopathi
sche middel Biplantol op de
taliteit van aangetast bos. De r
Hengelaars weten het al lang,
maar onderzoekers hebben het
nu officieel bevestigd: In vijvers
met roofzuchtige snoek zit meer
vette vis. Bepaalde karperachti-
gen zijn in staat van lichaams
vorm te veranderen om honge
rige roofdieren te frustreren. Ze
worden echter niet slank en ge
stroomlijnd zodat ze sneller
kunnen ontsnappen, maar ont
wikkelen als uiterste verdedi
ging dikke buiken. Wetenschap
pers denken dat de karpers dit
doen om" het voor de snoeken
moeilijker te maken om ze in
een keer door te slikken. Onder
zoek toont aan dat snoeken lie
ver een gestroomlijnde karper
hebben omdat die gemakkelij
ker naar binnen glijdt, zelfs
deze karpers sneller
waarschijnlijk
moeilijk te vangen zijn.
Nadeel van deze verandering
van vorm is dat het de dikke
karpers tussen de 20 en 30 pro
cent meer energie kost om met
dezelfde snelheid te zwemmen
als de gestroomlijnde karper.
sultaten daarvan worden op 16 De dikkere karpers hebben
december tijdens een perscon- grotere kans om een confronta-
ferentie gepresenteerd. tie met een snoek te overleven.
